معالم المدرستین (کتاب)
| زبان | عربی |
|---|---|
| موضوع | مکتب اہل بیت تے مکتب خلفاء دا تقابل |
| متن | [[s:{{{Wikisource}}}|معالم المدرستین (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
مَعالِمُ المَدرَسَتَین عربی زبان وچ لکھی گئی اک کتاب اے جس وچ سید مرتضی عسکری نے مذہب شیعہ امامیہ تے اہل سنت دا تقابلی جائزہ لیا اے۔ اس کتاب دا اصلی مقصد مکتب خلفا اُتے مکتب اہل بیت دی برتری ثابت کرنا قرار دتا اے۔
ایہ کتاب تن جلداں اُتے مشتمل اے؛ جلد اول وچ مکتب اہل بیت تے مکتب خلفا دے نظریات بیان کیتے نیں۔ دوسری جلد وچ دوناں مکاتب فکر دے معتبر دینی منابع دی بررسی تے چھان بین کیتی گئی اے تے تیسری جلد وچ قیام امام حسینؑ دی تشریح دے ضمن وچ اس دے علل و وجہاں تے نتیجے نیز دوناں مکاتب فکر وچ نقل حدیث دے طریقہ کار دا تقابلی جائزہ لیا اے۔
معالم المدرستین فارسی، فرانسیسی تے پشتو زبان وچ وی ترجمہ ہویا اے۔ مذکورہ کتاب دے اہم نکات وچوں اک سیف بن عمر دی شخصیت دا تعارف اے جس دے بارے وچ مصنف دا خیال اے کہ اس شخص نے بوہت ساریاں جعلی احادیث نقل کیتیاں نیں تے انہاں دی نقل کردہ احادیث دی سند وچ 150 جعلی صحابہ موجود نیں۔
مصنف
سودھوکتاب معالم المدرستین سید مرتضی عسکری دی تصنیف اے۔ آپ بغداد، قم، تہران تے دزفول وچ دانشکدہ اصول دین دی تأسیس،[۱] تے سید محمد باقر صدر تے سید مہدی حکیم دے نال حزب الدعوہ دی تشکیل[۲] دے علاوہ بوہت سارے اہم علمی دے مالک وی نیں جنہاں وچ عبد اللہ بن سبأ و اساطیر اخروی، ایک سو پچاس جعلی اصحاب تے أحادیث أم المؤمنین عائشہ شامل نیں۔ آپ دی شہرت تریخ تے حدیث دی تحقیقات وچ نویں طریقہ اپنانے نیز شیعہ مبانی دی تبیین تے اس دے دفاع دی وجہ توں اے۔ [۳] تسیں دے علمی آثار تعصب تے جانب داری توں ہٹ کر پہلے درجے دے منابع تے مصادر توں مستند ہُندی نیں۔[۴]
مضامین
سودھومعالم المدرستین مکتب اہل بیت تے مکتب خلفا دے تقابلی جائزے اُتے مشتمل اے تے اس حوالے توں دوناں مکاتب فکر دے اہم دینی مسائل نوں زیر بحث لیائی گئی اے۔[۵] کتاب دا مقصد مکتب خلفا اُتے مکتب اہل بیت دی برتری ثابت کرنا بیان ہویا اے۔[۶]
ایہ کتاب اک مفصل مقدمے اُتے مشتمل اے جس وچ دوناں مکاتب فکر دے بعض اختلافی دے بارے وچ بحث کیتی گئی اے۔[۷] اس حصے وچ جتھے دوناں مکاتب دے اختلافات دا ذکر کیتا گیا اے اوتھے انہاں اختلافات دے علل و وجہاں وی بیان ہوئے نیں۔[۸] صفات خدا، شفاعت انبیاء تے انہاں توں توسل، انبیا کے مزار پر زیارتگاہ بنانا تے انہاں عبادتگاہ قرار دینا تے مرداں اُتے گریہ کرنے جداں مسائل وچ دوناں مکاتب فکر دے اختلافات اس کتاب وچ مورد بحث بعض موضوعات وچوں نیں۔[۹]
صحابہ تے امامت، دوناں مکاتب دی نگاہ وچ
سودھومقدمے دے بعد اس کتاب دی پہلی جلد وچ صحابہ تے امامت دے بارے وچ دو فصل وچ بحث کیتی گئی اے۔[۱۰] پہلی فصل وچ دوناں مکاتب فکر دے نقطہ نگاہ صحابہ دی تعریف تے انہاں دی عدالت بیان کر دے ہوئے[۱۱] صحابہ توں متعلق اہل سنت دی تعریف دا تنقیدی جائزہ لیا گیا اے۔[۱۲] دوسری فصل دے مطالب کچھ ایویں نیں: امامت تے خلیفہ دی تعیین دے لئی بنائی گئی چھ رکنی کمیٹی،[۱۳] مکتب خلفا تے مکتب اہل بیت وچ خلافت الہیہ،[۱۴] عصمت اہل بیت،[۱۵] پیغمبر اکرمؐ دی جانب توں ولی امر دی تعیین،[۱۶] امام علیؑ دے لئی لقب "وصی" دا مشہور ہونا[۱۷]، امام علیؑ دے فضائل دا چھپانا، معاویہ تے بنی امیہ دے دوسرے خلفاء دے دور وچ امام علی دی شأن وچ سب و شتم۔[۱۸]
علامہ عسکری نے اس کتاب دی دوسری فصل وچ پیغمبر اکرمؐ دی سنت تے اہل بیت تے اصحاب پیغمبر دی سیرت نوں بیان کرنے والی احادیث نوں چھپانے تے اسنوں تحریف کرنے دے دس طریقہ کار ول اشارہ کیتا اے؛[۱۹] من جملہ اوہ طریقے ایہ نیں: سنت پیغمبر اکرم دی حکایت کرنے والی احادیث دے بعض حصےآں نوں حذف کرنا تے انہاں مبہم کلمات وچ تبدیل کرنا،[۲۰] منابع حدیثی توں اس طرح دی تمام احادیث دا حذف کرنا،[۲۱] احادیث دے معنا وچ تأویل،[۲۲] سنت پیغمبر اکرمؐ اُتے مشتمل احایث دی کتابت توں ممانعت،[۲۳] کتاباں دا جلانا[۲۴] تے جعل احادیث۔[۲۵]
شریعت اسلام دے منابع
سودھومعالم المدرستین دی دوسری جلد وچ مکتب خلفا تے مکتب اہل بیت وچ دین دے معتبر منابع دے بارے وچ بحث کیتی گئی اے۔[۲۶] اس جلد دی ابتدا وچ قرآن، سنت، بدعت، فقہ تے اجتہاد وغیرہ دی دوناں مکاتب فکر دے نقطہ نگاہ توں توضیح دتی گئی اے۔[۲۷] اس جلد وچ مورد بحث واقع ہونے والے دوسرے موارد وچ : خلفا دے دور وچ پیغمبر اکرمؐ دی احادیث دی کتابت تے تدوین توں منع کرنا،[۲۸] مکتب خلفا دی نگاہ وچ اجتہاد دی حیثیت تے بعض صحابہ دا ناں جنہاں نے خود نوں مجتہد کہیا اے[۲۹] اسی طرح زکات، صدقہ، خمس و متعہ دے بارے وچ ابوبکر تے عمر دی بعض اجتہادات تے اہل سنت خاص کر ابوحنیفہ دا طریقہ اجتہاد[۳۰] تے اس دے مقابلے وچ اہل بیتؑ دے طریقہ اجتہاد دا دفاع جو قرآن تے پیغمبر اکرمؐ دی سنت اُتے متکی نیں۔[۳۱] اس جلد دے آخر وچ خلفا دے بعض اجتہادات دے نمونے ذکر کیتے نیں کہ سید مرتضی عسکری دے مطابق ایہ تمام اجتہادات نص کتاب و سنت دے برخلاف نیں۔[۳۲]
قیام امام حسین تے اس دے نتیجے
سودھومعالم المدرستین دی تیسری جلد دو حصےآں اُتے مشتمل اے؛ امام حسینؑ دا قیام سنت پیغمبر اکرمؐ توں انحراف دی وجہ توں عمل وچ آیا[۳۳] تاکہ سنت پیغمبر اکرمؐ نوں اسلامی معاشرے وچ اہل بیتؑ وچ توں اک فرد دے ذریعے دوبارہ احیاء کیتا جا سکے۔[۳۴] واقعہ عاشورا تے اس دے علل و وجہاں دی تفصیل تے اس دے نتیجے وچ پیش آنے والے واقعات کہ من جملہ اسیران کربلا دا کوفہ تے شام لے جایا جانا تے امام سجادؑ دا شام وچ خطبہ نیز قیام عاشورا دے بعد مکہ تے مدینہ وچ رونما ہونے والی تحریکاں وغیرہ اُتے اس جلد وچ سیر حاصل بحث ہوئی اے۔[۳۵] اس دے بعد مکتب اہل بیتؑ وچ نقل حدیث دے طریقہ کار دی توضیح دیندے ہوئے کتب احادیث دی تدوین تے نشر و اشاعت وچ مکتب خلفا تے مکتب اہل بیت دے طریقہ کار دی وضاحت کیتی گئی اے۔[۳۶]
مضامین تے نظریات
سودھومعالم المدرستین وچ علامہ عسکری دے مطایق خلفا دے دور وچ احادیث دی نشر و اشاعت ممنوع سی؛ لیکن دوسری طرفوں اسرائیلیات دی نشر و اشاعت اُتے کوئی پابندی نئیں سی۔ انہاں نے اس کتاب وچ اہل سنت دی حدیث نگاری دے طریقہ کار اُتے تنقید کرنے دے نال شیعہ حدیث نگاری وچ وی موجود کئی اک اشتباہات دا ذکر کر دے نیں۔ اس کتاب دا اک عمدہ حصہ سیف بن عمر دے بارے وچ اے جنہاں دے بارے وچ علامہ عسکری دا خیال اے کہ انہاں توں بوہت ساری جعلی احادیث نقل ہوئی نیں تے انہاں توں منقول احادیث دی سند وچ 150 جعلی صحابہ موجود نیں۔ معالم المدرستین وچ زیر بحث بعض مطالب درج ذیل نیں:
حدیث شناسی
سودھوکتاب معالم المدرستین وچ مطرح ہونے والے مباحث وچوں اک اہم بحث حدیث شناسی خاص کر سنت دی حجیت سنت تے حدیث دی کتابت اے۔[۳۷] اس بنا اُتے علامہ عسکری سنت دی حجیت اُتے یقین رکھدے ہوئے سنت تک پہنچنے دا واحد راستہ پیغمبر اکرمؐ تے آپ دی اہل بیت دی احادیث قرار دیندے نیں۔[۳۸] علامہ عسکری بعض اہل سنت مفکرین دے برخلاف ایہ عقیدہ رکھدے نیں کہ خلفاء دے دور وچ منع تدوین حدیث مقطعی تے صرف حدیث دی کتابت تک محدود نئیں بلکہ نقل حدیث اور کتاب دوناں ممنوع سی۔[۳۹] علامہ عسکری دے مطابق خلفا نے اک طرف پیغمبر اکرمؐ دی احادث نوں نقل تے تدوین کرنے اُتے پابندی لگادی لیکن دوسری طرف اسرائیلیات دی نشر و اشاعت نہ فقط ممنوع نئیں سی بلکہ اوہ خود انہاں دے ہمراہ سن۔[۴۰]
علامہ عسکری چونکہ اپنی اکثر کتاباں وچ شیعہ عقائد دا دفاع کر دے نیں تو اہل سنت دے معتبر منابع توں استنادہ کر دے ہوئے ایہ کم کر دے نیں۔[۴۱] لذا کتاب معالم المدرستین وچ مورد استفادہ 2500 منابع وچوں صرف 5 فیصد شیعہ منابع نیں بقیہ سب دے سب اہل سنت منابع توں استفادہ کیتے نیں۔[۴۲]
شیعہ جوامع حدیث اُتے تنقید
سودھومعالم المدرستین وچ شیعہ مجامع حدیث دی نقل حدیث دے طریقہ کار اُتے وی تنقید کیتی گئی اے۔[۴۳] اس سلسلے وچ بعض ایسے موارد ول اشارہ کر دے نیں جو نسخہ برداری دے وقت مجامع حدیثی وچ داخل ہو گئے نیں۔ اس سلسلے وچ معروف کتاب اصول کافی توں اک حدیث نمونے دے طور اُتے پیش کر دے نیں۔[۴۴]
جعلی صحابہ
سودھوکتاب معالم المدرستین وچ علامہ عسکری پیمبر اکرمؐ دی احادیث نوں چھپانے تے انہاں وچ تحریف کرنے دے طریقاں وچوں اک جعل حدیث نوں قرار دیندے نیں۔ اس سلسلے وچ تسیں سیف بن عمر تمیمی دی مثال دیندے نیں انہاں نے جھوٹی تے جعلی احادیث نوں نقل کرنے دے علاوہ اس دی نقل کردہ احادیث دی سند وچ 150 جعلی صحابہ دا ذکر وچ ملدے نیں۔ تسیں دے مطابق سیف بن عمر دی احادیث 70 توں زیادہ اہم اسلامی منابع وچ موجود نیں۔ اس دی واضح مثال محمد بن جریر بن یزید طبری دی تحریر اے جس وچ دوسراں توں زیادہ سیف دی جعلی احادیث نوں نقل کیتے نیں۔[۴۵] سیف بن عمر دی نشان دہی تے انہاں دی شخصیت دا تعارف علامہ عسکری دا اک اہم کارنامہ اے جو علم رجال وچ تسیں دی گہرے مطالعے دی نشان دہی کردا اے۔[۴۶]
اقتباسات
سودھوکتاب معالم المدرستین مختلف ناشراں دے توسط توں متعدد بار نشر ہونے دے علاوہ[۴۷] دوسرے شخصیتاں دی علمی آثار وچ وی مورد استفادہ واقع ہوئی اے من جملہ انہاں وچ:
- مقتل امام حسینؑ: ایہ کتاب شیعاں دے تیسرے امامؑ تے تسیں دے اصحاب دی زندگی دے بارے وچ نیں جس وچ معاویہ دی موت تے یزید دے بر سر اقتدار آنے توں لے کے واقعہ عاشورا تے امام حسینؑ دی شہادت دے بعد رونما ہونے والے واقعات دا بیان کیتی گئی نیں۔[۴۸] ایہ کتابْ سنہ 1391ش وچ محمدعلی جاودان دی زیر نگرانی،[۴۹] 252 صفحات وچ نشر ہوئی اے۔[۵۰]
- وحی قرآنی تے وحی بیانی، تحریر علامہ سید مرتضی عسکری: ایہ کتاب مہدیہ سادات حسینزادہ دے توسط توں کتاب معالم المدرستین تے "بر گسترہ کتاب و سنت" توں اقتباس تے ترجمہ شدہ اے جو سنہ1388ش وچ دانشکدہ اصول دین تے موسسہ علمی فرہنگی علامہ عسکری نے نشر دی نیں۔[۵۱]
نسخہ جات
سودھوکتاب معالم المدرستین ایران تے لبنان وچ متعدد بار نشر ہوئی اے؛[۵۲] بنیاد بعثت نے سنہ 1363ش توں 1365ش دے دوران اس کتاب نوں تن جلداں وچ نشر دی نیں۔ اسی طرح مجمع جہانی اہل بیت نے سنہ 1382ش وچ اسنوں تن جلداں وچ نشر دی نیں اس دے علاوہ دانشکدہ اصول دین نیز اسنوں نشر کرنے والیاں وچوں نیں۔
ترجمہ
سودھوکتاب معالم المدرستین دا فارسی، فرانسیسی تے پشتو زبان وچ ترجمہ ہویا اے۔
حوالے
سودھو- ↑ انصاری، «رحلت علامہ عسکری»، ص۵۸۲۔
- ↑ خسروشاہی، زندگی و مبارزات۔۔۔، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۔
- ↑ خسروشاہی، زندگی و مبارزات۔۔۔، ۱۳۹۱ش، ص۱۴۔
- ↑ حسینزادہ، «سیرہ بزرگان»، ص۷۰۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۶۶۔
- ↑ خسروشاہی، زندگی و مبارزات۔۔۔، ۱۳۹۱ش، ص۴۴و۴۵۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳-۱۰۰۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۱و۳۸و۵۱و۷۸و۹۱-۹۵۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۴و۵۷۹-۵۸۱۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۱۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۱۳-۱۳۴۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۱۰و۱۱۳-۱۱۸و۱۱۹-۱۲۹۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳۶و۲۵۷۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳۶و۲۵۷۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۶۲-۲۶۸۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۶۹-۳۰۴۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۰۴-۳۲۴۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۲۵-۳۹۲۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۳-۴۴۴۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۵-۳۹۸۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۸-۳۹۹۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۹-۴۰۵۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۳۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۴۲۲-۴۲۵۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۴۲۶-۴۴۵۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۹۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۹و۱۵-۳۲۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۱-۷۴۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۷۵-۹۷۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۹۸-۳۷۳۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۸۵-۴۴۹۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۷۰-۴۷۷۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۷۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۲۴۵۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۷-۲۴۳۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۲۴۵-۳۵۱۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۶۶۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۶۶و۱۶۷؛ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۷و۵۸۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۶۷؛ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۷۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۶۹؛ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۷و۵۸۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۸۰۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۸۰۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۷۸۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۷۸و۱۷۹؛ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۳۱۵-۳۲۱۔
- ↑ عسکری، معالم المدرستین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۴۲۶-۴۲۹۔
- ↑ راد، «روششناسی آرای حدیثی علامہ عسکری۔۔۔»، ص۱۷۷۔
- ↑ «معالم المدرستین»۔
- ↑ «استناد بہ منابع کہن از ویژگیہای۔۔۔»۔
- ↑ «استناد بہ منابع کہن از ویژگیہای۔۔۔»۔
- ↑ «مقتل برگرفتہ از کتاب معالم المدرستین علامہ عسکری۔۔۔»۔
- ↑ «وحی قرآنی و وحی بیانی علامہ سید مرتضی عسکری»۔
- ↑ «معالم المدرستین»؛ «معالم المدرستین»۔
مآخذ
سودھو- «استناد بہ منابع کہن از ویژگیہای مقتل امام حسین(ع) علامہ عسکری است»، خبرگزاری مہر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مہر ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- انصاری، ناصرالدین، «رحلت علامہ عسکری»، در درسہایی از مکتب اسلام، ش۸، سال چہل و ہفتم، آبان ۱۳۸۶ش۔
- «بازشناسی دو مکتب»، سایت سازمان اسناد و کتابخانہ ملی جمہوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- «ترجمہ معالم المدرستین»، سایت سازمان اسناد و کتابخانہ ملی جمہوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- «پژوہش و بررسی تحلیلی مبانی اندیشہہای اسلامی در دیدگاہ دو مکتب (ترجمہ کتاب معالمالمدرستین)»، سایت سازمان اسناد و کتابخانہ ملی جمہوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- «دو مکتب در اسلام»، سایت سازمان اسناد و کتابخانہ ملی جمہوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- حسینزادہ، مہدیہسادات، «سیرہ بزرگان: علامہ عسکری صفحہای از صفحات زندگینامہ علامہ سید مرتضی عسکری(رہ)»، در رہنامہ پژوہش، ش۱، پاییز ۱۳۸۸ش۔
- خسروشاہی، سید ہادی، خاطرات مستند سید ہادی خسروشاہی از: زندگی و مبارزات آیت اللہ علامہ سید مرتضی عسکری، قم، کلبہ شروق، ۱۳۹۱ش۔
- عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، [قم]، المجمع العالمی لأہل البیت، ۱۴۲۶ق۔
- «معالم المدرستین»، در سایت سازمان اسناد و کتابخانہ ملی جمہوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- «معالم المدرستین»، در سایت المکتبۃ الشیعیۃ، تاریخ بازدید: ۷ مہر ۱۳۹۷ش۔
- «مقتل برگرفتہ از کتاب معالم المدرستین علامہ عسگری منتشر شد»، سایت عقیق، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آذر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- «معالم المدرستین۔ فرانسہ»، در سایت سازمان اسناد و کتابخانہ ملی جمہوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔
- «وحی قرآنی و وحی بیانی علامہ سید مرتضی عسکری»، سایت سازمان اسناد و کتابخانہ ملی جمہوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶ش۔