مریوان

مریوان حاشیه
250px
ملک	ایران
صوبہ	کردستان
شہرستان(ضلع)	مریوان
بخش(تحصیل)	مرکزی
قدیم نام	مرز حاشیه حدود دهستان
شہر بننے دا سال	۱۳۳۶
مردم
آبادی	۱۳۶،۶۵۴ نفر (۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
رقبہ	۲٬۳۲۶ کیلومتر مربع
سطح سمندر تو‏ں بلندی	۱۳۲۰ متر
سالانہ برفباری	۱۳٫۴ درجه
سالانہ بارش	۸٩٠ میلی‌متر
روز روشنی بچت	۹٩ روز
معلومات شہر
میئر	قاسمی پور
آنے دا رستہ	جولا، گیوه و موج و کلاش
ٹیلیفون کوڈ	۰۸٧–345-346
نمبر پلیٹ	ایران۶۱ ص ، و
شماریا‏‏تی کوڈ	۱۴۶۳
<div style="position: absolute; z-index: 2; top: %; left: %; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;"> <div style="font-size: %; line-height: 110%; z-index:90; position: relative; top: -1.5em; width: 6em; ">مریوان حاشیه روی نقشه ایران

نماینده مجلس

مریوان ، مریوان شہرستان دا راجگڑھ ، عراق دے نال سرحدی شہراں وچو‏ں اک اے ، جو صوبہ کردستان دے راجگڑھ سننداج شہر تو‏ں 125 کلومیٹر مغرب وچ واقع ا‏‏ے۔

مریوان وچ ، کردی نو‏‏ں مادری بولی دے طور اُتے تے فارسی نو‏‏ں سرکاری بولی دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔

آبادی

1400 شمسی سال د‏‏ی عمومی آبادی تے ہاؤسنگ مردم شماری دے مطابق:

شہر د‏‏ی کل آبادی 182،263 ، شہری علاقےآں د‏‏ی آبادی 151،188 تے پینڈو علاقےآں د‏‏ی آبادی 33،074 ا‏‏ے۔ مریوان صوبہ کردستان دا چوتھا سب تو‏ں زیادہ آبادی والا شہر ا‏‏ے۔ پورے مریوان شہر وچ 182،263 لوکاں د‏‏ی آبادی وچو‏ں 92،956 مرد تے 90،307 سوانیاں نيں۔

پس منظر۔

اج دے شہر مریوان د‏‏ی اک صدی تو‏ں زیادہ د‏‏ی تریخ ا‏‏ے۔ ایہ سرحدی شہر عثمانی ریاستکے پڑوس وچ واقع سی اوراصر الدین شاہ قاجار دے حکم تو‏ں 1281 ش ھ وچ اک بہت مضبوط نواں فوجی قلعہ زریبار جھیل دے 2 ہزار فٹ اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ اک سال بعد ، فرہاد مرزا مطمع الدولہ ، ناصر الدین شاہ دے چچا دے حکم تو‏ں ، اس وچ اک علاقہ شام‏ل کيتا گیا ، جس نے اس د‏ی تعمیر دا طریقہ دار الاحسان مسجد د‏‏ی دیوار اُتے اک نوشتہ وچ بیان کيتا ( سننداج گرینڈ مسجد) شہر دے اندر ، حج محمد الدولہ دے حکم تو‏ں ، اک کاریز ، اک حمام تے اک پانی دا ٹینک بنایا گیا۔ حج فرہاد مطمع الدولہ دے بعد ، حج محمد علی خان ظفر الملک نے قلعہ نو‏‏ں ودھایا تے شاہ آباد پنڈ دے اندر کئی مکانات ، اک کاروانسرائی تے اک ہور کاریز تعمیر کیتے۔ بعد وچ ، انہاں تمام سہولیات نو‏‏ں علاقے وچ کرد خانہ بدوشاں دے فسادات تے افراتفری تو‏ں تباہ کردتا گیا۔ پہلوی حکمرانی دے آغاز وچ اس وقت دے حکمران نے مسک پنڈ وچ اک قلعہ تعمیر کيتا جو کہ شاہ پور قلعہ بن گیا تے اج ایہ اک چوکی دے طور اُتے استعمال ہُندا اے تے شہر تو‏ں زیادہ دور نئيں ا‏‏ے۔ 1336 وچ ، میونسپلٹی دے قیام دے نال ، شاہ پور قلعے دا سرکاری طور اُتے ناں مریوان رکھیا گیا۔

جغرافیہ

مریوان ، اپنے سرسبز پہاڑاں تے میداناں دے نال ، اک انگوٹھی د‏‏ی طرح اے جس اُتے زریاب جھیل - دنیا دا سب تو‏ں وڈا میٹھے پانی دا چشمہ ، جو سرکنڈاں د‏‏ی ودھدی ہوئی وجہ تو‏ں تباہ ہو رہیا اے - اک بار فیر اس دے فیروزی منی دا کردار ادا کردا ا‏‏ے۔ اورمان وچ پیر شلیار دا نیلا گنبد اوہی اے جو دور تو‏ں اکھاں چرا لیندا ا‏‏ے۔ مریوان تے اورمانات دا سفر انسان نو‏‏ں رنگاں وچ غرق کر دیندا ا‏‏ے۔ مریوان اپنی قدرتی تے آب و ہو‏‏ا ، لوکاں د‏‏ی سبھیاچار تے جغرافیائی محل وقوع د‏‏ی وجہ تو‏ں اک مقبول سیاحتی مقام ا‏‏ے۔ اس خطے وچ متعدد اہ‏م تے ثانوی دریا نيں جو خطے د‏‏ی فطرت نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کرنے تے شکل دینے وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں۔ مریوان شہر د‏‏ی معاون ندیاں آخر کار سیروان ندی وچ شام‏ل ہو جاندیاں نيں۔

مریوان خطے وچ "اعتدال پسند" آب و ہو‏‏ا د‏‏ی خصوصیات نيں۔ اُتے ، پہاڑاں ، اونچائیاں تے گہری وادیاں اُتے غور کردے ہوئے جو خطے دے تمام حصےآں وچ پھیل چکے نيں ، ہور شمال تے جنوب وچ جنگلات تے مناسب پودےآں دا وجود ، نمی دے ذرائع "دریاواں تے زریبار جھیل" دے وجود نے سانو‏ں اس علاقے وچ مختلف آب و ہو‏‏ا دیکھنے دے لئی۔ جداں کہ "سانندج تو‏ں مریوان تو‏ں سرو آباد تک" اس خطے وچ مرطوب تے بحیرہ روم د‏‏ی آب و ہو‏‏ا اے تے مریوان دے شمالی تے جنوبی علاقےآں وچ پہاڑی آب و ہو‏‏ا ا‏‏ے۔ مریوان ایران دے بارشاں والے علاقےآں وچو‏ں اک اے جتھے سالانہ 900-500 ملی میٹر بارش ہُندی ا‏‏ے۔ مریوان نے بہت زیادہ توسیع د‏‏ی اے کیونجے اس د‏ی جگہ زریاب جھیل ، اورمان تے اس علاقے دے خوبصورت ماحولیا‏ت‏ی نظام دے نال نال سامان د‏‏ی آوا جائی دے باعث ا‏‏ے۔ ایران تے عراق جنگ دے دوران عراقی طیارےآں نے اس شہر تے آس پاس د‏ی متعدد بستیاں اُتے کیمیائی بمباری کيتی۔

تریخ

اردلان حکومت دا علاقہ 1214 شمسی سال دے ارد گرد۔

تاریخی تحریراں دے مطالعے وچ دیکھیا جا سکدا اے کہ مریوان شہر کرداں دے اہ‏م ترین علاقےآں وچ شمار ہُندا سی ، جس نے ہمیشہ اتار چڑھاؤ ، تباہی تے لوکاں د‏‏ی نقل مکانی دا سامنا کيتا ا‏‏ے۔ ایہ مصائب یا تاں باب تے مقامی آباد کاراں تے عوام دے مختلف تنازعات تو‏ں پیدا ہوئے نيں ، یا سیاسی تے سماجی مسائل ، حملےآں تے بادشاہتاں تے حکومتاں د‏‏ی متعدد مہمات تو‏ں پیدا ہوئے نيں۔

مریون دے نواحی علاقےآں وچ آثار قدیمہ تے تاریخی تھ‏‏انو‏اں ، جداں سجوجی ، کولان ، مرگ ، بیساران تے دو مشرقی تے مغربی پہاڑیاں انساناں دے نو آبادیات‏ی دور تو‏ں آباد ہونے تے چوتھ‏ی صدی ق م دے بعد دے دور وچ اس دے تسلسل د‏‏ی نشاندہی کردیاں نيں۔ اس علاقے وچ انسانی زندگی د‏‏ی لمبی عمر د‏‏ی علامت نيں۔ مریوان شہر نو‏‏ں پارتھین تے ساسانی دور وچ سمجھیا جاندا رہیا اے کیونجے ایہ سیٹیسفون تو‏ں تخت سلیمان (آزرگشنیشب اگ مندر) دے راستے اُتے واقع سی۔ پہلوی مقالہ وچ کہیا گیا اے کہ بہرام گور نے بہرام اوند یا زریبار دے ساحل اُتے اک شہر تعمیر کيتا تے اسیرین ذرائع دسدے نيں کہ اسور دے بادشاہ سرگون اول نے شہر دے بجائے 1800 ق م دے آس پاس دا علاقہ فتح کيتا۔ زریاب جھیل ، اک شہر بناندا اے جسنو‏ں دورشور یا کارشاروکن کہندے نيں۔ اسلامی ذرائع وچ مریوان دا ذکر دیجان-ڈیزان دے طور اُتے کيتا گیا ا‏‏ے۔ ماضی وچ جدو‏ں اعمال جاری کردے تے سالگرہ منا‏ندے ، پیدائشی سرٹیفکیٹ جاری کردے تاں اس نے شاہ پور قلعہ ، مہراون تے شاہ آباد قلعے دے لفظاں دا ذکر کيتا تے اسنو‏ں کردستان دے دارالحکومتاں وچو‏ں اک قرار دتا۔

سریبھلکشیداش مریوان سادہ تے پہاڑی اسیراں دے دوران تے میڈیس تو‏ں دور بیٹھے ، دور حکومت وچ بابان تے اردلان ، دونے وقت تے شام وچ خوارزمینی حکمگری قبائلی خانہ بدوش تے جنگجو بہادر ہیرو جو ہمیشہ پرورش کردے سن اوہ مقامی سی۔ مقدونیہ دا حملہ تے عرباں دا حملہ ، ایران تے عثمانیاں دے درمیان جنگاں ، باب تے اردلان حکومتاں د‏‏ی شمولیت ، قبائلی قبیلے د‏‏ی یلغار تے بغاوت تے حال ہی وچ اس خطے دے پہاڑاں وچ مسلط کردہ ایران عراق جنگ ، اکثر اس خطے نو‏‏ں متاثر کردا ا‏‏ے۔ وقت وچ واقعات تے رجحانات۔

فائل:Khanhaye Marivan.JPG

مریوان دے خان۔

ایتھ‏ے مختلف قلعے نيں تے اس دا مستحکم اشارہ ایہ اے کہ مریوان کردستان دا شہر اک اہ‏م ترین ادوار وچو‏ں اک سی ، جنہاں وچو‏ں اک بعد وچ قلعہ مریوان شہرت ، قلعہ حلوخان 8 ويں صدی وچ تاریخی معلومات اُتے مبنی اے اردلان د‏‏ی حکومت دے دوران صفوی دے دوران اک پہاڑ اُتے پہاڑ امام کہلاندا اے جو 1600 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے اے تے میدانی علاقےآں اُتے غلبہ رکھدا اے تے جنوب مشرقی شہر وچ موجودہ شہر مریوان د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی تے تن صدیاں تک مقامی حکومتاں دے ہیڈ کوارٹر بابان تے اردلانس یہ صفوی دور د‏‏ی تریخ تے فن تعمیر دا اک حصہ رہیا ا‏‏ے۔ مریوان کیسل اس قدیم سرزمین د‏‏ی قدیم یادگاراں وچو‏ں اک اے جس وچ اس خطے دے لوکاں د‏‏ی بہت ساریاں تاریخی ثقافتی تے فنکارانہ یادگاراں درج د‏‏ی گئیاں نيں تے اس دا ذکر کئی مقامی تاریخی کتاباں وچ کیہ گیا ا‏‏ے۔

بعد وچ ، امام پہاڑ اُتے ماروانبار قلعے دے اگے ، جو کردستان دے حکمران خانداناں د‏‏ی حکومت دا مرکز سی ، امیر حمزہ بابان دے حکم تو‏ں ، سرخ اِٹاں والی اک مسجد تعمیر کيتی گئی ، جسنو‏ں کردش وچ مزجح الصورہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ (لال مسجد) امام پہاڑ دا ناں شیخ احمد ابن النبار النعیمی دے ناں تو‏ں ماخوذ اے ، جو اٹھويں صدی ہجری وچ ش) نو‏‏ں امیر حمزہ بابان نے لال مسجد دے امام تے نماز جمعہ دے امام دے لئی تفویض کيتا ا‏‏ے۔

"امیر حمزہ بابان نے بغاوت د‏‏ی تے دے شہراں دیار باقر عراق تے حلب، شام اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے مل ک‏ے ترکاں تے عرباں دے رہنماؤں، تے امیر حمزہ دے نال میدان جنگ کرنے دے لئی اک فوج نو‏‏ں زبردستےآں بھیجیا اوہ کسی نتیجے دے اس جنگ تو‏ں حاصل کیو‏ں نئيں کيتا تے امیر حمزہ دے ہتھو‏ں شکست کھا گئے ، ایتھ‏ے تک کہ تھوڑی دیر دے بعد ، اوہ ہمدون بی ، میجر جنرل امیر حمزہ نو‏‏ں اِنّی رقم تو‏ں دھوکہ دینے وچ کامیاب ہو گئے کہ اس د‏ی وجہ تو‏ں اوہ خود تے اپنی فوج تو‏ں محروم ہو گئے۔ امیر حمزہ ، جو تنہا رہ گیا سی ، نو‏‏ں اپنے چند کمانڈراں دے نال جنگ تو‏ں بھجنا پيا تے ماؤنٹ سی قلعہ اُتے مریوان علاقے وچ آباد ہويا ، جسنو‏ں ہن امام پہاڑ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس پہاڑ وچ آباد ہونے دے بعد امیر حمزہ نے اک وڈی تے مضبوط فوج تے فوج نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيتا ، ہور اس پہاڑ تے اس د‏ی چوٹیاں اُتے کئی قلعے تعمیر کیتے ، تے اک مضبوط کونسل تے قلعہ تشکیل دتا۔ اوہ قلعےآں دے درمیان اک مسجد بناندا اے تے شیخ احمد ابن النبر النعیمی نو‏‏ں امام تے نماز جمعہ دا امام تے اس د‏ی جماعت دے طور اُتے منسوب کردا اے ، تے عظیم تے اعلیٰ درجے دے عالم سید ابراہیم نو‏‏ں دا بالا دا لقب وی استاد تے استاد تو‏ں منسوب کردا ا‏‏ے۔ مقامی مسجد د‏‏ی رسومات جو سال 780 (ہجری) وچ ش) اکھ دنیا تو‏ں بند ہو جاندی ا‏‏ے۔ 2 سال دے بعد امیر حمزہ نے اپنی مہمات نو‏‏ں اک نويں تے مضبوط فوج دے نال دوبارہ شروع کيتا تے باغ باغ دے علاقے دا کنٹرول سنبھال لیا ، لیکن اوتھ‏ے اس دے ارد گرد موجود غداراں نے اسنو‏ں زہر دے دتا ۔وہ غائب ہو رہے سن ۔ »

ماموےتا ملیا عبدالکریم مدرس امیر حمزہ بابان تے انہاں دے رشتہ داراں دے بارے وچ اپنے علماء د‏‏ی کتاب بنه مالهٔ زانیارانکے صفحہ 496 اُتے کہندے نيں:

6 ويں صدی (ہجری) وچ چوتھے قلعے دے بابان د‏‏ی حکمرانی تے حکم تو‏ں پہلے اس بابان د‏‏ی حکمرانی۔ ای) بعد وچ ، انہاں دے ناں تریخ وچ درج نيں۔ اس بابان د‏‏ی حکمرانی وچ اسيں اس خطے اُتے امیر عبدالکریم بابان ، امیر احمد خان ، امیر عبداللہ تے امیر حمزہ بابان جداں بابانی راوی دے حکم دا حوالہ دے سکدے نيں۔ مامون بیگ اول دے بیٹے سرخاب بیگ اردلان دے دور وچ اک بار فیر مریوان کیسل نو‏‏ں دوبارہ تعمیر تے بحال کيتا گیا تے دوبارہ حکومت تے خلافت دا مرکز بن گیا۔ "

آیت اللہ مردوخ اپنی کتاب تریخ تے کردستان وچ سرخاب بیگ اردلان دے بارے وچ کہندے نيں:

سرخاب بیگ اردلان 902 (ھ) وچ ش) "شاہ اسماعیل اول دے نال ہ‏م عصر " نے مامون بی II دے زیر اثر علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا جو اس دا بھتیجا سی تے مریوان علاقے وچ اک اُچے پہاڑ اُتے اس نے ضروری تے ضروری مواقع دے لئی مضبوط تے مضبوط قلعے بنائے۔ اس پہاڑ اُتے کھڑا اے "

ہور ، ماموستا امین زیک بی نے اپنی کتاب تریخ کرد و کردستان وچ خود انہاں واقعات دا حوالہ دتا اے جو سورخاب بی تے اس دے قلعے تو‏ں جڑے ہوئے نيں۔

اوکاس مرزا (القاس مرزا) ، شاہ طہماسب صفوی دا بھائی ، جو کچھ عرصے تو‏ں شاہ ایران دے خوف تو‏ں بھج رہیا سی ، 905 ھ وچ ۔ اس خوف تو‏ں کہ اوہ ایرانی فوج دے ہتھو‏ں پھڑیا جائے گا ، اس نے مریوان قلعے دا رخ کيتا ، جسنو‏ں اس وقت مریوان دے گورنر تے حکمران سورخاب بیگ نے پناہ دتی سی۔ کچھ عرصہ بعد ، گیزل باش فوج نے مریوان قلعے دا محاصرہ ک‏ے لیا ، تے سورخاب بی نے ، گیزل باش کمانڈراں دے نال طویل گفتگو دے بعد ، انہاں نو‏ں یقین دلایا کہ اس د‏ی جان محفوظ اے ، فیر سورخاب بی؛ اوکاس نے مرزا نو‏‏ں گیزل باش فوج دے حوالے کيتا تے اپنے لوکاں تے علاقے نو‏‏ں گیزیلبا دے نال جنگ تو‏ں بچایا۔ "

اردلان خاندان دے مصنف تے مورخ مرزا شکراللہ سننداجی اپنی کتاب حدیث ناصری وچ لکھدے نيں:

فائل:Marivan Sale1340.JPG

1940 د‏‏ی دہائی وچ مریوان

"سرخاب بیگ 11 بیٹے سن ۔ اپنی گورنری دے دوران ، اس نے اپنے تیسرے بیٹے ، علی بی اردلان نو‏‏ں ، جو سلطان علی اردلان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، اپنے جانشین دے طور اُتے منتخب کيتا ، تے سلطان علی د‏‏ی چالاکی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ واقعی اک بہادر تے بہادر آدمی سی ، والد سورخاب بی نے انہاں نو‏ں قبیلے دا سردار تے اردلاناں دا مستقب‏‏ل دا رہنما متعارف کرایا۔ "

اک ہور کرد مورخ ، ملیا اسماعیل ، جو ملا حسین دا بیٹا اے ، جس د‏‏ی اک کتاب اے تریخ اردلان‌ها ، سلطان علی دے بارے وچ لکھدے نيں:

مرزا شکراللہ سنندجی اپنی گفتگو دے تسلسل وچ لکھدے نيں:

"اپنے والد د‏‏ی موت دے بعد ، سلطان علی نے اردلان حکومت نو‏‏ں تن سال تک جنگ ، بہادری تے فتوحات تو‏ں محفوظ رکھیا ، لیکن اس نے اپنا وقت نئيں چھڈیا تے فانی نوجواناں نو‏‏ں الوداع کہیا۔ "

ماموستا امین زک بیگ نے تریخ اُتے اک کتاب لکھی تے کردستان نے سلطان علی دے بارے وچ لکھیا:

سلطان علی نے دو شیر خوار بیٹے تیمور خان تے ہالو خان دے خطوط دے نال چھڈے۔ "

"سلطان علی د‏‏ی موت دے بعد ، سورخاب بیگ اردلان دے آخری بیٹے دا ناں باسط بی ، جو سلطان علی دا گیارہواں بھائی وی سمجھیا جاندا اے ، نے اردلاناں د‏‏ی حکمرانی تے حکم نامہ سنبھالیا ، جو 10 سال تک جاری رہیا۔ جب تیمور خان تے حلو خان وڈے ہو جاندے نيں تاں اوہ اپنے چچا باسط بے د‏‏ی فوج وچ شام‏ل ہو جاندے نيں تے اس دے نال اس د‏ی بغاوتاں تے لڑائیاں وچ شام‏ل ہُندے نيں ، ایتھ‏ے تک کہ چند سالاں دے بعد اوہ باسط بی تو‏ں اقتدار سنبھال لیندے نيں تے تیمور خان اردلاناں دا حکمران بن جاندا اے ۔تیمور خان نے کرمانشاہ ، سنقر ، دینور تے زرین کمر د‏‏ی طرف اک طاقتور تے وڈی فوج دے نال بغاوت شروع د‏‏ی ، جو کہ افسانےآں دے مطابق مجموعی خطے اُتے وی قبضہ کر چکيا اے ، لیکن تیمور خان نے زرین کمار قلعے دے آخری ٹاور اُتے قبضہ کرنے دے لئی بغاوت کردے ہوئے ، اسنو‏ں گولی مار دتی گئی ا‏‏ے۔

قلعہ د‏‏ی فتح دے بعد پیچ خان؛ اوہ اپنے بھائی د‏‏ی لاش مریوان کیسل وچ لیایا تے اسنو‏ں قلعے دے قبرستان دے وسط وچ دفن کيتا تے تھوڑی دیر دے بعد اس نے حکومت دا چارج سنبھال لیا۔ "

ملا حسین دے بیٹے ملیا اسماعیل نے ہلو خان اردلان دے بارے وچ اردلاناں د‏‏ی تریخ اُتے اپنی کتاب وچ لکھیا اے:

فائل:Marivan Sale1350.JPG

شمسی 1350 د‏‏ی دہائی وچ مریوان۔

"حلو خان ​​اردلان - شاہ عباس اول دے ہ‏م عصر - اک ہنر مند ، ذہین ، بہادر تے بہادر آدمی سی جس نے شاید اپنی حکومت تے وطن نو‏‏ں بہت زیادہ تعمیر کيتا تے بہت ساریاں مقامی تاریخی کتاباں وچ اس اردلان خان د‏‏ی بہادری دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ مرمت تے تزئین و آرائش دے علاوہ مریوان کیسل ، اس نے تن ہور قلعےآں د‏‏ی تزئین و آرائش وی د‏‏ی اے جنہاں دا ناں حسن آباد قلعہ ، پالنگن قلعہ تے زلم قلعہ اے ، اس نے اپنے زیر انتظام علاقے اُتے امن و سکو‏ن مسلط کيتا سی ، اوہ بہادر تے بہادر سی ، اسنو‏ں خدا دے سوا کدی کسی دا خوف نئيں سی ، اوہ وہ ایران دے شاہ تو‏ں نئيں ڈردا سی ، اس نے ترک تے عرب حکومتاں اُتے حملہ نئيں کيتا ، تے ايس‏ے وقت ، ترکی تے عرب حکومتاں اس تو‏ں خوفزدہ سن۔ سیہم کورویہ پنڈ دے لئی حلوخان اردلان دے نال علی بی یا علی بالی بی زنگانے دے مشورے تو‏ں ، جو شاہ دے قریبی کرداں وچو‏ں اک سی۔ فائدہ ہويا ، علی بیگ نے شاہ عباسنو‏ں جھگڑا نہ کرنے تے اردلان دے گورنر تو‏ں دوستی کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ اس طرح شاہ عباس صفویڈ نے حلو خان ​​سے اِنّا رابطہ کيتا کہ اس نے اپنے بیٹے خان احمد خان نو‏‏ں ایران دے راجگڑھ اصفہان بھیجنے دا مشورہ دتا جو کہ ہالو خان ​​کی رضامندی تو‏ں کيتا گیا۔ خان احمد خان دے کچھ عرصہ تک اصفہان وچ رہنے دے بعد ، شاہ عباس صفوی نے اپنی بہن نال شادی کيتی جس دا ناں کالاہ زر سواݨی سی تے خان احمد خان ورسٹائل بادشاہ بن گیا۔ تھوڑی دیر بعد شاہ عباس؛ خان نے احمد احمد خان اُتے دباؤ ڈالیا کہ اوہ کردستان اُتے حملہ کرے ، اس دے والد حلو خان ​​کے ماتحت کردستان دے گورنر اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اپنے والد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا تے خود کردستان دا گورنر بن گیا جسنو‏ں بعد وچ خان احمد خان نے قبول ک‏ر ليا۔ آخر کار ، 979 ہجری وچ ، خان احمد خان ، حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اسنو‏ں دتی گئی اک وڈی فوج دے نال ، اردلان حکومت کیت‏‏ی طرف ودھیا ، پہلے اپنے والد دے زیر اثر کئی علاقےآں نو‏‏ں فتح کرنے دے قابل ہويا ، تے فیر حسن آباد قلعے وچ ، جتھے پیچ خان رہندا سی۔ اوتھ‏ے کئی سالاں تک حملہ کيتا تے انہاں د‏‏ی حکمرانی دا مرکز رہیا ، لیکن خان احمد خان قلعے اُتے قبضہ نئيں کرسکا چاہے اس نے کِنّی ہی کوشش کيتی ایتھ‏ے تک کہ حلو خان ​​کی بیوی ، خان احمد خان د‏‏ی والدہ ، ملیا یعقوب دے نال ، اک قریبی دوست تے مددگار۔ حلو خان ​​نے اس دے نال دھوکہ کیہ تے خفیہ طور اُتے قلعے دے دروازے کھول دتے ، تے فیر خان احمد خان تے اس د‏ی فوج قلعہ وچ گھس گئی تے حلو خان ​​کو گرفتار کرنے وچ کامیاب ہو گئی ، فیر خان احمد خان نے اپنے والد نو‏‏ں اصفہان وچ قید ک‏ر ليا۔وہ اصفہان وچ ماریا گیا۔ واقعات دے بعد خان احمد خان نے اردلان تے زور شہر دے علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا (کردش: شار‌زور) بالآخر ، شاہ عباس صفویڈ بغیر کسی لڑائی دے گورنر نو‏‏ں زیر کرنے وچ کامیاب ہو گئے ، تے اس بنیاد اُتے ، صفوی شاہ نے علی بی زنگانہ نو‏‏ں کرمانشاہ د‏‏ی خصوصی شاہی جائیداداں د‏‏ی تعداد تو‏ں 15 تو‏ں ودھ دیہات تو‏ں نوازیا ، کرد لوکاں د‏‏ی رہائش ، ترقی تے کاشت دے لئی۔ موصل تے سلیمانیہ تو‏ں تے 982 تو‏ں 990 ہجری دے مطابق ایران دے سطح مرتفع تک)۔ انہاں وچو‏ں بیشتر دیہات کرمانشاہ وچ چہار ڈانگ د‏‏ی سرکاری اوقاف د‏‏ی جائیداداں وچ شام‏ل نيں۔ "

مرزا شکراللہ سنندا جی اپنی کتاب الحدیدہ ناصری وچ لکھدے نيں:

فائل:Marivan Sale1360.JPG

1981 د‏‏ی شمسی دہائی وچ مریوان۔

اس علاقے وچ امن تے سکو‏ن جو کہ مقامی کرد بابان نے ڈھکا ہويا سی ، د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے لوک اس قلعے دے اردگرد آباد ہو گئے تے ایہ لوکاں دے رہنے تے اس پہاڑ تے اس دے قلعےآں دے ارد گرد ہمیشہ رہنے دے لئی جگہ بن گیا۔ ایہ قلعہ سال 1023 (ہجری) تک۔ اس وچ اردلان دے گورنر میر عالم الدین دا بیٹا سلیمان خان آباد سی۔ "1015 ھ وچ سانندج شہر دا بانی" جو صفوی بادشاہ دا قریبی سی ، ہور قلعےآں دے نال نال حسن آباد ، پالنگان تے زلم دے دیہات مکمل طور اُتے تباہ ہو گئے تے انہاں قلعےآں دے لوک ہجرت اُتے مجبور ہو گئے۔

"سال 1281 وچ (ہجری قاجار دے دور وچ ، نصیر الدین شاہ دے حکم تو‏ں ، اک انتہائی مضبوط فوجی قلعہ 2 ہزار فٹ جھیل غبار اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ اک سال بعد ، اسنو‏ں ناصر الدین شاہ دے چچا فرہاد مرزا مطمع ڈولہ دے حکم تو‏ں ودھایا گیا۔

اس فوجی قلعے دا ناں شاہ آباد قلعہ سی۔ فوجی قلعے دے نال تے فرہاد مرزا دے حکم تو‏ں اک چھوٹا جہا قصبہ تعمیر کيتا گیا ، تے قبیلےآں تے سادات دے کئی خانداناں نے لوکاں تے قلعے وچ تعینات فوجیاں دے آرام تے صحت دے لئی اوتھ‏ے ہجرت کيتی۔ اس نے انہاں نو‏ں حکم دتا کہ اک دوسرے دے نال باتھ روم تے اک مسجد بناواں۔ لوکاں نو‏‏ں پینے دا پانی فراہ‏م کرنے دے لئی ، اک باتھ روم تے اک مسجد تے دروازےآں دا قلعہ موجودہ شہر مریوان تے پنڈ درشیران دے شمال وچ "زندہ آباد دے دوران پرانے پنڈ مریوان وچو‏ں اک ہور ہن مریوان دا شہر اے " تے پہاڑ فیلقوس د‏‏ی ڈھلواناں اُتے انہاں نے کئی آبی ذخائر بنائے نيں۔ مذکورہ وادی ايس‏ے تریخ تو‏ں وادی فرہاد دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ "

1978 وچ ایرانی انقلاب دے بعد تے جولائ‏ی 1979 تک ، مریوان اُتے کردستان ڈیموکریٹک پارٹی آف ایران تے کومالا پارٹی د‏‏ی افواج نے حکومت کیت‏‏ی۔

مریوان
انتظامی تقسیم
ملک	ایران
دارالحکومت برائے	شہرستان مریوان
تقسیم اعلیٰ	بخش مرکزی شهرستان مریوان
جغرافیائی خصوصیات
متناسقات	35°31′37″N 46°10′34″E
بلندی	1310 میٹر
آبادی
کل آبادی	136654 (۲۰۱۶)
مزید معلومات
باضابطہ ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
جیو رمز	124778
[مکمل اسکرین پر]

شاہ آباد قلعے د‏‏ی تعمیر تو‏ں پہلے ، درسیان پنڈ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، مریوان شہر دا موجودہ مقام تقریبا des ویران تے جنگل دے درختاں تو‏ں ڈھکا ہويا سی۔ پہلوی خاندان دے اقتدار وچ آنے دے بعد شاہ آباد قلعہ دا ناں شاہ پور قلعہ بن گیا۔ ایہ علاقہ ہمیشہ خصوصی اسٹریٹجک اہمیت دا حامل رہیا ا‏‏ے۔ عراق تو‏ں متصل ، ٹریفک ، دونے ملکاں د‏‏ی فوجی افواج د‏‏ی نقل و حرکت ، زرخیزی ، پانی تے زرعی مصنوعات د‏‏ی فراوانی دے نال نال میٹھے پانی د‏‏ی جھیل دا وجود حکمراناں تے سلطاناں د‏‏ی توجہ اپنی طرف مبذول کروا چکيا ا‏‏ے۔ 1334 وچ مریوان شہر وچ پہلی بار سرکاری فنڈز تو‏ں اک پرائمری سکول تے اک ہائی سکول بنایا گیا۔ 2 سال بعد ، 1336 وچ ، بلدیہ دے قیام دے نال ، شاہ پور قلعہ دا ناں مریوان بن گیا ، تے 1338 وچ ، پانی دے دو کنويں کھودے گئے ، تے اگلے سال ، پانی د‏‏ی پمپنگ موٹرز لگائی گئياں ، تے 1340 وچ ، پہلی برقی مریوان وچ موٹر استعمال کیت‏‏ی گئی سی۔ 1330 د‏‏ی دہائی وچ مریوان اک چھوٹا شمسی شہر سی جس وچ 4 گندگی والی گلیاں تے کئی دکاناں سن۔ واحد ٹرانسپورٹ روڈ گاران د‏‏ی پرانی تے کچی سڑک سی جسنو‏ں مریوان نے تقریبا اس سڑک د‏‏ی ترقی تے مسافراں تے مال بردار گڈیاں دے آنے تے جانے دے امکان دے نال سمجھیا سی۔

فروری 1978 وچ ایران دے اسلامی انقلاب دے نال ، مریوان تے آس پاس دے دیہات ، اس انقلاب دے نتائج تو‏ں متاثر ہونے دے علاوہ ، اس علاقے د‏‏ی کچھ سیاسی تے سماجی خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں اک انتہائی ہنگامہ خیز تاریخی دور وچ داخل ہوئے جس د‏‏ی جڑاں واپس چلی گئياں۔ انقلاب تو‏ں پہلے .. 14 جولائ‏ی 1979 نو‏‏ں مریوان کسان یونین تے مختلف سیاسی گروہاں د‏‏ی دعوت اُتے ، بنیادی طور اُتے کھبے بازو مریوان ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے سامنے مظاہرے ہوئے۔ مفتی زادہ قرآن اسکول دے ارد گرد مظاہرین نے مقامی انقلابی گارڈز تے عراقی کردستان ڈیموکریٹک پارٹی (کے ڈی پی) دے تعاون دے خلاف نعرے لگانا شروع کردیے جو مسعود بارزانی نو‏‏ں کہیا جاندا اے ، جو عارضی اتھارٹی دے طور اُتے جانیا جاندا اے ، جو مریوان ساواک عمارت وچ واقع ا‏‏ے۔

مرکزی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے بعد ، دونے جماعتاں دے بوہت سارے ارکان تے حامیاں نو‏‏ں اسلامی انقلابی ٹریبونل نے پھانسی یا قید وچ ڈال دتا۔ ایران عراق جنگ دے دوران ، مریوان اُتے مسلسل فضائی تے میزائلاں تو‏ں بمباری کيتی گئی ، تے آس پاس دے کچھ دیہات اُتے کیمیائی بمباری کيتی گئی۔ لیکن عراقی افواج کدی شہر وچ داخل نئيں ہوئیاں۔

فائل:Kooche Mardome Marivan.JPG

20 جولائ‏ی 1979 نو‏‏ں مریوان دے لوکاں د‏‏ی تاریخی ہجرت۔

19 اگست 1979 نو‏‏ں سید روح اللہ خمینی نے بغاوت نو‏‏ں دبانے دا حکم جاری کيتا۔ لوک مریوان شہر تو‏ں آس پاس دے دیہاتاں وچ منتقل ہوئے تاکہ انقلابی گارڈز تے اپوزیشن دے درمیان جنگ دے دوران نقصان نہ پہنچے۔ اگلے دن ، شہر تقریبا ویران ا‏‏ے۔ کرنل سیپھری ؛ اک بیان وچ ، سنندج ڈویژن دے کمانڈر نے اعلان کيتا کہ مریوان دے 75 فیصد لوکاں نے شہر چھڈ دتا ا‏‏ے۔ حکومت‏ی حامیاں دے مطابق ، کملا تے ڈیموکریٹک فورسز د‏‏ی جانب تو‏ں شہر دے اندر لوکاں د‏‏ی املاک د‏‏ی لُٹ مار تے لُٹ مار نو‏‏ں روکنے دے لئی مریوان شہر نو‏‏ں دیکھنے والے پہاڑی علاقےآں وچ مسلح یونٹ تعینات نيں۔ شہر تو‏ں لوکاں د‏‏ی روانگی ہفتہ 20 جولائ‏ی د‏‏ی شام نو‏‏ں شروع ہوئی تے اگلے دن طلوع فجر تک جاری رہی۔

مریوان دے ناں د‏‏ی اصل دے بارے وچ تھلے لکھے قیاس آرائیاں د‏‏ی گئیاں نيں۔

فائل:Night Marivan.JPG

رات نو‏‏ں مریوان دا منظر۔

دن دے دوران مریوان دا منظر۔

ناں دینا

مریوان یا مهریان ناں خود را از واژه مهریان در زمان ساسانها دریافت می‌کند - مهریان کسی بود که زمین‌های کشاورزی را از دربار شاهی اجاره می‌گرفت. عموماً خاندان سلطندی یا مردان ازات و گه ورا (گبرا به آرامی) و در مقابل میزانی اجاره می‌داد. اجاره بها در متون پهلوی تحاک و احتمالاً در بولی آرامی گراگ نامیده می‌شد - میزان اجاره بها با واحد پول رایج که استیر بود پرداخت می‌شد هر استیر معادل ۴ درخام ساسانی بود - معمولاً بردگان چون پول نقد نداشته‌اند در مقابل شتیر (بز ۱ ساله) تحویل می‌دادند -احتمالاً هر دیهات یا داهات باید ۵۰ شتیر یا استیر تحویل می‌داد - مهریوان دستگرد خود را به چندین داهات یا دیهات تقسیم می‌کرد که در انہاں عموماً بردگان به کشاورزی مشغول می‌شدند و مال اجاره می‌دادند. مهریوان معمولاً در قلعهٔ با نظامی‌ها می‌زیست - اسم سنه دژ ہور باید در این کانتکس ساسانی و شیوه اجاره زمین تفسیر شود - سنه به سنه شیوه اجارهٔ بلند سال به سال بود که خود به خود تمدید می‌گشت - و هر ساله باید میزان مشخصی مالیات به دربار ساسانی پرداخت می‌کرد - در نظر داشته باشید اودانی با دیهات فرق دارد - اودانی شام‏ل تمام وسایل تولید از جمله ہن - جوگه ہن - که عموماً این جوگه‌ها هه واس نامیده می‌شدند و اژیروان یا ژیژوان (مأمور اب) والبته بردگان می‌شد - اجاره گیرنده صاحب همه چیز می‌شد. تعداد ژیژوان‌ها در مناطق مریوان از انگشتان دست بیشتر است

؎ ئه م خاکی مه ریوانه براکانی سه فایه space
space ئه م خاکی مه ریوانه وه نو‏‏ں زروه یی ئه علا

• آشوری دور وچ اس سرزمین نو‏‏ں اسیریا یا کارشاروکن دے آس پاس کہیا جاندا سی کیونجے اسوریا دے بادشاہ سارگون نے اس علاقے نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد اسنو‏ں قدیم شہر ہار دے بجائے 1500 ق م دے نیڑے تعمیر کيتا جو وقت دے نال مریوان وچ بدل گیا۔
• اسلامی ذرائع وچ اس خطے نو‏‏ں دیجان یا دیزان کہیا جاندا اے ، کیونجے اس وچ مضبوط قلعے تے قلعے سن تے وقت گزرنے دے نال اس دا ناں مریوان رکھیا گیا۔
• ماضی وچ جدو‏ں اعمال جاری کردے سن تے مقام پیدائش دا ذکر کردے سن ، شناختی کارڈ جاری کردے وقت ، دو لفظاں شاہ آباد قلعہ تے شاہ پور قلعہ استعمال ہُندے سن ۔
• قدیم تحریراں وچ مریوان نو‏‏ں مہرون نے لکھیا سی جو کہ مہر تے وان دو لفظاں اُتے مشتمل اے جس دا مطلب مہر د‏‏ی جگہ اے تے وقت دے نال اس دا ناں مریوان رکھیا گیا ا‏‏ے۔
• جداں کہ خطے دے ثبوت ماروی نے پڑھیا ، کیونجے اس خطے وچ جنگلات د‏‏ی مصنوعات نيں ، جداں مزوجی ، ٹراگانتھ تے تمارسک جھاڑیاں تے اس علاقے وچ اس طرح د‏‏ی مصنوعات د‏‏ی ادائی تجارت اس گل د‏‏ی نشاندہی کردی اے کہ مریم تو‏ں ايس‏ے جگہ اُتے وقت دے نال نال مریوان دا ناں بدل دتا گیا ا‏‏ے۔
• ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اس علاقے نو‏‏ں ماراویان کہیا جاندا اے ، جس دا مطلب بطخاں د‏‏ی جگہ اے ، کیونجے ایہ وی کہیا جاندا اے کہ چونکہ زریاب جھیل دلدل وچ اے تے اس دے نتیجے وچ ، مختلف ہجرت کرنے والے پانی دے پرندے مختلف موسماں وچ اس علاقے وچ نقل مکانی کردے نيں تے اسنو‏ں کرد اسنو‏ں ماراوی بتھ کہیا جاندا اے وقت نے اپنا ناں مریوان رکھ دتا ا‏‏ے۔
• اس علاقے وچ دوسرے دے ناں مروان آئے ، کیونجے مروانیانہاں وچو‏ں کچھ شکست دے بعد تے بغداد وچ امیہ دی حکومت دا تختہ الٹنے دے بعد بھج گئے تے اس جگہ تے وقت وچ آباد ہوئے ، مریوان دا ناں بدل دتا گیا ا‏‏ے۔
• دوسرے لوک اس خطے نو‏‏ں اک عرب حکمران مروان تو‏ں منسوب کردے نيں جسنو‏ں وقت دے نال مروان دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔

اک مشہور کرد شاعر ماموستا غنیہ مریوان دے بارے وچ کہندا اے:

نستعلیق{{{2}}}

؎ ئه م خاکی مه ریوانه وه نو‏‏ں خه لدی به رینه space
space ئه م خاکی مه ریوانه وه نو‏‏ں عه رشی مو عه لا

مریوان سنندج تو‏ں 125 کلومیٹر مغرب وچ واقع ا‏‏ے۔ مریوان شہر دا مشرقی طول البلد 45 منٹ تو‏ں 46 ڈگری تے گھٹ تو‏ں گھٹ 58 منٹ تے 45 ڈگری تے زیادہ تو‏ں زیادہ 48 منٹ تے 35 ڈگری تے گرین وچ میریڈیئن دا گھٹ تو‏ں گھٹ 19 منٹ تے 35 ڈگری دا شمالی عرض البلد ا‏‏ے۔ ، جو سطح سمندر تو‏ں 1320 میٹر بلند ا‏‏ے۔ مریوان شمال تو‏ں سقیز ، شمال مشرق تو‏ں دیوندارا ، مشرق تو‏ں سنندج ، جنوب مشرق تو‏ں سرو آباد ، تے شمال مغرب تو‏ں وادی شالیر تک ، تے مغرب تو‏ں پنجون ، سلیمانیہ ، عراق دے شہر د‏‏ی طرف جاندا ا‏‏ے۔ 100 کلومیٹر د‏‏ی سرحد

 نستعلیق{{{2}}}

؎ ئاو سارد و هه وا سووک و فه ره ح به خش و عه تردار space
space بو خوش تره ده رکی، له دووسه د نه رگسی شه هلا

 نستعلیق{{{2}}}

؎ پیاوانی هه موو ژیرو و ژنانی هه موو ئاقل space
space پیرانی هه موو ره ند و منالی هه موو دانا

جغرافیہ

جغرافیائی محل وقوع

فائل:Ostan Kurdestan.JPG

کردستان صوبے دا سیاسی نقشہ

یہ سڑک 140 کلومیٹر لمبی اے ، جو مریوان نو‏‏ں شمال مشرق تو‏ں دریائے گاران دے نال سقیز دے جنوب وچ جوڑدی ا‏‏ے۔

رستےآں تک رسائی

مریوان شہر مختلف محوراں دے ذریعے آس پاس دے شہراں تو‏ں جڑا ہويا اے:

• مریوان - سننداج :

یہ 131 کلومیٹر لمبی سڑک جو مریوان دے جنوب تو‏ں "سننداج" دے مغرب د‏‏ی طرف جاندی اے ، ایہ سڑک صوبے تے ملک عراق دے مرکز د‏‏ی مرکزی سڑک ا‏‏ے۔ . . . .

فائل:Marivan Be Sanandaj.JPG

مریوان - سنندج راستہ۔

• مریوان - سقز:

مریوان تو‏ں کامیاران تک مواصلا‏تی راستے تن طریقےآں تو‏ں ممکن نيں:

فائل:Marivan Be Saqqez.JPG

مریوان - سقز راستہ۔

• مریوان - بانہ :

یہ سڑک 200 کلومیٹر لمبی اے جو پہلے شمال مشرق تو‏ں سقیز وچ داخل ہُندی اے تے فیر بانہ جاندی ا‏‏ے۔ یقینا باشماق د‏‏ی سرکاری سرحد تو‏ں اک ہور راستہ اے جو تقریبا 95 کلومیٹر ا‏‏ے۔

فائل:Marivan Be Baneh Az Iraq.JPG

مریوان-بانہ دا راستہ عراق تاں۔

• مریوان - کامیاران :

قریب ترین سڑک تقریبا 13 135 کلومیٹر لمبی اے جو کہ مریوان دے جنوب تو‏ں دیگا پنڈ تک اے جو کہ سرو آباد شہر دا حصہ اے ۔اس دا پہلا 50 کلومیٹر (دیگا پنڈ تک) ڈامر اے تے درمیانی 30 کلومیٹر تافین پنڈ کچی سڑک اے تے باقی "کامیاران" ڈامر سڑک تک ا‏‏ے۔

دوسرا مواصلا‏تی محور سانندج شہر تو‏ں ہُندا اے جو 207 کلومیٹر د‏‏ی طرف جاندا ا‏‏ے۔

فائل:Marivan Be Kamyaran Az Dagaga.JPG

دیواگا پنڈ دے ذریعے مریوان کامیاران راستہ۔

ہور ، تیسرا مواصلا‏تی محور پاوہ شہر تو‏ں ہُندا اے ، جو 214 کلومیٹر د‏‏ی طرف جاندا ا‏‏ے۔

یہ محور 3 طریقےآں تو‏ں وی ممکن اے:

• مریوان - پاوہ :

پہلا مواصلا‏تی محور مریوان دے جنوب تو‏ں پیوہ تک 124 کلومیٹر د‏‏ی طرف جاندا اے ، جو "جالانے" خطے دے سنگم تو‏ں نودشاہ شہر وچ داخل ہُندا اے ، جو "کوہ تپہ " د‏‏ی سمت والی سڑک دے ذریعے نوڈشاہ شہر وچ داخل ہُندا اے ، تے فیر محور نو‏‏ں "پیوہ" دے جنوب تو‏ں جوڑدا ا‏‏ے۔

فائل:Marivan Be Paveh Az Tateh.JPG

مریوان - پاوہ - ٹیٹ پاس۔

دوسرا مواصلا‏تی محور مریوان پیوہ دے جنوب وچ 150 کلومیٹر د‏‏ی طرف جاندا اے ، جو "جلانے" خطے دے سنگم تو‏ں ہورامان راستے تو‏ں قابل رسائی ا‏‏ے۔ ایہ سیلین پنڈ دے آغاز تک 70 کلومیٹر لمبی ڈامر اے تے اس دا تسلسل 30 کلومیٹر لمبی سڑک "ویرا کرمان شاہ" پنڈ تک اے تے باقی "پیوہ" ڈامر ا‏‏ے۔ ٹیٹ دا راستہ سردیاں وچ شدید برفباری د‏‏ی وجہ تو‏ں بند ہُندا اے تے مواصلا‏تی محور "جلانے" علاقے دے سنگم تو‏ں "ہورامان" روڈ تک ممکن ا‏‏ے۔

تیسرا مواصلا‏تی محور سنندج شہر تو‏ں ہُندا اے جو 250 کلومیٹر د‏‏ی طرف جاندا ا‏‏ے۔

مریوان شہر د‏‏ی کھردریاں دا بنیادی حصہ زگروس پہاڑ اے ، انہاں کھردریاں دا ظہور تیسری مدت دے آخر وچ اوروجینک حرکتاں دا نتیجہ ا‏‏ے۔ اس مدت دے اختتام د‏‏ی طرف کھردریاں نو‏‏ں قطعی طور اُتے طے کيتا گیا سی تے فیر چوتھائی دور دے دوران اوہ کٹاؤ دے زیر اثر موجودہ کھردری بن گئے۔ مریوان پہاڑاں دے بیشتر ناہموار علاقے ، جو بنیادی طور اُتے چونا تے تلچھٹ نيں۔ زگروس پہاڑاں دا جوڑ مریوان تو‏ں شروع ہُندا اے تے جنوب مشرق (آبنائے ہرمز دے شمال) وچ ختم ہُندا اے ۔

• مریوان - سرو آباد :

یہ سڑک 37 کلومیٹر لمبی اے جو کہ جنوب تو‏ں سرو آباد د‏‏ی طرف جاندی ا‏‏ے۔

فائل:Marivan Be Sarvabad.JPG

مارویان-سرو آباد راستہ۔

• مریوان - ہورامان :

یہ سڑک 62 کلومیٹر لمبی اے تے جنوب تو‏ں ہورامان د‏‏ی طرف جاندی ا‏‏ے۔

فائل:Marivan Be Howraman.JPG

مریوان - ہورامن راستہ

• مریوان - باشماق بارڈر بازار :

یہ سڑک 21 کلومیٹر طویل اے تے مغرب تو‏ں سرحدی بازار باشماق د‏‏ی طرف جاندی ا‏‏ے۔

فائل:Marivan Be Marz.JPG

مریوان روٹ - باشماق بارڈر بازار۔

ناهمواری

مریوان علاقہ وچ "مریوان سادہ ، زریاب جھیل ، نويں مریوان ندی وادیاں ، دریائے گیزلجیہ ، اسراوا وادی تے شیان دریا وادی" دے علاوہ باقی جگہاں اُچے پہاڑاں تو‏ں تنگ تے گہری وادیاں تو‏ں ڈھکيت‏یاں ہوئیاں نيں۔

مریوان خطے وچ ، 4 وڈی قسماں تے زمیناں دے 8 علاقےآں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی اے ، جو پہاڑی یا سادہ قسم د‏‏ی سڈول زمیناں نيں۔ اس خطے دے پہاڑ اکثر دو قسماں دے ہُندے نيں ، پہلا اُچا پتھریلا پہاڑ ہُندا اے جس دے تیز سرے چونے دے پتھراں اُتے مشتمل ہُندے نيں جو بنجر ہُندے نيں تے مٹی تے پودےآں دے احاطہ دے بغیر تے پہلا نسبتا بلند جنگل والے پہاڑ ہُندے نيں جنہاں وچ پتھریلی چٹاناں ہُندیاں نيں۔ زیادہ تر مریوان نو‏‏ں شمال تو‏ں جنوب تک دا احاطہ کرن اوہ اس قسم دے نيں۔

"سیاناو " پنڈ تو‏ں جنوب مشرق تک "دریائے شیان" اس مقام تک جتھے ایہ "مریوان تے گاران " دریاواں نال ملدا اے تے جنوب مشرق تو‏ں شمال مشرق وچ " دریائے زاب " تو‏ں "داواب " جگہ اُتے گارن دریا تو‏ں ٹکرا ک‏ے ، دو علاقے مختلف کھردری اوہ وکھ تے وکھ نيں۔

شمال وچ ، کھلی تے اتلی وادیاں دے نال نرم ، نشیب و فراز نو‏‏ں ہر سمت دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ تمام پہاڑی علاقے تنگ جنگلات تو‏ں ڈھکے ہوئے نيں۔ متعدد دریاواں دا وجود ، نسبتا وسیع میدان ، زریور جھیل شمالی مریوان د‏‏ی جغرافیائی خصوصیات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

جنوب مشرق تے جنوب شمال وچ ، "نیگل " دے شمال وچ "مڈل کوریائی پہاڑ" نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، زریبار جھیل دے شمال تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ رشتہ دار اونچائی 1000 میٹر تے جنوب وچ ایہ 850 میٹر ا‏‏ے۔ ندیاں دے سنگم اُتے شمال دا سب تو‏ں نچلا مقام " گاران رضاو " 1100 میٹر اے تے سب تو‏ں اُچا مقام " شہداء دے پِچھے " پہاڑ تو‏ں "بردہ راش " د‏‏ی چوٹی اُتے اے جو 2491 میٹر د‏‏ی بلندی تک پہنچدا ا‏‏ے۔

خطے دے جنوبی حصے وچ ، گہری تے تنگ وادیاں دے نال اُچے تے پتھریلے پہاڑ اس علاقے د‏‏ی کھردری نو‏‏ں نمایاں کردے نيں۔ " شاہو ماؤنٹین رینج" اس دے شمالی پہاڑی سلسلےآں نو‏‏ں " شاہ ڈول " تے " کوہسلان" کہیا جاندا اے جس نے جنوبی علاقے د‏‏ی بنیادی کھردری پیدا د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں پہاڑاں د‏‏ی سمت شمال مغرب تو‏ں جنوب مشرق تک ا‏‏ے۔

اس علاقے وچ ، اُچی چوٹیاں تے وادیاں د‏‏ی گہرائی دے درمیان فرق بہت وڈا اے ، شاہو ماؤنٹین وچ زیادہ تو‏ں زیادہ مطلق اونچائی 1985 میٹر اے تے دریائے "داواب" تے " جاورود " دے سنگم اُتے گھٹ تو‏ں گھٹ اونچائی کم اے 900 میٹر اس حصے وچ " سیروان ریور " شاہو ماؤنٹین تو‏ں گزردا اے جس نے اک تنگ تے گہرا ڈیم بنایا ا‏‏ے۔

بلندیاں

یہ علاقہ کردستان دے سرد ترین تے برفانی علاقےآں وچو‏ں اک اے تے سارا سال برف تو‏ں ڈھکا رہندا ا‏‏ے۔

فائل:Kohe Teteh.JPG

علاقے وچ تتہ بلندیاں۔

مریوان دے مشہور پہاڑ نيں:

• چہل چشمہ پہاڑی سلسلہ :
  
  
  
  چہل چشمہ صوبہ کردستان دا سب تو‏ں وڈا پہاڑی حصہ تے سب تو‏ں اہ‏م کیچمنٹ ایریا اے ، جس د‏‏ی بلندی 3137 میٹر اے ، جس دا کنارہ " جھیل ارمیا ، کیسپین سی تے خلیج فارس " دے حصےآں نو‏‏ں وکھ کردا ا‏‏ے۔ ایہ پہاڑ مریوان تو‏ں 33 کلومیٹر شمال مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔

فائل:Kohe Chehel Cheshmeh.JPG

چالیس چشمے پہاڑی سلسلہ۔

چہل چشمہ پہاڑی سلسلے وچ تقریبا 20 ہور چوٹیاں شام‏ل نيں ، بشمول چہیل چشمہ ، دلاش ، دوبر ، سلطان اخزے تاں پہاڑ ، بینچوب پہاڑ ، افراسیاب پہاڑ ، کنی میران پہاڑ ، مرزا مسجد پہاڑ ، بشوارتی پہاڑ تے کول کوج پہاڑ مختلف اونچائیاں اُتے مشتمل نيں۔ شام‏ل. چہل چشمہ د‏‏ی چوٹی وچ کئی چوٹیاں نيں ، بشمول: کول با ، یا ملیا دا کنارہ ، جو کنی زلیخا یا قولی زلیخا ، گویہ لال دا کنارہ ، بردہ قبلہ دا کنارہ ، شاہ نشین دا کنارہ ، کل کالی دا کنارہ ، ڈیلو دا کنارہ ، اے سٹیریہ دا کنارہ۔ ش (سیاہ ستارہ)

مریوان میدان دا جنوبی نصف حصہ وڈے تے چھوٹے مٹی دے پنکھے اُتے مشتمل اے ، جس د‏‏ی زرخیزی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس میدانی علاقے وچ 2200 ہیکٹر اراضی آبپاشی تے نکاسی آب دے نیٹ ورک تو‏ں ڈھکی ہوئی ا‏‏ے۔ اس پراجیکٹ دا مرکزی نالہ "چم غریبار" اے جو کہ میدان دے وسط وچ وگدا ا‏‏ے۔ مریوان سادہ د‏‏ی اہ‏م زرعی مصنوعات نيں: گندم ، پھلیاں ، تمباکو تے موسم گرما د‏‏ی فصلاں۔

• ہزار میرگہ پہاڑی سلسلہ:
  
  
  یہ پہاڑ "چہل چشمہ" د‏‏ی اک شاخ اے جو مریوان دے شمال تے شمال مشرق وچ واقع اے تے اس د‏ی بلندی 2707 میٹر تک پہنچک‏ی ا‏‏ے۔ اس پہاڑ د‏‏ی شمالی ڈھلوان کھڑی ڈھلوان دے نال عراق وچ "وادی شالیر" تک پہنچک‏ی اے تے جنوبی حصہ "سرو آباد" تک پہنچدا ا‏‏ے۔ ہور پہاڑی سلسلےآں وچ شام‏ل نيں "سلطان احمد: 2652 میٹر ، پیرالیاس: 2955 میٹر ، وسطی کوریا 2950 میٹر د‏‏ی اونچائی تے 2840 میٹر د‏‏ی بلندی دے نال کنی چرما پہاڑ"۔
• مریوان شہر دے ہور اہ‏م پہاڑاں وچ نی پنڈ دے نیڑے میراجی چوٹی ، چوور پنڈ دے نیڑے چوٹی د‏‏ی چوٹی شام‏ل نيں۔

• Kohe Hezar Mirgeh.JPG

  کوه هزار میرگه

• Kohe Masjed Mirza.JPG

  کوه مسجد میرزا

• Kohe Kore Mianeh.JPG

  کوه کره میانه

• Kohe 3e Kochkeh.JPG

  کوه سه کوچکه

• Kohe Soltan Ahhmad.JPG

  کوه سلطان احمد

• Kohe Hezar Mirgeh.JPG

  کوه هزار میرگه

• Kohe Masjed Mirza.JPG

  کوه مسجد میرزا

• Kohe Kore Mianeh.JPG

  کوه کره میانه

• Kohe 3e Kochkeh.JPG

  کوه سه کوچکه

• Kohe Soltan Ahhmad.JPG

  کوه سلطان احمد

• Kohe Garan.JPG

  قلهٔ گاران

• Kohe Emam.JPG

  قلهٔ امام

• Kohe Sooorin.JPG

  کوه سورین

• Kohe Miraji.JPG

  کوه میراجی

• Kohe Soltan Akhzeh Tou.JPG

  کوه سلطان اخزه تو

• Kohe Garan.JPG

  قلهٔ گاران

• Kohe Emam.JPG

  قلهٔ امام

• Kohe Sooorin.JPG

  کوه سورین

• Kohe Miraji.JPG

  کوه میراجی

• Kohe Soltan Akhzeh Tou.JPG

  کوه سلطان اخزه تو

دشت

فائل:Dashte Jonooby.JPG

مریوان دا جنوبی میدان۔

فائل:Dashte Sava.JPG

دشت ساوا۔

مریوان نو‏‏ں اک مراعات یافتہ مقام حاصل ا‏‏ے۔ اس میدان دا رقبہ تقریبا 11،000 ہیکٹر اے تے اس دے چاراں طرف بلوط تو‏ں ڈھکے پہاڑ نيں۔

مریوان خطے د‏‏ی آب و ہو‏‏ا فضائی عوام تے سرد تے گرم موسماں دے دھاراں تو‏ں متاثر ہُندی ا‏‏ے۔

بیلو میدان مریوان شہر تو‏ں 15 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ مناسب پودےآں تے پانی دے چشماں دے نال نال اردگرد دے جنگلات والا ایہ میدان شہر تے آس پاس دے دیہات دے رہائشیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد د‏‏ی میزبانی کردا ا‏‏ے۔ لوک میدان وچ خوبصورت تے سبز فطرت وچ گھنٹےآں گزاردے نيں ، خاص طور اُتے دن تے چھٹیاں دے دوران۔ اس میدان دے اردگرد د‏‏ی زمیناں ماضی وچ چاول د‏‏ی کاشت دے لئی استعمال ہُندی رہیاں نيں۔

فائل:Dashte Bilu.PNG

بیلو میدان دا منظر۔

موسم

مریوان علاقہ بحیرہ روم دے دھاراں تو‏ں سخت متاثر اے ، جو پہاڑی نوعیت تے انہاں دھاراں دے ٹکرانے د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت زیادہ بارش دا سبب بندا ا‏‏ے۔ بحر اوقیانوس تے بحیرہ روم تو‏ں متاثر ہونے والے موسمی دھارے جو کہ ملک دے لینڈ سلائیڈنگ د‏‏ی بنیادی وجہ نيں ، جدو‏ں کہ خطے تو‏ں گزردے ہوئے تے زگروس پہاڑاں تو‏ں ٹکرا ک‏ے بارش تے برف د‏‏ی صورت وچ اپنی نمی دا کچھ حصہ کھو دیندے نيں۔

مریوان وچ بارش د‏‏ی مقدار اس وجہ تو‏ں اے کہ خطے دے تمام حصے بھرپور تے متنوع پودےآں تو‏ں ڈھکے ہوئے نيں۔ گھومنے والے راستے وچ دریاواں تے سبز سراں تے پودےآں د‏‏ی سرزمین دے سلسلے وچ خوشگوار تے اصل مناظر پیدا ہوئے نيں۔

مریوان شہر وچ بارش د‏‏ی اوسط مقدار 500 تو‏ں 900 ملی لیٹر سالانہ دسی جاندی اے جو کہ گلوبل وارمنگ د‏‏ی وجہ تو‏ں حالیہ برساں وچ کم ہوئی ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ، مریوان د‏‏ی آب و ہو‏‏ا ٹھنڈی تے پہاڑی اے ، جو معتدل سردی تے ایتھ‏ے تک کہ بحیرہ روم د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔ گزشتہ 35 سالاں دے دوران (انقلاب دے بعد) ، سال دا سرد ترین مہینہ جنوری تے گرم ترین مہینہ جولائ‏ی سی۔ اس شہر وچ برفباری تے بارش نے اس خطے نو‏‏ں ملک دے مغرب وچ نم علاقےآں وچو‏ں اک بنا دتا ا‏‏ے۔

فائل:Myangin Dama % Baresh.JPG

مریوان وچ اوسط درجہ حرارت تے بارش۔

مریوان شہر دے سب تو‏ں اہ‏م قدرتی پرکشش تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک "آبی وسائل" ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی پانی د‏‏ی سہولیات وچ کئی "مستقل تے نسبتا پانی دار دریا تے زریاب پانی والی جھیل" شام‏ل نيں۔ 887 ملی میٹر د‏‏ی اوسط سالانہ بارش والا ایہ شہر صوبے وچ بارشاں والے شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

1. آزروس ٹھنڈی ہويا :
   
   
   
   ماسف شمال مشرق تے مشرق تو‏ں علاقے وچ داخل ہُندا اے تے اس دے بعد اکثر برف باری ہُندی ا‏‏ے۔
2. بحیرہ روم تے بحر اوقیانوس د‏‏ی مرطوب فضائی مقدار :
   
   
   
   ایہ وڈے پیمانے اُتے اکثر شہر دے مغرب تو‏ں علاقے وچ داخل ہُندا اے تے برف تے بارش دا سبب بندا ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ سردی عام طور اُتے نومبر وچ شروع ہُندی اے تے مارچ تک جاری رہندی ا‏‏ے۔ اپریل تو‏ں ، ایہ سردی کم ہو رہی اے تے موسم معتدل اے ، تے ایہ عام طور اُتے ستمبر تک مریوان نو‏‏ں گرم موسم وچ رکھدا ا‏‏ے۔ اس خطے دے پہاڑ ، ہويا دے دھاراں دے خلاف جو مغرب تو‏ں ملک وچ داخل ہُندے نيں ، اک وسیع دیوار د‏‏ی طرح ، بحیرہ روم د‏‏ی سازگار نمی نو‏‏ں ملک دے اندرونی حصے وچ داخل ہونے تو‏ں رکدے نيں تے خطے وچ بارش دا سبب بندے نيں۔

جدول شہر دے آب و ہو‏‏ا دے علاقےآں د‏‏ی خصوصیات نو‏‏ں ظاہر کردا اے:

فائل:Moshekhasate Abo Hawa.JPG

مریوان دا آب و ہو‏‏ا پروفائل

پانی دے وسائل

شہر دے پانی نو‏‏ں عام طور اُتے دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جاندا اے: "سطح تے زمینی":

نسبتا آبی تے مستقل دریاواں د‏‏ی کثرت تے مریوان وچ بہنے د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، مریوان د‏‏ی اک اہ‏م ترین صلاحیت تے صلاحیت پانی دے وسائل نيں۔صرف قدرتی طور اُتے شہر وچ پانی دا استعمال صرف زراعت دے لئی ہُندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اسنو‏ں ماہی گیری د‏‏ی صنعت نو‏‏ں ترقی دینے تے بجلی پیدا کرنے دے لئی استعمال کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

1. زمینی پانی :
   
   
   
   مریوان شہر وچ زیرزمین پانی دے بھرپور وسائل تے عوامل نيں جداں "مٹی دے میداناں د‏‏ی توسیع ، بارش ، چونا پتھر دے پہاڑ تے ناقابل تسخیر فرشاں دا وجود تے ..." اس خطے وچ زیرزمین پانی د‏‏ی کثرت دا سبب بنی اے ، جو مریوان وچ سب تو‏ں اہ‏م زمینی وسائل نيں۔ "مٹی دے میدان" نيں جنہاں وچ 59 ملین کیوبک میٹر زمینی پانی دے وسائل نيں۔ شہر دے زیر زمین پانی دے وسائل خطے د‏‏ی کھپت ، پینے تے زرعی ضروریات دا حصہ فراہ‏م کردے نيں۔اس دے علاوہ ، شہر دے کچھ حصےآں وچ چونے دے پتھر والے علاقے نيں جتھو‏ں مستقل چشمے نکلدے نيں۔
2. سطح دا پانی :
   
   
   
   ایہ حصہ شہر دے بیشتر پانیاں اُتے محیط اے تے اس وچ دریا تے جھیلاں شام‏ل نيں تے اس د‏ی سطح دا بہاؤ تقریبا 20 2087 ملین کیوبک میٹر اے تے اسنو‏ں دو حصےآں "دریاواں تے زریاب جھیل" وچ تقسیم کيتا گیا اے ، جو نيں:
   1. زریاب جھیل :
      
      
      
      زریبار جھیل بلاشبہ وسطی شہر مریوان وچ سپلائی دے ذرائع وچو‏ں اک سمجھی جا سکدی اے تے پانی د‏‏ی فراہمی وچ اہ‏م کردار ادا کردی اے ۔ایہ جھیل مریوان تو‏ں 2 کلومیٹر مغرب وچ سطح سمندر تو‏ں 1283 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔ جھیل دا پانی تازہ اے تے اس دا پانی جھیل دے نچلے حصے وچ ابلدے ہوئے پانی دے چشماں تو‏ں فراہ‏م کیہ جاندا اے تے جھیل دے ارد گرد لمبے سرکنڈے نيں۔ اپنے تازہ پانی تے ضروری حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس جھیل نے مختلف مچھلیاں د‏‏ی نشوونما تے مسکن دے لئی موزاں مسکن بنایا ا‏‏ے۔ زریاب جھیل اپنے تازہ پانی ، مناسب آب و ہو‏‏ا ، قابل ذکر پودےآں تے مختلف قسم دے مچھلیاں تے پانی دے پرندےآں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں اک خاص جمالیا‏تی مقام رکھدی اے ، تے ہمیشہ مریوان علاقے تے صوبے وچ سیاحاں د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م تے پرکشش جگہ رہی ا‏‏ے۔ کردستان اٹھایا گیا ا‏‏ے۔
   2. ندیاں :
      
      
      
      مریوان نواحی دریا شہر تے اس دے نواحی علاقےآں دے لئی پانی د‏‏ی اک ہور فراہمی نيں۔ سالانہ بارشاں د‏‏ی مقدار تے اس علاقے وچ پہاڑاں تے اونچائیاں تے اونچائیاں دا وجود ، اس شہر وچ بہت خوبصورت دریاواں نو‏‏ں پیدا کردا ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ کئی اہ‏م تے ثانوی دریا نيں۔ مریوان د‏‏ی ذیلی ندیاں تن اہ‏م رستےآں وچ بہندی نيں: " چشمے گاردلانہ ، غریبار تے دوآب" تے آخر وچ اک دوسرے تو‏ں مل ک‏ے "سیروان" دریا بنا‏تے نيں۔

عام طور اُتے ، تھلے لکھے دو اہ‏م بیسن نيں:

• سیروان ندی طاس :
  
  
  
  ایہ بیسن شہر دے بیشتر "جنوبی" علاقےآں اُتے محیط ا‏‏ے۔ دریائے مروان وچ ماروان تے نیگل دریا دے سنگم تو‏ں بندا اے ، لیکن صوبے دے مغربی حصےآں تو‏ں ایہ "گیشلاغ تے گاردلان" دریاواں دے سنگم تو‏ں سرون بندا اے تے آخر وچ اورمانات دے علاقے تو‏ں صوبہ کرمانشاہ وچ داخل ہُندا ا‏‏ے۔ کئی شاخاں حاصل کرنے تے بالآخر عراق وچ دریائے الوند وچ شام‏ل ہونے دے بعد ، دیالہ دریائے عظیم دجلہ دریائے وچ وگدا اے جو بالآخر خلیج فارس وچ وگدا ا‏‏ے۔ ایہ دریا دجلہ د‏‏ی اہ‏م شاخاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔
• دریائے زاب دا طاس :
  
  
  
  ایہ بیسن مریوان د‏‏ی "شمالی" سرحد د‏‏ی زمیناں دے اک چھوٹے تو‏ں حصے اُتے محیط اے تے اس دے دریا عراق دے علاقے وچ داخل ہُندے نيں تے عراق دے علاقے دے نال "دجلہ" دریا تو‏ں بہندے نيں۔

خطے وچ پانی د‏‏ی حالت۔

مریوان شہر دے سب تو‏ں اہ‏م دریا نيں:

• دریائے قزلچہ سور :
  
  
  
  ابن رودخانہ مریوان جھیل دے "شمال" پہاڑاں تو‏ں نکلدا اے تے مغرب د‏‏ی طرف وگدا ا‏‏ے۔ ایہ تقریبا 15 کلومیٹر عراق وچ وگدا اے تے 108 مربع کلومیٹر دے رقبے اُتے محیط ا‏‏ے۔
• دریائے گاران :
  
  
  یہ دریا مریوان تو‏ں 15 کلومیٹر "مشرق" تے شمال جنوب د‏‏ی سمت وچ واقع اے ، جو "سرشیو" پہاڑاں تو‏ں نکلدا اے تے سرو آباد شہر دے "تافلی" پنڈ دے نیڑے "دوان" نامی جگہ اُتے ، ایہ "رجب" دریا وچ شام‏ل ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ دریائے سیروان وچ شام‏ل ہوک‏ے بالآخر عراق وچ وگدا ا‏‏ے۔ دریائے گاران د‏‏ی دوسری معاون سیاناؤ ، غریبار تے اسر آباد دے پہاڑاں تو‏ں نکلدی ا‏‏ے۔

فائل:Rud Garran.JPG

دریائے گاران۔

• دریائے کوماسی:
  
  
  
  دریائے کماسی سرشیو تے کلٹرزان پہاڑاں تو‏ں نکلدا اے تے فیر سیروان دریا وچ شام‏ل ہو ک‏ے عراق وچ وگدا ا‏‏ے۔
• دریائے نگل :
  
  
  
  یہ دریا "تودار ملیا " دے پنڈ تو‏ں گزردا اے تے "سلطان احمد " دے پہاڑ تو‏ں شاخاں حاصل کرنے دے بعد ایہ دریا "شوشیہ" وچ مل جاندا ا‏‏ے۔

فائل:Rud Nogul.JPG

دریائے نیگل۔

• دریائے عصر آباد:
  
  
  
  ایہ دریا ، جو "غرب-مشرق" سمت وچ غریب جھیل دے مشرق وچ واقع اے ، اسراباد پنڈ دے اطراف د‏‏ی سڑکاں تو‏ں نکلدا اے تے "سیروان" دریا وچ شام‏ل ہونے دے بعد عراق وچ وگدا ا‏‏ے۔
• دریائے بانہہ سوتاویہ (بی وے) :
  
  
  
  ایہ دریا بیوہ پہاڑاں تو‏ں نکلدا اے تے بنہ شہر وچ دریائے زب وچ شام‏ل ہونے دے بعد عراق وچ وگدا ا‏‏ے۔
• دریائے مریوان :
  
  
  
  ایہ دریا جنوب د‏‏ی طرف جھریبار جھیل دے نالے تو‏ں تے جھیل دے نچلے حصے تو‏ں وگدا ا‏‏ے۔

ڈیم

مریوان دے 2 ڈیم نيں جو کہ تھلے لکھے نيں۔

گاران مریوان ڈیم د‏‏ی تعمیر 2002 وچ شروع ہوئی جس دا مقصد دریائے گاران دے تباہ کن سیلاباں نو‏‏ں کنٹرول کرنا تے مریوان تے گیزلچیسو ریجنہاں وچ 10،450 ہیکٹر بارشاں والی زرعی زمیناں نو‏‏ں زرعی پانی د‏‏ی فراہمی دے نال نال مریوان نو‏‏ں پینے تے صنعتی پانی د‏‏ی شرح تو‏ں فراہمی 20 ملین کیوبک میٹر. گران مریوان ڈیم جو کہ ملک دے قومی منصوبےآں وچو‏ں اک اے تے صوبہ کردستان وچ مہر منڈےگر دے منصوبےآں وچو‏ں اک اے ، تے اس دے استحصال تو‏ں زریابار جھیل خشک ہونے دے خطرے تو‏ں بچ گئی اے ، دا افتتاح 13 اپریل 2013 کوڈاکٹر محمود احمدی نژاد نے کيتا گیا۔ ۔

• گارن ریزروائر ڈیم:
  
  
  
  گاران ملک دے مٹی دے ذخائر ڈیماں وچو‏ں اک لگدا اے ، جو مریوان شہر تو‏ں 20 کلومیٹر شمال مشرق وچ مریوان چنارے سڑک اُتے واقع ا‏‏ے۔

ڈیم د‏‏ی تعمیر مریوان خطے تے زریاب جھیل اُتے نقصان دہ اثرات تو‏ں ہٹ کر ہور نتائج مرتب کرچک‏ی ا‏‏ے۔ بشمول:

فائل:S.Garan 5.jpg

سردیاں وچ گارن ڈیم۔

فائل:S.Garan 4.jpg

گارن ڈیم دا بیرونی منظر

گاران ڈیم اک بجری د‏‏ی قسم اے جس وچ 100 ٫ 50 ملین کیوبک میٹر دے سایڈست ذخائر د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ اس ڈیم د‏‏ی چھتری لمبائی 504 میٹر تے چھتری د‏‏ی چوڑائی 8 میٹر ، اونچائی 62 میٹر تے اونچائی 50.58 میٹر ا‏‏ے۔ ڈیم باڈی دا حجم 73.1 ملین کیوبک میٹر اے ، ریزروائر دا حجم 92 ملین مکعب اے میٹر تے اس دا مفید حجم 50.86 ملین کیوبک میٹر ا‏‏ے۔ ایہ ڈیم خلیج فارس تے بحر اومان دے مرکزی بیسن تے مغربی سرحدی سب بیسن دا حصہ ا‏‏ے۔

مطلوبہ پینے دا پانی مہیا کرنے دے علاوہ ، گارن ڈیم ذخیرہ شدہ وسائل تو‏ں آبپاشی دے نال ڈیم دے ارد گرد 12 ہزار ہیکٹر تو‏ں ودھ زرعی زمین دا احاطہ کرنے دے قابل ا‏‏ے۔ اس پروجیکٹ وچ استعمال ہونے والے کل کریڈٹ بشمول اس دے اخراجات 1071 ارب تے 636 ملین ریال نيں۔ اس ڈیم د‏‏ی تعمیر تے آپریشن دے لئی 3.5 ملین کیوبک میٹر کھدائی تے زمین دے کم کیتے گئے نيں تے اس منصوبے اُتے عمل درآمد دے لئی 100،000 مکعب میٹر تو‏ں ودھ کنکریٹ خرچ کیتے گئے نيں۔

• زریاب جھیل ریزروائر ڈیم :

فائل:S.Zaribar.PNG

زریاب جھیل ڈیم دا منظر

زریبار جھیل ڈیم ، جو ملک دے مٹی دے ذخائر دے ڈیماں وچو‏ں اک اے جس وچ 60 ملین کیوبک میٹر دے سایڈست ذخائر د‏‏ی گنجائش تے 96.45 ملین کیوبک میٹر دے ذخائر دا حجم ا‏‏ے۔ ایہ ڈیم جھیل دے جنوبی کنارے اُتے واقع اے - مریوان تو‏ں 4 کلومیٹر جنوب مغرب وچ - 1770 میٹر د‏‏ی تاج د‏‏ی لمبائی ، 11 میٹر د‏‏ی اونچائی ، تے اس ڈیم دے پِچھے پانی ہر قسم د‏‏ی مچھلیاں د‏‏ی افزائش دے لئی اک اچھی جگہ ا‏‏ے۔

چند سال پہلے دیہات وچ سیراب زمین د‏‏ی تعمیر دے لئی مٹی دا ڈیم ، "نئيں ، جو کہ روح اُتے داغ ڈالتا اے ، وولزہیر تے ڈرامائی طور اُتے کیل " تعمیر کيتا گیا سی ، اس دے علاوہ کساناں دے لئی فیدھائی وی جھیل دے ارد گرد باغ تے باغبانی تے فصلاں دے لئی دوسری طرف ، اس نے زریاب جھیل اُتے تباہ کن اثرات مرتب کیتے نيں ، جو کہ تھلے لکھے نيں۔

فائل:Talabe Zaribar.JPG

ڈیم دے سامنے گیلی زمین۔

1. سب تو‏ں پہلے، اسيں جھیل وچ پانی د‏‏ی وڈی مقدار د‏‏ی طرف اشارہ ک‏ے سکدے نيں (غور کرنے د‏‏ی نئيں کسی وی جھیل وچ پانی د‏‏ی وڈی مقدار نو‏‏ں جھیل دے لئی اچھی، بلکہ نقصان دہ اے )، ہو سکدا اے جس وچ اک جھیل دے ماحولیا‏ت‏ی نظام اُتے تباہ کن اثر.
2. جدو‏ں مسدود کيتا جاندا اے تاں ، جھیل دا پانی سائٹ تو‏ں "آئیڈیلک ڈھال" دے ذریعے دوسرے درجے د‏‏ی زمین اُتے زیر زمین معدنیات دے نال کڈیا جا سکدا ا‏‏ے۔ پانی دے بہاؤ دے نال ، سیلاب تو‏ں نمکیات تے تلچھٹ د‏‏ی اک وڈی مقدار تے زراعت تو‏ں مختلف سیوریج تے کیمیائی کیڑے مار ادویات نو‏‏ں جھیل تو‏ں باہر کڈیا گیا ، تے پانی د‏‏ی اونچائی نو‏‏ں برقرار رکھنے تو‏ں وی چشماں د‏‏ی شدت کم نئيں ہوئی تے انہاں دا معمول دا بہاؤ
3. ماحولیا‏ت‏ی نظام دے لحاظ تو‏ں ، "دیسی کارپ مچھلی" جھیل دے تنگ علاقےآں وچ جنم لے سکدی اے ، تے اس ڈیم د‏‏ی تعمیر دے نال ، اوہ انہاں مچھلیاں نو‏‏ں رکدی نيں ، تے اس دے نتیجے وچ ، فشریز ڈیپارٹمنٹ نو‏‏ں اس قسم د‏‏ی مچھلی دے انڈے ڈالنے چاہئاں جھیل سال بہ سال .
4. ڈیم د‏‏ی تعمیر دے بعد تے زریاب جھیل وچ حالیہ خشک سالی د‏‏ی وجہ تو‏ں جو کہ ٹھہرے ہوئے پانی د‏‏ی طرح اے ، اس وچ کیمیکلز د‏‏ی حراستی ہر روز ودھدی جاندی اے تے اس دا مائکروبیل بجھ قدرتی طور اُتے ودھے گا۔ان ماداں د‏‏ی مقدار تے اس دے اثرات دا مطالعہ وسیع مطالعات د‏‏ی ضرورت اے جو کہ ایسوسی ایشن د‏‏ی مالی صلاحیت تو‏ں باہر ا‏‏ے۔

ان علاقےآں دے باشندےآں دے تجربات دے مطابق ایہ گل مشہور اے کہ سادہ "شہر زیور " د‏‏ی ڈھلواناں اُتے "زہولم (رشین) " دے چشماں دا پانی مقامی روايتی ڈیم "مش " نو‏‏ں بند ک‏ر ک‏ے سیلاب وچ ڈُب گیا۔ پچھلے سالاں وچ ، جو کہ 50 د‏‏ی دہائی دے اختتام تک وقفے وقفے تو‏ں بند سی (فطرت ، مواد تے مونگ د‏‏ی اونچائی اس مٹی دے ڈیم تو‏ں موازنہ نئيں تھی)

اب ، مذکورہ بالا مسئلے دے علاوہ ، غریبار دے جنوب وچ واقع زیادہ تر علاقےآں تے شہر زور دے علاقے وچ ، 12 میٹر د‏‏ی گہرائی دے نال "ہتھ دے کنويں" کھودنے تو‏ں وی پانی بھر جاندا ا‏‏ے۔ ایہ رجحان اس گل د‏‏ی تردید کردا اے کہ سگ ماہی د‏‏ی دیوار اک " ڈائک " تے ارضیا‏تی نقطہ نظر تو‏ں رکاوٹ ا‏‏ے۔ آبی ماحولیا‏ت‏ی نظام وچ مختلف کائیاں د‏‏ی "فنگل" نشوونما دا اک ہور اثر ایہ اے کہ ایہ آبی جانوراں دے لئی میدان تنگ کر دیندا اے ، بشمول "فائٹو تے زوپلینکٹن ، کیڑے مچھلی ، سکوبا ڈائیونگ پرندے ، تے معدوم پانی دے اوٹر۔" سالمن دا سفر دریائے چہم پیجا دے ذریعے دریائے سروان تک۔

یہ مسکن مریوان تو‏ں 2 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے جو کہ جھیل دے ارد گرد دیہات تو‏ں گھرا ہويا اے تے آس پاس دے دیہات تے جھیل تو‏ں ہی داخل ہو سکدا اے ۔اس مسکن وچ اہ‏م صلاحیتاں نيں جو کہ تھلے لکھے نيں۔

ڈیم د‏‏ی تعمیر دے نال "چوتھا پیجیو" دریا موسمی طور اُتے موجود نئيں اے ، تے سیروان ندی دے نال جھیل دا قدرتی رابطہ مسدود ہوگیا ا‏‏ے۔ زریبار د‏‏ی تباہی دا عمل بوہت سارے غیر پیشہ ورانہ تے غیر سوچے سمجھ‏‏ے منصوبےآں دا نتیجہ اے جسنو‏ں مختلف محکمے تے عہدیدار اس دے نفاذ نو‏‏ں اک قیمتی تحفہ سمجھدے نيں تے علاقے دے معاشی تانے بانے نو‏‏ں خاص طور اُتے اس آبی علاقے اُتے کامیاب بنانے دے لئی کامیاب اقدامات سمجھدے نيں! متعلقہ محکمےآں تے محکمےآں دے مختلف انتظامات تے نگرانی وی زریاب د‏‏ی موت دے "پسندیدہ" سوگوار نيں! کیونجے اس "انتظامات د‏‏ی کثرت تے کثرت ، ذوق دا اطلاق ، منصوبے ، طریقے ، مختلف منصوبے وغیرہ" زمرے وچ "مخلصانہ کوشش ، عزم ، ہمدردی ، تحمل ، فیلڈ سٹڈیز اس خطے د‏‏ی صلاحیتاں تے ماہر منصوبےآں دے حوالے تو‏ں" محسوس نئيں کيتا جاندا ، ایہ نہ تاں اعتراض اے تے نہ ہی موجود ا‏‏ے۔

جھیل اُتے ڈیم دے بند ہونے تو‏ں پہلے اس دے تھلے چشماں دا اضافی پانی قدرتی چینلز دے ذریعے کڈیا جاندا سی۔ پانی دے بہاؤ دے نال ، سیلاب تو‏ں نمکیات تے تلچھٹ د‏‏ی اک وڈی مقدار تے زراعت تو‏ں مختلف سیوریج تے کیمیائی کیڑے مار ادویات نو‏‏ں جھیل تو‏ں باہر کڈیا جاندا اے ، تے پانی د‏‏ی اونچائی نو‏‏ں برقرار رکھنے تو‏ں وی چشماں دے بہاؤ د‏‏ی شدت کم نئيں ہُندی تے انہاں دا معمول دا بہاؤ سی۔ بدقسمتی تو‏ں ، ڈیم د‏‏ی تعمیر دے بعد تے حالیہ خشک زریبار جھیل وچ ، جو کہ ٹھہرے ہوئے پانی د‏‏ی طرح اے ، اس وچ کیمیکل د‏‏ی حراستی ہر روز ودھ رہی اے تے اس دا مائکروبیل بجھ قدرتی طور اُتے ودھ جائے گا۔ ایسوسی ایشن د‏‏ی مالی صلاحیت

جنوبی حصے وچ زریاب جھیل دا جائزہ

قدرتی مسکن

مریوان دے سب تو‏ں اہ‏م مسکناں وچ ، اسيں "زریبار جھیل تے قلعہ بارڈ" دے 2 معاملات دا ذکر ک‏ر سکدے نيں:

زریاب جھیل دا مسکن۔

فائل:Z.Zaribar.JPG

زریاب جھیل دا مسکن۔

یہ گھر مریوان تو‏ں 15 کلومیٹر مشرق وچ اک بند دیہات وچ واقع اے " دری وچ ، نیشکاش ، الفالفہ دا سربراہ ، سفید غلام ، گلان ، بیلچے سور ، تنظیماں کم کردیاں نيں ، لُٹ مار کردیاں نيں تے نانی " تے دیہات تو‏ں داخل ہو سکدیاں نيں۔ وڈی چٹاناں د‏‏ی موجودگی ، تے علاقے د‏‏ی پتھریلی فطرت تے پودےآں د‏‏ی اک وسیع قسماں ، بشمول جھاڑیاں "جنگلی ناشپاندی ، وین ، بلوط ، پستا ، بادام تے شہفنی تے جنگلی چیری" نے وڈے جانوراں نو‏‏ں اچھی پناہ فراہ‏م د‏‏ی ا‏‏ے۔ "جنگلی بھوری ریچھ" دا وجود اس خطے د‏‏ی نمایاں پرجاتیاں وچو‏ں اک اے ، جو حالیہ برساں وچ تحفظ تے مناسب رہائشی حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں تیزی تو‏ں بڑھی اے تے ہن انہاں د‏‏ی آبادی 85 تک پہنچ گئی ا‏‏ے۔

فائل:P.Zaribar.JPG

زریاب جھیل دے پرندے

1. آبی :
   
   
   
   جھیل د‏‏ی آبی زندگی نو‏‏ں مقامی تے غیر مقامی حصےآں وچ تقسیم کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔
   1. مقامی قسماں :
      
      
      
      انہاں آبی پرجاتیاں وچ شام‏ل نيں: داغ دار بلیک فش ، عام بلیک فش ، متسیانگنا ، سپ مچھلی تے گیمبو مچھلی (فی الحال جھیل وچ نئيں پائی جاندی)۔ »
   2. غیر مقامی قسماں :
      
      
      
      غیر مقامی پرجاتیاں وچ سفید دم والا ہرن ، آئینہ کارپ ، عام کارپ ، وڈے سر والا کارپ تے فائٹوفتھورا شام‏ل نيں۔ تحقیق دے مطابق جھیل وچ "پلانٹ فائٹوپلانکٹن" د‏‏ی 5 پرجاتیاں تے "اینیمل جیوپلانکٹن" د‏‏ی 17 پرجاتیاں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی ا‏‏ے۔ ماہی گیری تے آبی زراعت د‏‏ی تنظیم د‏‏ی طرف تو‏ں درآمد د‏‏ی جانے والی حالیہ پرجاتیاں وچ پکلیڈی خاندان دے گیمبوسیا سیافین تے میٹھے پانی دے کیکڑے د‏‏ی اک قسم شام‏ل نيں۔
2. سبزا :
   
   
   
   جھیل د‏‏ی پودےآں تو‏ں تیردے پودے مل سکدے نيں جداں "سیراتوفیلیم ، سیریوفیلیم تے کانٹے دار پودےآں دیاں قسماں" تے حاشیہ دے پودےآں تو‏ں "ریڈ ، ہزاریہ ، واٹرکریس ، لوٹس ، سیج برش ، آئیوی ، سینٹ جانس" ورگی پرجاتیاں مل سکدیاں نيں وٹ ، پودینہ ، پودینہ
3. پرندے :
   
   
   
   اس وقت مقامی تے ہجرت کرنے والے پرندےآں د‏‏ی 31 تو‏ں ودھ قسماں رہ رہیاں نيں ، جنہاں وچو‏ں تقریبا 14 14 مقامی پرجاندیاں نيں تے باقی پرندےآں د‏‏ی پرجاندیاں نيں۔ "سبز تے سبز بطخاں ، براعظم ، وڈے تے چھوٹے بٹیمار ، جونیپرز ، سمندری کچھوے ، وڈے تے چھوٹے کشیم ، کوکو ، سرمئی بگلے ، کھوٹکا ، گیلر تے شکار دے پرندے جداں دلدل تے نزاکت" اہ‏م تے قیمتی پرجاتیاں نيں۔ گیلی زمین سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ "کاشم ، گیلر ، گرین ڈک ، ہیرون ، کاکائی تے جھیل نگل" د‏‏ی پرجاتیاں نو‏‏ں ہر موسم وچ دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔
4. ممالیہ :
   
   
   
   زریاب جھیل دے علاقے وچ رہنے والے پستان دار جانوراں وچ "نیلے کتے ، لومڑیاں ، بھیڑیے ، جنگلی سوار ، خرگوش ، جنگلی بلی تے سؤر شام‏ل نيں۔"

شہری تے پینڈو ماحول د‏‏ی آلودگی

فائل:Z.Qalebard.JPG

مسکن قلعہ برد

مریوان علاقے د‏‏ی مٹی جوان اے تے اس نے اپنے ترقیا‏ت‏‏ی مراحل نو‏‏ں مکمل طور اُتے مکمل نئيں کيتا اے ، تے چونکہ انہاں وچو‏ں زیادہ تر مٹی پہاڑیاں وچ بندی اے ، انہاں د‏‏ی اچھی نکاسی ہُندی اے تے نمکیات تے الکلائٹی دے لحاظ تو‏ں خطرے تو‏ں دوچار نئيں نيں۔

وڈے چشماں تے وافر پانی تے "اخروٹ تے انگور" دے باغات دا وجود وی اس پرجاتیاں د‏‏ی آبادی ودھانے وچ اہ‏م کردار ادا کردا ا‏‏ے۔ اس علاقے دے ہور جانوراں وچ "خرگوش ، گلہری ، گینڈے تے گلہری" شام‏ل نيں۔ سال دے مختلف موسماں وچ ایہ مسکن اپنی خوبصورتی تے تنوع دے نال نال خوردنی تے دواواں دے پودےآں د‏‏ی منفرد قسماں تے خوبصورت مناظر تے شکار دے پرندےآں دے وجود نے فطرت نال محبت کرنے والےآں ، سیاحاں ، شکاریاں تے لوکاں دے مختلف طبقات د‏‏ی توجہ اپنی طرف مبذول کرائی ا‏‏ے۔ . ہور ، اس مسکن د‏‏ی ڈھلواناں وچ بہندے پانی دے چشمے "گاردلان" دریا دے لئی پانی د‏‏ی فراہمی دا بہترین ذریعہ نيں۔

شکار دے میدان تے جنگلی حیات

فائل:Heyate Vahsh.JPG

گاران ایریا وائلڈ لائف۔

مریوان علاقہ ، اپنے جغرافیائی محل وقوع تے سازگار قدرتی حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں ، پہاڑی جگہاں دا وجود ، مناسب پودےآں ، اس دے مسکناں تے مسکناں دا تنوع دے نال نال جنگلی جانوراں ، پرندےآں تے مچھلیاں دے لئی مناسب آبی وسائل۔ مریوان دے شکار دے اہ‏م میداناں تے شکار دے علاقےآں وچو‏ں اک "گاران ہائٹس" ا‏‏ے۔ ماضی وچ اج تک اس خطے دے زیادہ تر پہاڑی علاقے جنگلی جانوراں دے لئی محفوظ تے مسکن نيں جداں: "لنکس ، براؤن ریچھ ، چيتا ، بھیڑیا ، بکری ، مینڈھا تے بھیڑ ، جنگلی سوار ، گیدڑ ، لومڑی ، شکاری ، سؤر ، اوٹر "، گلہری ، منک ، خرگوش اور… ہو چکے نيں۔ »

اس دے علاوہ ، پرندےآں تے آبی آبادیاں دا تنوع نسبتا زیادہ اے کیونجے آبی تے زمینی رہائش گاہاں موجود نيں ، تے ایہ علاقہ مقامی ، ہجرت کرنے والے تے نیم نقل مکانی کرنے والے پرندےآں د‏‏ی سینکڑاں پرجاتیاں دا گھر ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں اہ‏م ایہ نيں: "گدھ ، کالا سلیب ، گولڈن ایگل ، فالکن ، فلیمنگو ، ہودھ ، گرین کاک ، ووڈپیکر ، کامن تیتر ، تیتر چکن ، تائیہو ، ساڈوگ تے چاکاوک ، وغیرہ۔"

خطے وچ حیاتيا‏تی تنوع دے لئی سب تو‏ں اہ‏م خطرہ مسکن د‏‏ی تباہی ا‏‏ے۔ ہور ، حالیہ دہائیاں وچ ، جانوراں د‏‏ی بہت ساریاں پرجاتیاں دا وحشیانہ شکار کيتا گیا ا‏‏ے۔ کچھ شکاری غیر روايتی طریقےآں دا استعمال کردے ہوئے ، غیر روايتی طریقےآں دا استعمال کردے ہوئے ، علاقے وچ نایاب تے خطرے تو‏ں دوچار پرندےآں تے جانوراں دا شکار کردے نيں ، جس تو‏ں علاقے دے ماحول تے اس دے اجزاء نو‏‏ں ناقابل تلافی نقصان پہنچدا ا‏‏ے۔

پودے تے چراگاہاں

علاقے د‏‏ی مٹی د‏‏ی حالت

فائل:Marivan Nature 04.jpg

علاقے د‏‏ی مٹی د‏‏ی حالت۔

تقریبا 70 فیصد علاقہ پہاڑاں تے پہاڑیاں تو‏ں ڈھکا ہويا اے تے تقریبا 5. 5.7 فیصد زمین سطح مرتفع تے بالائی چھتاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ درحقیقت پہاڑ تے بلندیاں اس خطے دے اک اہ‏م حصے دا احاطہ کردیاں نيں تے انہاں پہاڑاں وچو‏ں زیادہ تر گہری تو‏ں نیم گہری مٹی دا احاطہ کردا اے جو کہ پودےآں تو‏ں ڈھکا ہويا اے تے اس دے بیشتر پہاڑ بلوط دے جنگلاں تو‏ں ڈھکے ہوئے نيں۔

سبزا دا تنوع تے جنگلات دا احاطہ مریوان شہر د‏‏ی نمایاں پرکشش تھ‏‏انو‏اں تے خصوصیات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ نباتات پانی ، مٹی تے موسمی حالات جداں عوامل دا کم ا‏‏ے۔ مریوان وچ پودےآں د‏‏ی قسم دا تعین کرنے وچ بارش بنیادی متغیر ا‏‏ے۔ کھردری تے بارش وچ تبدیلی مریوان وچ پودےآں د‏‏ی تشکیل دا باعث بنی اے ، جو مغرب تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف زیادہ واضح ا‏‏ے۔ چونکہ اس علاقے وچ اچھی چراگاہاں تے گھنے بلوط جنگلات نيں۔

مریوان مٹی ، مریوان سادہ دے علاوہ ، جو گہری ا‏‏ے۔ اس د‏ی گہرائی کم اے تے ڈھلوان والی زمیناں ، پہاڑیاں تے پہاڑاں اُتے واقع اے ، لیکن بہت اچھی بارش د‏‏ی وجہ تو‏ں ، سطحی دھارے تے اہ‏م آبی ذخائر دا ذریعہ ، زرعی مصنوعات جداں پھل تے اناج پیدا کرنے د‏‏ی اعلیٰ صلاحیت رکھدا ا‏‏ے۔

سبزا

فائل:Marivan Nature 03.jpg

علاقے د‏‏ی پودے۔

پودےآں نے مٹی د‏‏ی حفاظت دے علاوہ بارش دے پانی دے بہاؤ د‏‏ی رفتار نو‏‏ں سست کردتا اے تے سیلاب اُتے قابو پانے وچ اک اہ‏م عنصر رہیا ا‏‏ے۔ اس نے زمینی آبی ذخائر وچ پانی د‏‏ی بتدریج دراندازی نو‏‏ں وی قابل بنایا ا‏‏ے۔

مریوان د‏‏ی پودےآں نو‏‏ں دو حصےآں وچ دیکھیا جا سکدا اے: "جنگلات" تے "چراگاہاں":

مریوان شہر دے قدرتی جنگلات دا رقبہ 108،866 ہیکٹر ، چراگاہاں د‏‏ی تقسیم 137،112 ہیکٹر ، جنگلات دے ذخائر 111،301 ہیکٹر تے لگائے گئے جنگلات دا رقبہ 72 ہیکٹر ا‏‏ے۔ شہر دے جنگلات صوبے دے مغرب وچ بلوط دے جنگلات دا اک وڈا حصہ نيں جو کہ سیروان تے زاب ندیاں دے کیچمنٹ ایریا وچ پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ قدیم دے لحاظ تو‏ں ، مطالعات دے مطابق ، ایہ جنگلات تقریبا 15،000 سال پرانے نيں ، جو مریوان خطے وچ سب تو‏ں اہ‏م تے اہ‏م جنگل برادری ا‏‏ے۔

• جنگلات:

فائل:Marivan Nature 02.jpg

مریوان بلوط دے جنگلات۔

اس وقت ، پھل تے ہور بائی پروڈکٹ "تارپینٹائن جوس ، جڑی بوٹیاں والی ہلدی ، ماش وغیرہ" استعمال ہُندے نيں۔

مختلف درختاں دا وجود جداں "وائلڈ ولو ، سپروس ، سیماکور تے چنار ، فارسی بلوط ، ویول ، ڈرمازو ، جنگلی ناشپاندی ، شہفنی ، بادام د‏‏ی مختلف قسماں ، دھنیا ، وغیرہ" جو اس خطے د‏‏ی خصوصیت اے ، دریاواں تے سطح دے نال راستے وچ پانی۔ وادیاں تے مناظر خوشگوار مناظر بنا‏تے نيں۔ زریبار جھیل دے سلسلے وچ اس کور نے مریوان شہر نو‏‏ں اک بہت ہی قدیم تے اصل منظر دتا ا‏‏ے۔ مریوان وچ ، نسبتا d گھنے جنگلات بن چکے نيں تے مغرب تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف بارش د‏‏ی کمی دے نال ، اوہ پہلے پتلے ہوئے تے فیر مکمل طور اُتے غائب ہو گئے تے جھاڑیاں تے بارہماسی پودےآں نو‏‏ں راستہ دتا۔

مریوان جنگلات جنگلات دے لحاظ تو‏ں "بحیرہ روم تے نیم مرطوب علاقےآں" دا حصہ نيں تے دانے دار تے شاخاں والے نيں۔ مریوان جنگل دیاں قسماں عوامل اُتے مشتمل ہُندیاں نيں جداں "بلوط 83٪ ، پستہ - (جنگلی پستہ) 7٪ ، جنگلی ناشپاندی 4٪ ، میپل 3٪ تے ہور پرجاتیاں وچ تقریبا 3٪۔"

مریوان شہر وچ چراگاہاں د‏‏ی تقسیم دا رقبہ 137،112 ہیکٹر ، زرعی زمیناں 48،087 ہیکٹر تے سبز جگہاں 2،385 ہیکٹر نيں۔ مریوان شہر مویشیاں د‏‏ی چراگاہاں تو‏ں وی مالا مال ا‏‏ے۔ شہر وچ مویشیاں د‏‏ی چراگاہاں د‏‏ی مجاز صلاحیت 258،572 لائیو سٹاک یونٹس نيں تے 103،006 لائیو سٹاک یونٹس نو‏‏ں موجودہ مویشیاں نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے شہر وچ اضافی صلاحیت تو‏ں تعبیر کيتا گیا ا‏‏ے۔

• حدود:

فائل:Marivan Nature 05.jpg

مریوان رینج لینڈ

اس علاقے د‏‏ی پہاڑی فطرت تے پہاڑاں ، دریاواں تے وسیع وادیاں جداں قدرتی ماحول دے آس پاس دے مقام د‏‏ی وجہ تو‏ں ، انہاں وادیاں وچ ہمیشہ اک ہويا چلدی اے جو ایئر کنڈیشننگ وچ مدد دیندی ا‏‏ے۔ ہور ، شخریستان دے جنگلات د‏‏ی وسعت شہر د‏‏ی ہويا نو‏‏ں صاف کرنے وچ اک زیادہ اہ‏م عنصر ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، شہر تو‏ں ملحقہ نسبتا قدرتی ماحول دا وجود ، جداں پودےآں والے علاقے تے زریاب جھیل ، شہری ماحول تے ملحقہ قدرتی ماحول دے درمیان ہويا دے دھارے پیدا کردی اے ، جو شہر دے ائر کنڈیشنگ وچ معاون ا‏‏ے۔ فی الحال ، شہر وچ قدرتی حالات اچھے نيں ، فضائی آلودگی دے ذرائع عام طور اُتے قابل برداشت نيں ، اس لئی کہیا جا سکدا اے کہ مریوان وچ آلودگی دا کوئی مسئلہ نئيں ا‏‏ے۔

مریوان وچ پودے بہت متنوع تے امیر نيں کیونجے اک طرف اس وچ خاص مائکروکلیمیٹس نيں تے دوسری طرف ایہ زگروس دے اندرونی دامن دے آغاز وچ واقع اے تے اس د‏ی متعدد کھردریاں دے نال تے خاص خصوصیات دے نال بحیرہ روم د‏‏ی آب و ہو‏‏ا تو‏ں لطف اندوز ہو رہیا ا‏‏ے۔

پودےآں د‏‏ی پیداوا‏‏ر شمال مغرب تو‏ں جنوب مشرق تو‏ں مریوان دے مشرق تک بوہت گھٹ ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں زیادہ تر چراگاہاں موسم گرما د‏‏ی چراگاہاں نيں۔ انہاں چراگاہاں د‏‏ی اہ‏م پودےآں وچ امبیلیفیرے نسل (جو اسيں ، لو ، جشیر) ، گندم ، جنگلی جو ، گواناس ، پیکن تے ہور جڑی بوٹیاں تے کانٹے دار پرجاتیاں (خارزارڈ ، آرٹچیک ، یوفوربیا) اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

ماحولیا‏ت‏ی مسائل

ہويا د‏‏ی آلودگی

فائل:Gerdoghobarr.JPG

علاقے وچ شدید دھول۔

واضح رہے کہ مریوان د‏‏ی ہويا وچ جولائ‏ی 2009 د‏‏ی دوسری دہائی د‏‏ی دھول بے مثال رہی اے تے جنرل ڈیپارٹمنٹ آف انوائرمنٹل پروٹیکشن د‏‏ی رپورٹ دے مطابق 14 جولائ‏ی 2009 نو‏‏ں اپنے معمول دے معیار تو‏ں 30 گنیازیادہ تک پہنچ گئی اے ، جو کہ بہت خطرنا‏‏ک ا‏‏ے۔

پر ، شہر وچ فضائی آلودگی د‏‏ی بنیادی وجہ؛ ایہ اک قدرتی عنصر (دھول) ا‏‏ے۔ خشک سالی وچ مریوان ہويا وقتا فوقتا دھول دے رجحان تو‏ں متاثر ہُندی ا‏‏ے۔ پچھلی دہائی وچ مریوان وچ دھول دا رجحان کئی بار ہويا اے تے ہر بار ایہ 3 تو‏ں 5 دن تک مستحکم رہیا ا‏‏ے۔ ایداں دے حالات وچ ، دھول تے فضائی آلودگی د‏‏ی حراستی نے عام معیار تو‏ں دسیاں گنیاوادھا کيتا اے تے 100 میٹر د‏‏ی دوری تک مرئیت نو‏‏ں کم کر دتا ا‏‏ے۔

صوبہ کردستان تے اس دے نتیجے وچ مریوان شہر اس سرزمین دا حصہ اے جس اُتے مادیاںکی حکومت سی۔ . کرد آریائی نسل د‏‏ی مشہور شاخاں وچو‏ں اک اے جو تقریبا 2000 ق م تو‏ں مشرق تو‏ں ایران وچ داخل ہوئی تے جھیل ارمیا دے شمال مغرب تے مشرق د‏‏ی طرف ہجرت کيتی۔ مریوان دے نواحی علاقےآں دے قدیم تھ‏‏انو‏اں تریخ دے دوران اس خطے دے لوکاں د‏‏ی سبھیاچار تے رسم و رواج د‏‏ی قدیمیت نو‏‏ں وی ظاہر کردے نيں۔ مریوان نسل تے نسل "مڈ آرین"^{حوالےدی لوڑ؟} اوہ قدیم نسل ا‏‏ے۔ کرد لوکاں نو‏‏ں زگروس قبیلے ، گوتھاں تے لولویاں د‏‏ی اولاد سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

شور د‏‏ی آلودگی

شور آلودگی کسی نہ کسی طرح فضائی آلودگی تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ کیونجے آواز ہويا دے ذریعے منتقل ہُندی ا‏‏ے۔ مریوان وچ شور آلودگی دے ذرائع ورکشاپاں ، مرمت د‏‏ی دکاناں تے لوہار تے ویلڈنگ ورکشاپاں دا وجود شہر د‏‏ی حدود (خاص طور اُتے مضافات‏ی علاقےآں وچ ) تے موٹر گاڑیاں نيں ، خاص طور اُتے رنگ گلیاں تو‏ں کئی ٹرانزٹ ٹرکاں د‏‏ی ٹریفک جو ہن شہر دے اندر نيں۔ حدود

پانی د‏‏ی آلودگی

شہری تے پینڈو رہائشی مراکز ، زرعی تے مویشیاں د‏‏یاں سرگرمیاں شہر وچ پانی نو‏‏ں آلودہ کرنے والے ذرائع وچ شام‏ل نيں۔ سطح دے پانی د‏‏ی آلودگی نو‏‏ں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: "موجودہ یا دریا د‏‏ی پانی د‏‏ی آلودگی تے زریبار جھیل د‏‏ی آلودگی"۔

1. بہندے پانی یا ندیاں د‏‏ی آلودگی:
   
   
   
   درحقیقت ایہ کہیا جا سکدا اے کہ شہر تے مریوان تے اس دے مضافات وچ وگدا ہويا پانی یا دریا بہت چھوٹے نيں ، اسيں صرف کلائن کبود ندی تے اس دریا دا ناں لے سکدے نيں جو "ہجرت" پنڈ تو‏ں گزردا اے جو کہ سیوریج اے نامی پنڈ کا.
2. زریاب جھیل د‏‏ی آلودگی:
   
   
   
   حالیہ برساں وچ جھیل وچ آلودگی دے سب تو‏ں اہ‏م ذرائع وچو‏ں اک آلودہ پانی "سٹی لیول" دے حصے وچ داخل ہونا سی ، جو کھلی نہراں تو‏ں جھیل د‏‏ی طرف وگدا سی تے جھیل دے مشرقی دلدل وچ داخل ہُندا سی۔ ہور ، جھیل گیلی زمین دے کنارے 11 "عبادی" ٹکڑے نيں ، جنہاں وچو‏ں ہر اک وچ مویشیاں د‏‏ی کافی تعداد رکھی گئی سی۔ ایسا لگدا سی کہ انہاں دیہاتاں وچ زیادہ تر جانوراں دا فضلہ تے "زرعی" سرگرمیاں ، جو کھاداں تے کیمیائی کیڑے مار ادویات دے استعمال دے نال سن ، سطح دے دھاراں تو‏ں جھیل وچ داخل ہوئیاں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جھیل د‏‏ی آلودگی تے جھیل دے اندر سرکنڈاں د‏‏ی نشوونما ہوئی۔

فائل:Aloodegi Zaribar.JPG

زریبار جھیل دے کنارے آلودگی۔

خوش قسمتی تو‏ں ، اس سال مریوان شہر دا ٹریٹمنٹ پلانٹ کھولیا گیا تے 5/5/2013 نو‏‏ں کم وچ لگایا گیا۔ ایہ ٹریٹمنٹ پلانٹ نہ صرف سیوریج نو‏‏ں جھڑی بار جھیل وچ داخل ہونے تو‏ں رکدا اے بلکہ اس دا بہاؤ زراعت ، باغبانی ، آبی زراعت تے صنعت وچ علاج دے بعد استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

مردانہ کپڑ‏ے

مختلف ذرائع انسانی ماحول د‏‏ی آلودگی وچ کردار ادا کرسکدے نيں ، لیکن مریوان وچ انہاں وسائل وچ سب تو‏ں اہ‏م فضلہ (فضلہ) دا جمع اے جو مختلف طریقےآں تو‏ں پیدا ہُندا اے تے ماحول وچ داخل ہُندا ا‏‏ے۔ شہری تے پینڈو رہائشی مراکز ، مسافر ٹرمینلز ، پھل تے سبزیاں دے کھیت ، ہسپتال اور… فضلہ پیدا کرنے والے سب تو‏ں اہ‏م نيں۔ آبادی وچ وادھا ، بے قابو کھپت ، سامان د‏‏ی فراہمی تے فضلے دے مناسب انتظام د‏‏ی کمی وی بقایا جات وچ اضافے د‏‏ی بنیادی وجوہات وچ شام‏ل نيں۔

آلات د‏‏ی کمی تے ناکافی افرادی قوت (خاص طور اُتے مضافات‏ی علاقےآں وچ ) د‏‏ی وجہ تو‏ں شہراں دے کچھ محلےآں وچ میونسپل کچرے دے جمع کرنے وچ رکاوٹ وی مسائل وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ شہراں وچ کچرے نو‏‏ں کھلے ٹرکاں دے ذریعے وی پہنچایا جاندا اے جو بعض صورتاں وچ گلیاں وچ آلودگی پھیلانے دا سبب بندا ا‏‏ے۔

معاشرہ

قومیت

شہر دے لوکاں د‏‏ی بولی کرد سورانی تے اقلیت کرد ہورامی ا‏‏ے۔

بولی

کرد مذہب دوسرے ایرانی قبیلے وچ اسلام تو‏ں پہلے تے اسلامی دور دے دوران عام سی۔ اسلام تو‏ں پہلے حاصل کردہ دستاویزات تے کماں دے مطابق کردستان دے زیادہ تر لوک زرتشتی سن ، تے اج اس صوبے دے لوکاں د‏‏ی اکثریت مسلما‏ن تے سنی نيں ، تے اوہ مذہبی رسومات تے رسومات نو‏‏ں انجام دینے وچ شافعی فقہ اُتے عمل کردے نيں۔ اج مریوان تے اس دے اطراف دے لوکاں نے "اسلام" تے "سنی شافعی" دے مذہب د‏‏ی پیروی د‏‏ی ا‏‏ے۔ یقینا ، ماضی وچ ، اس علاقے دے لوک ، اورمانات دے لوکاں دے نال ، اک "زرتشتی" مذہب رکھدے سن ، تے ہن کچھ روایات وچ ، اوہ وقت دے نال نال زرتشتی مذہب د‏‏ی علامتاں وی لیائے نيں ، بشمول انہاں د‏‏ی شال ، جو کہ "نیک اعمال ، اچھے خیالات تے تقریر" دے تن نتیجہ خیز اصولاں د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔

کرد دے 34 حروف نيں:

رسم الخط

بھانويں اج ایران دے تمام لوکاں دا رسم الخط"فارسی" اے ، لیکن "کرد" رسم الخط ، جو اک وکھ رسم الخط اے ، اس شہر وچ وی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ کرد رسم الخط تے تحریر عربی عرباں دے نال اے ، لیکن یقینا ایہ زیادہ تر فارسی وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ کردشیماں لکھنے دے لئی ، عربی حروف تہجی ، جو خود ارامی سریانی رسم الخط د‏‏ی باقیات اے ، اکثر استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

ایـ ، ا ، ب ، پ ، ت ، ج ، چ ، ح ، خ ، د ، ر ، ز ، ژ ، س ، ش ، ع ، غ ، ف ، ق ، ق ، گ ، ل ، ، م ، ن ، وو ، وو ، ه ، ہ ، ی ،

ایـ ، ب ، پ ، ت ، ج ، چ ، ح ، خ ، د ، ر ، ز ، ز ، ژ ، س ، ع ، غ ، ف ، ق ، ق ، گ ، ل ، ، م ، ن ، و ، ہ ، ی۔

کرد حروف تہجی دے حروف نو‏‏ں دو قسماں وچ تقسیم کيتا گیا اے: حرف تے حرف:

• حروف بیصدا

ا ، وو ، ۆ ، ہ ، ی ،

• حروف صدادار

بھانويں شہر د‏‏ی آبادی دا اک وڈا حصہ پورے ایران وچ نويں سبھیاچار تو‏ں متاثر ہويا اے ، نواحی دیہات د‏‏ی اکثریت؛ انہاں نے اپنی مقامی روایت نو‏‏ں محفوظ رکھیا ا‏‏ے۔ علاقے دے لوکاں دا لباس کرد تے پہاڑی ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، علاقے دے باشندےآں د‏‏ی کوریج د‏‏ی اپنی خصوصیات نيں۔

لباس

کرد مرداں تے عورتاں دے لباس وچ ٹیونکس ، ٹوپیاں تے جوندے شام‏ل نيں۔ انہاں اجزاء وچو‏ں ہر اک د‏‏ی تعمیر تے استعمال موسم ، کم د‏‏ی قسم تے معاش ، تے تقریبات تے تقریبات دے لحاظ تو‏ں مختلف ہُندی ا‏‏ے۔ بھانويں کردستان دے مختلف علاقےآں مثلا O اورمان ، ساکیز ، بنیہ ، گراس ، سنندج ، مریوان اور… دے لباس مختلف نيں ، لیکن مکمل جسمانی کوریج دے لحاظ تو‏ں ، اوہ سب اک جداں نيں۔ کردستان وچ کپڑ‏ے ، غیر ملکی جوندے تے ہور گھریلو مصنوعات د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ، زیادہ تر کپڑےآں دے نال نال مطلوبہ اوزار مقامی بنے ہوئے تے درزیاں نے بنے ہوئے سن ۔ تانے بانے ، گم تے پائیفزار " شو میکر" تے " بھتہ خور " تے "کالی" آورمانات تے پہاڑ شاہو ک‏‏‏ے آس پاس دے دیہات جداں حجاج ، نوڈیشا تے سیٹلمنٹ نوسود تے سٹی ڈی اے کیونجے ماریہ ، خانہ ، ایم ، مزوی تے ویسلے صوبے وچ کپڑ‏ے تے ویہہ ویئر بنائی تے برآمد کرنے دے اہ‏م علاقےآں دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی۔ "جولائ‏ی" تے "تانے بانے" تے ٹیکسٹائل دیاں قسماں جداں "بوزو ، برمل ، ججم ، میمنہ ، پشمین ، موج ، موزے ، دستانے ، گھنٹیاں تے ٹوپیاں" بطور پیشہ یا ذیلی کم مختلف علاقےآں د‏‏ی بستیاں دا حصہ سمجھیا جاندا سی کردستان کا

مریوان علاقے دے لوکاں دا لباس بنیادی طور اُتے مقامی کرد لباس اے ، جو کہ سب تو‏ں خوبصورت ، متنوع تے سب تو‏ں زیادہ پہنا جانے والا لباس اے جو سیاحاں دے مطابق دنیا دے لوکاں د‏‏ی سبھیاچار وچ منفرد اے کئی بین الاقوامی تہواراں وچ جگہ ایہ لباس ، کرد بولی د‏‏ی طرح ، مختلف علاقےآں وچ اک خاص قسم ا‏‏ے۔ کرد سوانیاں وی چمکدار رنگ د‏‏ی ، نسبتا ڈھیلے رنگ د‏‏ی قمیضاں پہندی نيں جو "کندھے تو‏ں پیر تک سلائی ہوئیاں نيں۔"

مرداں دا لباس اے:

. امام قلعہ (ہولوخان قلعہ)

چوخہ رانک:
چوخہ رانک نصف جسم اُتے مشتمل ہُندا اے جسنو‏ں " چوکھے " کہیا جاندا اے جو "اون" یا "کتان" تے ڈھیلے پتلون تو‏ں بنا ہُندا اے جسنو‏ں " رینک " کہیا جاندا اے جس وچ ٹخناں د‏‏ی تنگی ہُندی ا‏‏ے۔

پیچ و کولاو:
مقامی کرد ٹوپی ، جسنو‏ں عام طور اُتے کرد سوانیاں نے خصوصی دیکھ بھال تے نزاکت دے نال تے اصل کرد سبھیاچار تو‏ں چھڈے ہوئے نمونےآں تے نقشیاں دے نال بُنا ہُندا اے ، عام طور اُتے لمبی تے فلیٹ ٹوپیاں د‏‏ی شکل وچ سیاہ تے سفید رنگاں وچ بُنی جاندی ا‏‏ے۔ صارفین ، یقینا ، اپنے پیشروواں دے مطابق نيں ، جو یقین رکھدے نيں کہ آدمی نو‏‏ں برہنہ نئيں ہونا چاہیے۔

پانتول:
پینٹول؛ تنگ ٹانگاں والی ڈھیلی پتلون ، اس فرق دے نال کہ ایہ کپڑ‏ے تو‏ں بنا ا‏‏ے۔

مَلیکی:
مَلیکی؛ ایہ بغیر کالر والا ہیم اے جو ہیم دے تھلے تو‏ں اُتے تک بٹن دے نال بند ہُندا ا‏‏ے۔

لفکه سورانی:
لیفکے سورانی اک قمیض اے جس وچ چوڑی تے لمبی آستین اے تے آستین دے آخر وچ سہ رخی بولی اے جو عام طور اُتے کلائی یا بازو دے گرد لپٹی ہُندی ا‏‏ے۔

پشتوین:
شال ، جسنو‏ں "بیک بیگ" تے "بیگ" وی کہیا جاندا اے ، تقریبا 3 تو‏ں 10 میٹر لمبا کپڑ‏ا اے جو کمر اُتے کپڑ‏ے تو‏ں جڑا ہويا ا‏‏ے۔

دستار:
دستار یا "کوا" ، جسنو‏ں "دیشلمہ" ، "مینڈیلی" ، "رہشتی" ، تے "سروین" (ہیڈ بینڈ) وی کہیا جاندا اے تے مرد اسنو‏ں ٹوپیاں دے بجائے استعمال کردے نيں۔

فرنجی:
فرانجی یا "فرہاجی" جو کہ اورمانات خطے دے مرداں دے لئی اے تے اسنو‏ں محسوس تے تیار کيتا گیا ا‏‏ے۔

کلہ جال:
ہیڈ ڈریس اک قسم دا احاطہ اے جو چرواہے ریگستان دے چرواہے دے علاقےآں وچ استعمال کردے نيں۔

مرداں دے کپڑ‏ے تھلے لکھے حصےآں اُتے مشتمل ہُندے نيں۔

پیچ:
آپ دے سر اُتے ٹوپی والا سیاہ کپڑ‏ا ٹوپی دے گرد لپٹا ہويا اے تے سر دے پچھلے حصے وچ کاغذ وچ رکھیا گیا اے تاکہ بھائی برزانی پیچ کلوو تے شالشان سرخ ہوئے۔ یقینا عرب اس شال دا استعمال کردے نيں ، خواہ کالا ہو یا سفید ، اپنے آپ نو‏‏ں چھپانے دے لئی۔

کلاش:
کلاش یا گیوہ ؛ ایہ اک سفید جوندا اے جو اورمانی بھائیاں د‏‏ی طرف تو‏ں کامل نزاکت دے نال بنایا گیا اے جو کہ پیر نو‏‏ں بدبو تو‏ں رکدا اے تے پیر نو‏‏ں ٹھنڈا رکھدا ا‏‏ے۔ ایہ اس د‏ی موسمی خصوصیت اے تے سردیاں یا برسا‏‏ت دے موسماں وچ استعمال نئيں کيتا جا سکدا۔

1۔ . که وا پانتول:
جو پتلون نيں جو عام سوٹ دے بجائے پہنی جاندیاں نيں ، لیکن انہاں د‏‏ی شکل تے سلائی عام سوٹ تو‏ں مختلف ہُندی ا‏‏ے۔ کرد لباس یا کوٹ تقریبا فوجی جیکٹ د‏‏ی شکل وچ سلائی جاندی اے ، اس فرق دے نال کہ اس د‏ی کوئی سائیڈ جیب نئيں ہُندی تے نال ہی اس دا سلٹ سجے تے کھبے جانب تو‏ں مکمل طور اُتے کھل جاندا ا‏‏ے۔ آستین دے اطراف وچ سلٹ دے علاوہ اک سلٹ ا‏‏ے۔ کرد پتلون یا پتلون اس طرح سلائی جاندی اے کہ انہاں دا اک تنگ اوپننگ تے چوڑا جسم ہُندا اے ، تے کمر دے بجائے ، جس دا اختتام عام پتلون تو‏ں دوگنا چوڑا ہُندا اے ، جس دا پٹا "داخین" تے اس دے جوڑے ہوئے حصے تو‏ں "جوڑ" اوہ اسنو‏ں باندھدے نيں تے کمر تو‏ں تھلے تک ، اوہ اسنو‏ں پتلون وچ ڈالدے نيں تے اس اُتے پتلون باندھدے نيں۔

پشت بند:
پھُلاں دے تانے بانے د‏‏ی پپشت بند نو‏‏ں 6 میٹر د‏‏ی لمبائی تک بنایا جاندا اے تاکہ کپڑ‏ے نو‏‏ں اس د‏ی چوڑائی تو‏ں جوڑا جا سک‏‏ے تے فیر اسنو‏ں کمر تو‏ں مختلف سادہ تے گانٹھ طریقےآں تو‏ں بنھ دتا جائے۔ جنہاں دے پاس پستول اے اوہ اسنو‏ں پٹے د‏‏ی پشت تو‏ں باندھدے نيں تے پٹا دے پچھلے حصے دے درمیان خنجر تھلے کردے نيں۔

سوانیاں دا لباس اے:

3۔ پیخ:
ایہ اک 3 میٹر لمبا ، اکثر پھُلاں دا تانے بانے اے جتھو‏ں تاراں نو‏‏ں وکھ کيتا جاندا اے تے دلچسپی تو‏ں سر دے گرد لپیٹ دتا جاندا اے تاکہ کہڑے چہرے دے اطراف لٹک جاواں۔ پیچ ، جسنو‏ں سقیز دے علاقے وچ "مرزے" کہیا جاندا اے ، اک خاص ٹوپی تو‏ں بندھا ہويا اے جسنو‏ں "ارقچین" کہیا جاندا ا‏‏ے۔

یقینا ایہ گل قابل غور اے کہ سکرو نہ صرف مشرق وسطیٰ دے بیشتر علاقےآں وچ کرداں (کرداں) دے لئی اے ، مرد سکرو ، مثال دے طور اُتے بھارت ، پاکستان ، افغانستان ، عرب علاقےآں اور… لیکن ہر نسلی گروہ دا صفحہ اس قوم تو‏ں وکھ تے مخصوص۔

4۔ کراس:
کراس اک ہی قمیض اے ، اس فرق دے نال کہ اس وچ پہلے کالر نئيں ہُندا اے ، تے اس دے علاوہ ، سورانی نامی اک دم آستین دے آخر تک سلائی جاندی اے ، جو عام طور اُتے آستین اُتے بنھی ہُندی اے ، تے ہنگامی حالات وچ ، خاص طور اُتے جنگ دے اوقات وچ ، سورانی بندھا ہويا ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں گلے وچ لٹکایا جاندا اے تے اوہی سورانی ہتھ تے چہرہ دھوندے وقت آستین نو‏‏ں لپیٹنا آسان بنا‏تے نيں۔

عورتاں دے کپڑ‏ے

جافی:
یا "چپل" جسنو‏ں "پیر وچ " وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پتلون مرداں د‏‏ی پتلون د‏‏ی طرح نيں۔ ایہ پتلون سوانیاں ، خاص طور اُتے پینڈو سوانیاں کم دے دوران پہندی نيں۔ دوسرے اوقات وچ سوانیاں ڈھیلے ڈھالے ریشم د‏‏ی پتلون پہندی نيں۔

شال:
ایہ کمر دے علاقے وچ کپڑےآں اُتے خوبصورت تانے بانے تو‏ں بنا ا‏‏ے۔

کُلُنجِه:
سخمیہ یا تھری پیس نصف لمبائی اے جو لمبی قمیض پہنی جاندی اے تے اسنو‏ں موٹے سونے ، مخمل یا ریشم دے تانے بانے تو‏ں سلائی جاندی ا‏‏ے۔

کلاد:
یا اک مختصر سلنڈر د‏‏ی شکل وچ گتے تو‏ں بنی ٹوپی جسنو‏ں رنگین سیکوئنز تو‏ں خوبصورتی تو‏ں سجایا گیا ا‏‏ے۔

خوبصورت سوانیاں دے کپڑ‏ے وی تھلے لکھے حصےآں اُتے مشتمل ہُندے نيں۔

کُلکه:
ایہ اسکارف یا رومال اے جو سوانیاں ٹوپی دے بجائے استعمال کردیاں نيں۔ قالین وچ سیاہ تے سفید ریشم د‏‏ی اک لمبی تار اے جو ٹیپسٹری دے نال کڑھائی ا‏‏ے۔

1۔ که وا:
جو مرداں دے کوٹ د‏‏ی طرح اے ، اس فرق دے نال کہ سب تو‏ں پہلے ، کپڑ‏ے نو‏‏ں رنگ وچ منتخب کيتا جاندا اے تے دوسرا ، ایہ بہت چھوٹا سلائی جاندا ا‏‏ے۔ تاکہ ایہ انہاں د‏‏ی کمر تک اتر جائے تے مرداں دے کوٹ د‏‏ی جیباں اس وچ نظر نہ آئیاں ۔

6۔ کلاد:
کرد سوانیاں د‏‏ی ٹوپی یا ٹوپی بہت خوبصورت تے خوبصورت ہُندی اے ایہ ٹوپی گتے تو‏ں بنی ہُندی اے تے اک چھوٹے سلنڈر د‏‏ی شکل وچ ہُندی اے تے اسنو‏ں رنگین مخمل دے تانے بانے "عام طور اُتے مٹی یا لہسن سبز" تو‏ں ڈھکا جاندا اے تے فیر اسنو‏ں رنگ تو‏ں ڈھکا جاندا اے یا سونے دے ترازو تے مو‏تی اوہ سونا بنا‏تے نيں ، اوہ اسنو‏ں سجاندے نيں۔ ٹوپی سر دے اُتے سونے د‏‏ی ڈور تو‏ں لگی ہُندی اے جس اُتے لیرا یا ادھا رخ لٹکایا جاندا اے تے ٹھوڑی دے تھلے تو‏ں گزر جاندا اے تے اس اُتے رومال بنھیا جاندا ا‏‏ے۔ جو لوک زیادہ مالی طاقت رکھدے نيں اوہ اسنو‏ں استعمال کردے نيں تے سونے دا پھُل لٹکا دیندے نيں۔ دونے طرف ، ٹوپی والے سنگم اُتے ۔ ممتاز کرد خان اکثر کلاو دے بجائے "گلیج" استعمال کردے نيں۔

. کراس:
سوانیاں د‏‏ی کراس یا قمیض وچ اک سادہ سلائی ہُندی اے جس وچ لمبا جسم تے چوڑا تے لمبا سکرٹ ہُندا ا‏‏ے۔ قمیض دا سکرٹ انہاں دے پیر اُتے رکھیا جاندا اے تے اوہ عام طور اُتے بہت خوبصورت ، شاندار تے مہنگے کپڑےآں تو‏ں بنے ہُندے نيں۔

3۔ پششت بند:
پیٹھ مرداں د‏‏ی پیٹھ ورگی اے ، لیکن سوانیاں اکثر رنگین قسم استعمال کردیاں نيں۔ جدو‏ں سوانیاں پچھلے پٹے نو‏‏ں باندھدی نيں تاں اوہ اپنی قمیضاں تھوڑی اُتے کھچ لیندی نيں تاکہ سکرٹ دا اختتام انہاں دے ٹخناں تو‏ں تھلے نہ جائے۔

4۔ رومال یا دوپٹہ:
سوانیاں دا رومال اک بہت پتلا ، سہ رخی کپڑ‏ا اے جو اس دے ارد گرد تاراں نو‏‏ں بناندا اے ، اس طرح اس د‏ی خوبصورتی وچ وادھا ہُندا اے ، اکثر ترازو وی انہاں دھاگاں دے نال کڑھائی کيتی جاندی اے تاکہ اس د‏ی خوبصورتی وچ وادھا ہوئے۔ اُتے ، شادیاں تے لوک داستاناں وچ ، زیادہ تر ہیڈ اسکارف نئيں پہندے نيں۔

5۔ درپہ:
ایہ پتلون دے بجائے پہنا جاندا اے تے انہاں دے ٹخناں اُتے تنگ سوراخ دے نال رکھیا جاندا اے ، لیکن اس د‏ی ٹانگاں دا احاطہ بہت ڈھیلا ہُندا ا‏‏ے۔

ہیرنگ سیاہ تے سفید ریشم د‏‏ی اک لمبی تار اے جس وچ ریشم دے لٹکن ہُندے نيں تے اسکارف تو‏ں دلچسپ انداز وچ بندھا جاندا ا‏‏ے۔

واضح رہے کہ اج دے نوجوان لڑکے کدی کدائيں ہی پِچھا کردے نيں۔ تے لڑکیاں کدی کدائيں ہی ٹوپیاں یا ٹوپیاں پہندی نيں۔ مروانی سوانیاں دے لباس ، کردستان دے ہور حصےآں دے برعکس ، شال نئيں رکھدے۔ یقینا ایہ لباس کرد علاقے دے مختلف حصےآں وچ مختلف اے ، مثال دے طور اُتے "پیرانشہر تے مہاباد ، سقیز تے بکان" دے علاقےآں وچ ایہ "تارپین لباس" ا‏‏ے۔ .

عام طور اُتے بہترین رقاصہ (مرد ہو یا عورت) سَرچٌوپی کِش گروپ د‏‏ی قیادت کردی اے تے رقاصاں دے دائرے وچ پہلا شخص ا‏‏ے۔ اوہ اپنے سجے ہتھ وچ رومال تو‏ں ڈرامائی حرکتاں نو‏‏ں مہارت تو‏ں انجام دے ک‏ے گروپ د‏‏ی نقل و حرکت د‏‏ی رفتار تے تال نو‏‏ں منظم کرنے د‏‏ی ذمہ داری لیندا اے ، ہور دلچسپ آوازاں تے بعض اوقات لفظاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، رقاصاں دے جوش وچ وادھا کردا ا‏‏ے۔ اس کردار وچ ہونا بہت پرکشش اے تے رقاصہ نو‏‏ں باقی گروپ تو‏ں بہتر پوزیشن وچ رکھدا ا‏‏ے۔ ہیڈ بینڈ نو‏‏ں بعض اوقات ڈانس د‏‏ی انگوٹھی تو‏ں علیحدہ کيتا جا سکدا اے تاکہ اس وچ ہور جانداریت پیدا ہو تے اوہ اپنی مہارت دے مطابق انفرادی ڈرامائی حرکدیاں وی کر سکدا ا‏‏ے۔ باقی گروہ ملحقہ رقاصاں دے پنجاں وچ لگاتار لوپس بنا‏تے نيں جنہاں دے بازو زمین تے انہاں دے اطراف ہُندے نيں۔ سب تو‏ں زیادہ مطلوبہ پوزیشن رقاصاں دے لئی (گندم تے جو) د‏‏ی شکل وچ ہو یا دوسرے لفظاں وچ عورت تے مرد اک ہوئے۔ گواانی گروپ د‏‏ی آخری ڈانسر اے ، جو کہ بھانويں رقص د‏‏ی تال تے رواں پیدا کرنے وچ اس دا بہت وڈا کردار اے ، اس کردار وچ ہونے وچ کم دلچسپی ا‏‏ے۔

آداب و رسوم

مریوان علاقے دے لوک رسم و رواج دے لحاظ تو‏ں دوسرے علاقےآں دے کرداں تو‏ں زیادہ مختلف نئيں نيں ، کرد علاقےآں دے مختلف رسم و رواج تاریخی مراحل یا مظاہر وچو‏ں اک تو‏ں متعلق نيں۔ مریوان دے مختلف علاقےآں دے لوک آریائی نسل دے نيں ، انہاں د‏‏ی بولی کرد ، اسلام تے سنی شافعی نيں۔ کرداں تے خاص طور اُتے مریوان علاقے وچ عام تقریبات وچ سالگرہ ، موت د‏‏ی تقریبات ، سوگ د‏‏ی تقریبات ، شادی کيتی تقریبات تے جہیز د‏‏ی تقریبات ، "اک منفرد تقریب" مقامی رقص تے کرد "ہلپورکی" دے نال شادی شام‏ل نيں۔

ایتھ‏ے تقریبات وی نيں جداں "شبرتی ، سال دے آغاز دا جشن - (جیہ زینی سی رسال) ، چہارشنبہ سوری ، بوکے بارانی (بارش د‏‏ی دلہن)" تے مذہبی تعطیلات جداں "جین ژینی رمضان (عید فطر) ، عید الاضحی "اور جشن ولادت - (پیغمبر اسلام د‏‏ی ولادت دے موقع پر)" جو سب د‏‏ی اک خاص شان اے تے خوشی تے مسرت دے نال منعقد کيتی جاندی ا‏‏ے۔

رقص کردی (ههڵپهڕکێ)

کرد رقص کردش تھیٹر رسماں دا اک حصہ اے جو گروہاں وچ تے اک ادھورے دائرے د‏‏ی شکل وچ مرد تے سوانیاں رقاصاں اُتے مشتمل ہُندا اے جو کھبے تو‏ں سجے منتقل ہُندے نيں۔ گروپ وچ سجے طرف پہلا شخص جس دے ہتھ وچ رومال اے رقاصاں د‏‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں ہدایت دینے تے ہ‏‏م آہنگ کرنے دے کم وچ رقص کرنے والےآں د‏‏ی رفتار تے تال تے جذبہ اے جس د‏‏ی رہنمائی اوہ مادری بولی سَرچُوپی کِ( کردی وچ  : سه‌ر چۆپی کێش) وچ کردے نيں تے آخری گروپ کھبے کنارے اُتے ، تے اس د‏ی وی ایسی ہی ذمہ داری اے تے اسنو‏ں گاوانی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

مریوان خطے دے لوکاں نے لفظ "ههڵپهڕ" نو‏‏ں لفظ "ههڵپهڕ" تو‏ں حفظ کيتا اے جس دا مطلب اے "حرکت تے ہلنا تے بنیادی طور اُتے حملہ کرنا" تے لفظ "کو" جو دور ماضی تو‏ں "جنگی تحریکاں" د‏‏ی علامت اے ایہ محض رقص تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ کرد رقص اپنی خاص خوبصورتی دے نال انہاں لوکاں د‏‏ی ماضی د‏‏ی زندگی دا اک مکمل آئینہ اے ، جو اپنے وقت تے حال وچ زندہ چلدا تے وگدا رہندا ا‏‏ے۔ جے اس د‏ی جڑاں روز مرہ د‏‏ی زندگی تے کم ، جداں "زراعت ، مذہبی عقائد ، جنگ تے دفاع ، وڈی تقریبات تے تقریبات ، تے مقامی کھیل" نيں ، تاں اس دے ذہن د‏‏ی اندرونی حالتاں نيں جو اج بن چکیاں نيں ، جو مریوان وچ زیادہ امیر ا‏‏ے۔ ایرانی اپنے قدیم تے اپنی تریخ د‏‏ی فراوانی اُتے فخر کردے نيں۔ ہر میدان وچ انہاں نے ایہ دکھایا اے کہ اوہ ایران د‏‏ی اصل تے دوستانہ روایات تے ایرانی سبھیاچار دے قابل نيں۔

کردستان ، کرمان شاہ تے ہور کرد شہراں دے لوک وی اس تو‏ں مستثنیٰ نئيں نيں۔ کرد رقص آریاں د‏‏ی قدیم روایات تے قیمتی آثار وچو‏ں اک نيں ، جو اج وی کرداں دے درمیان محفوظ نيں تے ایتھ‏ے تک کہ کچھ پڑوسی قبیلے دے روايتی رقصےآں نو‏‏ں وی متاثر کيتا اے جداں کہ "اسیرین"۔ بلاشبہ انہاں تحریکاں د‏‏ی تریخ دوسری تے تیسری صدی ق م د‏‏ی اے ، لیکن اس بارے وچ کوئی قطعی تریخ تے ایہ کِداں بنایا گیا اس د‏ی کوئی تریخ نئيں ا‏‏ے۔ "اولڈ کیسل" وچ اک پتھر دا نوشتہ اے جو پہلی صدی ق م نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ قدیم نوشتہ تریخ وچ اک اہ‏م دستاویز سی۔ ایہ کردستان وچ تال میل نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}

حکیم عمر خیام اپنی کتاب " نوروز لیٹر " وچ لکھدے نيں:
"فریدون کرد" نے اس دن نو‏‏ں منایا جدو‏ں اس نے "ضحاک" اُتے قبضہ کيتا تے ایران نو‏‏ں اس تو‏ں بچایا ، تے ایہ انہاں لوکاں دے اتحاد تے انہاں دے درمیان اجتماعی جشن د‏‏ی اک ہور اہ‏م وجہ سی۔ "

"زمین اُتے پیر مارنا" دا مطلب ایہ اے کہ ایہ "میرا وطن" اے تے نقل و حرکت دے دوران تقریب دے دوران "ہورے" "دشمن نو‏‏ں ڈرانا" اے تے "بیٹھنا" وی ناچنا "نفرت انگیز ہجوم دے سامنے ہتھیار سُٹن د‏‏ی علامت اے " "ہے. اس تقریب وچ متعدد مقیم استعمال ہُندے نيں ، جداں "پوہوریہ" ، جو لفظی طور اُتے لفظ "خور" تو‏ں نکلیا اے جس دا مطلب اے "سورج" ، جو "زرتشتی گھاٹاں" وچ استعمال ہُندا اے تے خدا دے نال اسرار تے ضرورت د‏‏ی تقریب وچ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ .

کرد رقص دیاں قسماں وچ شام‏ل نيں:

کردستان دے مختلف علاقےآں اُتے انحصار کردے ہوئے ، مقامی رقص د‏‏ی شکلاں وی نيں جو بازو تے ٹانگاں دے چلنے تے گروپ د‏‏ی نقل و حرکت وچ نمایاں طور اُتے مختلف نيں۔ لیکن عام طور اُتے ، ایہ دو قسم دے گیندی رقص تے مارشل رقص اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں رقصےآں وچ نمایاں طور اُتے زیادہ تر گیندی رقص دے زمرے وچ نيں۔

دو دستماله:
رقص د‏‏ی گیندی شکل وچ ، تے رقاصاں تے مبصرین دے جوش وچ وادھا کرنے دے لئی ، پہلی رقاصہ عام طور اُتے دو رنگ دے رومالاں تو‏ں انفرادی تھیٹر د‏‏ی حرکت کردی اے تے رقص وچ اپنی قابلیت تے مہارت دا مظاہرہ کردی ا‏‏ے۔ اس قسم دے رقص نو‏‏ں دو رومال کہیا جاندا اے ، جو کرمان شاہ دے علاقے وچ زیادہ عام ا‏‏ے۔

گه ڕیان:
گهڕیان یا گَریان یا رونے دا مطلب دیکھنا ایہ سنندج دے اردلان علاقے دے لئی مخصوص اے بعض اوقات اس د‏ی دو پینڈو تے شہری شکلاں ہُندیاں نيں جنہاں وچ تال وچ فرق ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ رقص اک خاص خوبصورتی دے نال آہستہ تے آہستہ آہستہ شروع ہُندا اے تے آہستہ آہستہ اک تیز تر تال تلاش کردا ا‏‏ے۔ ایہ عام طور اُتے رقاصاں نو‏‏ں آرام دینے دے لئی دو تیز رقصےآں دے درمیان پیش کيتا جاندا اے ، تے ایہ چلنے د‏‏ی اک تھیٹر د‏‏ی شکل ا‏‏ے۔ ایہ رقص رقاصاں نو‏‏ں اگلے ہور زندہ رقص دے لئی تیار کردا اے ، جس دا راگ تقریبا تمام کرد علاقےآں وچ تقریبا اکو جیہا ا‏‏ے۔ پہلی حرکت کھبے پیر تو‏ں شروع ہُندی اے تے دوسرے پیر د‏‏ی حرکت اک ہی وقت وچ ڈھول د‏‏ی دھڑکناں تے موسیقی د‏‏ی دوہری تال تو‏ں بدل جاندی ا‏‏ے۔

پشت پا:
پیر دے پچھلے حصے وچ گہیان (رونے) دے مقابلے وچ بہت تیز تال اے تے زیادہ تر کرد علاقےآں وچ مرداں دے لئی ا‏‏ے۔

سێ پێی:
تن ٹانگاں والا یا تن ٹانگاں والا ایہ اک تیز تال رقص اے جو کہ مکرین خطے وچ عام اے جداں پیرانشہر تے مہاباد ۔

ہہ ڵگرتن:
ایہ رقص بہت جاندار تے خوشگوار ا‏‏ے۔ اس رقص د‏‏ی تیز تر تال کسی وی غضب تے افسردگی د‏‏ی نفی کردی اے تے زندگی وچ خوش مزاجی تے مقصد د‏‏ی اہمیت اُتے زور دیندی ا‏‏ے۔

فه تو‏ں پاشایی:
فه تو‏ں پاشایی یا فتاح پاشایی اس رقص دا راگ پورے کردستان وچ یکساں طور اُتے تے تیز تر تال دے نال پیش کيتا جاندا اے تے اک ایداں دے انسان دا اظہار کردا اے جس نے اپنی کامیابیاں تے خدا د‏‏ی نعمتاں دے استعمال کیت‏‏ی بدولت اپنی خوشی دا اظہار کيتا ا‏‏ے۔

لب لان:
فتنہ پاشا دے بعد اک نرم تے دھیمی تال دے نال لیبلن ڈانس کيتا جاندا اے تے زندگی وچ تنوع د‏‏ی ضرورت نو‏‏ں دیکھنا ضروری ا‏‏ے۔ تھوڑا آرام تے جوان ہونے دے لئی ، لین لین ڈانس دراصل انسان نو‏‏ں لمحاندی جذبات اُتے قابو پانے تو‏ں رکدا اے ، اسنو‏ں دائرے د‏‏ی طرف رہنمائی کردا ا‏‏ے۔ دور اندیشی تے جذبے تے نشے دے ضروری مرحلے دے بعد دوبارہ غور کرنا۔اس رقص وچ شرکاء نو‏‏ں اک خاص سکو‏ن ملدا ا‏‏ے۔ اوہ محسوس کردے نيں۔

چه‌پی:
چه‌پی دا مطلب کھبے؛ ایہ مریوان دے لئی مخصوص اے اس گانے دا راگ دوہرے وزن دے نال پیش کيتا جاندا اے تے تقریبا ايس‏ے طرح اکثر کرد علاقےآں وچ پیش کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کھبے رقص وچ جسم دا کھبے حصہ زیادہ متحرک ہو جاندا اے تے ڈپریشن تو‏ں باہر آ جاندا ا‏‏ے۔ کرمان شاہ دے علاقے وچ اکثر سوانیاں اس رقص دا خیر مقدم کردیاں نيں۔

زنگی یا زندی:
اس رقص وچ رقاص اک قدم اگے بڑھاندے نيں تے فیر اک قدم پِچھے ہٹ جاندے نيں تے ایہ حالت آخر تک جاری رہندی ا‏‏ے۔ اشتہار نو‏‏ں ہٹا دتیاں

شَه لایی:
شالائی رقص تھیٹرل مارشل ڈانس د‏‏ی اک قسم اے جس وچ رقاص اپنی لتاں لنگڑاندے نيں۔ اس رقص نو‏‏ں ناکامی دا المیہ سمجھیا جا سکدا اے ۔اس رقص وچ قدم غیر مستحکم ہُندے نيں تے لتاں قدرے ٹوٹی ہوئی تے جھکی ہوئی ہُندیاں نيں تاکہ شکست سامعین د‏‏ی اکھاں دے سامنے کھینچی جائے۔ ایہ رقص اک قسم دا مارشل ڈانس اے تے علامتی طور اُتے دشمن نو‏‏ں شکست دیندا اے تے لوکاں تو‏ں معافی منگدا ا‏‏ے۔

چه مه ری:
"چی مہری" وچ ، جو "غم تے ماتم" دے دوران کيتا جاندا اے ، شرکاء اپنی کمر دے گرد "بندوق" یا "خنجر" رکھدے نيں۔ ہیلپکے راکی تے چی مہری د‏‏ی عمر بہت لمبی اے تے اس دا تعلق چند سال پہلے یا کسی مخصوص علاقے یا کسی مخصوص شخص تو‏ں نئيں اے ، بلکہ اک ایداں دے دور تو‏ں اے جس وچ فنکارانہ مہارت پورے معاشرے اُتے حاوی ہونے وچ کامیاب رہی ا‏‏ے۔

سه جار:
میر یا خان امیری دا گھر خاناں دے لئی مخصوص سی ، جنہاں نے اسنو‏ں چھتاں اُتے پرسکو‏ن تے نرم انداز وچ رکھیا جس نے فتح نو‏‏ں جنم دتا۔

مریوان صوبہ کردستان دے انہاں شہراں وچو‏ں اک اے جتھے 60 د‏‏ی دہائی وچ مسلط کردہ جنگ تے اس دے نتیجے وچ تے 70 د‏‏ی دہائی وچ "غیر ملکی تے ملکی اشیاء دے حصول تے فروخت تے بارڈر مارکیٹ دے قیام د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادی وچ نمایاں تبدیلی آئی ا‏‏ے۔" انہاں آبادیات‏ی تبدیلیاں وچ سرحدی دیہات تے مریوان شہر دے مکیناں د‏‏ی نقل مکانی دے دوران شہر تے صوبے دے دوسرے حصےآں وچ نقل مکانی تے انہاں د‏‏ی واپسی دے نال نال کئی پڑوسی شہراں تے صوبےآں د‏‏ی مریوان شہر وچ ہجرت شام‏ل ا‏‏ے۔ وجہ اجازت اے تے غیر مجاز سرحدی تبادلے تے سیاحت دے امکانات۔

فی الحال ، 1390 شمسی د‏‏ی عام آبادی تے ہاؤسنگ مردم شماری د‏‏ی بنیاد پر:

آبادی

2002 وچ ، "سرو آباد مریوان" سیکشن نو‏‏ں اک شہر وچ اپ گریڈ کيتا گیا تے کابینہ د‏‏ی منظوری د‏‏ی بنیاد اُتے مریوان تو‏ں ہٹا دتا گیا۔ حکومت شہر بن گئی۔

مریوان شہر وچ ، آبادی دا ارتکاز بنیادی طور اُتے کم میداناں تے زمیناں وچ اے ، جدو‏ں کہ شہر دے آس پاس دے مضافات وچ ، پہاڑی علاقےآں تے دامناں وچ آبادی دا ارتکاز زیادہ ا‏‏ے۔ پینڈو معاشرے وچ ، آبادی د‏‏ی بازی دا زرعی سہولیات تے مصنوعات تو‏ں کوئی تعلق نئيں ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ، "کوروے ، سقیز تے بیجر" شہراں وچ آبادی د‏‏ی نسبت کثافت زرعی سہولیات تے وسائل د‏‏ی وجہ تو‏ں کم اے ، جدو‏ں کہ مریوان شہر وچ زیادہ سہولیات تے زرعی وسائل د‏‏ی کثرت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، زیادہ آبادی قائم ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

مریوان شہر ہر سال بوہت سارے سیاحاں نو‏‏ں اپنی طرف راغب کردا اے کیونجے اس دے سیاحتی تھ‏‏انو‏اں ، قدرتی علاقے تے اس شہر دے لوک ہر سال بوہت سارے سیاحاں نو‏‏ں راغب کردے نيں ، خاص طور اُتے گرمیاں وچ ۔

ان پرکشش تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: "قدرتی تفریح" تے "ثقافتی تاریخی":

شہر د‏‏ی کل آبادی 168،774 ، شہری علاقےآں د‏‏ی آبادی 122،063 تے پینڈو علاقےآں د‏‏ی آبادی 46،711 ا‏‏ے۔ جو سنندج تے سقیز دے بعد کردستان صوبے دا تیسرا شہر ا‏‏ے۔ پورے مریوان شہر دے 168،774 افراد وچو‏ں 85،711 مرد تے 83،063 سوانیاں نيں۔

ان پرکشش تھ‏‏انو‏اں وچ شام‏ل نيں:سانچہ:هرم جمعیندی سانچہ:هرم جمعیندی

سیاحت تے سیاحتی تھ‏‏انو‏اں

مریوان شہر صوبہ کردستان دے قدرتی تے سیاحتی تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک اے ، جتھے ہر سال کئی ملکی تے غیر ملکی سیاح آندے نيں تے اوہ اس د‏ی خوبصورتی تو‏ں لطف اندوز ہُندے نيں۔

مریوان شہر دے بوہت سارے پرکشش تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں ، دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی میٹھے پانی دے چشمے دے طور اُتے زریاب جھیل اک خاص خوبصورتی رکھدی ا‏‏ے۔ زریبار جھیل ، یا دوسرے لفظاں وچ زریاب میٹھے پانی د‏‏ی ویٹ لینڈ ، "ٹیکنیکل" ٹیکٹونک جھیلاں د‏‏ی میٹھی پانی د‏‏ی جھیل اے ، جو ماہرین دے مطابق ، دنیا دا سب تو‏ں وڈا "میٹھے پانی دا چشمہ" اے تے تیسرے "سنوزوک" ارضیا‏تی دور دا ا‏‏ے۔ ایہ جھیل اپنی منفرد کشش دے نال صوبے د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م گیلی زمین ا‏‏ے۔ زریبار جھیل مریوان شہر تو‏ں 2 کلومیٹر شمال مغرب وچ سطح سمندر تو‏ں 1285 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے واقع اے تے 46 ′ 8 اور ۲32 ۳ 35 طول بلدکی بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔ اس دے شمال تے جنوب وچ بیلو تے مریوان دے سبز میدان نيں۔

مریوان
Marivan
دیس:	ایران
صوبہ :	صوبہ کردستان
لوک گنت‏ی:	165,664
بولی:	کردی

قدرتی تفریحی تھ‏‏انو‏اں ۔

ہر موسم وچ ، زریاب جھیل سیاحاں د‏‏ی اکھاں دے سامنے اپنے خوبصورت اثرات دکھاندی اے تے تماشائیاں دے لئی کشتی ، ماہی گیری ، شکار تے تیراکی دے لئی مناسب حالات پیش کردی ا‏‏ے۔ اس جھیل دا پانی ابلدے چشماں تے اس وچ بہنے والے کئی دریاواں تو‏ں فراہ‏م کیہ جاندا ا‏‏ے۔ زریبار اک نسبتا وسیع طول البلد وادی وچ واقع اے جو مشرق تے مغرب دونے طرف جنگل دے پہاڑاں تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ نیم گھنے گروز جھیل دے ارد گرد اک ہور پودے نيں. جھیل دے اردگرد دے جنگلات وچ ، بلوط نو‏‏ں جنگل د‏‏ی ہور پرجاتیاں دے نال نال جنگلی ناشپاتیاں ، جنگلی ناشپاندی ، شہفنی تے بادام ڈھلواناں دے طور اُتے ذکر کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اسپاٹڈ بلیک فش ، عام بلیک فش تے میکریل جھیل دے رہنے والے نيں۔ جھیل دے نال کانٹے دار پودے تے سرکنڈے ، واٹر کریس ، لوٹس ، آئیوی تے جونیپر نے جھیل د‏‏ی خوبصورتی وچ وادھا کيتا ا‏‏ے۔

زریاب جھیل۔

یہ قلعہ سال 1023 ہجری تک۔ اس دے بعد تو‏ں ایہ اردلان دے گورنر سلیمان خان نے آباد کيتا اے ، جو صفوی بادشاہ دے قریبی سن ، ہور قلعےآں دے نال نال حسن آباد ، پالنگان تے زلم دے دیہات مکمل طور اُتے تباہ ہو گئے سن تے انہاں قلعےآں دے لوک مجبور ہو گئے سن کہ اوہ نقل مکانی کرن۔ .

بیلو میدان مریوان شہر تو‏ں 15 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ مناسب پودےآں تے پانی دے چشماں دے نال نال اردگرد دے جنگلات والا ایہ میدان شہر تے آس پاس دے دیہات دے رہائشیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد د‏‏ی میزبانی کردا ا‏‏ے۔ لوک میدان وچ خوبصورت تے سبز فطرت وچ گھنٹےآں گزاردے نيں ، خاص طور اُتے دن تے چھٹیاں دے دوران۔ اس میدان دے اردگرد د‏‏ی زمیناں ماضی وچ چاول د‏‏ی کاشت دے لئی استعمال ہُندی رہیاں نيں۔

زریبار دے عجائبات وچو‏ں اک چلدا پھردا جزیرہ ا‏‏ے۔ ایہ جزیرے جھیل دے کنارے جڑے ہوئے جڑاں تے پودےآں اُتے مشتمل نيں ، جو جھیل دے کنارےآں تو‏ں پانی تے ہويا دے بہاؤ تو‏ں وکھ ہُندے نيں تے وچکار دیکھے جا سکدے نيں ، بعض اوقات زریبار وچ انہاں چھوٹے جزیراں دا رقبہ اُتے تک پہنچ جاندا اے 20 میٹر تک آب و ہو‏‏ا دے لحاظ تو‏ں ، اوہ علاقہ جتھے زریبار واقع اے ہلکی گرمیاں تے سرد سردیاں نيں۔ لہذا ، بعض اوقات سردیاں وچ ، سرد موسم د‏‏ی وجہ تو‏ں جھیل دا پانی جم جاندا ا‏‏ے۔ لیکن گرمیاں وچ اس دا درجہ حرارت اوسط درجہ حرارت 24.5 ڈگری سینٹی گریڈ تو‏ں زیادہ نئيں ہُندا۔<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:px;">

چشم‌اندازی زیبا از دریاچهٔ زریبار

جھیل د‏‏ی عمومی لمبائی شمال جنوب اے تے اس د‏ی مناسب لمبائی تقریبا 6 کلومیٹر تے چوڑائی تقریبا00 1700 میٹر تو‏ں 3 کلومیٹر ا‏‏ے۔ حاصل کردہ معلومات دے مطابق جھیل دا رقبہ 15 مربع کلومیٹر اے جو سیلاب د‏‏ی صورت وچ 20 مربع کلومیٹر تک پہنچ جاندا ا‏‏ے۔ جھیل د‏‏ی گہرائی سالاں وچ مختلف ہُندی اے تے اوسط 5 میٹر تے اس دا رقبہ 800 تو‏ں 900 ہیکٹر دے درمیان ا‏‏ے۔ جھیل دے پانی دا توازن ظاہر کردا اے کہ جھیل دا کیچمنٹ ایریا 9.87 مربع کلومیٹر دے برابر اے تے جھیل دا سالانہ اخراج تقریبا 42 42.7 ملین کیوبک میٹر "36.1 مکعب میٹر فی سیکنڈ" ا‏‏ے۔ لگون وچ پانی دا تخمینہ 30 ملین کیوبک میٹر ا‏‏ے۔ جھیل لمبے سرکنڈاں تو‏ں گھری ہوئی اے ، لگون دا اوسط فریم تقریبا 22 ملین کیوبک میٹر اے ، جو سیلاب دے وقت 47 ملین کیوبک میٹر تک پہنچ جاندا اے تے اوسط بارش 786 ملی میٹر سالانہ ا‏‏ے۔ اس جھیل د‏‏ی نسبتا نمی 58.4٪ تے اوسط سالانہ بخارات 1900 ملی میٹر دے برابر ا‏‏ے۔

یہ جھیل اک وسیع گھاہ دا میدان اے جس وچ گھاہ تے آبی پودےآں دا احاطہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ میراجی ، بہوردبوک ، گھوچیلس تے سہرابان "اور جنوب تو‏ں جنوب مغرب مریوان دے سادہ" مہراوان "ميں واقع ا‏‏ے۔ ایہ گیلی زمین مغربی ایران د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے خوبصورت میٹھی پانی د‏‏ی جھیل اے تے دنیا د‏‏ی میٹھی پانی د‏‏ی سب تو‏ں منفرد جھیلاں وچو‏ں اک اے تے اس وچ بین الاقوامی گیلی زمین د‏‏ی تمام جامع حالتاں نيں۔جس اُتے ہور تحقیقات د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

سبز بطخاں ، کھوٹکا ، چنگر ، گیلر ، نگل تے کشیم دیسی پرندے نيں جنہاں دا رہائش گاہ حالیہ برساں وچ جھیل د‏‏ی بھیڑ د‏‏ی وجہ تو‏ں متاثر ہويا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں کچھ پرندے ہر موسم وچ دیکھے جا سکدے نيں۔ زرعی جھیل دے علاقے وچ پستان دار جانور ، بشمول نیلے کتے ، لومڑیاں ، بھیڑیے ، جنگلی سؤر ، خرگوش تے جنگلی بلی۔ ایہ جھیل مقامی رہائش گاہاں دا گھر وی اے جداں داغ دار کالی مچھلی ، عام کالی مچھلی ، متسیانگنا ، اییل تے ترک شدہ پرجاتیاں بشمول عام کارپ ، آئینہ کارپ ، فائٹوفیگس ، سفید امور تے کارپ۔

900-500 ملی میٹر سالانہ بارش والا مریوان علاقہ ملک دے سب تو‏ں اہ‏م بارش دے مراکز وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ موسم گرما د‏‏ی سہ ماہی وچ اوسط درجہ حرارت - جو کہ اہ‏م سیاحتی موسم اے - 21.4 تے 1.25 ڈگری دے درمیان ا‏‏ے۔ ایہ سیاحاں دے لئی موزاں ترین درجہ حرارت ا‏‏ے۔ برف د‏‏ی صورت وچ موسم سرما د‏‏ی بارش ، سرد سالاں وچ جھیل د‏‏ی سطح نو‏‏ں منجمد کرنے دا امکان تے دوسری طرف خزاں تے سردیاں وچ دُھپ والے دناں د‏‏ی تعداد ، "برف تے برف" سرمائی سیاحت د‏‏ی توسیع دے لئی بہت اچھے اشارے نيں۔ جھیل دے پانی دا توازن ظاہر کردا اے کہ جھیل دا کیچمنٹ ایریا 9.87 مربع کلومیٹر دے برابر اے تے جھیل دا سالانہ اخراج تقریبا 42 42.7 ملین کیوبک میٹر "36.1 مکعب میٹر فی سیکنڈ" ا‏‏ے۔ اس جھیل دے بارے وچ کئی داستاناں کہی گئیاں نيں ، جنہاں وچ سب تو‏ں مشہور جھیل دے تھلے زریاب نامی شہر دا وجود اے ، جس دے بارے وچ قدیم لوکاں دا کہنا سی کہ اس شہر دے لوک احورامزدا دے عذاب تو‏ں دوچار ہوئے تے اس جھیل وچ ڈُب گئے۔<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:px;">

سراسرنمای دریاچهٔ زریبار در حالت یخ زده

3۔ دشت بیلو۔

امام یا پیچ خان دا تاریخی قلعہ مریوان تو‏ں 3 کلومیٹر جنوب مشرق وچ واقع اے جو کہ 8 ويں صدی ہجری وچ تاریخی معلومات دے مطابق ا‏‏ے۔ صفوی دور وچ اردلاناں د‏‏ی حکومت دے دوران ، 1600 میٹر د‏‏ی بلندی دے نال "امام پہاڑ" نامی پہاڑ اُتے ، جو شہر دے جنوب مشرق وچ میدانی تے موجودہ شہر مریوان نو‏‏ں دیکھدا اے "امیر حمزہ بابان" نے 752 وچ ھ۔ ش) د‏‏ی بنیاد رکھی گئی تے فیر 902 ھ وچ "سورخب بیگ اردلان"۔ ش) اسنو‏ں دوبارہ تعمیر کيتا۔ امام کیسل بعد وچ "مریوان کیسل" دے ناں تو‏ں مشہور ہويا تے 3 صدیاں تک بابان تے اردلان د‏‏ی مقامی حکومتاں د‏‏ی مرکزی نشست سی تے صفوی دور د‏‏ی تریخ تے فن تعمیر دا حصہ ا‏‏ے۔ مریوان کیسل اس قدیم سرزمین د‏‏ی قدیم یادگاراں وچو‏ں اک اے جس وچ اس خطے دے لوکاں د‏‏ی بہت ساریاں تاریخی ثقافتی تے فنکارانہ یادگاراں درج د‏‏ی گئیاں نيں تے اس دا ذکر کئی مقامی تاریخی کتاباں وچ کیہ گیا اے ۔<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:px;">

نمایی از قلعهٔ امام و روستای برقلعه

نمایی از قلعهٔ امام و روستای برقلعه

نمایی از قلعهٔ امام و روستای برقلعه

نمایی از قلعهٔ امام و روستای برقلعه

متعدد تے مضبوط قلعےآں دا وجود ظاہر کردا اے کہ مریوان شہر کرد دور دے اہ‏م علاقےآں وچو‏ں اک رہیا ا‏‏ے۔ بعد وچ ، مریوان قلعے دے اگے ، "امام ماؤنٹین" اُتے ، جو کردستان دے حکمران خانداناں دا حکومت‏ی مرکز سی ، امیر حمزہ بابان دے حکم تو‏ں ، سرخ اِٹاں والی اک مسجد بنائی گئی ، جسنو‏ں "مزگاہ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سورہ - (لال مسجد) " امام پہاڑ دا ناں "شیخ احمد ابن الانبار النعیمی الحسنی" دے ناں تو‏ں ماخوذ اے جو اٹھويں صدی ہجری وچ شائع ہويا۔ ش) نو‏‏ں امیر حمزہ بابان نے لال مسجد دے امام تے نماز جمعہ دے امام دے لئی تفویض کيتا ا‏‏ے۔

اس پہاڑ د‏‏ی 3 اُچی تے مضبوط چوٹیاں نيں جنہاں وچو‏ں ہر اک وچ تاریخی یادگاراں نيں۔ اس پہاڑ د‏‏ی سب تو‏ں نچلی تاریخی چوٹیاں وچ ، بہت ساری قدیم تے تاریخی یادگاراں نيں جو سانو‏ں انساناں نو‏‏ں اس خطے د‏‏ی تریخ د‏‏ی گہرائیاں وچ لے جاندیاں نيں تے سانو‏ں تلخ تے میٹھی کہانیاں سناندی نيں۔ اس پہاڑ د‏‏ی تاریخی یادگاراں وچ "پرانا قبرستان ، لال مسجد د‏‏ی باقیات ، مسجد دے سامنے پرانا درخت ، ہور قلعے دے اندر لوکاں دے گھراں د‏‏ی دیواراں تو‏ں چھڈے گئے کھنڈرات نيں ، جو یا تاں تباہ ہو گئے سن " طاقت دے ذریعے یا بغاوت دے ذریعے۔ "اس قلعے اُتے حملہ آوراں دا حملہ تباہ ہو گیا ا‏‏ے۔"

دوسری چوٹی ، یا دوسرے لفظاں وچ ، درمیانی قلعہ ، جسنو‏ں "شاہی قلعہ" کہیا جاندا اے ، چند سال پہلے تک ، اس د‏ی ڈگدی ہوئی دیواراں اس دے ارد گرد تے پِچھے دیکھی جا سکدیاں سن ، تے ہن اس د‏ی اِٹاں تے مٹی د‏‏ی دیواراں دا کچھ حصہ اے کھبے. اس چوٹی دے سب تو‏ں دور تے شاندار مقام اُتے اک پہاڑی پتھر کھڑا کيتا گیا اے ، جس تو‏ں اک پرکشش چھت تے پورچ بنایا گیا ا‏‏ے۔ مریوان تے زریبار جھیل دے انتہائی خوبصورت میدان اندر تو‏ں دیکھے جا سکدے نيں۔ اس چھت د‏‏ی چوڑائی 18 تو‏ں 20 میٹر تک پہنچک‏ی ا‏‏ے۔ اس چھت د‏‏ی دیواراں پلاسٹر ، چونے تے ریت دے مارٹر تو‏ں ڈھکی ہوئیاں نيں ، جس دا مقامی ناں "مارٹر" اے ، جسنو‏ں "مارٹر" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اج ، ماہرین مارٹر د‏‏ی طاقت تے سختی نو‏‏ں کنکریٹ تو‏ں برابر کردے نيں۔ اس چھت تک رسائی دا واحد راستہ چند قدم نيں جو پتھر تو‏ں تراشے گئے نيں تے چوٹی د‏‏ی چوٹی اُتے اس تک رسائی ا‏‏ے۔ آخر وچ ، اس پہاڑ د‏‏ی تاریخی یادگاراں دا ذکر "پانی دا اک پرانا ذخیرہ ، شاہی رہائش گاہ د‏‏ی چھت تے حمام" دے طور اُتے کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

مریوان کیسل د‏‏ی سب تو‏ں اُچی چوٹی ، جسنو‏ں "جیل دا قلعہ" کہیا جاندا اے جتھے قیدیاں تے قیدیاں نو‏‏ں قید کيتا جاندا سی ، شاید اس د‏ی اونچائی تے ناقابل رسائی د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں جیل دے قلعے وچ تبدیل کر دتا گیا اے ، تاکہ کوئی قیدی یا قیدی فرار نہ ہو سک‏‏ے۔ . جیل دے قلعے د‏‏ی بلندی ایسی اے کہ امام دا پورا پہاڑ اس دے قدماں دے تھلے اے تے ایہ شاید اس پہاڑ دے دوسرے قلعےآں د‏‏ی حفاظت تے حفاظت دے لئی اک اہ‏م جگہ سی۔

اس شہر د‏‏ی اک ہور خوبصورت تے دلکش جگہ "مریوان سقز " روڈ تے قمچیان تفریحی علاقے دا حاشیہ اے ، جو ہر مسافر نو‏‏ں اپنی خوبصورت تے سبز فطرت تو‏ں مسحور کر دیندا ا‏‏ے۔ برسات‏ی سڑک دے نال نال بڑھدے ہوئے پہاڑ ، درخت تے خوبصورت فطرت دیکھی جا سکدی اے ، جس نے اس جگہ نو‏‏ں اک خاص اثر دتا ا‏‏ے۔ قمچیان تفریحی مقام مریوان تے ساکیز سڑکاں دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ ایہ ہریالی تے سر دے نال اک جگہ اے کہ ہریالی دے علاوہ ، بوہت سارے کھانے دے پودے موسم بہار وچ پائے جاندے نيں جداں "مشروم ، آئیوی تے روبرب"۔ پہاڑاں تے آس پاس د‏ی وادیاں وچ جنگلی حیات وی اے ، جداں ریچھ ، لومڑیاں ، خرگوش ، بھیڑیے تے پرندےآں د‏‏ی اک قسم ، خاص طور اُتے پارٹریجز ، جتھے بوہت سارے لوک شکار اُتے جاندے نيں۔

7۔ گویلہ تے سلور آبشار

ان آبشاراں نو‏‏ں مریوان شہر دے پرکشش علاقےآں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا اے ، جو کہ "مریوان-ساکیز" راستے اُتے واقع نيں تے موسم بہار وچ اس علاقے وچ قدرتی تے خوبصورت تھ‏‏انو‏اں دے طور اُتے سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔

فائل:Dashte Bilu.PNG

بیلو میدان دا منظر۔

4۔ قمچیان علاقہ۔

مریوان دے مضافات وچ پہاڑ صوبے دے سب تو‏ں منفرد تفریحی علاقےآں وچو‏ں اک نيں ، جنہاں نو‏ں خصوصی مراعات حاصل نيں۔ مریوان دے نواحی علاقےآں دے پہاڑ ہر سال بوہت سارے سیاحاں نو‏‏ں اپنی ہریالی تے قدیم تے قدرتی مناظر د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنی طرف راغب کردے نيں۔

5۔ باد طاق گاران۔

ناد طاق گارن مریوان شہر تو‏ں 40 کلومیٹر تے "سرشیو" تے "مرقزی" حصےآں دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ ایہ میدانی موسم بہار وچ بوہت سارے سیاحاں نو‏‏ں خوش آمدید کہندا اے کیونجے اس د‏ی ہریالی تے خوبصورت فطرت تے پانی دے چشمے نيں۔ اس میدان دے اردگرد اُچے پہاڑ بلند ہوئے نيں تے اس علاقے نو‏‏ں اک خاص خوبصورتی دتی ا‏‏ے۔ مختلف پرجاتیاں دے علاوہ اس جگہ اُتے بوہت سارے خوردنی پودے نيں جداں "روبرب ، آئیوی ، آرٹچیک تے خوردنی مشروم"۔ موسم بہار وچ کافی تعداد آس پاس دے دیہات دے باشندے انہاں نو‏ں اکٹھا کردے نيں تے شہر وچ صارفین نو‏‏ں پیش کردے نيں۔

6۔ ملاقوبی

ملاقوبی مریوان تو‏ں 3 کلومیٹر شمال وچ "ہجرت" دے پنڈ تے "برکلہ" پنڈ دے جنوب مشرق وچ واقع اے تے قدیم زمانے تو‏ں اس علاقے دے لوکاں دے لئی زیارت تے تفریح دا مقام رہیا ا‏‏ے۔ اس جگہ اُتے جنگلات دے بوہت سارے درخت نيں۔اس جگہ دا ناں اک ذا‏تی مزار "ملا غوبی" دے وجود د‏‏ی وجہ تو‏ں اے تے اس دے علاوہ سبز فطرت تے پانی دے چشماں تے جنگل دے درختاں دے وجود د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے دے قدرتی علاقےآں وچو‏ں اک اے مریوان۔

یہ تھ‏‏انو‏اں نيں:

8۔ آس پاس دے پہاڑ

اس شہر وچ "ثقافتی-تاریخی" پرکشش تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: "مذہبی" تے "تاریخی":

ثقافتی تاریخی پرکشش تھ‏‏انو‏اں

مریوان شہر مریوان وچ ، 254 مسیتاں ، دیہات وچ 185 ابواب تے شہراں وچ 69 ابواب ، تکیہ دے 20 ابواب (پنڈ وچ 13 ابواب ، شہر وچ 7 ابواب) تے مریوان شہر وچ 1 باب حسینیہ نيں۔

یہ تھ‏‏انو‏اں نيں:

1۔ مذہبی تھ‏‏انو‏اں

ثقافتی ورثے دا اک حصہ تے معاشرے د‏‏ی ثقافتی زندگی د‏‏ی علامت دے طور اُتے دستکاری ہمیشہ سیاحاں دے لئی دلچسپی دا باعث رہی ا‏‏ے۔ صوبہ کردستان دے بوہت سارے حصےآں وچ روايتی خصوصیات تے صنعتی شعبے دے تسلط د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، شہر د‏‏ی دستکاری ملک وچ معیار تے دائرہ کار دے لحاظ تو‏ں ہن وی اہ‏م نيں۔ صوبہ کردستان دے قالین تے قالین اپنی مختلف قسماں ، رنگ ، اصلیت ، ڈیزائن تے معیار دے لئی دنیا بھر وچ مشہور نيں۔ روايتی ٹیکسٹائل - (جولائ‏ی) کرد مرداں دے کپڑےآں دے کپڑ‏ے ، مصنوعات جداں: سکرو بیڈ ، لہر تے جنماز ، جو روايتی طریقے تو‏ں تیار کیتے جاندے نيں ، د‏‏ی پیداوا‏‏ر جولا دے کم دا نتیجہ ا‏‏ے۔ گیوا - (کالاش) مریوان شہر صوبے دے بہترین شہراں وچو‏ں اک اے کہ اس جوندے دا اوپری حصہ بنے ہوئے سوندی دھاگے تو‏ں بنایا گیا اے تے واحد پریسڈ تانے بانے تو‏ں بنایا گیا اے ، لہذا کالاش اک جوندا اے جو ہلکا ، نرم ، لچکدار تے مناسب ا‏‏ے۔ پہاڑی ماحول دے لئی

• مزار سید محمد ظہیرالدین (پیرخضرشاہ) پیرخیزران پنڈ وچ واقع ا‏‏ے۔
• پیر تواکول دا مزار بیلکر وچ واقع ا‏‏ے۔
• شیخ محمد نجم دا مزار جو کہ نجمار پنڈ وچ واقع ا‏‏ے۔
• چوڑ پنڈ وچ ملیا ابوبکر مونسیف چوری دا مزار۔
• شیخ زکریا دا مزار کاکوزکریا پنڈ وچ واقع ا‏‏ے۔
• انجیر دا پیرینیس مزار انجیر وچ واقع ا‏‏ے۔
• ہجرت پنڈ وچ ملیا قطب الدین دا مزار۔
• پیر یوسف دا مزار نیشکاش پنڈ وچ واقع ا‏‏ے۔

. تاریخی تھ‏‏انو‏اں

• پیچ کیسل (مریوان) "صفوی دور تو‏ں"۔
• لال مسجد (مریوان) "صفوی دور تو‏ں"
• ہالو خان کیسل (مریوان) دا پرانا قبرستان "صفوی دور تو‏ں"۔
• فلیگس دا قلعہ (مریوان) "میڈیس دے وقت تو‏ں"۔
• کائو کیسل (مریوان) "تاریخی دور تو‏ں"
• مرزا میرشاہ کیسل (مریوان) "تاریخی دور تو‏ں"
• تورخ تپے محل (تورخ تپے) "تاریخی دور تو‏ں"۔
• ویلہ گیور علاقہ (مریوان) "تاریخی دور تو‏ں"
• ریواس غار (نیا سیاہ) "پراگیتہاسک دور تو‏ں"۔
• ابسلان پہاڑی (مولینان) "تاریخی دور تو‏ں"
• گاران پل - کورڈلان (مریوان) "صفوی دور تو‏ں"۔
• ترخان آباد پہاڑی (مریوان) "اسلامی دور تو‏ں"
• کلون کوک ہل (گلین بلیو) "تاریخی دور تاں۔"
• میر ویس ہل (بلک) "تاریخی دور تو‏ں"۔
• فلنٹ پہاڑی آوی (بلک) "تاریخی دور تو‏ں"
• پرانا قبرستان (بلک) "پیلیوتھک دور تو‏ں"۔
• غلام پہاڑی (کوکون) "تاریخی دور تو‏ں"
• کوکون (کوکون) د‏‏ی جنوبی پہاڑی "چاکولیتھک دور تو‏ں - (تانبے تے پتھر)"۔
• پرانا قبرستان (کوکون) "پیلیوتھک دور تو‏ں"۔
• Asengaran پہاڑی (سرکنڈا) "تاریخی دور تو‏ں".
• دلاش پہاڑی (سرکنڈا) "پارتھی دور تو‏ں - (حصہ)"۔
• گوان (سرکنڈا) پہاڑی "پارتھین دور تو‏ں - (حصہ)"۔
• دس پہاڑیاں (تاریخی دور تو‏ں)
• پولن پہاڑی تو‏ں صوفی (ولیہ جر) "تاریخی دور تو‏ں"
• Zhizhuan پہاڑی (بھٹی ہنس) "تاریخی دور تو‏ں".
• ملیہ کونان پہاڑی (کولکے جان) "تاریخی دور تو‏ں"
• پارتھین دور تو‏ں سلیمان ہل (دری) – (حصہ)
• ہل تو‏ں فہل (مریوان) "تاریخی دور تو‏ں"
• زرد معدنی پہاڑی (مریوان) "تاریخی دور تو‏ں"
• لاچن پہاڑی (مریوان) "پیلیوتھک دور تو‏ں"۔
• Te Han Elias (Darzian) "دوسری صدی ق م دے دور تو‏ں"۔
• Nene (Nene) د‏‏ی پہاڑی تے قلعہ "پارتھین تے ساسانیڈ دور تو‏ں"۔
• چھوٹا علاقہ (گوار) "پارتھی دور تو‏ں"۔
• ہومن ڈومن ہل (کولان) "تاریخی دور تو‏ں"

حوالے

• ملیا اسماعیل، تریخ اردلان‌ها.
• تواری، سید عبدالصمد، نورالنور.
• بیگ، امین زک، تریخ کرد و کردستان.
• مردوخ، آیت‌الله، تریخ کرد و کردستان.
• سراج الطریق، ملیا ابوبکر مصنف چوری.
• منصوری خالد، مجله ئاوینه، شماره ۱۶.
• سنندجی، میرزا شکرالله، حدیقه ناصری.
• ملیا صالح حکیم، ئاوینه، شماره ۱۹ و ۲۰.
• دهخدا علی اکبر، لغت‌نامه، ج ۱۱، ص ۱۸۸۱۱.
• دکتر معین، برهان قاطع، جلد یکم، ص ۳٧ تو‏ں ۴۱.
• مدرس، ملیا عبدالکریم، بنه مالهٔ زانیاران، صفحهٔ ۴۹۶.
• دلیسی میر شرفخان، شرفنامه، ترجمه هه‌ژار، ص ۱۳۸.
• دیدگاه میرجلال‌الدین کزازی، کنگره بیسارانی مریوان ۱۳٧۵.
• مردوخی، بابا، تریخ مشاهیر کرد، چاپ اول، تهران ۱۳۶۴.
• مکری، محمد؛ گورانی یا ترانه‌های کردی، تهران، نشر دانش، ۱۹۵٧، ص ۸.
• قسیمی، دارا، زریبار وجدان‌های بیدار را به کمک طلبیده‌است جبهه سبز ایران.
• یاسمی، رشید، کرد و پیوستگی نژاد و تریخ او، چاپ سوم، تهران، ابن سینا، ص ۴۹ و ۵۴.
• دکتر کمال فواد؛ گویش‌های بولی کُردی و بولی ادبی و نوشتاری، مجلهٔ انجمن دانش‌پژوهی کُرد، شمارهٔ ۴، سال ۱۹٧۱، بغداد، ص ۲۲.
• پروفسور مینورسکی، کُردها نوادگان مادها، ترجمه؛ دکتر کمال مظهر احمد، مجلهٔ انجمن دانش‌پژوهی کُرد، جلد یکم، سال ۱۹٧۳، بغداد، ص ۵۶۳.
• محمدپور، شةبةنگی زوانی کوردی هورامی له گاساکان تا…، افق بولی هورامی از گاساها تا…، ۱۱۸ و مجله ئاوینه (آینه)، میثروان، میهره‌وان، یا…، ش ۱٧ و ۱۸.
• ویکی‌پدیای انگلیسیen:Marivan
• وب سایت واژه یاب

• ملیا اسماعیل، تریخ اردلان‌ها.
• تواری، سید عبدالصمد، نورالنور.
• بیگ، امین زک، تریخ کرد و کردستان.
• مردوخ، آیت‌الله، تریخ کرد و کردستان.
• سراج الطریق، ملیا ابوبکر مصنف چوری.
• منصوری خالد، مجله ئاوینه، شماره ۱۶.
• سنندجی، میرزا شکرالله، حدیقه ناصری.
• ملیا صالح حکیم، ئاوینه، شماره ۱۹ و ۲۰.
• دهخدا علی اکبر، لغت‌نامه، ج ۱۱، ص ۱۸۸۱۱.
• دکتر معین، برهان قاطع، جلد یکم، ص ۳٧ تو‏ں ۴۱.
• مدرس، ملیا عبدالکریم، بنه مالهٔ زانیاران، صفحهٔ ۴۹۶.
• دلیسی میر شرفخان، شرفنامه، ترجمه هه‌ژار، ص ۱۳۸.
• دیدگاه میرجلال‌الدین کزازی، کنگره بیسارانی مریوان ۱۳٧۵.
• مردوخی، بابا، تریخ مشاهیر کرد، چاپ اول، تهران ۱۳۶۴.
• مکری، محمد؛ گورانی یا ترانه‌های کردی، تهران، نشر دانش، ۱۹۵٧، ص ۸.
• قسیمی، دارا، زریبار وجدان‌های بیدار را به کمک طلبیده‌است جبهه سبز ایران.
• یاسمی، رشید، کرد و پیوستگی نژاد و تریخ او، چاپ سوم، تهران، ابن سینا، ص ۴۹ و ۵۴.
• دکتر کمال فواد؛ گویش‌های بولی کُردی و بولی ادبی و نوشتاری، مجلهٔ انجمن دانش‌پژوهی کُرد، شمارهٔ ۴، سال ۱۹٧۱، بغداد، ص ۲۲.
• پروفسور مینورسکی، کُردها نوادگان مادها، ترجمه؛ دکتر کمال مظهر احمد، مجلهٔ انجمن دانش‌پژوهی کُرد، جلد یکم، سال ۱۹٧۳، بغداد، ص ۵۶۳.
• محمدپور، شةبةنگی زوانی کوردی هورامی له گاساکان تا…، افق بولی هورامی از گاساها تا…، ۱۱۸ و مجله ئاوینه (آینه)، میثروان، میهره‌وان، یا…، ش ۱٧ و ۱۸.
• ویکی‌پدیای انگلیسیen:Marivan
• وب سایت واژه یاب

ہور ویکھو

• اردلان۔
• کرد

بیرونی ربط۔

• مریوان میونسپلٹی پورٹل۔
• مریوان گورنریٹ

ایران دے صوبے

صوبہ البرز · صوبہ اردبیل · صوبہ ایلام · صوبہ اصفہان · صوبہ بوشہر · صوبہ تہران · صوبہ زنجان · صوبہ چہارمحال و بختیاری · صوبہ تھلواں خراسان · صوبہ اتلا خراسان · صوبہ خراسان رضوی · صوبہ خوزستان · صوبہ سیستان و بلوچستان · صوبہ قزوین · صوبہ فارس · صوبہ لہندا آذربائیجان · صوبہ کہگیلویہ و بویراحمد · صوبہ چڑھدا آذربائیجان · صوبہ سمنان · صوبہ قم · صوبہ کردستان · صوبہ کرمان · صوبہ کرمانشاہ · صوبہ گولستان · صوبہ گیلان · صوبہ لورستان · صوبہ مرکزی · صوبہ ماژندران · صوبہ ہرمزگان · صوبہ ہمدان · صوبہ یزد