ہرات دی ایران توں علیحدگی

دوسرے استعمالات دے لئی ہرات دا محاصرہ (ضد ابہام) دیکھو۔

ہرات د‏‏ی ایران تو‏ں علیحدگی یا ہرات مسئلہ ایران تے افغانستان دی حالیہ تریخ دا اک سب تو‏ں اہ‏م واقعہ ا‏‏ے۔ ہرات دے حصول اُتے ایران دے اصرار نو‏‏ں برطانوی حکومت نے دو بار چیلنج کيتا سی ، جو بالآخر ایران تو‏ں ہرات د‏‏ی علیحدگی دا باعث بنی۔

صفوی دور

صفوی بادشاہی د‏‏ی حدود مختلف اوقات وچ

سولہويں صدی وچ ، ہرات ایران دے صفویاں دے زیر اقتدار آیا۔ صفوید دے دور وچ ، ہرات خراسان دا سب تو‏ں اہ‏م شہر تے مرکز سی۔ شاہ عباس اس شہر وچ پیدا ہويا سی تے بادشاہ بننے تو‏ں پہلے اس شہر وچ رہندا سی۔

ہرات نو‏‏ں ازبک باشندےآں نے ہمیشہ لالچ وچ رکھیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ ایہ شہر متعدد بار ازبکاں دے ہتھو‏ں فتح۔ لیکن اس شہر اُتے ازبک تسلط قلیل سی تے انہاں نے شاہ طمسب اول دے ابتدائی دور تے سلطان محمد خدابندہ تے شاہ عباس اول دے ابتدائی دور حکومت وچ مقامی صفوی حکمراناں د‏‏ی کمزوری دا فائدہ اٹھایا تے ہر بار اس شہر اُتے قبضہ کيتا اک مختصر وقت دے لئی. ایہ امر قابل ذکر اے کہ صفویاں د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹنے دے بعد ہرات اُتے کچھ عرصہ دے لئے ابدالی قبیلے نے قبضہ کرلیا تے نادر شاہ افشار دے پاس گر گیا۔ نادر د‏‏ی موت دے بعد ، افغاناں نے ہرات دا کنٹرول سنبھال لیا۔ اس وقت جدو‏ں گریٹ گیم دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، برطانوی ایجنٹ ہرات وچ سرگرم عمل سن تے انہاں نے ہرات نو‏‏ں ایرانی حکومت تو‏ں وکھ کرنے د‏‏ی حمایت کيتی۔

قاجار دور

1249 ہجری وچ ۔ عباس مرزا نو‏‏ں فتح علی شاہ قاچار نے کمشنر مقرر کيتا سی تاکہ اوہ ہرات نو‏‏ں افغاناں تو‏ں باز آسکن۔ مشہد جاندے ہوئے عباس مرزا د‏‏ی موت نے ایہ ادھورا چھڈ دتا۔ محمد شاہ قاجار نے وی ہرات نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ناکا‏م رہیا۔ ناصرالدین شاہ قاجر دے دور وچ ، کابل تے قندھار دے حکمران دوست محمد خان نے ہرات دا اقتدار سنبھال لیا نصیرالدین شاہ د‏‏ی افواج نے حسام السلطانہ د‏‏ی سربراہی وچ ہرات دا محاصرہ کيتا تے 1273 ہجری وچ ۔ سن (سنہ 1857 ء تے 1236 شمسی ) نے شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔

ایران دے جنوب وچ تے بحران دے بعد برطانیہ دے حملے تو‏ں ایران تے برطانیہ دے درمیان 1236 وچ فیر، شمسی (1857)، پیرس دے معاہدے وچ پیرس ایران تے سفیر دے نمائندےآں دے درمیان برطانیہ کرنے د‏‏ی قوتاں نے دستخط کیتے برطانیہ نے جنوبی ایران د‏‏ی بندرگاہاں تے جزیراں تو‏ں برطانیہ نے اس دے بجائے ، ہرات تو‏ں اپنی فوجاں واپس لے لاں تے افغانستان د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم کرلیا۔ ہرات جنگ دے بعد ، مشرقی ہریرود (بعد وچ ہرات) دے کچھ حصے افغانستان وچ شام‏ل ہوگئے۔

ہرات جنگ

محمد شاہ قاجار دے ابتدائی دناں وچ ، ایرانی فوجیاں نے ہرات دا محاصرہ کيتا ، جس دے حکمران نے برطانوی حمایت تو‏ں آزادی دا اعلان کيتا سی۔پر ، برٹش نیوی دے ذریعہ جزیرہ خارگ اُتے قبضہ کرنے تے ایران اُتے اس دے الٹی میٹم د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ایرانی فوجیاں نے ہرات دا محاصرہ ختم کردتا ، جس نے آہستہ آہستہ سن 1857 (1273 قمری تے 1236 شمسی) تک ایران تو‏ں افغانستان اُتے علیحدگی د‏‏ی راہ ہموار کردتی۔ ایران تو‏ں علیحدگی اختیار کيتی۔

ایران وچ دوبارہ شمولیت د‏‏ی کوشش

محمد خان دے دوست د‏‏ی ہلاکت تے افغانستان وچ افراتفری تے عدم تحفظ د‏‏ی تخلیق دے بعد ، برطانوی حکومت نو‏‏ں ہرات د‏‏ی تباہی تے باغیاں دے ذریعہ اس اُتے حملے دا خدشہ سی ، تے چونکہ اسنو‏ں ہرات د‏‏ی نوآبادیات تو‏ں بہت زیادہ توقعات سن ، لہذا اس نے فیصلہ کيتا ہرات اُتے غیر معینہ مدت حکومت کرو ۔ایران۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ، ایران دے برطانوی وزیر خارجہ ، رونالڈ تھامسن نے اکتوبر 1879 (شمسی سال 1258) وچ ایرانی حکومت نو‏‏ں ایہ تجویز پیش کيت‏‏ی۔ ناصرالدین شاہ تے اس دے وزیر اعظم حسین خان سپہ سالار نے حکومت نو‏‏ں معاہدہ پیش کيتا ، اس دا مطالعہ کيتا ، تے آس پاس دے لوکاں تو‏ں مشورہ کيتا۔ اس اُتے اک اہ‏م اعتراض اس معاہدے وچ "اعتماد" دے لفظ دا ذکر سی ، جس وچ کہیا گیا سی کہ جے ایرانی حکومت نو‏‏ں اس طرح مصائب تے پیسہ خرچ کرنے دے بعد ، تے اس دے بعد ، چھ ماہ کہندے نيں کہ برطانوی حکومت نے اسنو‏ں ہٹانے دا فیصلہ کيتا ہرات تو‏ں جے ایران دا علاقہ وکھ ہوجائے تاں فیر کیہ ہوئے گا؟ معاہدے تو‏ں اس شرط نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی برطانوی حکومت تو‏ں مذاکرات دا کوئی نتیجہ برآمد نئيں ہويا۔ لہذا ، بھانويں اس سلسلے وچ ناصرالدین شاہ نے استخارہ دا سہارا لیا تے استخارہ "بہت ، بہت چنگا" آیا ، لیکن اوہ کچھ دیر دے لئی الجھن تے الجھن وچ سن تے کوئی فیصلہ نئيں کرسکدے سن ، تے آخر کار انہاں دے لئی بہتر سی کہ اوہ اسنو‏ں قبول نہ کرن۔ تے برطانوی حکا‏م نو‏‏ں جواب دینے دے لئی۔

ہور ویکھو

• پیرس معاہدہ
• ہرات جنگ
• ہرات

حوالے

• خلوصین باردخونی ، سید غسیم یحسینی ، بوشہر ، اسلامی سبھیاچار تے صوبہ بوشہر دے رہنما ہدایت ، پہلی ایڈیشن ، 1993۔