مانڈوپور دے گجر پرتیہار
منڈور دے گجر مانڈوپور دا گجر پرتیہار خاندان | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۵۵۰ء–۸۶۱ء | |||||||||
| دار الحکومت | مانڈویاپورہ (منڈور) میدانتاکا (میرٹا) | ||||||||
| عام زباناں | پراکرت | ||||||||
| مذہب | سورج پرستی، شیو مت، ہندومت | ||||||||
| حکومت | بادشاہت | ||||||||
| تاریخ | |||||||||
• قیام | ۵۵۰ء | ||||||||
• موقوفی نطام | ۸۶۱ء | ||||||||
| |||||||||
| موجودہ حصہ | بھارت | ||||||||
منانڈویاپورہ دے گجر پرتیہار(IAST: Gurjar Partiharas of Manfavyapura)، جسنوں منڈور دے پرتیہار (یا مینڈور) دے ناں توں وی جانیا جاندا اے، اک ہندوستانی گجر خاندان سی۔ انہاں نے موجودہ راجستھان دے کچھ حصےآں اُتے چھیويں تے نويں صدی عیسوی دے درمیان حکومت کیتی۔ انہاں نے سب توں پہلے اپنا راجگڑھ مانڈویہ پورہ (جدید مندور) وچ قائم کیا، تے بعد وچ میدانتاکا (جدید میرٹا ) توں حکومت کیتی۔
منڈور دے گجر پرتیہاراں دے ماخذ
سودھوخاندان دی ابتدا دو نوشتہ جات وچ بیان کيتی گئی اے: "باوک" دا جودھ پور دا نوشتہ (۸۳۷ عیسوی) تے "ککوک" دا گھنٹیالہ نوشتہ(۸۶۱ عیسوی)۔ دو نوشتہ جات دے مطابق ایہ خاندان رام بھدر دے بھائی نال تعلق رکھدا اے۔ اس بھائی دی شناخت افسانوی ہیرو لکشمن، رام دے بھائی دے طور اُتے کيتی گئی اے۔ کہیا جاندا اے کہ اوہ اپنے وڈے بھائی رام دے لئی اک دربان ("پرتیہار") سی، جس دی وجہ توں ایہ خاندان پرتیہار دے ناں توں جانا جانے لگا۔ حالانکہ حقیقی زندگی وچ کوئی افسانوی کرداراں دی نسل ہوݨ دا دعوٰی کِداں کرسکدا اے۔ ایہ ساری بے نیہہ قصے کہانیاں نيں۔ ایہ نظریہ قابل فہم لگدا اے کہ انہاں نے پرتیہار (چوکیدار/ دربان) دا لقب اس لئی اختیار کيتا کیونجے انہاں نے ہندوستان نوں عرباں دے حملےآں توں کامیابی توں محفوظ رکھیا۔ البتہ سامراجی گجر پرتیہاراں نے وی افسانوی ہیرو لکشمن دی نسل دا دعویٰ کيتا۔ دونے خانداناں دے افراد اک جداں ناں وی رکھے جداں کہ بھوج، ککوک تے ناگبھٹ وغیرہ ۔ انہاں شواہد دی نیہہ اُتے ایہ معلوم ہُندا اے کہ دونے خاندان آپس وچ جڑے ہوئے سن، حالانکہ انہاں دے درمیان قطعی تعلق معلوم نئيں اے۔ ایسا معلوم ہُندا اے کہ مانڈوپور دے گجر پرتیہار بالآخر سامراجی گجر پرتیہاراں دے جاگیردار بن گئے۔
خاندان دے قدیم ترین تاریخی افراد ہری چندر تے اس دی دوسری بیوی بھدرا نيں۔ منڈور دے گجر پرتیہاراں دے نوشتہ جات وچ ، ہری چندر دا ذکر براہمن (ویپرا) دے طور اُتے کيتا گیا اے، جداں کہ بھدرا اک عظیم کھشتری خاندان نال تعلق رکھدی سی۔ انہاں دے چار بیٹے سن : بھوگابھٹہ، کاکا، راجیلا تے دادا۔ انہاں چار آدمیاں نے مانڈوپور اُتے قبضہ کر ليا تے اوتھے اک قلعہ کھڑا کر دتا۔ ایہ معلوم نئيں اے کہ مانڈوپور دی فتح توں پہلے ایہ خاندان کتھے رہندا سی۔
وسنت گڑھ وچ راجیلا نامی جاگیردار حکمران دا ۶۲۵ عیسوی دا نوشتہ ملیا اے۔ ایہ "راجیلا" تے اس دے والد "وجرابھٹ ستیا شریا" چاوڑا خاندان دے حکمران "ورملدا" دے جاگیر دار سن ۔ بی این پوری نے اس راجیلا دی شناخت ہریچندر دے بیٹے راجیلا دے طور اُتے دی اے، حالانکہ انہاں دے باپاں دے ناں خطاطی ثبوت دے مطابق وکھ وکھ نيں۔ پوری نے استدلال کيتا کہ دونے خانداناں دے افراد اک جداں ناں رکھدے نيں جداں ٹاٹا، باپاکا تے باوکا، تے ناواں دا اختتام -بھٹا (وجرابھٹا تے ناگابھٹا) اُتے ہُندا اے۔
بعد دے دور وچ گجر پرتیہاراں نوں اگنی ونشی کہیا گیا۔ چونکہ گجراں نوں غیر ملکی قوم دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے۔ اس دیومالائی نظریے دے مطابق غیر ملکی جنگجو اقوام نوں اک قربانی دی اگ دے ذریعے ہندو معاشرے وچ ضم کيتا گیا جنہاں نوں راجپوت دا ناں دتا گیا۔
منڈور دے گجر پرتیہاراں دی تریخ
سودھوخاندان دے ابتدائی حکمراناں دے دور دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات نيں۔ ہریچندر توں چوتھے نمبر اُتے ناگبھٹ نے اپنی راجدھانی مانڈوپور توں میدانتاکا (جدید میرٹا) منتقل کيتی۔ اصل راجگڑھ تب وی اپنی اہمیت برقرار رکھدا سی، جداں کہ کہیا جاندا اے کہ ناگبھٹ دے جانشین "ٹاٹا" اوتھے توں سبکدوش ہو گئے سن ۔
ناگبھٹ تے اس دی ملکہ ججیکا دیوی دے دو بیٹے سن : ٹاٹا تے بھوج۔ چینی بدھ مت دے سیاح ہیون سانگ نے کیو-چی-لو تے اس دے راجگڑھ پی-لو-می-لو دے ناں توں اک سلطنت دی وضاحت کيتی۔ انہاں دو لفظاں دی شناخت "گُرجرا" (گجر سلطنت)اور "بھیلمالا" (بھنمل) دی چینی نقل دے طور اُتے کيتی گئی اے۔ مورخ آر سی مجمدار نے ایہ نظریہ پیش کيتا کہ کیو-چی-لو (گجر سلطنت) دا بادشاہ مانڈوپور گجر پرتیہار بادشاہ ٹاٹا سی۔ لیکن بیج ناتھ پوری نے اس نظریے دی تنقید کی، کیونجے ہیون سانگ نے بادشاہ نوں بدھ مت تے اس دی بادشاہی نوں مغربی ہندوستان وچ دوسری وڈی ریاست قرار دتا اے۔ مانڈوپور دے گجر پرتیہار سلطنت اک چھوٹی سی مملکت سی۔ ہور برآں، ہیون سانگ نے مانڈوپور یا میدانتکا دا ذکر نئيں کيتا اے۔ پوری دے مطابق، ہیون سانگ نے جس حکمران دا ذکر کيتا اے اوہ ورمالتا ناں دا اک ہور بادشاہ سی۔ ممکن اے اوہ چپوٹکٹاس دا بادشاہ ہوئے۔
ٹاٹا نے اپنے چھوٹے بھائی بھوج نوں بادشاہی سونپنے دے بعد مانڈوپور وچ اک وراثت وچ چھڈ دتا۔ اس دے بعد، ٹاٹا دا پُتر یشو وردھن، ممکنہ طور اُتے اک متنازع جانشینی دے بعد تخت نشین ہويا۔ اس دے بیٹے شیلوک دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ انہاں نے سٹروانی تے ویلا سلطنتاں دے درمیان "اک دائمی حد مقرر" دی سی۔ اس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس نے والا دے بھٹیکا دیوراج نوں "مار گرایا" سی۔ ایہ ہمسایہ حکمراناں اُتے انہاں دی فتح دا حوالہ معلوم ہُندا اے۔ سٹروانی دی شناخت جدید جیسلمیر ضلع وچ اک جگہ نال کيتی جا سکدی اے، تے عرب مصنفاں نے اس دا ذکر "تابن" دے طور اُتے کيتا اے۔ آر سی مجمدار نے بھٹیکا دیوراج دی شناخت گُجر پرتیہار سلطنت دے بادشاہ دیوراج دے طور اُتے کی، لیکن بی این پوری اس نظریہ توں متفق نئيں نيں۔
"شیلوک" نے اک ٹینک دی کھدائی وی کی، اک نواں شہر قائم کيتا تے تریندا نامی جگہ اُتے سدھیشور مہادیو مندر دا کم شروع کيتا۔ اس دا پُتر جھوٹھا اپنے بیٹے بھیلادتیہ نوں بادشاہ مقرر کرنے دے بعد ریٹائر ہو گیا، تے [[دریائے بھاگیرسی] دی طرف روانہ ہويا۔ بھیلادتیہ نے اپنے بیٹے کاکا نوں سلطنت سونپنے دے بعد وی ریٹائرمنٹ لے لئی۔ کہیا جاندا اے کہ کاکا نے گاؤڈا دے حکمران دے خلاف مدگاگیری (جدید مونگیر) دی لڑائی وچ شہرت حاصل کيتی سی۔ اس دا مطلب غالباً اس دے بادشاہ ناگبھٹ دوم دی مہم وچ انہاں دی شرکت اے۔
جودھ پور دے نوشتہ دے مطابق، کاکا دے بیٹے بوکا نے موریہ خاندان دے اک بادشاہ نوں شکست دتی تے مار ڈالیا۔ کاکوکا، باوکا دا سوتیلا بھائی، کاکا تے درلبھا دیوی دا پُتر سی۔ گھنٹیالہ دے اک نوشتہ دے مطابق، اس نے تراوانی (سٹروانی)، والا، مادا، آریہ، گجردیس، لتا تے پاروندا دے ملکاں وچ شہرت حاصل کيتی۔ ایہ اک ہور گھنٹیالہ نوشتہ وچ ذکر کيتا گیا اے کہ اس نے روہنساکوپ نامی جگہ اُتے اک بازار قائم کيتا جو آہیراں دے بھَو توں ویران پيا سی۔
کاکوکا خاندان دا آخری معروف حکمران اے۔ خاندان غالباً اس دے نال ختم ہو گیا، تے ایہ بادشاہی قنوج دی شاندار گجر پرتیہار سلطنت دے علاقےآں دا اک حصہ بن گئی۔ شاہی گجر پرتیہار خاندان بعد وچ غزنویاں دے حملےآں دے بعد کئی چھوٹی ریاستاں وچ ٹُٹ گیا۔ ایہ شاخاں علاقے دے لئی اک دوسرے توں لڑاں تے انہاں وچوں اک شاخ نے ۱۴ويں صدی تک مندور اُتے حکومت کيتی۔ اس گجر پرتیہار شاخ دے راٹھور قبیلے دے راؤ چونڈا دے نال رشتہ داری سی تے اس نے چونڈا نوں جہیز وچ مندور دتا، جس دے نتیجے وچ پرتیہار ریاست جودھپور وچ شامل ہو گئے۔ ایہ خاص طور اُتے تغلق سلطنت دے ترکاں دے خلاف اتحاد بنانے دے لئی کيتا گیا سی۔
منڈور دے گجر پرتیہاراں دے حکمران
سودھوروڈولف ہورنلے نے ہر نسل دے لئی ۲۰ سال دا عرصہ فرض کیتا، تے خاندان دے بانی ہری چندر نوںت۔ ۶۴۰ عیسوی بیج ناتھ پوری نے ہری چندر نوںت۔ ۶۰۰ عیسوی دوسری طرف آر سی مجمدار نے ہر نسل دے لئی ۲۵ سال دا عرصہ فرض کيتا تے اسنوں ۵۵۰ء وچ رکھیا۔ تھلے خاندان دے حکمراناں دی لسٹ اے تے انہاں دے دور حکومت دے تخمینے، ۲۵ سال دی مدت نوں فرض کردے ہوئے:
- ہری چندر عرف روہیلادھی (دور: ۵۵۰ء - ۵۷۵ء )
- راجیلا (دور: ۵۷۵ء - ۶۰۰ء )
- نارابھٹ عرف پیلاپیلی (دور: ۶۰۰ء - ۶۲۵ء )
- ناگبھٹ عرف ناہڑہ (دور: ۶۲۵ء - ۶۵۰ء )
- ٹاٹا تے بھوج (دور: ۶۵۰ء - ۶۷۵ء )
- یشووردھن (دور: ۶۷۵ء - ۷۰۰ء )
- چندوک (دور: ۷۰۰ء - ۷۲۵ء )
- شیلوک عرف سیلوک (دور: ۷۲۵ء - ۷۵۰ء )
- جھوندا (دور: ۷۵۰ء - ۷۷۵ء )
- بھیلادیتیہ عرف بھیلوکا (دور: ۷۷۵ء - ۸۰۰ء )
- ککا (دور: ۸۰۰ء - ۸۲۵ء )
- باوک (دور: ۸۲۵ء - ۸۶۱ء )
- ککوکا (دور: ۸۶۱ء - ۸۸۶ء )