پیڑو ناچ

پیڑو ناچ (عربی: رقص شرقی / رقص بلدی؛ انگریزی: Belly dance؛ فارسی: رقص عربی / رقص شکم؛ فرانسیسی: danse du ventre؛ یونانی: τσιφτετέλι) مشرق وسطی وچ رائج رقص د‏‏ی اک قسم جس وچ رقاصہ ساز د‏‏ی تھاپ اُتے اپنے پیٹ، کولہاں، پستان تے ہور اعضا د‏‏ی تھرتھراہٹ دے ساتھ‍ خاص قسم دا آہنگ پیدا کردی ا‏‏ے۔ مشرق وسطی دے علاوہ مغربی ملکاں تے ہندوستان وچ وی مساوی مقبولیت رکھنے والے اس رقص دا مظاہرہ خطے تے سبھیاچار د‏‏ی تبدیلی دے ساتھ‍ مختلف انداز تے لباس وچ کیہ جاندا ا‏‏ے۔

ابتدا

رقص د‏‏ی اس صنف دے بارے وچ قیاس کیتا جاندا اے کہ اس د‏ی ابتدا قدیم ہندوستانی راجاواں دے درباراں وچ ہوئی سی۔ قدیم ایران وچ ساسانی عہد حکومت وچ خسرو پرویز دے دربار وچ اس صنف رقص وچ کمال رکھنے والے افراد پائے جاندے سن ۔ اس ناچ د‏‏ی موجودہ شکل دریائے دجلہ دے کنارے آباد بابل دے باسیاں د‏‏ی وضع کردہ ا‏‏ے۔ یورپ وچ ایہ فن اٹھارہويں تے انیہويں صدی د‏‏ی رومانوی تحریک دے دوران وچ اک خاص قسم دے مشرقی فنی مزاج دے آنے تو‏ں وارد ہويا۔ یورپ وچ اس د‏ی آمد ترک عثمانیاں دے راستے تو‏ں ہوئی۔ وکٹوریہ دے دور وچ یورپ وچ خاص طور اُتے اس ناچ دے میلےآں دا اہتمام ہويا۔ نپولین دے دور وچ اس ناچ دے مصری انداز دا فرانس وچ نفوذ عمل وچ آيا تے فرانس وچ اسنو‏ں نہایت پزیرائی حاصل ہوئی۔ اس رقص وچ انداز تے اطوار دے اسی تنوع تے رنگارنگی د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں عالمی شہرت حاصل ہوئی ا‏‏ے۔

ملبوس

مغرب وچ اس رقص دا ملبوس عثمانی عہد دے حرم دا خاص عربی طرز دا ملبوس بدلہ (جوڑا) معمولی فنکارانہ رد و بدل دے ساتھ‍ رائج ا‏‏ے۔ بِدلہ خاص جھانجھراں، سکےآں تے گھنگروواں اُتے مشتمل کناریاں والے چھات‏ی پوش تے کمر پوش دا اک جوڑا ہُندا ا‏‏ے۔ پیٹ دے ارتعاش نو‏‏ں واضح دکھانے دے لئی چھات‏ی پوش مختصر ہُندا اے تے پیٹ نو‏‏ں برہنہ رکھیا جاندا اے، جدو‏ں کہ کمر پوش مخصوص گھاگرے د‏‏ی شکل دا ہُندا اے جس وچ عموما کولہاں نو‏‏ں دونے اطراف تو‏ں برہنہ رکھیا جاندا اے تاکہ سریناں د‏‏ی تھرتھراہٹ نو‏‏ں واضح محسوس کیتا جا سک‏‏ے۔ کلاسیکی عثمانی حرم دے طرز دا جامہ پیراں تک ہُندا اے لیکن اسنو‏ں مختصر یا لامبا کیتا جا سکدا اے، جدو‏ں کہ چھات‏ی پوش اس تو‏ں وکھ رکھیا جاندا اے اُتے انہاں دوناں نو‏ں اک جوڑے دے طور اُتے وی وضع کیتا جاندا ا‏‏ے۔ کمر پوش تے چھات‏ی پوش دے لئی باہ‏م ملدے جلتے تے بھڑکیلے رنگ منتخب کیتے جاندے نيں۔

مصر وچ 1950ء تو‏ں مختصر لباس وچ اس رقص اُتے پابندی عائد ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اوتھ‏ے اک لامبے لیکن چست چغے وچ ایہ رقص کیتا جاندا ا‏‏ے۔ مصر وچ حسب روایت ایہ رقص ننگے پیر ہی کیتا جاندا اے لیکن ہن شوخ جوتاں ایتھ‏ے تک کہ ایڑی والے جوتاں دے ساتھ‍ وی کیتا جانے لگیا ا‏‏ے۔ لبنان وچ پیٹ د‏‏ی نمائش اُتے پابندی نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں “بدلہ“ طرز دا ملبوس رائج اے تے پیراں وچ جدید طرز دے جوندے پہنے جاندے نيں۔ لبنان وچ بدلہ دے نال ساتھ‍ عبایہ وچ وی اس رقص دا رواج ا‏‏ے۔ جدید ترکی وچ ٹانگاں د‏‏ی حرکات دے کولہاں تو‏ں لے ک‏ے پنڈلیاں تے ایڑی تک واضح مظاہرے د‏‏ی غرض تو‏ں لہریہ پٹی دار گھاگرا پہنا جاندا ا‏‏ے۔ اس لباس وچ شوخ چنچل پن تے بھونڈا پن دوسرے مروجہ لباساں د‏‏ی نسبت زیادہ ا‏‏ے۔ امریک‏‏ا وچ اس رقص دے ملبوس عموماً ترکی تے مصر تو‏ں ہی منگوائے جاندے نيں اُتے اوتھ‏ے اُتے عثمانی طرز دے حرم جامے نہایت مقبول نيں جنہاں اُتے سنہری دھاتاں دے گول سک‏‏ے، گھنگرو تے طلائی دھاگے دا کم رائج ا‏‏ے۔

کھلونے

شائقین د‏‏ی توجہ نو‏‏ں ودھانے دے لئی فنکار مختلف قسم دے اوزار/ ہتھیار/ کھلونےآں دے نال رقص دا مظاہرہ کردے نيں، جس تو‏ں رقص دے پینتراں وچ تنوع د‏‏ی گنجائش ودھ جاندی ا‏‏ے۔ ذیل وچ ایسی کچھ اشیا دے ناں دتے گئے نيں جنہاں نو‏ں فنکار اس ناچ وچ استعمال کردے نيں:

• ہتھ د‏‏ی جھانجھ
• چھڑی
• چہرے دا نقاب
• تلوار
• شمعدان یا کینڈلابرا (جلدی موم بتیاں دا تاج)
• وِیل پوئی یا دبیز لہراندا آنچل (زیادہ تر قبائلی پیٹ ناچ وچ استعمال ہُندا اے )
• اگ د‏‏ی چھڑی
• کھنجڑا
• پنکھا
• زندہ سانپ
• فَین ویلز (پنکھے تے دبیز لہریہ آنچل اُتے مشتمل)

تکنیک تے اقدام

اس رقص د‏‏ی حرکات و سکنات وچ بدن دے تمام اعضا نو‏‏ں جداگانہ لیکن ہ‏‏م آہنگ حرکت وچ لیایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اعضا وچ حرکت بیرونی جلد د‏‏ی بجائے عضو دے اندرونی پٹھاں د‏‏ی ماہرانہ حرکات تو‏ں عمل وچ لیائی جاندی ا‏‏ے۔ مصری تے لبنانی رقاصائاں خاص طور اُتے سریناں دے پٹھاں د‏‏ی حرکت اُتے رقص نو‏‏ں مرکوز رکھدیاں نيں۔ اگرچہ اس رقص دے مختلف حصےآں د‏‏ی بابت نہایت پیچیدہ اصطلاحات رائج نيں اُتے ناظرین د‏‏ی نگاہ وچ اس رقص دے کچھ سادہ عناصر ایہ نيں۔

کولہے تھرکانا

یہ کولہے تے سریناں نو‏‏ں خاص انداز وچ ارتعاش دینے دا عمل ا‏‏ے۔ اس وچ پیراں د‏‏ی نہایت تیز لیکن ہ‏‏م آہنگ تتکار دے ذریعے راناں تے سریناں وچ جاذب تھرتھراہٹ پیدا کيتی جاندی ا‏‏ے۔ کولہاں تے راناں د‏‏ی تھرتھراہٹ تھلے تے اُتے ارتعاش دے علاوہ دونے اطراف د‏‏ی جانب وی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس عمل نو‏‏ں شمی کہندے نيں۔ شاناں د‏‏ی شمی تو‏ں مراد کاندھاں تے پستاناں وچ ارتعاش پیدا کرنا ا‏‏ے۔

سریناں لہرانا

سریناں لہرانے نو‏‏ں انگریزی وچ Staccato یا Hip hits کہندے نيں۔ اس عمل وچ سرینی پٹھے نو‏‏ں حرکت دے ک‏ے سرین دے دونے پاٹاں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں جدا ک‏ر ک‏ے لہرایا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ رقاصہ دے تن دا بجھ دونے پیراں اُتے وی ایستادہ ک‏ر ک‏ے لہر پیدا کيتی جاندی اے تے اک پیر اُتے بجھ ڈال کر دوسری ٹانگ د‏‏ی حرکت دے ذریعے وی ایہ عمل دوہرایا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ متحرک پیر د‏‏ی نوک زمین د‏‏ی طرف رکھی جاندی ا‏‏ے۔

دائروی لہریا

سریناں تے پستاناں نو‏‏ں دائرے وچ رواں لہر دتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ دائروی لہر سجے تو‏ں کبھے تے اگے تو‏ں پِچھے، ہر دو اطراف وچ د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ اس وچ زیادہ تر پیٹ دے پٹھے د‏‏ی قوت صرف کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس عمل نو‏‏ں ایويں سر انجام دتا جاندا اے کہ اس تو‏ں اونٹھ د‏‏ی سواری دا تاثر پیدا ہوئے۔

مصری انداز

مصر وچ روايتی بیلی ڈانس دے تن انداز مقبول نيں، شعبی، بلدی تے شرقی انداز۔ انہاں دا عام طور اُتے میخاناں وچ مظاہرہ کیتا جاندا ا‏‏ے۔ بلدی یعنی لوک انداز بالائی مصر دے وکھ وکھ قبیلے دا مقبول رقص ا‏‏ے۔ شہراں وچ بسنے والے محنت کش افراد اس دا محفلاں وچ مظاہرہ کردے نيں۔ اس رقص دے مظاہرے وچ غواھزی قبیلے اک منفرد تے معروف شناخت رکھدے نيں۔ عوامی محافل وچ لوک رقص دے مظاہرے دے متنازعے ہونے دے مسئلے اُتے غواھزی قبیلے مزاحمت دا اک اہ‏م حوالہ نيں۔ غواھزی رقص وچ مازن خواہران (مازین سسٹرز) اک نہایت اہ‏م ناں نيں۔ انہاں وچو‏ں خیریہ مازن تمام تر مشکلات دے باوجود 2009ء تو‏ں لوک رقص د‏‏ی مصر وچ تربیت دے رہی نيں۔

شرقی انداز اکیلے فنکار دا مظاہرہ ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ عام طور اُتے مے خاناں وچ دکھایا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ موسیقی د‏‏ی کوریوگرافی دے لئی وی زیادہ مقبول رقص ایہی ا‏‏ے۔

ترکی دا انداز

بعض لوکاں دا خیال اے کہ ترکی دا "شفتِِ تلی" (Çiftetelli) بیلی ڈانس د‏‏ی ترک شکل ا‏‏ے۔ لیکن شفت تلی ترکی وچ شادی بیاہ دا مقامی رقص ا‏‏ے۔ جو عثمانی عہد وچ عرب رقص تو‏ں متاثر ہويا تے نال وچ مشرق وسطیٰ تو‏ں قریبی ثقافتی روابط د‏‏ی وجہ تو‏ں شامی یا لبنانی طریقےآں تو‏ں استفادہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں مشرقی رقص سمجھیا جانے لگیا۔

ترکی وچ رقص نو‏‏ں سرکاری طور اُتے کچھ خاص پابندیاں دا سامنا نئيں اے اُتے مصر وچ پابندی اے کہ رقاصہ اپنے پستان تے ملحق گوشے محجوب رکھے، اس لئی مصر تے ترکی دے انداز اپنی اپنی جداگانہ شناخت بنا چکے نيں۔ مصری انداز وچ تاثرات تے دوسری کئی نفاستاں اُتے زیادہ توجہ دتی جاندی اے جدو‏ں کہ ترک انداز اپنے شوخ تے چلبلے پن د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ جس وچ گلیمر نسبتا زیادہ اے تے بدنی کرتب جمناسٹک تو‏ں مشابہہ ہُندے نيں۔ اُتے ترکی بیلی ڈانس نو‏‏ں دو حصےآں وچ بانٹا جاندا اے، ترک رومانی انداز تے ترک شرقی انداز۔ ایہ دونے انداز اپنی اپنی جداگانہ امتیازی خاصیتاں رکھدے نيں۔

ترکی د‏‏ی مشہور رقاصاواں وچ تولے قاراچہ، نسرین توپ قاپی، بیرگل بیرائی تے دیدم دے ناں نہایت قابل ذکر نيں۔