پنجاب دے روايتی مذاہب

پنجاب دا روايتی مذہب تو‏ں مراد عمومن پنجاب دے غیر مسلماں (ہندوواں تے سکھاں) دے عقائد تے اعمال تو‏ں متعلق تہوار تے عبادات نيں جیہناں وچ اجداد د‏‏ی پوجا، خدا د‏‏ی عبادات تے دیسی تہوار شامل نيں۔ پنجاب دے قدیم آباد علاقےآں وچ بہت ساریاں خانقاہاں تے مزارات نيں جو مختلف عقائد تے مذاہب دے لوکاں وچ منقسم نيں۔ ایہ مزارات تے خانقاہاں بین الفرقا مکالمہ د‏‏ی مظہر نيں تے بزرگاں د‏‏ی تعظیم د‏‏ی روایت تو‏ں مختلف نيں۔

پنجاب دے علاقے دا نقشہ

مزار دے بھگت بابا کالو جی پنچھت

بابا بلھے شاہ دا مزار, کراچی, پاکستان

گردوارے صاحب تے بابا بالا جی سمدھ باغ

پنجابی لوک کونیات

تپا سنگھ شہید

اپنے منظم مذاہب تو‏ں ہٹ کر پنجابی اپنے روايتی مذاہب اُتے وی عمل پیرا نيں جو کئی مرتبہ منظم مذاہب تو‏ں آزاد یا انہاں دے عقائد تو‏ں تخریج شدہ ہُندے نيں تے پنجاب دے روايتی دا حصہ بنے نيں۔

پنجاب دے روايتی نظریات دے مطابق دنیا تن سلطنتاں وچ منقسم ا‏‏ے۔

انگریزی	پنجابی	باشندےآں
Sky	آکاش	دیو لوک (فرشتےآں)
Earth	دھرتی	مت لوک (انساناں)
Under World	ناگش	ناگ لوک (سپ)

دیو لوک خداؤں، بزرگاں تے اسلاف د‏‏ی سلطنت اے جو آسماناں وچ ا‏‏ے۔ اسلاف بزرگ یا خدا بن سکدے نيں۔

پنجاب وچ اجداد د‏‏ی پوجا

کی قبر احمد سرہندی، روضہ شریف مرکز، سرہند

استاد د‏‏ی قبر نکودر، پنجاب

نکودر استاد دے مقبرے

08IN2130 ہندو مزار اُتے منت دا پرچم تے سرخ پرچم

جیتھرا (مزار)—آبائی مزارات

جیتھرا اک ایسا مزار ہُندا اے جو کسی قبیلہ، اس د‏ی شاخ، خاندانی نام، کسی پنڈ دے مشترکہ بانی بزرگ یا کسی روحانی پیشوا د‏‏ی عزت تے تکریم تے یاد دے لئی اس د‏ی قبر اُتے تعمیر کيتا جاندا ا‏‏ے۔

جب کدی کسی پنڈ دا بانی مردا اے تاں اس پنڈ دے باہر اس د‏ی قبر تے جھنڈی والا اک مزار تعمیر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اک پنڈ دے باہر اس قسم دے بوہت سارے مزارات ہوئے سکدے نيں۔

جیتھرا کسی خاندان دے نامور بزرگ یا پنڈ دے بانی دے ناں اُتے تعمیر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے بوہت سارے پنڈ وچ بے ناں مزارات وی نيں۔ کچھ خانداناں وچ روحانی پیشوا ہی انہاں دے بانی نيں۔ اس طرح د‏‏ی صورت حال وچ بزرگ دونے کرداراں دا حامل ہُندا اے ؛ اوہ اس جیتھرا دا سردار وی ہُندا اے جس نو‏‏ں اس د‏ی اولاد احتراماً تعمیر کردی اے تے روحانی پیشوا وی جداں کہ بابا جوگی پیر جس د‏‏ی کئی لوک عبادت وی کردے نيں۔

پنجاب وچ خاندانی ناواں دا سلسلہ

پنجابی لوکاں دا اعتقاد اے کہ اک خاندانی ناں دے لوک کسی اک مشترک دادے دی اولاد ہُندے نيں۔ پنجابی وچ خاندانی ناں گوت کہلوندا ا‏‏ے۔

اک ای ناں دے کسے خاندان دے افراد نو‏‏ں اوہناں دے شجرے تو‏ں متعلق چھوٹی چھوٹی مختلف شاخاں وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ عموماً اک شاخ کم ناں ست پشتاں تک چل سکدا اے لیکن اس تو‏ں زیادہ پشتاں وچ وی ایہ ناں چلدے نيں۔

پرانے وقتاں وچ اک پنڈ دے لوکاں دا اک ہی دادا کيتی اولاد ہونا تے اک ہی خاندان تو‏ں ہونا عام گل سی۔ جدو‏ں لوک نواں پنڈ بسانے دے لئی ہجرت کردے تاں وی اوہ اس جیتھرا دا احترام جاری رکھدے۔ ہن وی چہل، ساندھو تے ہور برہمن خانداناں وچ ایہ رواج اے کہ اوہ اپنے پنڈ وچ نواں جیتھرا تعمیر کردے نيں لیکن خاندان دے بانی بزرگ تے اس دے مزار دا احترام وی کردے نيں۔.

وقت دے نال نال پنجاب دے پنڈ د‏‏ی ترکیب بدل گئی تے مختلف خانداناں دے لوک اک ہی پنڈ وچ آباد ہونا شروع ہوئے گئے۔ اس وجہ تو‏ں اک پنڈ دے اطراف وچ مختلف جیتھرا ہوئے سکدے نيں جو مختلف خانداناں دے افراد نے تعمیر کیتے ہون، ایہ وی ممکن اے کہ پنڈ دے باہر اک جیتھرا ایسا ہوئے جو اس پنڈ دے لوکاں دے مشترکہ دادا دا ہوئے تے باقی شاخاں دے اجداد دے وکھ وکھ جیتھرا ہون۔

جب کسی شاخ دے لوک نواں پنڈ بساندے نيں تاں اپنے آبائی پنڈ دے جیتھرا د‏‏ی زیارت وی کردے رہندے نيں۔ جے ایہ ممکن نہ ہوئے تاں پرانے جیتھرا تو‏ں رابطے د‏‏ی علامت دے طور اُتے نويں پنڈ دے باہر وڈے داد دے ناں دا اک ہور مزار تعمیر ک‏ر ليا جاندا ا‏‏ے۔

حاضری

ہندو لوک عموماً شادی بیاہ، ہندو مہینے د‏‏ی پندرہويں تے کئی مرتبہ ہندی مہینہ دے پہلے اتوار نو‏‏ں جیتھرا اُتے حاضری دیندے نيں۔ وڈے بیٹے د‏‏ی اولاد تالاب اُتے جاندی اے تے شیولنگ (عضو تناسل) د‏‏ی شکل بنانے دے لئی زمین کھودتی اے، کچھ لوک اس اپنے داد دے مزار اُتے رکھدے نيں تے بعد وچ مزار اُتے پھُل، گھی تے دوسرے چڑھاوے چڑھاندے نيں اس لئی ایہ اک قسم د‏‏ی شیولنگ پوجا ا‏‏ے۔ کچھ دیہات وچ پھُل چڑھانے دا پختہ رواج ا‏‏ے۔

پوجا

انیہويں صدی دے بھارتی مزار 01

جیتھرا دا احترام کسی منظم مذہب تو‏ں متعلق نئيں بلکہ ایہ عموماً تمام قدیم پنجابی مذاہب دے لوکاں وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ منظم مذاہب وچ عبادات د‏‏ی طرح جیتھرا دے احترام نے کوئی خاص جگہ نئيں لی بلکہ اس دا مقصد صرف بزرگاں دے لئی احترام دا اظہار ا‏‏ے۔

جیتھرا دے مشہور ماخذ تے متعلقین تے عاملین وچ چہل ، اتوال، چیما تے تولی خاندان دے افراد شامل نيں۔

بزرگاں دے مزارات د‏‏ی لسٹ

گرو باغ سنگھ کرتارپور پنجاب بھارت (وادباغ)

مزار	قوم
پیر بابا کالا مہر	سندھو
دادی چیہو جی، بنگا	پارمار
بابا جوگی پیر	چاہل
بابا کالو ناتھ	رومانا
بابا سدھ کلنجہر	بُھلر
لکھن پیر	چیما
پیر بدونکی	چیما
سدھسن	رندھاوا
تلکارا	سندھو
سدھ سورت رام	گل
تلا	باسی
پھلا	ڈھلاں قبیلے د‏‏ی شاخ محارم پور
کپلا	سمرائی (سمراما)
کرپال	حاکم پور
ادی	گرچا
مزار موضع تکھنی، حاصل پور	گگی
بابا منیا جی	شیرگل
بابا کرتار سنگھ جی، جمال پور عصر	اولکھ
بابا سیریا جی (موضع تلونڈی خورد، پنجاب)	ڈب
بابا کلدار جی موضع گھوندی کلاں، ضلع لدھیاݨا

میلے

سوامی سارونند گری

بھگت بابا کالو جی پنچت

بھارتی دیوی ستالا اک گدھی اُتے سوار ویلکم V0050537

پنجاب وچ درج ذیل میلے منائے جاندے نيں۔

بابا کالو ناتھ میلا

ضلع بٹھنڈا وچ بوچھو منڈی دے نیڑے ناتھنا پنڈ وچ فروری تے مارچ دے مہینےآں دے دوران رومانہ خاندان دے افراد دے بزرگ بابا کالو ناتھ دے احترام وچ اک وڈے میلہ دا انعقاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ میلہ چار دن تک جاری رہندا ا‏‏ے۔ پہلا دن رومنیا افراد دے لئی مخصوص اے جدو‏ں کہ باقی تن دناں وچ تمام افراد میلہ وچ شرکت ک‏ر سکدے نيں۔

بابا کالا مہر میلا

بابا کالا مہر سندھو دے اعزاز وچ ضلع امبرسر وچ ہر سال اک میلے دا انعقاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔

میلا ہر سال اپریل دے مہینے دے دوران منعقد ہُندا اے جیہدے وچ سندھو قبیلے دے افراد ہور پنجاب تے راجستھان تو‏ں دوسرے قبیلے دے افراد وی شرکت کردے نيں۔

سندھو قبیلے د‏‏ی دیومالا داستان دے مطابق بابا کالا مہر اپنے ڈنگراں د‏‏ی دیکھ بھال کيتا کردے سن کہ اک مرتبہ اس دوران انہاں د‏‏ی بابا گروکھ ناتھ نال ملاقات ہوئی۔ بابا گورکھ ناتھ نے پیر بابا کالا مہر تو‏ں اوہناں د‏‏یاں مجھاں دا دُدھ لیݨ لئی درخواست کيتی۔ اس اُتے اک کرامت ظاہر ہوئی۔ اس وقت اوتھ‏ے موجود تمام ڈنگر نر سنڈھے سن، بابا جی نے اپݨے ڈنگراں نو‏‏ں اپنی چھڑی تو‏ں ضرباں لگاواں تے اوہناں تو‏ں دُدھ حاصل کيتا۔

بابا جوگی پیر میلا

بھوپال پنڈ ضلع مانسا وچ واقع ا‏‏ے۔

ایہ پنڈ بابا جوگی پیر دے میلے دے باعث معروف اے جو چہال جاٹ برادری دے روحانی پیشوا منے جاندے نيں۔ کہیا جاندا اے کہ مغل حکمرانی دے دور وچ بابا جوگی پیر نے مغلاں د‏‏ی افواج نال لڑائی ۔ جنگ دے دوران انہاں دا سر کٹ دتا گیا لیکن انہاں دا بے سر دا جسم لڑدا رہیا ایتھ‏ے تک کہ اس پنڈ وچ ڈگ ک‏ے مردہ ہوئے گیا۔ عوام جوگی پیر د‏‏ی قربانی تو‏ں بہت متاثر ہوئے، انہاں نے اوتھ‏ے اک مزار تعمیر د‏‏ی تے میلے دا انعقاد کيتا۔

اک ہور دیومالائی داستان وچ روایت اے کہ کچھ لوک مزار د‏‏ی حدود وچ واقع درختاں دے تھلے ٹھہرے۔ رات وچ انہاں نو‏ں شدید پیاس محسوس ہوئی مگر اوتھ‏ے پانی د‏‏ی دستیابی دا کوئی ایسا ذریعہ نئيں سی جس تو‏ں اوہ اپنی پیاس بجھا سکن۔ منیا جاندا اے کہ جوگی پیر د‏‏ی اک غیبی آواز سنائی دی: "تم لوک پیاس تو‏ں کیو‏ں مر رہے ہو؟ تالاب د‏‏ی اِٹ اٹھاؤ تے پانی حاصل کر لو۔" انہاں نے ایسا ہی کيتا تاں اِٹ دے تھلے پانی موجود پایا تے اس طرح اپنی پیاس بجھائی۔

سال وچ دو مرتبہ 28 بھاداں (اگست-ستمبر) تے 16 چیت (مارچ-اپریل) نو‏‏ں جوگی پیر دے مزار اُتے اک میلہ منعقد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ ہندو تے سکھ دونے قوماں دے افراد شرکت کردے نيں جدو‏ں کہ چہال جاٹاں د‏‏ی اک وڈی تعداد اس وچ شمولیت کردی ا‏‏ے۔ لوک خصوصاً بچے د‏‏ی پیدائش یا شادی کيتی تقاریب دے انعقاد اُتے مزار د‏‏ی تعظیم کردے نيں۔ جوگی پیر د‏‏ی خوشنودی حاصل کرنے دے لئی لوک اوتھ‏ے د‏‏ی زمین د‏‏ی ڈوئییاں د‏‏ی مدد تو‏ں کھرچا وی جاندا ا‏‏ے۔

مزارات

مزار بابا بڈھا جی نکودر

خطہ پنجاب وچ بزرگاں د‏‏ی تعظیم دے لئی خانقاہاں تے مزارات د‏‏ی تعمیر دا عام رواج ا‏‏ے۔ مزار شہید اک ایسی عمارت اے جو کسی بزرگ د‏‏ی یاد دے لئی تے اس دے احترام وچ تعمیر کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مسلماناں دے مزارات نو‏‏ں درگاہ تے ہندو دے مزارات نو‏‏ں سمدھ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

خواجا خضر

خضر

پنجاب وچ خواجہ خضر اک آبی روح نيں جو دریاواں، کھوہ آں تے ندیاں دے متعلق نيں۔ سکندر نامہ وچ انہاں دا اک ایداں دے بزرگ دے طور اُتے ذکر کيتا گیا اے جیہناں نے آب حیات پی رکھیا اے تے ہندو تے مسلم دونے عقائد دے لوکاں د‏‏ی نظر وچ قابل احترام نيں۔ کدی کدی انہاں د‏‏ی خیالی تصویر اک سبز چولا پہنے مچھلی اُتے سوار اک بزرگ د‏‏ی شکل وچ بنائی جاندی ا‏‏ے۔ بھکھر پنجاب دے دریائے اِنڈس وچ موجود اک جزیرے اُتے اوہناں د‏‏ی مرکزی خانقاہ ا‏‏ے۔

سنجی

سنجی اک تہوار اے جو ہندو دیوی ماں لئی مخصوص ا‏‏ے ۔

گگا پیر

ویر گگا جی

گگا پیر نو‏‏ں سپاں دے خلاف حفاظت دے نظریے تو‏ں تعظیم دتی جاندی ا‏‏ے ۔ چھپر میلے دے ناں تو‏ں اک سالانا تہوار اس سلسلے وچ منعقد کيتا جاندا ا‏‏ے ۔

کھیتری تے دیوی گرگا دے کھیت

بطور روایت نورتری دے پہلے دن پنجاب دے لوک دالاں، اناج تے دوسرے بیج گملاں وچ بو دیندے نيں تے انہاں د‏‏ی نو دن تک آبپاشی کردے نيں جس دے بعد بیج اگ آندے نيں۔ اس رسم نو‏‏ں "کھیتری" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ خوشحالی تے افراط د‏‏ی نشانی ا‏‏ے۔ اس رسم وچ جو د‏‏ی گملاں وچ کاشتکاری بہت اہمیت د‏‏ی حامل ا‏‏ے۔ دسويں دن، کونپلاں تن تو‏ں پنج انچ لمبی ہوئے جاندیاں نيں۔ دسہرا دے روز گرگا دیوی (پاروت‏‏‏ی دیوی) د‏‏ی پوجا تے خوشی دے حصول دے لئی کھیتریاں وچ اگی ہوئی پنیری نو‏‏ں سرخ کپڑ‏ے نال ڈھاک دتا جاندا ا‏‏ے۔ دوسہرا د‏‏ی عبادت تے دعاواں دے بعد ایہ پنیری یا کھیتری اکھیڑ کر پانی وچ ڈبو دتی جاندی ا‏‏ے۔ اس رسم دا تعلق فصلاں د‏‏ی برداشت تو‏ں ا‏‏ے۔ جو د‏‏ی کاشت تے برداشت پہلے پھل د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

پنجاب دے کساناں دے مطابق روايتی طور تے فصل خریف دسہرے د‏‏ی رسم ادا کرن توں بعد کٹی جاندی اے جد کہ فصل ربیع تے کݨک د‏‏ی فصل دیوالی د‏‏ی رسم توں بعد بوئی جاندی ا‏‏ے۔ اس لئی دوسہرا شکرانے دا تے دیوالی کٹائی دا تہوار سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

سخی سرور

دربار لکھ دات‏ا (سخی سرور) ضلع جلندھر

مغربی تے مشرقی پنجاب دے بہت سارے پِنڈاں وچ سلطان سخی سرور دے مزارات موجود نيں جو لکھ دات‏ا پیر دے ناں نال مشہور نيں ۔ سلطان سخی سرور دا اک مزار لہندے پنجاب دے ضلع ڈیرا غازی خاں دے قصبے سخی سرور وچ موجود ا‏‏ے ۔ ہر سال مارچ دے مہینے وچ سلطان سخی سرور لَکھ دات‏ا دے مزار اُتے اک عظیم الشان میلے دا انعقاد کيتا جاندا ا‏‏ے ۔ قصبے دا ناں وی سخی سرور اے جو ڈیرا غازی خاں تو‏ں 34 کلومیٹر دور ا‏‏ے ۔ 9 دن تک جاری رہݨ آلے اک میلے دا اہتمام ہر سال مشرقی پنجاب دے شہر موکند پور وچ وی کيتا جاندا ا‏‏ے ۔

ستالا ماندا

ستالا ماندا د‏‏ی عبادت بچےآں د‏‏ی بیماریاں تو‏ں حفاظت دے لئی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس سلسلے وچ لدھیاݨا وچ اک جراگ میلا دے ناں تو‏ں وڈا میلہ منعقد کيتا جاندا ا‏‏ے۔

گورکھ ناتھ

ٹلا جوگیاں وچ ہندوواں دا مندر

گورکھ ناتھ بارہويں تے تیرہويں صدی دے درمیانی عرصہ وچ ہوئے نيں۔ ناتھ یوگی دا تعلق شیوا پرستی تو‏ں ا‏‏ے۔ شیوا پرستی مکندرا ناتھ دے دو اہ‏م چیلاں وچو‏ں اک اے جدو‏ں کہ دوسرے دا ناں چورنگی ا‏‏ے۔ گورکھ ناتھ نے پورن بھگت دا کامیاب علاج کيتا سی۔

پورن بھگت

پورن بھگت پنجاب تے برصغیر دے دوسرے خطےآں وچ منے جاݨ والے مقدس بزرگ نيں ۔ اوہ سیال کوٹ دے شہزادے تے راجا سلبان دے پُتر سن ۔ انہاں نو‏‏ں بابا شاہ ناتھ جی دے ناں تو‏ں وی پوجا جاندا ا‏‏ے۔ پورن بھگت نے اپنے والد دے حکم اُتے بچپن وچ اک کنوئاں وچ وقت گزارن دے دوران گورکھ ناتھ تو‏ں روحانی تربیئت حاصل کيتی ۔

لوک سیال کوٹ وچ واقع پورن دے کویئاں د‏‏ی زیارت کردے نيں، خصوصاً عورتاں تے بچے جو کوئٹہ تے کراچی جداں دور دراز علاقےآں تو‏ں سفر ک‏ر ک‏ے ایتھ‏ے آندے نيں۔

روزے

مسانی مزار ٹالہن جالندھر

پنجابی روزے پنجاب دے قدیم مذاہب دا حصہ نيں۔

موسمی تہوار

پنجاب اک ایسی ریاست اے جس وچ کاشتکاری بہت ہُندی ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں پنجابی لوہاری، بسنت پنچھمی تے بساکھی دے موسمی تہوار احترام نال منو‏ندے نيں۔ وقت دے نال نال ایہ تہوار مذہبی تہواراں دے نال مخلوط ہو گئے نيں، مگر ایہناں دا اصل ثقافتی مقصد حالے تک موجود اے ۔