مہاراجہ رنجیت سنگھ دا پشاور اُتے مل
اٹک اتے قبضہ کرن دے بعد مہاراجہ رنجیت سنگھ پشاور نوں قبضہ وچ لین دی سوچی۔ پشاور کابل (افغانستان) راج دا حصہ سی۔ سن 1818 (سنوت 1875 بکرمی) وچ مہاراجہ صاحب نے پیشاور دے ول چڑائی کیتی۔ روہتاس، راولپنڈی، پنجہ صاحب وغیرہ ولوں ہندے ہوئے حضرو پہنچے۔ دریا اٹک پار دے علاقے دی جانچ پڑتال اتے دشمناں دے ٹھکانیاں دا پتہ کرن لئی اک فوجی دسدا دریا پار بھیجیا گیا۔ پٹھاناں نوں اسدا پتہ لگا۔ اوہ ستّ اٹھ ہزار دی آبادی وچ اکٹھے ہوکے خیرآباد دیاں پہاڑیاں وچ سکھ فوجی دستے دے رستے دے دوناں ول ڈٹکے بیٹھ گئے اتے جدوں سکھ گولی دی مار دے ہیٹھاں آئے تاں انھاننوں دور بیٹھے ہی بھنّ دتا گیا۔
جدوں مہاراج صاحب نوں اس واقعے دا پتہ چلیا تاں انھاننوں بہت دکھ ہویا۔ انھاننے راوی، جھناں، جہلم دریادے ملاح نال لئے ہوئے سن۔ انھاننوں حکم دتا گیا کہ پتہ کرو کہ کس تھاں توں دریا زیادہ سوکھ ولوں پار کیتا جا سکدا اے۔ پھر مہاراجہ صاحب نے للکار کے اچی آواز وچ کیہا، اٹک اسنوں اٹکا سکدا اے جسدے من وچ اٹک اے، جھکجھکا اے، جنہاں دے من اٹک نہیں، انھاننوں ایہہ اٹکا نہیں سکدا۔
ایہہ کہہ کے پنجاب دے شیر نے اپنا ہاتھی دریا وچ ودھا دتا۔ دریا دے وچ جاکے اوہ ہاتھی کھڑا کرکے ڈٹ گئے۔ اوہناں دی فوج جیکارے گجا کے دریا وچ وڑ گئی اتے جلدی ہی اگلے پار پہنچ گئی۔ اگے پٹھان وی تیار سن۔ بہت گھماسان دی لڑائی ہوئی۔
سکھ جنگجوآں نے خوب تلوار چلائی۔ اکالی پھولا سنگھ نے اوہ جوہر دکھلائے کہ پٹھاناں دے چھکے چھٹّ گئے۔ کئی ہزار پٹھان مارے گئے۔ انھاننے سمجھوتے دا جھنڈا کھڑا کر دتا۔ انھاننے ہار مان لئی اتے ماتحتی قبول کر لئی۔ اس پرکار مہاراجہ صاحب نے خیراباد اتے جہانگیرے دے قلعےآں اتے قبضہ کر لیا۔
انہاں قلعےآں اتے قبضہ کرن دے بعد خالصہ فوج اگے پشاور دے ول ودھی۔ اتھے دے حاکم یار محمد خاں نوں جدوں پتہ چلیا تاں اوہ پیشاور چھڈّ کے بھج گئیا۔ مہاراجہ نے ترنت جاکے شہر اتے قبضہ کر لیا۔ جہانداد خاں نوں پیشاور دا حاکم تعینات کرکے اوہ واپس اٹک آ گئے۔
مہاراجہ صاحب دی پیشاور ولوں واپسی دے جلدی ہی بعد یار محمد خاں پیشاور واپس آ گیا۔ اسنے جہانداد خاں نوں کڈھ دتا۔ نال ہی اپنا وکیل مہاراجہ صاحب دی سیوا وچ بھیجیا اتے درخواست کیتی کہ پیشاور دا حاکم مینوں بنایا جاوے۔ میں سرکار دے ماتحت اتے وفادار رہاگاں اتے ہر سال اک لکھ روپیا خراج ادا کیتا کراں گا۔ مہاراجہ صاحب نے اسدی ونتی من کے اسنوں پیشاور دا حاکم تعینات کر دتا۔ پشاور دی لڑائی وچ مہاراجہ صاحب نوں 14 توپاں، بہت سارے گھوڑے اتے جنگی سامان ملیا۔
ایہہ لڑائی کئی نظراں ولوں مہانتا رکھدی اے۔ اسنے اتلے لہندے دی روایت نوں توڑ کے اوہناں حملہ آوراں دے صدیاں ولوں بنے آ رہے شکاراں دے ڈیرے حملہ آوراں دے گھر اتے پوا دتے۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ نے پشاور اتے مکمل قبضہ کر لیا سی۔ کنور نونہال سنگھ اتھے دا حاکم سی۔ سردار ہری سنگھ نلوا اتھے دا وڈا فوجی اہلکار اتے کنور صاحب دا خاص صلاح کار اتے معاون سی۔ پیشاور دا سکھ راج دا انگ ہونا اتے اس وچ سکھ حاکم اتے خاص کرکے سردار ہری سنگھ نلوا جویں سوربیر سکھ جرنیل دی حاضری، کابل دے بادشاہ دوست محمد خان اتے سرحدی پٹھاناں نوں بہت چبھدی سی۔ اسیں ویکھیا کہ سنوت 1892بکرمی (سن 1835) وچ اسنے پیشاور تے حملہ وی کیتا پر مار خاکے گھر نوں بھجّ گیا۔
• سردار ہری سنگھ جی نے سرحدی علاقے دا پربندھ ٹھیک کرکے، اس علاقے دی سرکھیا دے ول خاص دھیان دتا۔ اسنے کابل ولوں ہندوستان وچ آؤن دے وڈے رستے درہ خیبر نوں روکن دا پربندھ کرن دا فیصلہ کیتا۔ اس ناکہ بندی دی غرض نوں دھیان وچ رکھ کے اسنے درا خیبر دے بلکل منہ دے ول جمرود دے قلعے دے اتے قبضہ کر لیا اتے اس قلعے نوں نویں سرے ولوں تیار کرکے پکا کیتا گیا۔
• سردار مہاسنگھ نوں اتھے دا سپہ سالار تعینات کیتا گیا ہور وی بہت سارے قلعے بنائے گئے۔ پیشاور اتے جمرود دی راہ تے اک قلعہ بنوایا جسدا نام ‘گمبد ہری سنگھ’ رکھیا گیا۔ ایہہ قلعہ باڑا ندی دے کنڈے اتے تیار کیتا گیا۔ دریا قابل دے کنڈے دے کول مچنی دا قلعہ بنایا گیا۔ ہشت نگر، بجور اتے گندھار دا رستا روکن لئی شنکر گڑ دے قلعے دی اساری کیتی گئی۔ • اس کلابندی دے فلسروپ اس پٹھانی علاقے وچ پوری شترقی ہو گئی اتے پٹھاناں اتے سکھاں دا اتے خاص کرکے سردار ہری سنگھ جی دا دبدبا قایم ہو گیا۔ سرحدی علاقے وچ سکھ فوج وی کافی سی۔ پیشاور دے علاقے وچ اٹھ پلٹناں اتے پندرہ توپاں سن۔ ایہہ سبھ کجھ ویکھ کے دوست محمد خاں نوں پسو پے گئے۔ درا خیبر دا رکّ جانا اسدے لئی بہت دکھدائی سی۔ اسنوں اپنے گھر دی چنتا ہو گئی۔ اسنوں ڈر ہو گیا کہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دیاں فوجاں میری سرحد دے بہت نیڑے آ ڈٹیاں ہن جسدے کارن جلال آباد اتے قابل اسدی مار وچ آ گئے ہن۔ ایہہ سبھ کجھ ویکھ سوچ کے اوہ گھبرا گیا۔ اسنے لڑائی لئی تیاری شروع کر دتی۔
• وساکھ سنوت 1894بکرمی (اپریل، سن 1837) وچ دوست محمد خاں نے سکھ راج دے خلاف جہاد کرن دا اعلان کر دتا اتے پٹھاناں نوں اس وچ شامل ہون اتے مدد کرن لئی للکاریا۔ اسنے اپنے پتّ محمد اکبر خاں دی کمان وچ بہت تکڑی فوج پیشاور اتے حملہ کرن لئی بھیجی۔ ہزاراں پٹھان اس فوج دے نال مل گئے۔ درا خیبر پار کرکے اوہ جمرود تک پہنچ گئے۔ اس قلعے وچ اس ویلے سردار مہاسنہ جی دی کمان وچ مشکل ولوں 800 سنگھ ہی سن۔ سردار ہری سنگھ جی پیشاور وچ بخار ولوں بیمار سن۔
• سردار ہری سنگھ جی دے اتھے اتے نہیں ہون دی خبر سن کے پٹھاناں دا اتشاہ ہور وی ودھ گیا۔ انھاننے 28 اپریل 1837 نوں جمرود دے قلعے دیاں دیواراں اتے گولے ورسانے شروع کر دتے۔ سردار مہاسنگھ نے وی اگے ولوں توپاں چلائیاں اتے ویری دل نوں روکے رکھیا۔ سارا دن لڑائی ہندی رہی۔ پٹھاناں نے اگلے دن وی گولیاں دی ورکھا جاری رکھی۔ اوہ قلعے دی اک دیوار گران وچ کامیاب ہو گئے پر انھاننوں قلعے وچ جان دا ساہس نہیں ہویا۔
• اگے ولوں سارے سنگھ اپنی جان ہتھیلی اتے لے کے شیراں دی طرحاں شترُ فوج اتے ٹٹ کر پے راے سن۔ رات نوں ریت دیاں بوریاں ولوں اس ٹٹے ہوئے ستھان نوں بند کر دتا گیا۔ نال ہی سردار ہری سنگھ جی دے ول پتر لکھ دتا گیا۔ پتر لکھدے ہی روگ دی حالت وچ ہی سردار ہری سنگھ جی جدوں دس ہزار فوج لے کے دندنادے ہوئے جمرود دے ول چل پئے اتے بہت ہی جلدی اتھے پہنچ گئے تاں قلعے وچ گھرے سنگھاں نوں بہت پرسنتا ہوئی۔ سردار ہری سنگھ جی دے سوربیر، پٹھاناں اتے اس پرکار جا جھپٹے جویں بھکھے شیر شکار اتے پیندے ہن۔ سنگھاں اتے پٹھاناں دی بھیانک لڑائی ہوئی۔
• سنگھاں نے پٹھاناں دے چھکے چھڈا دتے اتے لاشاں دے بہت سارے ڈھیر لگا دتے۔ اخیر وچ پٹھانی لشکر وچ بھاجڑ مچّ گئی۔ اوہ 14 توپاں اتے ہور بہت جیہا جنگی سامان چھڈّ کے بھاجّ گئے۔ سنگھاں نے کافی دور تک اوہناں دا پچھا کیتا۔ سردار ندھان سنگھ پنجہتھا اوہناں دے پچھے بہت دور چلا گیا۔ اگے ولوں قابل ولوں نویں آئے اک فوجی دستے نے اسدا مقابلہ کرنا شروع کر دتا۔ اوہ اتے اوہناں دے ساتھی گھیرے وچ آ گئے۔ سردار ہری سنگھ نلوا جی اسدی مدد لئی بھجے۔ خیبر دے کول کچھ پٹھان چھپے بیٹھے سن ۔
• انھاننے سردار ہری سنگھ نلوا اتے بندوقاں دیاں گولیاں ولوں حملہ کیتا۔ انھاننوں دو گولیاں لگیاں– اک قمر وچ اتے اک ڈھڈّ وچ۔ سخت زخمی ہو چکے خالصہ جرنیل نے اوہناں چھپے ہوئے پٹھاناں نوں جا گھیریا اتے سبھ نوں پار لگایا۔ سردار ہری سنگھ جی دے گھاواں وچوں لہو دیاں دھراں وگ رہیاں سن۔ اوہ کمزور ہی کمزور ہندے گئے۔
• انھاننوں قلعے وچ لیایا گیا اتے اوہناں دے گھاواں نوں بنھاں گیا پر اوہناں دی جان نہیں بچائی جا سکی۔ اوہناں دی روح گرچرناں وچ جا وراجی۔ سکھ راج دا الوہ تھمھ ڈگّ گیا۔ اوہناں دے شریر تیاگ دین دی خبر نوں اونے سماں تک خفیہ رکھیا گیا جدوں تک کہ پٹھان پوری طرحاں دہشت کھاکے گھراں دے ول بھاجّ نہیں گئے اتے میدان ولوں دور نہیں پہنچ گئے۔
• جدوں مہاراجہ صاحب نوں اپنے پیارے اتے ادوتی بہادر جرنیل دی شہیدی دی اطلاع ملی تاں انھاننوں اتی دکھ ہویا۔ اوہناں دے اتھرو وگ نکلے پر اوہ جلدی ہی سمبھل گئے اتے تکڑی فوج لے کے پیشاور دے ول چل پئے۔ اتھے جاکے انھاننے موئے جرنیل نوں عقدت دتی اتے اسدے ولوں شروع کیتے گئے کم نوں پورا کیتا۔ کجھ سماں تک اتھے رہن دے بعد علاقے وچ پرے طور اتے امن دا ماحول بناکے مہاراجہ رنجیت سنگھ واپس لاہور آ گئے۔