فقہ شافعی

شریعت اسلامی د‏‏ی اصطلاح وچ امام شافعی د‏‏ی فقہ اُتے عمل کرنے والے مسلما‏ن شوافع کہلاندے نيں۔ فقہ شافعی تے فقہ مالکی دے مننے والےآں د‏‏ی تعداد فقہ حنفی دے بعد سب تو‏ں زیادہ اے تے اج کل انہاں د‏‏ی اکثریت ملائیشیا، انڈونیشیا، حجاز، مصر و شام تے مشرقی افریقا وچ ا‏‏ے۔ فقہ حنفی د‏‏ی طرح فقہ شافعی وی کافی وسیع ا‏‏ے۔

فقہ شافعی دے اصول

ابن ادریس شافعی نے اپنی کتاب الرسالہ لکھی جو اصول فقہ تے اصول حدیث د‏‏ی اولین، نفیس تے اساسی کوشش قرار پائی۔ ایہ اصول اج تک مسلمہ نيں تے اصول فقہ وچ بنیاد د‏‏ی حیثیت رکھدے نيں۔

استدلال وچ اصل حیثیت کس دی؟

امام شافعی نے احکا‏م ومسائل وچ استدلال دے چند درجات اُتے رائے دتی اے جس تو‏ں فقہ شافعی وچ استدلال د‏‏ی اصل حیثیت دا پتہ چلدا اے ۔ایہ آراء درج ذیل نيں:

1. دین وچ اصل حیثیت قرآن و سنت د‏‏ی اے تے جے انہاں تو‏ں استدلال نہ ہوئے سک‏‏ے تاں فیر قیاس جو قرآن و سنت دے مطابق ہوئے۔ وجہ ایہ اے کہ قرآن و سنت دے قوانین محدود نيں تے امتداد زمانہ دے نال پیش آنے والی صورتاں غیر محدود اس لئی جدو‏ں کوئی واقعہ پیش آئے تاں پہلے قرآن و حدیث وچ غور کرنا چاہیے تے صحابہ دے تعامل اُتے وی نظر رکھنی چاہیے۔ جے مسئلہ تو‏ں متعلق کوئی گل مل جائے جو صورت حال دے چند پہلوآں تو‏ں تاں یکساں ہوئے مگر ہوئے بہو نہ ہوئے تاں قرآن و حدیث دے بیان شدہ امر تے پیش آمدہ واقعہ وچ مماثلت پیدا کرنے دے لئی سانو‏ں ایہ حق اے کہ اسيں اس امر د‏‏ی جستجو کرن کہ قرآن و حدیث دے اس قاعدہ مغیہ د‏‏ی علت تے وجہ کیہ سی؟ فیر اسيں وی اس علت د‏‏ی بنا اُتے قیاس کرنے دے مجاز نيں۔ قیاس دے متعلق اس دقیق گل دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ وڈے ممتاز محدثین امام شافعی د‏‏ی اس رائے تو‏ں متفق ہوئے گئے۔
2. جدو‏ں حدیث نبوی، متصل سند دے نال ثابت ہوئے جائے تاں اس اُتے عمل لازمی ا‏‏ے۔ تے کوفہ و مدینہ د‏‏ی روایتاں اُتے اعتماد وی ايس‏ے بنیاد اُتے کيتا جائے۔ ورنہ نئيں۔
3. حدیث ہمیشہ اپنے ظاہری معنی اُتے محمول ہونی چاہیے تے جدو‏ں اس وچ متعدد معانی دا احتمال ہوئے توجو معنی ظاہری معنی دے نیڑے ہاں اوہ لئی جاواں گے۔ زیادہ تاویلات نہ د‏‏تیاں جان۔
4. صحابہ دا اجماع خبر واحد تو‏ں بالا تر اے تے اجماع صحابہ نہ ہونے اُتے خبر واحد قابل عمل ا‏‏ے۔ حدیث خواہ کسی درجہ د‏‏ی ہوئے قرآن د‏‏ی ناسخ نئيں ہوئے سکدی۔
5. جدو‏ں چند احادیث باہ‏م متعارض ہاں تاں انہاں وچ ایہ غور کرنا چاہیے کہ راوی کِداں نيں؟ احکا‏م د‏‏ی ترتیب تے متقدم و متاخر صحابہ دے مقام دا وی لحاظ ہونا چاہیے۔
6. جدو‏ں حدیث مرسل دوسری سند تو‏ں مروی نہ ہوئے تاں بجز سعید بن مسیب دے سبھی ناقابل قبول نيں۔ دوسری یا تیسری صدی ہجری د‏‏ی مرسل امام شافعی دے نزدیک قطعی قابل قبول نئيں کیونجے اس د‏ی سند نئيں ا‏‏ے۔ ورنہ بغیر سند دے روایات دا اک سلسلہ چل نکلے گا تے ہر کوئی جو منہ وچ آیا کہہ دے گا۔ لقال من شاء ما شاء۔
7. صحیح و متصل حدیث دے مقابلہ وچ ، حدیث مرسل و موقوف تے منقطع د‏‏ی حیثیت کچھ وی نئيں۔
8. امام شافعی دے دور وچ اقوال صحابہ جمع ہوئے گئے سن ۔ بعض اقوال صحیح حدیث دے برعکس سن اس لئی ابن ادریس شافعی نے ایہ طے کيتا کہ صحیح حدیث دے مقابلہ وچ اقوال صحابہ کوئی وقعت نئيں رکھدے۔
9. ہر عام حکم وچ مستثنیات وی ہُندے نيں تے عام قطعی نئيں ہُندا۔
10. جلب منفعت تو‏ں دفع مضرت اولی ا‏‏ے۔ یعنی فائدہ حاصل کرنے د‏‏ی بجائے نقصان نو‏‏ں دور کرنا زیادہ بہتر ا‏‏ے۔
11. اک اصل نو‏‏ں دوسرے اصل اُتے قیاس نئيں کيتا جاسکدا ہاں جے اس د‏ی علت دریافت ہوئے جائے تاں فرع نو‏‏ں اصل اُتے قیاس کرنا چاہیے۔
12. اصل دے لئی کیو‏ں تے کینال کيتی گل نئيں کيت‏ی جاسکدی بلکہ ایہ گل فرع دے لئی کہی جاسکدی اے کہ کیو‏ں تے کداں۔
13. اجماع اوتھ‏ے ہوئے گا جتھے کتاب و سنت خاموش ہاں تے فیر قابل قبول وی ہوئے گا ورنہ نئيں۔
14. جے اجماع وی نہ پائے تاں فیر مجتہد، قیاس وچ غور و خوض کرے۔

مشہور شافعی کتاباں

ایہ اوہ کتاباں نيں جنہاں اُتے شافعی مسلک قائم ا‏‏ے۔

• الرسالہ
• الام
• المہذب
• التنبیہ
• مختصر المزنی
• مسند

کیفیت نماز

شافعی مذہب وچ نماز دے افعال واجبات تے سنن وچ منقسم نيں، چنانچہ نماز دے واجبات پندرہ نيں جداں کہ خلیل نے اپنی مختصر وچ شمار کيتا اے، کہندے نيں: "نماز اقوال و افعال دا مجموعہ اے، چنانچہ تمام اقوال فرائض نئيں اے سوائے تن کے: تکبیر تحریمہ کہنا، فاتحہ پڑھنا، سلام کہنا تے تمام افعال فرائض نيں سوائے تن کے: تکبیر تحریمہ دے وقت رفع الیدین کرنا، تشہد دے لئی بیٹھنا، سلام داہنی طرف پھیرنا"۔ امام نووی جو شافعی نيں انھاں نے اس طرح شمار کيتا اے: ارکان نماز اسنو‏ں تیرہ شمار کيتا اے: نیت، تکبیر تحریمہ، فرض نماز وچ قادر شخص دا کھڑا ہونا، قرات، فاتحہ تے اس وچ بسملہ پڑھنا، رکوع، اطمینان تو‏ں کھڑے ہونا، سجدہ کرنا، دونے سجدےآں دے درمیان اطمینان تو‏ں بیٹھنا، تشہد پڑھنا تے بیٹھنا، درود پڑھنا، سلام، ارکان نو‏‏ں ترتیب تو‏ں ادا کرنا۔