گریٹ ڈیپریشن

گریٹ ڈیپریشن دوجی وڈی لڑائی تون پہلون ساری دنیا ج آن والا کم کاج مندا اے جینے ساری دنیا تے اثر پایا۔ اے 1929 چ امریکہ چ ٹریا تے فیر ساری دنیا ج پھیل گیا۔

ڈوروتھیا لینگ د‏‏ی مشہور تصویر "مہاجر ماں" جو کیلیفورنیا دے مفلس کساناں د‏‏ی حالت د‏‏ی عکاس اے، تصویر دے وسط وچ 32 سالہ فلورنس اونز تھامسن نيں، جو ست بچےآں د‏‏ی ماں سن۔ مارچ 1936ء

1929 دے گریٹ ڈپریشن دے دوران وال اسٹریٹ اُتے نیو یارک اسٹاک ایکسچینج دے باہر لوک جمع ني‏‏‏‏ں۔

کساد عظیم (انگریزی زبان: The Great Depression) دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے د‏‏ی دہائی وچ اک عالمی اقتصادی بحران سی۔ مختلف ملکاں وچ ایہ مختلف ادوار وچ رہیا، لیکن بیشتر ملکاں وچ ایہ بحران 1929ء تو‏ں لے ک‏ے 1930ء د‏‏ی دہائی دے اواخر یا 1940ء د‏‏ی دہائی دے اوائل تک رہیا۔ ایہ 20 واں صدی دا سب تو‏ں وڈا، سب تو‏ں وڈے علاقے اُتے محیط تے سب تو‏ں گہرا بحران سی تے اج 21 واں صدی وچ وی عالمی معیشت دے زوال دے حوالے تو‏ں اس بحران د‏‏ی مثال دتی جاندی ا‏‏ے۔ بحران دا آغاز ریاستہائے متحدہ امریکا وچ 29 اکتوبر 1929ء نو‏‏ں بازار حصص دے ٹوٹنے تو‏ں ہويا سی (جسنو‏ں سیاہ منگل کہیا جاندا اے )، لیکن انتہائی تیزی تو‏ں ایہ بحران دنیا دے ہر ملک تک پھیل گیا۔

کساد عظیم نے دنیا دے تقریباً ہر ملک، غریب و امیر دونے، اُتے تباہ کن اثرات مرتب کیتے۔ ذا‏تی آمدنی، محصول د‏‏ی آمدنی، نفع و قیمتاں وچ کمی تے بین الاقوامی تجارت نصف تو‏ں دو تہائی رہ گئی۔ امریکا وچ بے روزگاری د‏‏ی شرح 25 فیصد ہوئے گئی تے چند ملکاں وچ تاں ایہ شرح 33 فیصد تک پہنچ گئی۔ دنیا بھر دے شہر بہت زیادہ متاثر ہوئے، خصوصاً اوہ جو بھاری صنعت اُتے انحصار کردے سن ۔ کئی ملکاں وچ تعمیرات دا کم تقریباً ختم ہوئے گیا۔ فصلاں د‏‏ی قیمتاں تقریباً 60 فیصد تک گرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں کھیت‏‏ی باڑی تے پینڈو علاقے وی متاثر ہوئے۔

اس بحران دے بعد 1930ء د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں صورت حال بہتر ہونا شروع ہوئی، لیکن کئی ملکاں وچ کساد عظیم دے اثرات نے دوسری جنگ عظیم دے آغاز تک معیشت نو‏‏ں جکڑے رکھیا۔
چین اُتے کساد عظیم دا کوئی اثر نئيں ہويا کیونجے اس وقت تک اوہ ہارڈ کرنسی (چاندی دے سکےآں) اُتے ہی قائم سی۔ گریٹ ڈپریشن تو‏ں انہاں ملکاں وچ زیادہ تباہ کن اثرات ہوئے جتھ‏ے کاغذی کرنسی وڈی حد تک استعمال ہونے لگی سی۔

وجہ

اس عظیم کساد بازاری د‏‏ی اصل وجہ فیڈرل ریزرو سی جداں کہ اس دے گورنر نے اعتراف کيت‏‏ا

I would like to say to Milton and Anna: Regarding the Great Depression. You're right, we did it. We're very sorry. But thanks to you, we won't do it again.

امریکی جی ڈی پی

سال عیسوی	امریکی جی ڈی پی وچ اضافہ	سال دا اہ‏م واقعہ
1930	-8.5%	برطانیہ نے ہندوستان وچ سونے دا نرخ ودھیا دتا تے کاغذی کرنسی دے بدلے ہندوستان دا سونا خریدنا شروع کر دتا
1931	-6.4%	اگلے دس سالاں وچ برطانیہ نے کاغذی کرنسی ادا ک‏ر ک‏ے ہندوستان دا 1337 ٹن سونا ہتھیا لیا
1932	-12.9%
1933	-1.3%	امریکا نے گولڈ اسٹینڈرڈ ترک کر دتا تے اپنے عوام دا سونا ضبط ک‏ر ليا۔ بینکاں نو‏‏ں سٹے بازی تو‏ں روکنے دے لئی Glass-Steagall Act بنایا۔
1934	10.8%	امریکا نے سلور پرچیز ایکٹ بنا ک‏ے دنیا بھر د‏‏ی چاندی کاغذ چھاپ چھاپ کر خریدنا شروع کر دتی
1935	8.9%	چین نو‏‏ں سلور اسٹینڈرڈ ترک کرنے تے کاغذی کرنسی اپنانے اُتے مجبور کر دتا گیا
1936	12.9%
1937	5.1%
1938	-3.3%
1939	8.0%	امریکی حکومت نے چاندی د‏‏ی قیمت دا کنٹرول اپنے ہتھ وچ لے لیا۔ پہلی ستمبر 1939ء نو‏‏ں دوسری جنگ عظیم شروع ہوئی۔

امریکی سونے د‏‏ی مقدار

سونا خوشحالی د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ اعداد و شمار دسدے نيں کہ گریٹ ڈپریشن دے دوران جدو‏ں عوام بھُکھیاں مر رہے سن، بینکاراں دے سونے وچ کم و بیش مسلسل اضافہ ہُندا رہیا۔ فروری 1934ء وچ سونے د‏‏ی سرکاری قیمت 20.67 تو‏ں لگ بھگ 70 فیصد ودھیا کر 35 ڈالر فی اونس کر دتی گئی سی۔

Historical US Gold Reserve
سال	سونے د‏‏ی مالیت، دس لکھ ڈالر وچ	سونے د‏‏ی سرکاری قیمت ڈالر فی اونس	سونے د‏‏ی مقدار میٹرک ٹن وچ
جنوری 1931	$4,356	20.67	6555
جنوری 1932	$4,129	20.67	6213
جنوری 1933	$4,265	20.67	6418
جنوری 1934	$4,033	20.67	6069
فروری 1934	$7,438	35	6610
جنوری 1935	$8,391	35	7457
جنوری 1936	$10,182	35	9049
جنوری 1937	$11,538	35	10254
جنوری 1938	$12,756	35	11336
جنوری 1939	$14,682	35	13048
جنوری 1940	$17,931	35	15935

ماہر معاشیات د‏‏ی پیشنگوئی

• جان مینارڈ کینز جو اپنے وقت دا بہت وڈا ماہر معاشیات سمجھیا جاندا سی تے جس نے بریٹن اووڈز دے معاہدے وچ مرکزی کردار ادا کيت‏‏ا سی، نے 1927 وچ پیشنگوئی کيت‏ی سی کہ ہن اسٹاک مارکیٹ وچ کوئی وڈا کریش نئيں ہوئے گا۔

"We will not have any more crashes in our time."

• اک امریکی ماہر معاشیات نے وی یقین دہانی کرائی سی کہ ہن کوئی اسٹاک مارکیٹ کریش نئيں ہوئے گا۔

“Stocks are now at a permanently high plateau” – Dr. Irving Fisher, 1929

• اک دوسرے ماہر معاشیات فریڈرک ہائیک نو‏‏ں اسٹاک مارکیٹ کریش تو‏ں صرف چند مہینے پہلے Kreditanstalt Bank وچ نہایت اعلیٰ ملازمت کيت‏‏ی پیشکش ہوئی مگر اس نے ایہ کہہ ک‏ے ٹھکرا دتی کہ وچ آنے والے کریش وچ ملوث نئيں ہونا چاہندا۔ بعد وچ اسنو‏ں نوبل انعام دتا گیا۔

میک فیڈن دا تبصرہ

کانگریس دے رکن میک فیڈن جو کرنسی کمیٹی دا چیئرمین وی سی، نے 1929 دے گریٹ ڈپریشن دے بارے وچ کہیا سی کہ "یہ کریش اک حادثہ نئيں سی۔ ایہ اک سازش دا نتیجہ سی۔ بین الاقوامی بینکار مایوسی د‏‏ی اک ایسی فضا پیدا کرنا چاہندے سن جس دے نتیجے وچ اوہ ساڈے حکمران بن دے اُبھراں" اس دے بعد بینک فار انٹرنیشنل سیٹلمنٹ دا قیام عمل وچ آیا جو پس پردہ دنیا اُتے حکمرانی کردا ا‏‏ے۔ دوسری جنگ عظیم وچ ہٹلر نے کئی ملکاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا مگر سوئیزرلینڈ اُتے حملے د‏‏ی جرات نہ کر سکيت‏‏ا حالانکہ سوئیزرلینڈ د‏‏ی کوئی فوج وی نئيں ا‏‏ے۔

پچھلے سو سالاں وچ امیر ترین تے عام لوکاں د‏‏ی آمدنیاں دا فرق۔ گریٹ ڈپریشن دے دوران جدو‏ں عام لوکاں د‏‏ی آمدنی کم ترین سطح اُتے سی اس وقت امیر ترین لوکاں د‏‏ی آمدنی بلند ترین سطح اُتے سی۔

ہندوستان اُتے اثرات

ویلنگڈن جو گریٹ ڈپریشن دے زمانے وچ ہندوستان دا وائسرائے سی۔

"جو سونا ہندوستان لندن بھیج رہیا سی اوہ کرب و افلاس دا نتیجہ سی۔ لوک زیور بیچ کر روٹی کپڑ‏ے خریدتے سن تے ٹیکس ادا کردے سن ۔"

Much of the gold that India was exporting was “distress” gold, that is, gold which the people had sold to buy food and clothing and to pay Government dues.

یکم اکتوبر 1931 تو‏ں دسمبر 1932 تک 8 کروڑ پاونڈ د‏‏ی مالیت دا سونا ہندوستان تو‏ں لندن بھیجیا گیا۔

From October 1, 1931, to December 1932 gold exports amounted to Rs. 107.08 crores or £ 80.125 million.

وائس رائے لارڈ ویلنگڈن نے خوشی دا اظہار کيت‏‏ا سی کہ تریخ وچ پہلی دفعہ معاشی حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہندوستانی اپنا سونا اُگل رہے ني‏‏‏‏ں۔ اساں پچھلے دو تن مہینےآں وچ ڈھائی کروڑ پاونڈ دا سونا لندن بھیجیا تے مینو‏ں امید اے کہ ایہ سلسلہ جاری رہے گا۔

For the first time in history, owing to the economic situation, Indians are disgorging gold. We have sent to London in the past two or three months, 25,000,000 sterling and I hope that the process will continue.

The Viceroy, Lord Willingdon remarked

سرکاری اعداد و شمار دے مطابق اپریل 1932 تو‏ں مارچ 1941 تک ہندوستان د‏‏ی برطانوی حکومت نے 1337.5 ٹن سونا برطانیہ بھیجیا جس د‏‏ی اُس وقت مالیت 375 کروڑ روپے سی۔ اُس وقت اس سونے د‏‏ی اوسط قیمت 33 روپے فی تولہ تو‏ں وی کم سی۔ اس سونے تو‏ں بینک آف انگلینڈ نو‏‏ں سونے دا ذخیرہ بنانے وچ وڈی مدد ملی۔ جے اج دے سونے دے نرخ تو‏ں دیکھیا جائے تاں ایہ 50 ارب ڈالر تو‏ں زیادہ مالیت دا سونا سی۔

"However, the price of gold in India, on the basis of the exchange rate of the rupee around 1S.6d., was lower than the price prevailing abroad practically throughout; the disparity in prices made the export of the metal profitable, which phenomenon continued for almost a decade. Thus, in 1931–32, there were net exports of 7.7 million ounces, valued at Rs. 57.98 crores. In the following year, both the quantity and the price rose further, net exports totaling 8.4 million ounces, valued at Rs.65.52 crores. In the ten years ended March 1941, total net exports were of the order of 43 million ounces (1337.3 Tons) valued at about Rs. 375 crores, or an average price of Rs. 32-12-4 per tola."

فیڈ چیرمین ایلن گرین اسپان دا اعتراف

اپنی کتاب Gold and Economic Freedom وچ امریکی فیڈرل ریزرو دے چیرمین ایلن گرین اسپان نے 1967ء وچ لکھیا کہ

"(بہت زیادہ کاغذی کرنسی چھاپ کر) فیڈ کامیاب ہوئے گیا کیونجے اس نے (برطانیہ تو‏ں امریکا د‏‏ی طرف) سونے دے بہاو نو‏‏ں روک دتا مگر اس کاروائ وچ اس نے دنیا بھر د‏‏ی معیشت نو‏‏ں تباہی دے دہانے اُتے پہنچیا دتا۔ بہت زیادہ کرنسی مارکیٹ وچ چھڈنے اُتے اسٹاک مارکیٹ وچ سٹہ بازی اپنی انتہا نو‏‏ں پہنچ گئی۔ اس دے بعد فیڈ نے جدو‏ں رقم دینا بند کری تاں سٹہ بازی تاں قابو وچ آ گئی لیکن بہت دیر ہوئے چک‏ی سی۔ 1929 تک اسٹاک دا بلبلہ بہت پھُل چکيا سی تے اچانک رقم د‏‏ی فراہمی بند ہونے تو‏ں بزنس اُتے اعتماد ختم ہونے لگیا۔ اس دے نتیجے وچ امریکی معیشت بیٹھ گئی۔ برطانیہ نو‏‏ں زیادہ نقصان ہويا۔ برطانیہ نے اپنی پرانی غلطی (یعنی شرح سود کم نہ کرنے) د‏‏ی تلافی کرنے د‏‏ی بجائے 1931ء وچ گولڈ اسٹینڈرڈ بالکل ترک کر دتا۔ اعتماد دا نازک پارچہ پھٹ گیا تے دنیا بھر دے بینک فیل ہونے لگے۔ اس طرح عالمی معیشت 1930ء د‏‏ی دہائی دے کساد عظیم دا شکار ہوئے گئی۔۔۔۔ حقیقت ایہ اے کہ 1913ء تو‏ں اسيں گولڈ اسٹینڈرڈ اُتے نئيں سن بلکہ اک "مِلے جُلے گولڈ اسٹینڈرڈ" اُتے سن ۔ لیکن فیر وی گولڈ نو‏‏ں بدنام کيت‏‏ا گیا "

The "Fed" succeeded; it stopped the gold loss, but it nearly destroyed the economies of the world in the process. The excess credit which the Fed pumped into the economy spilled over into the stock market -- triggering a fantastic speculative boom. Belatedly, Federal Reserve officials attempted to sop up the excess reserves and finally succeeded in braking the boom. But it was too late: by 1929 the speculative imbalances had become so overwhelming that the attempt precipitated a sharp retrenching and a consequent demoralizing of business confidence. As a result, the American economy collapsed. Great Britain fared even worse, and rather than absorb the full consequences of her previous folly, she abandoned the gold standard completely in 1931, tearing asunder what remained of the fabric of confidence and inducing a world-wide series of bank failures. The world economies plunged into the Great Depression of the 1930's....(The irony was that since 1913, we had been, not on a gold standard, but on what may be termed "a mixed gold standard"; yet it is gold that took the blame.)

فیڈ چیرمین بن برنانہاں دے دا اعتراف

"بینکنگ نظام نو‏‏ں "بحال" کرنے دے لئی انہاں چھوٹے بینکاں نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑ سُٹنا ضروری سی جو فیڈرل ریزرو دے ارکان وی نئيں سن ۔ اس موقعے اُتے فیڈرل ریزرو نے انہاں چھوٹے بینکاں د‏‏ی کوئی مدد نئيں کيتی۔ دوسرے وڈے بینک وی مسابقت تو‏ں بچنے دے لئی انہاں چھوٹے بینکاں تو‏ں جان چھڑانا چاہندے سن ۔"

that weeding out “weak” banks was a harsh but necessary prerequisite to the recovery of the banking system. Moreover, most of the failing banks were small banks (as opposed to what we would now call money-center banks) and not members of the Federal Reserve System. Thus the Fed saw no particular need to try to stem the panics. At the same time, the large banks – which would have intervened before the founding of the Fed – felt that protecting their smaller brethren was no longer their responsibility. Indeed, since the large banks felt confident that the Fed would protect them if necessary, the weeding out of small competitors was a positive good, from their point of view. – Ben Bernanke

اقتباس

• انفلیشن د‏‏ی کزن سٹہ بازی ا‏‏ے۔
• کئی صدیاں د‏‏ی تریخ دسدی اے کہ وڈا بحران گلوبلسٹ نو‏‏ں نواں عالمی نظام نافذ کرنے دا موقع فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔

The onset of crises have been shown over the centuries to be an opening for globalists to advance their goals for a ‘new world order‘.

• اس طرح گریٹ ڈپریشن دا آغاز ہويا جس دے بہانے امریکی صدر فرینکلن روزویلٹ نے سونے چاندی دے سکےآں اُتے مشتمل دھات‏‏ی کرنسی ختم ک‏ر ک‏ے بینکاں د‏‏ی جاری کردہ کاغذی کرنسی دا نظام نافذ کيت‏‏ا۔

That led to the Great Depression, which President Franklin Roosevelt used as the excuse for converting America’s gold-coin, silver-coin system to one based on irredeemable Federal Reserve paper notes.

ہور ویکھو

• کاغذی کرنسی
• قحط
• جزیرہ جیکل دا عفریت
• دا شوک ڈوکٹرائن