مخدوم علی مہائمی
شیخ مخدوم علی مہائمی یا علی بن احمد المہائمی (پیدائش: 21 جون 1374ء— وفات: 7 فروری 1432ء) اٹھويں صدی ہجری وچ ہندوستان دے نامور صوفی بزرگ سن ۔مخدوم علی مہائمی پندرہويں صدی عیسوی وچ ہندوستان وچ فقہ شافعی توں استدلال کرنے والے پہلے جید عالم، محقق سن ۔ فتاویٰ وی اِنہاں دی وجہ شہرت نيں۔ استوں علاوہ کثیراللکھتاں سن جنہاں وچوں اکیس دے نیڑے لکھتاں حالے تک باقی نيں۔
خاندان تے ناں و نسب
سودھومخدوم مہائمی دا ناں علاؤ الدین تے علی اے۔ اکثر نے ناں صرف علی لکھیا اے۔ کنیت ابوالحسن تے لقب زین الدین اے۔ خاندان نوایت دے قبیلہ پَرو نال تعلق رکھنے دی بنا اُتے آپ دے ناں دا جزو پَرو وی ہوئے گیا۔ والد دا ناں شیخ احمد سی تے اوہ کوکن دے دولت مند تاجراں وچوں سن جدوں کہ والدہ دا ناں فاطمہ بنت ناخدا حسین انکولیا سی جو متمول خاندان نال تعلق رکھدیاں سن تے اُنہاں دے والد (یعنی مخدوم مہائمی دے نانا) ملک التجار کہلاندے سن ۔ مخدوم مہائمی دا خاندان نائت یا نوائت کہلاندا اے جو دراصل نوائط دی بگڑی ہوئی شکل اے۔ قبیلہ نوائط دے کچھ تاجر مدینہ منورہ توں آکے خطہ کوکن (ممبئی) وچ آباد ہوئے گئے سن، اِنہاں وچ آپ دے مورثِ اعلیٰ وی سن ۔ فقہ وچ مجتہدانہ بصیرت دی بنا اُتے فقیہ تے مرجع خلائق ہونے دی بنا اُتے مخدوم دے القاب توں یاد کیتے جاندے نيں۔ آپ دے نسب توں متعلق دو اَقوال ملدے نيں:
- عربی رسالہ ضمیر الانسان وچ خطیب کلیانی دے قول دے مطابق آپ دا نسب ایويں اے: مخدوم علی بن احمد علی بن احمد المشہور بہ ابن بنت حسین ناخدا اَنکولیا۔
- خود مخدوم علی مہائمی نے اپنے رسالہ شمائل الاتقیاء دے آخر وچ اپنا نسب ایويں لکھیا اے: علی بن حسن بن ابراہیم بن اسماعیل، مصنف الہام الرحمٰن و متمم تبصیر الرحمٰن بن محمد بن احمد الملقب بہ کودَر۔[۱]
مولوی محمد یوسف کھٹکھٹے مرحوم نے تفسیر تبصیر الرحمٰن دے قلمی نسخہ اُتے لکھی ہوئی تقریظ دا حوالہ دیندے ہوئے لکھیا اے کہ: ’’اِس وچ آپ دا ناں علاء الدین والحقیقۃ والدنیاء والدین علی پَرو بن احمد پَرو بن علی پَرو بن احمد پَرو المشہور بہ ابن بنت حسین ناخدا اَنکولیا اے تے غالباً ایہی صحیح اے۔ ایہ قلمی نسخہ مخدوم مہائمی دی وفات دے 133سال بعد نقل کیتا گیا اے تے اِس توں ایہ معلوم ہُندا اے کہ اصل مخدوم مہائمی دے نسخے توں نقل ہويا اے۔[۲][۳]
تعلیم و تربیت
سودھومخدوم مہائمی دے والد مولانا شیخ احمد بہت وڈے عالم و فاضل تے متقی پرہیزگار سن ۔ چنانچہ اُنہاں نے اپنے بیٹے دی ذہانت تے علم دے شوق نوں دیکھدے ہوئے اعلیٰ تعلیم دی طرف توجہ کيتی۔ چونکہ خود وی عربی زبان دے عالم سن، اِسی لئی اپنے بیٹے نوں وی عالم بنایا۔ مولانا شیخ احمد بن علی دی زیر تربیت کمسنی وچ ہی تجوید قرآن، فقہ، حدیث، تفسیر، فلسفہ تے منطق سمیت ہور معقولات و منقولات وچ درس مکمل کرلئی۔ اک مشہور روایت دے مطابق حضرت خضر نے وی آپ دی تربیت وچ وڈا حصہ لیا، مگر اِس روایت کيتی تصدیق یا حوالہ غیر مستند اے۔ حالے نو سال دے سن کہ علوم ظاہریہ یعنی شرعی علوم توں فارغ ہوئے چند روز گزرے سن کہ 25 جمادی الاول 785ھ مطابق 26 جولائی 1383ء نوں والد بزرگوار مولانا شیخ احمد بن علی دا انتقال ہوئے گیا۔ والد دے انتقال دے بعد علمی تشنگی دے لئی اپنی والدہ توں سفر دی اجازت طلب کيتی تاں والدہ نے کہیا: ’’بیٹے! تواڈی جدائی میرے لئی ناقابل برداشت اے، اللہ تعالیٰ مُسَبِبُّ الاسباب اے، غیب توں کوئی ایسا سامبن کے دے گا جس توں تواڈے شوق دی تکمیل ہوجائے گی، کس طریقے توں تعلیم و تعّلُّم توں علم اوہی جو فیضانِ باطنی توں حاصل ہوئے گا، اوہ بدرجہا بہتر اے ۔‘‘
چنانچہ اُس شب والدہ نے بارگاہِ الٰہی وچ دعا کيتی جو قبول ہوئے گئی تے فجر دے وقت مخدوم مہائمی حسبِ عادت سمندر دے کنارے ٹہلنے گئے تاں دیکھیا کہ اک بلند پتھر اُتے جو کنارے ہی پيا سی، اک نورانی صورت بزرگ اُس اُتے تشریف فرما سن ۔ آپ نے سلام عرض کیتا۔ بزرگ نے سلام دا جواب دتا تے نہایت خندہ پیشانی توں پیش آئے۔ فرمایا کہ تسيں نوں علم معرفت حاصل کرنے دا شوق اے تاں روزانہ صبح ایتھے آیا کرو، اسيں تسيں نوں تعلیم دین گے۔ اوہ چیز جو تسيں دور دراز سفر اختیار کرکے حاصل کرنا چاہندے ہوئے اوہ توانوں انہاں شاء اللہ ایتھے مل جائے گی کہ وچ خضر ہون۔ تواڈی تعلیم دے لئی مینوں اللہ تعالیٰ نے ایتھے بھیجیا اے تے ایہ راز کِسے اُتے ظاہر نہ کرنا۔ چنانچہ آپ روزانہ صبح فجر دی نماز دے بعد اُس جگہ پابندی توں اجنے لگے تے حضرت خضر توں علم معرفت حاصل کرنے لگے۔ چند روز گزرنے اُتے علم معقولات و منقولات وچ کمال حاصل ہوئے گیا تے اک دِن اتفاق توں والدہ نے پُچھیا کہ روزانہ کس دے پاس علم حاصل کرنے جاندے ہوئے کیونجے ميں نے سنیا اے کہ تسيں روزانہ سمندر دے کنارے جاندے ہوئے۔ آپ نے جواب دینے وچ تأمل کیتا تے فیر ترکِ ادب سمجھ کر بتا دتا کہ وچ حضرت خضر توں علم حاصل کردا ہون۔[۴]
عبادت و ریاضت
سودھوآپ زاہد، عابد، جامع العلوم شریعت و طریقت، صاحب تصرفاتِ ظاہری و باطنی سن ۔[۵] مخدوم مہائمی دی عبادت و ریاضت دے علاوہ ذوقی شاہ صاحب نے لکھیا اے کہ:’’آپ نے اک عرصے تک خلوت تے گمنامی دی زِندگی نوں پسند کیتا۔ لیکن آپ دے علم و فضل تے آپ دے کمالاتِ ظاہری تے باطنی تے کرامات و خوارق جو آپ توں ظہور پزیر ہوئے، اُنہاں نے اک عالم نوں آپ دا گرویدہ کر ليا۔[۶] مولانا محمد باقر آگاہ نے اپنی کتاب نفحۃ العنبریہ وچ آپ دے اوصاف دا تذکرہ کردے ہوئے لکھیا اے: ’’آپ علوم عقلیہ و نقلیہ وچ اِنتہا نوں پہنچے ہوئے تے توحید وجودی و علومِ طریقت دے اعلیٰ یادگار تے استغراق و مشاہدۂ ذات وچ کامل الحیار تے ملاحظہ صفات توں کنارہ کش سن ۔ آپ توں بین کرامات تے عمدہ اوصاف تے پسندیدہ خصلتاں تے بزرگ صفتاں ظاہر ہوئیاں۔[۷]
حوالے
سودھو- ↑ عبدالرحمٰن پرواز اصلاحی: مخدوم علی مہائمی، حیات آثار و افکار، صفحہ 25، مطبوعہ دہلی، 1976ء
- ↑ عبدالرحمٰن پرواز اصلاحی: مخدوم علی مہائمی، حیات آثار و افکار، صفحہ 26، مطبوعہ دہلی، 1976ء
- ↑ کشف المکتوم من حالات فقیہ المخدوم
- ↑ محمد یوسف کھتری: حضرت شیخ مخدوم علی فقیہ مہائمی، صفحہ 14 تا 16۔ مطبوعہ پٹنہ، 2002ء
- ↑ رسالہ ضمیر الانسان، صفحہ 36۔
- ↑ محمد یوسف کھتری: حضرت شیخ مخدوم علی فقیہ مہائمی، صفحہ 24۔ مطبوعہ پٹنہ، 2002ء
- ↑ تریخ النوائط، باب چہارم، فصل دوم، صفحہ 360۔