گجردیس
گجردیس یا گجراتر "جس دے معنی نيں گجر وطن" ہندوستان دا اک تاریخی خطہ اے جس دی نیہہ اس اُتے حکومت کرنے والے وکھ وکھ گجر قبیلے نے رکھی جو ۶ويں توں ۱۲ويں صدی عیسوی دے دوران مشرقی راجستھان تے شمالی گجرات اُتے مشتمل اے۔ خطے دی غالب طاقت، گجر پرتیہاراں نے بالآخر قنوج دے مرکز وچ شمالی ہندوستان دے اک وڈے حصے نوں کنٹرول کيتا۔ " گجرات " دی جدید ریاست دا ناں قدیم گجراتر توں نکلیا اے۔ [۱]
گجردیس دے ابتدائی حوالے
سودھو
گجردیس ، یا گجر وطن، سب توں پہلے بانا دی ہرشچریت (۷ويں صدی عیسوی) وچ تصدیق شدہ اے۔ اس دے بادشاہ دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اسنوں ہرشا دے والد پربھاکر وردھن (وفات ۶۰۵ عیسوی) نے زیر کيتا سی۔ [۲] گجردیس نوں سندھا (سندھ)، لٹا (جنوبی گجرات) تے مالوہ(مغربی مالوہ) دے نال جوڑنا اس گل دی نشاندہی کردا اے کہ شمالی گجرات تے راجستھان سمیت خطہ مراد اے۔
ہیون سانگ ، چینی بدھ مت یاتری جس نے ہرشا دے دور حکومت وچ ۶۳۱ء توں ۶۴۵ء عیسوی دے درمیان ہندوستان دا دورہ کیتا، اس نے مغربی ہندوستان دی دوسری وڈی سلطنت دے طور اُتے گجر وطن( کیو-چی-لو ) دا ذکر کيتا جس دا راجگڑھ بھنمل ( پی-لو-مو-لو ) سی۔ [۳] اس نے اسنوں پڑوسی ریاستاں بھروکاچ (بھروچ)، اجیینی (اوجین)، مالوہ، والابھی تے سوراشٹر توں ممتاز کیا۔[۲] کہیا جاندا اے گُجر سلطنت دا رقبہ ۸۳۳ میݪ سی تے اس دا حکمران ۲۰ سالہ کشتری سی، جو اپنی دانشمندی تے ہمت دے لئی ممتاز سی۔ [۴] ایہ معلوم اے کہ، ۶۲۸ عیسوی وچ ، بھنمل دی سلطنت اُتے چھپا خاندان دے اک حکمران ویاگر مُکھ دی حکومت سی، جس دے دورِ حکومت وچ ماہرِ ریاضی دان برہما گپتا نے اپنا مشہور مقالہ لکھیا سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ہیون سانگ نے جس نوجوان حکمران دا ذکر کیہ اوہ اس دا اگلا جانشین رہیا ہوئے گا۔ ایسا معلوم ہُندا اے کہ اودوں گجر سلطنت جدید راجستھان اُتے مشتمل سی۔ [۲] ہرشا دی موت دے بعد، اس دی سلطنت چھوٹی چھوٹی سلطنتاں وچ تقسیم ہو گئی۔ گُجردیس دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ فیر اوہ آزاد ہو گیا۔
سندھ دے عرب تریخ نویساں (۷۱۲ عیسوی دے بعد توں اک عرب صوبہ) نے الجوزر اُتے عرب گورنراں دی مہمات بیان کاں، جو گجر سلطنت دے لئی عربی اصطلاح اے۔ انہاں نے اس دا ذکر مشترکہ طور اُتے مرمد (مغربی راجستھان وچ مروماڈا) تے البیلاماں (بھنمل) دے نال کيتا۔ [۵] ملک اُتے پہلی بار محمد بن قاسم (۷۱۲ء توں ۷۱۵ء) نے تے دوسری بار جنید (۷۲۳ء توں ۷۲۶ء) نے فتح کيتا۔ [۶] بن قاسم دی فتح پر، بلاذری نے ذکر کيتا کہ ہندوستانی حکمراناں نے اسلام قبول کيتا تے خراج تحسین پیش کيتا۔ [۷] انہاں نے غالباً بن قاسم دے جانے دے بعد پِچھے ہٹنا شروع کر دتا جس دی وجہ توں جنید دا حملہ ضروری ہو گیا۔ جنید دی فتح دے بعد، ایسا لگدا اے کہ بھنمل دی سلطنت نوں عرباں نے اپنے قبضے وچ لے لیا سی۔ [۶]
گجردیس دی جانشین گُجر سلطنتاں
سودھوتقریباً ۶۰۰ء وچ منڈور ( مانڈو پور) وچ ہری چندر روہیلادھی نے اک گجر سلطنت دی نیہہ رکھی۔ ایہ توقع کيتی جاندی اے کہ ایہ اک چھوٹی سلطنت رہی ہوئے گی۔ [۸] اس دی اولاد، ناگبھٹ نے تقریباً ۶۸۰ءماں راجگڑھ نوں میرٹا (میدانتک پور) منتقل کيتا۔ [۴] بالآخر، اس خاندان نے شاہی گجر پرتیہاراں دی لڑی وچ "پرتیہار" دا عہدہ اختیار کیتا، جنہاں دے لئی ایہ جاگیرداری ریاست بن گیا۔ [۹] [۱۰] مورخین دی طرف توں انہاں نوں اکثر منڈور دے گجر پرتیہار کہیا جاندا اے۔
گجراں دی بھروچ لڑی( لتا دا گجرخاندان ) دی نیہہ دادا اول نے رکھی سی، جسنوں بوہت سارے مورخین ايسے ناں دے ہری چندر دے سب توں چھوٹے بیٹے توں شناخت کردے نيں۔ انہاں گُجراں نوں ہمیشہ جاگیردار( سامانتھ ) دے طور اُتے پہچانا جاندا سی حالانکہ وقت دے نال نال انہاں دی وفاداری وکھ وکھ ہُندی سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ انہاں نے چالوکیوں دے صوبہ لتا دا اک وڈا حصہ کھو لیا سی تے انہاں دی بادشاہی نوں وی گُجردیس دا حصہ سمجھیا جاندا سی۔ [۱۱]
سندھ وچ جنید دی مدت ختم ہوݨ دے فوراً بعد، تقریباً ۷۳۰ عیسوی وچ ، بھنمل دے آس پاس، جالور وچ ناگبھٹ اول نے گجراں دی اک آخری لائن دی نیہہ رکھی۔ کہیا جاندا اے کہ ناگبھٹ نے غالباً اوہ بھنمل کے"ناقابل تسخیر گجراں" نوں شکست دتی سی۔ [۱۲] اک ہور ذرائع نے اسنوں اک "مسلم حکمران" نوں شکست دینے دا سہرا دتا اے۔ [۱۳] ناگبھٹ نوں بعد وچ چھاپے دے دوران عرباں نوں پسپا کرنے دے لئی وی جانیا جاندا اے۔ [۱۴] اس دا خاندان بعد وچ اوجین تک پھیل گیا تے اپنے آپ نوں پرتیہارا کہیا۔ گجر پرتیہاراں دی حریف سلطنتاں ، راشٹرکوٹ تے پال، پر انہاں نوں گُجر یا گُجر سلطنت دے بادشاہ کہندی رہیاں۔ گجر پرتیہار پورے راجستھان تے گجرات دے علاقےآں دی غالب قوت بن گئے، انہاں نے ہرش وردھن دے سابق راجگڑھ قنوج وچ اک طاقتور سلطنت قائم کيتی۔ [۱۵]
گجردیس دے بعد دے حوالے
سودھو۷۷۸ عیسوی وچ جالور وچ لکھی گئی اُدیوتنا سوری دی کوولیمال وچ گُجر سلطنت نوں اک خوبصورت ریاست دے طور اُتے تفصیل توں بیان کيتا گیا اے، جس دے باشندےآں نوں گُجر وی کہیا جاندا اے۔ جو کہ وکھ وکھ گجر قبیلے دی اتحاد تھی[۱۶]وہ سیندھاوس (سندھ دے لوک)، لتاس (جنوبی گجرات وچ )، مالاواس ( مالوہ دے لوک) تے میرواس توں وکھ وکھ سن ۔ انہاں دا تذکرہ دھرم دے عقیدت مند تے امن دے نال نال جنگ دے معاملات وچ وی ہوشیار دسیا جاندا اے۔
گجراتر دی اصطلاح دا تذکرہ سب توں پہلے ۸۶۱ عیسوی وچ ککوکا (منڈور دے پرتیہار) دے گھٹیالہ نوشتہ وچ ملدا اے۔ کہیا جاندا اے کہ کاکوکا نے مروماڈا، والا تے تروانی دے نال گجراترا دے لوکاں دی محبت جِت لئی۔ [۱۷] بعد دے ریکارڈ دسدے نيں کہ ایہ گجراتر منڈل پرانی جودھ پور ریاست دے دیدوانا دے علاقے وچ سی۔ [۱۸]
بعد دے زمانے وچ ، گجراتر دی اصطلاح موجودہ گجرات دے لئی استعمال ہُندی اے۔ جنادت سوری (۱۰۷۵–۱۱۵۴ عیسوی) نے گجرات دے اک ملک دا ذکر کيتا اے جس دا راجگڑھ شمالی گجرات وچ اناہلپاٹک ( پٹن) اے۔ چالوکیوں (سولنکی) نوں نوشتہ جات وچ گُجر تے انہاں دے ملک نوں گُجردیس وی کہیا جاندا اے۔ [۱۹]
گجردیس وچ سبھیاچار تے سائنس
سودھوبھنمل علم و فن دا اک وڈا مرکز سی۔ کنہادادے پربندھ دے مطابق، اس وچ ۴۵٬۰۰۰ برہمن سن جو قدیم مقدس کتاباں دا مطالعہ کردے ہوئے کدی نئيں تھکتے سن ۔
برہما گپتا، مشہور ریاضی دان فلکیات، ۵۹۸ء وچ بھنمل وچ پیدا ہوئے۔ غالباً اس نے اپنی زندگی دا بیشتر حصہ ہرشا دی سلطنت دے دوران قصبے وچ گزاریا سی۔ اس نے ریاضی تے فلکیات اُتے ۶۲۸ء وچ برہما سپوت سدھانت تے ۶۶۵ء وچ خندکھادیک دو تحریراں لکھياں۔ اس نے ریاضی وچ بنیادی کردار ادا کیتا، جنہاں وچ صفر دا پہلا ریاضیاتی علاج، مثبت تے منفی نمبراں نوں جوڑنے دے اصول، ہور اعشاریہ نمبراں اُتے الجبری کارروائیاں دے لئی الگورتھم شامل نيں۔ فلکیات تے ریاضی اُتے انہاں دا کم عباسی خلیفہ المنصور (دور ۷۵۴ء توں ۷۷۵ء ) دے دربار وچ منتقل کيتا گیا سی، جس نے ہندوستانی فلکیاتی تحریراں دا عربی وچ ترجمہ کيتا سی۔ انہاں تحریراں دے ذریعے اعشاریہ نمبر دا نظام عرب دنیا تے بعد وچ یورپ وچ پھیل گیا۔
سنسکرت دے شاعر ماگھا ، جو سیسوپالوادھ دا مصنف اے، ایتھے ۶۸۰ء وچ رہندا سی۔بھنمل دے رہنے والے جین عالم سدھارشی گنی نے ۹۰۵ء وچ اپمتیباو پرپنچ کتھا لکھی۔ جین رامائن نوں جین راہب وجےگنی نے ۱۵۹۵ء وچ لکھیا سی۔ جین آچاریہ ادیوتن سوری نے ایتھے کوولیامال لکھی۔
ہور دیکھئے
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Puri 1986, Chapter 1.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Puri 1986, p. ۹.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Puri 1986, p. ۳۵.
- ↑ Bhandarkar 1929; Wink 2002; Blankinship 1994
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ Blankinship 1994, p. ۱۳۳.
- ↑ Blankinship 1994, p. ۳۱۹.
- ↑ Puri 1986, p. ۳۴.
- ↑ Puri 1986, pp. 37-39.
- ↑ Sanjay Sharma 2006, p. ۱۹۱.
- ↑ Puri 1986, p. ۴۱.
- ↑ Shanta Rani Sharma 2012, p. ۸.
- ↑ Sanjay Sharma 2006, p. ۲۰۴.
- ↑ Blankinship 1994, p. ۱۸۸.
- ↑ Puri 1986, chapters 3–4.
- ↑ V. B. Mishra 1954, pp. ۵۰-۵۱.
- ↑ سانچہ:Harvard citation text; سانچہ:Harvard citation text
- ↑ Puri 1986, p. ۸.
- ↑ Puri 1986, pp. ۸-۹.