میخی

قدیم انسان دے پاس لکھنے دا کافی سامان نہ سی۔ اس لئی لکڑی د‏‏ی کیل تو‏ں مٹی د‏‏ی تختیاں اُتے تحریر نقش کر دیندا سی۔ اس خط دے حروف تیراں دے سراں تے کیلاں (میخ) د‏‏ی مانند ہُندے سن، چنانچہ اسنو‏ں میخی خط (Cuneiform) کہیا گیا۔

میخی رسم الخط

فائل:Cun1.jpg

میخی رسم الخط

میخی رسم الخط دا شمار دنیا دے قدیم ترین خَطاں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں پیکانی تے سہ گوشی خط وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ہزاراں سال پہلے ایہ رسم الخط سیریا (قدیم شام)، فارس (قدیم ایران) تے میسوپوٹیمیا (قدیم عراق) وچ رائج سی۔ تے اس د‏ی بنیاد اوہی تصویری حروف سن جو سمیرنے ایجاد کیتے جدو‏ں تصاویر دے بنانے وچ زیادہ دقت محسوس ہوئی تاں انہاں نو‏‏ں مختصر ک‏ر ليا گیا تے ايس‏ے عمل وچ تصویر د‏‏ی جگہ صرف کیل اورتیر نما نشان رہ گئے۔ شام، ایران تے عراق تو‏ں میخی رسم الخط وچ لکھے گئے نوشتہ، کتبے وغیرہ بہت وڈی تعداد وچ برآمد ہوئے نيں بلکہ کئی کتاباں وی دریافت ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ دنیا د‏‏ی اولین تے سب تو‏ں وڈی رزمیہ داستان ”گلگامش“ وی ايس‏ے خط وچ تحریر ہوئی اے جس وچ حضرت نوح دے طوفان دا تذکرہ موجود ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ بابلیاں د‏‏ی داستانِ تخلیق کيتی داستان عنوما علیش تے حمورابی دا قانون وی میخی خط وچ لکھاگیا۔ جدو‏ں میسوپوٹیمیا دے آثار قدیمہ تو‏ں ”اشوربنی پال د‏‏ی لائبریری“ دریافت ہوئی تاں اس نال ملن والی لغات تے گرائمر د‏‏ی تختیاں تو‏ں اس رسم الخط نو‏‏ں سمجھنے وچ بہت مدد ملی۔ ابتداءماں خطِ میخی یعنی سمیری اورعکادی زباناں دے تقریباً دو ہزار نشانات ہُندے سن جو بعد وچ بابلیاں تے آشوریاں د‏‏ی آمد اُتے گھٹ کر تقریباً اٹھ سو رہ گئے جنہاں وچو‏ں چھ سو نشانات علامتی سن اورڈیڑھ دو سو نشانات سلیبیتھے جو مستقل استعمال ہُندے سن ۔ تمام میخی خط انگریزی د‏‏ی طرح کبھے تو‏ں سجے لکھے جاندے سن ۔

عکادتی، بابلی تے آشوری

فائل:Cun3.jpg

میخی رسم الخط

2500 ق م وچ سمیر دے جنوب وچ آباد قبیلے اپنے بادشاہ سارگون اول د‏‏ی رہنمائی وچ سمیر اُتے حملہ آور ہوئے تاں انہاں نے اک نويں سلطنت د‏‏ی بنیاد پائی جو ”عکاد“ یا اکاد (Akkad) دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔ ’‘اہلِ عکاد“ ایويں تاں سامی زبان بولدے سن جو آرامی، عبرانی تے عربی وغیرہ تو‏ں کافی مماثلت رکھدی سی لیکن لکھنے دے لئی انہاں نے سمیریاں دا میخی رسم الخط اپنایا۔ عکادیاں ہی دے دور وچ عیلامی (Elamite) قوم نے اپنایا، عکادیاں دے بعد بابلی فیر کسدی فیر آشوری اقوام نے میخی خط نو‏‏ں اپنایا تے اپنے علوم ايس‏ے خط وچ تبدیل کردیے 2000ق م وچ حُرین (Hurrian) تے فیر 1700 ق م وچ اناطولیہ د‏‏ی حطی (Hittian) قوم 1400ق م وچ شام دے علاقہ یوگریٹک (Ugaratic) د‏‏ی قوم تے 600 ق م وچ عراق و فلسطین نو‏‏ں فتح کرنے والی قدیم فارس د‏‏ی قوم جدو‏ں میسوپوٹیمیا وچ عروج و زوال تو‏ں گزری انہاں نے وی میخی خط نو‏‏ں ترجیح دتی۔ چنانچہ تن ہزار سالاں تک اس خطہ وچ میخی رسم الخط نو‏‏ں بین الاقوامی خط د‏‏ی حیثیت حاصل رہی ایہی نئيں ہزاراں برس بعد آرمینیا د‏‏ی یوراٹین قوم نے وی اس خط نو‏‏ں اپنایا۔

بولی

جس طرح اسيں پروٹوسیمیٹک نو‏‏ں تحریر دے لحاظ تو‏ں تمام سامی زباناں د‏‏ی ماں کہندے نيں ايس‏ے طرح عکادی بولی بولی دے لحاظ موجودہ سامی زباناں (عبرانی، عربی) د‏‏ی ماں سی۔ عکادی تے عربی وچ اوہی فرق اے جو اردو تے ہندی دے درمیان اے یعنی بولی اک اے رسم الخط وکھ اس گل دا اندازہ آپ اُتے باکس وچ دتی ہوئی بابلیاں د‏‏ی داستانِ تخلیق ”عنوما علیش“ د‏‏ی ابتدائی چار سطحراں تو‏ں ک‏ر سکدے نيں، جس وچ عکادی بولی دے کئی لفظاں ایداں دے نيں جو اج وی سامی زباناں یعنی یوگریٹک، فونیقی، آرامی، عبرانی، عربی تے اردو وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔

فائل:Cun2.jpg

میخی رسم الخط

قسماں

جب میسوپوٹیمیا تو‏ں میخی خط دے کتبہ برآمد ہوئے تاں ماہرین اس الجھن وچ مبتلا سن کہ ایسی تحریراں نو‏‏ں کِداں سمجھیا جائے، جو چار ہزار سال پرانی اے تے پڑھنے تے سمجھنے والا روئے زمین اُتے اک شخص وی زندہ سلامت نہ سی۔ لیکن برساں د‏‏ی ریسرچ دے بعد ماہرین ایہ معلوم کرنے وچ کامیاب ہوئے گئے کہ میخی خط د‏‏ی تن قسماں ني‏‏‏‏ں۔

درجہ اول : سمیری، عکا دتی تے بابل دا خط 3000ق م وہ علامتی حروف جو تصویری خط تو‏ں اختصار کیتے گئے ۔

درجہ دوم : یوگریٹک دا خط 2000ق م یہ زیادہ ترابجدی تے سلیبی حروف اُتے مشتمل سی ۔

درجہ سوم : پیکانی یعنی قدیم فارس 600ق م اس وچ سلیبی دے نال علامتی حروف شامل سن ۔

حوالے

ماہنامہ روحانی ڈائجسٹ کراچی