لاہور دا فن تعمیر
لاہور دا فن تعمیر | |
---|---|
مقبرہ | |
ملک | پاکستان |
علاقہ | لہور |
قابل ذکر | |
ترمیم |
لاہور دا فن تعمیر لاہور دی تریخ دی عکاسی کردا اے تے اپنی تنوع تے انفرادیت دے لئی قابل ذکر اے۔ مغل سلطنت ، سکھ سلطنت اوربرطانوی راج دے دور دی صدیاں پرانی عمارتاں موجود نيں، جنہاں دا انداز وکٹورین تے اسلامی فن تعمیر دا مرکب اے جسنوں اکثر انڈو-سراسینک کہیا جاندا اے۔ اس دے علاوہ، نويں عمارتاں جو اپنے ڈیزائن وچ بہت جدید نيں۔ مغرب وچ فنکشنل آرکیٹیکچر اُتے زور دینے دے برعکس، لاہور دا بوہتے فن تعمیر ہمیشہ خوبصورت تے قابل ذکر رہیا۔
پرانے شہر لاہورماں فن تعمیر دی بہت ساریاں مثالاں موجود نيں، جنہاں اُتے مغلیہ طرز دا گہرا اثر اے۔ محکمہ آثار قدیمہ نے ایودھیا دے رام دے دور وچ تعمیر ہوݨ والی عمارتاں دی کئی تعمیراتی باقیات دی کھدائی دی اے ۔حوالےدی لوڑ؟ کہیا جا سکدا اے کہ بھانويں لاہور دی بہت ساریاں عمارتاں مسلم ثقافتی ورثہ رکھدی نيں، لیکن انہاں اُتے دوسرے مذاہب جداں سکھ مت ، ہندو مت ، جین مت تے زرتشت دا اثر وی اے۔
لاہوری فن تعمیر وچ تیرہ دروازے وی شامل نيں، جنہاں دے ذریعے شہر وچ وکھ وکھ سمتاں توں داخل ہو سکدے نيں۔ کچھ دروازے رشنائی گیٹ، مستی گیٹ، یکی گیٹ، کشمیری گیٹ، خضری گیٹ، شاہ برج گیٹ ، اکبری گیٹ تے لاہوری گیٹ دے ناں توں مشہور نيں۔ مغل دور وچ تعمیر کيتی گئی لاہور دی کچھ ہور اہم عمارتاں وچ جہانگیر دا چوکور، مکتب خانہ، خلوت خانہ، پکچر وال، کالا برج تے ہاتھی پیر شامل نيں۔لاہور دا فن تعمیر وی چند مسیتاں اُتے مشتمل اے۔ تمام وڈی عمارتاں خوبصورت باغات توں گھری ہوئیاں نيں۔
دیواراں والا شہر
سودھوچار دیواری والا شہر لاہور دریائے راوی دے نیڑے واقع اے، جس نے شہر نوں معاشی، آبادیاتی تے ثقافتی طور اُتے ترقی کرنے وچ مدد دتی۔ تجارت، خوراک تے مواصلات، سب شہر دے اسٹریٹجک محل وقوع دی وجہ توں ممکن ہويا۔ پرانا شہر لاہور دی ماضی دی رونقاں دی چيتا تازہ کردا اے تے نواں شہر اس دے روشن تے خوشحال مستقبل دی نوید دیندا اے۔ ایہ شہر اک متوازی علامت دی شکل وچ بنایا گیا اے تے دیواراں دے اندر دا رقبہ تقریباً ۴۶۱ acre (۱٫۸۷ کلومیٹر2) اے۔ ایہ قدرے بلند اے اس لئی اسنوں تباہی تے کسی وی بیرونی حملے توں بچاندا اے۔ مغل بادشاہ اکبر نے لاہور وچ اپنے قیام دے دوران اس دی راکھی دے لئی شہر دے گرد اِٹاں دی دیوار بݨوائی سی۔ چونکہ دیواراں وقت دے نال بوسیدہ ہو چکی سی، اس لئی سکھ سلطنت دے بانی رنجیت سنگھ نے انہاں دیواراں نوں دوبارہ تعمیر کيتا تے چاراں طرف اک گہری چوڑی کھادی دا وادھا کيتا۔ ایہ کھادی ہور عمدہ باغات توں بھری ہوئی سی تے شمال دے علاوہ ہر طرف توں شہر نوں گھیرے ہوئے سی۔ تیرہ دروازےآں توں شہر تک رسائی ممکن سی۔
موجودہ دروازے
سودھونام | تصویر | تفصیل |
---|---|---|
بھاٹی گیٹ | </img> | "بھاٹی گیٹ" دا داخلی دروازہ پرانے شہر دی مغربی دیوار اُتے واقع اے۔ گیٹ دے اندر دا علاقہ اپنے کھانے دی وجہ توں شہر بھر وچ مشہور اے۔ "بھاٹی گیٹ" دے بالکل باہر داتا دربار اے، صوفی بزرگ علی ہجویری (جسنوں داتا صاحب گنج بخش وی کہیا جاندا اے ) دا مزار اے۔ ہر جمعرات دی شام نعت پڑھنے والے تے قوال (جو قوالی کردے نيں) ایتھے نعت پڑھنے تے مذہبی قوالی کرنے دے لئی جمع ہُندے نيں۔ |
دہلی گیٹ | </img> | "دہلی گیٹ" کدی لاہور توں دہلی تک جانے والی مرکزی تے واحد سڑک سی۔ ایہ دروازہ مغلاں دے دور وچ بنایا گیا سی۔ بھانويں 1947 وچ تقسیم ہند دی وجہ توں ہوݨ والے فسادات دی وجہ توں اس گیٹ نوں بہت نقصان اٹھانا پيا سی، لیکن اس دے بعد توں اس دی تزئین و آرائش کيتی گئی تے اج ایہ اپنی سابقہ شان وچ اے۔ |
کشمیری گیٹ | </img> | "کشمیری گیٹ" دا ناں اس لئی رکھیا گیا اے کہ اس دا رخ کشمیر دی سمت اے۔ گیٹ دے اندر اک شاپنگ ایریا اے جسنوں ’’کشمیری بازار‘‘ کہیا جاندا اے تے کُڑیاں دا کالج اے۔ ایہ کالج جو اک شاہ دی پرانی حویلی اُتے بنایا گیا سی، مغل فن تعمیر دا اک خوبصورت نمونہ اے۔ |
لوہاری گیٹ | </img> | "لوہاری گیٹ" بھاٹی گیٹ دے بالکل نیڑے اے۔ بوہت سارے دوسرے دروازےآں دی طرح ایہ وی دشمناں نوں دور رکھنے دے لئی بنایا گیا سی۔ بھانويں ہن ایہ دکاناں تے اسٹالاں توں گھرا ہويا اے، فیر وی اس دی تعمیراتی اہمیت بہت ودھ اے۔ اردو وچ لوہا دا مطلب اے "لوہا" تے اس دروازے دا ناں لوہاری اس لئی رکھیا گیا اے کہ اس دروازے دے بالکل باہر بوہت سارے لوہار ( لوہار ) دی ورکشاپاں قائم سی۔ |
روشنائی گیٹ | </img> | "روشنائی گیٹ"، جسنوں "روشنیاں دا دروازہ" وی کہیا جاندا اے، لاہور قلعہ تے بادشاہی مسجد دے درمیان واقع اے۔ چونکہ ایہ دروازہ شہر وچ داخل ہوݨ والے اہم رستےآں وچوں اک سی، اس لئی اس اُتے عمیرہ، درباری، شاہی نوکر تے ملازم مسلسل آندے سن ۔ شام نوں گیٹ روشن ہو جاندا سی، اس لئی اس دا ناں پے گیا۔ اس دروازے نوں "شاندار دروازہ" وی کہیا جاندا سی۔ ایہ واحد گیٹ اے جو اچھی حالت وچ اے تے ہن وی اپنی اصلی شبھلکے برقرار رکھدا اے۔ |
شیرانوالہ گیٹ | </img> | "شیرانوالہ گیٹ" جسنوں "شیراں دا دروازہ" وی کہیا جاندا اے، مہاراجہ رنجیت سنگھ نے بنایا سی۔ اس دی تکمیݪ دے بعد، سنگھ نے کسی وی حملہ آور نوں خبردار کرنے دے لئی علامتی اشارے دے طور اُتے گیٹ اُتے پنجراں وچ دو زندہ شیراں (یا شیراں) نوں رکھیا۔ |
مغل فن تعمیر
سودھومغلاں نے غیر مسلماں دی اکثریت اُتے حکومت کيتی۔ مغل حکمراناں نے مقامی مذاہب تے روایات نوں برداشت کيتا تے انہاں دا احترام کيتا۔ انہاں نوں مغل خاندان دے فنون، ادب، موسیقی تے فن تعمیر وچ وی شامل کيتا گیا سی۔ مغلاں دے 300 سالہ دور حکومت وچ مقامی ثقافتاں دے تئاں انہاں دا رویہ وکھ وکھ سی۔ اکبر دی آمد دے نال، ہندو تے مسلم طرزاں دا امتزاج ہويا تے انہاں دی وکھ وکھ تعمیراتی اختراعات وچ تصویر کشی کيتی گئی ۔
مغل فن تعمیر ہندوستانی، اسلامی، تیموری تے ایتھے تک کہ یورپی طرز دی پیداوار سی۔ مغل فنکاراں نے انہاں مستعار شکلاں نوں علامت تے انداز دے لحاظ توں استعمال کيتا تاکہ اوہ اپنے مخصوص طرز تعمیر وچ فٹ بیٹھ سکن۔ ابوالفضل، درباری تریخ ساز، دے مطابق، مغل قلعے تے محلات شاہی رہائش گاہاں توں کدرے ودھ سن، اوہ طاقت تے دولت دے نشانات دے طور اُتے کم کردے سن، جو اپنے شہنشاہ دے درباراں وچ حاضر ہوݨ والے مقامی راجاواں نوں حیران کرنے دے لئی بنائے گئے سن ۔ مغل شہنشاہاں نے اکثر نويں عمارتاں دے لئی جگہ بنانے دے لئی پرانی تعمیرات نوں منہدم کر دتا۔ بھانويں انہاں نوں اپنے ورثے اُتے فخر سی، لیکن ہر اک نے عدالت نوں اپنے انداز وچ ڈھالنے تے اپنے دور نوں اک منفرد کردار دینے دی کوشش کيتی۔ قلعےآں تے محلات دے علاوہ مغل عمارتاں دی دو ہور اہم ترین قسماں وچ مسیتاں تے مقبرے سن ۔ دوناں نوں مسلماناں دے لئی عبادت گاہ فراہم کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔
عظیم الشان اسلامی مقبرے مغلاں دے زمانے وچ مشہور ہو چکے سن ۔ انہاں مقبراں وچ عام طور اُتے بغیر دروازےآں دے داخلی راستے ہُندے سن، تاکہ اندرونی حصہ باہر دی ہويا دے لئی کھلا رہے، تے ایہ تجویز کيتا گیا سی کہ ایہ انتظام قانون دے حقیقی معنی توں بچنے دے لئی وضع کيتا گیا سی۔ فنکارانہ صلاحیتاں نوں مذہبی روایت دے نال ہم آہنگ کرنے دی اس طرح دیاں کوششاں اسلام نوں فنکارانہ خواہشات توں عاری دے طور اُتے پیش کردیاں نيں۔ تعمیراتی نقطہ نظر توں، لہٰذا، لاہور بنیادی طور اُتے اک مغل شہر اے، اس دا سنہرا دور مغلیہ دور حکومت دا دور اے۔ شہنشاہاں نے لاہور شہر وچ بہت کچھ شامل کر کے اسنوں اک خوبصورت تے رہتل یافتہ شہر بنا دتا۔
-
وزیر خان مسجد دا پیچیدہ ڈیزائن
-
دائی انگا دے داخلی دروازے دا مقبرہ
-
بیگم شاہی مسجد دی چھت دا پیچیدہ کم
سکھ فن تعمیر
سودھورنجیت سنگھ دی سمادھی سکھ حکمران مہاراجہ رنجیت سنگھ دا مقبرہ اے۔ ایہ لاہور ، پاکستان وچ قلعہ لاہور تے بادشاہی مسجد دے نیڑے واقع اے ۔اس دی تعمیر انہاں دے بیٹے، کھڑک سنگھ نے اس جگہ اُتے شروع دی سی جتھے انہاں دی تدفین کيتی گئی سی، تے اسنوں انہاں دے سب توں چھوٹے بیٹے، دلیپ سنگھ نے 1848ء وچ مکمل کيتا سی۔ ایہ مقبرہ سکھ فن تعمیر دی مثال دیندا اے، ایہ سنہری بانسری والے گنبد اورچوٹی دے گرد اک آرائشی بیلسٹریڈ اے۔ رنجیت سنگھ دی راکھ کمل دی شکل وچ سنگ مرمر دے کلش وچ رکھی گئی اے، جسنوں مقبرے دے وچکار پیٹرا دورا دے نال جڑے ہوئے سنگ مرمر دے منڈپ دے تھلے پناہ دتی گئی اے۔ مرکزی مقبرے دے مغرب وچ دو چھوٹی یادگاراں رنجیت سنگھ دے بیٹے کھڑک سنگھ تے پوتے نونہال سنگھ تے انہاں دی بیویاں دی يادگار نيں۔ مذہبی ڈھانچہ گرودوارہ اے۔ گردوارہ نہ صرف عقیدے دی سب توں اہم عمارت اے، جداں کہ اسلامی عقیدے دی مسجد تے ہندو مذہب دے مندر ، بلکہ ایہ اپنے اسلامی تے ہندو اسيں منصباں دی طرح، سکھ فن تعمیر دا کلیدی نشان وی اے۔
برطانوی فن تعمیر
سودھوبرطانوی حکمرانی (1849–1947) دے تحت، لاہور وچ نوآبادیاتی فن تعمیر نے مغل ، گوتھک تے وکٹورین طرز نوں یکجا کيتا۔ برطانوی دور حکومت وچ سر گنگا رام نے جنرل پوسٹ آفس، لاہور میوزیم، ایچی سن کالج، میو سکول آف آرٹس (اب این سی اے)، گنگا رام ہسپتال، لیڈی میکلاگن گرلز ہائی سکول، گورنمنٹ کالج یونیورسٹی دے شعبہ کیمسٹری، نوں ڈیزائن تے تعمیر کيتا۔ میو ہسپتال دا البرٹ وکٹر ونگ، سر گنگا رام ہائی سکول (اب لاہور کالج برائے سواݨیاں) ہیلی کالج آف کامرس، راوی روڈ ہاؤس برائے معذور افراد، شاہراہ قائداعظم اُتے گنگا رام ٹرسٹ بلڈنگ، تے لیڈی مینارڈ انڈسٹریل سکول تعمیر کيتے ۔ [۱] اس نے ماڈل ٹاؤن وی تعمیر کیتا، جو اک مضافاتی علاقہ اے جو حال ہی وچ لاہور دی ودھدی ہوئی سماجی اقتصادی اشرافیہ دے لئی ثقافتی مرکز دے طور پرہے۔
لاہور وچ جنرل پوسٹ آفس تے وائی ایم سی اے دی عمارتاں نے ملکہ وکٹوریہ دی گولڈن جوبلی دی چيتا منائی، ایہ واقعہ پورے برٹش انڈیا وچ کلاک ٹاورز تے یادگاراں دی تعمیر اے۔ ہور اہم برطانوی عمارتاں وچ ہائی کورٹ، گورنمنٹ کالج یونیورسٹی ، میوزیم ، سینٹ انتھونی کالج ، نیشنل کالج آف آرٹس ، منٹگمری ہال، ٹولنٹن مارکیٹ، پنجاب یونیورسٹی (اولڈ کیمپس) تے صوبائی اسمبلی شامل نيں۔ اج وی مال روڈ برطانوی راج دے دوران تعمیر کيتی گئی گوتھک تے وکٹورین طرز دی متعدد عمارتاں نوں برقرار رکھدا اے۔ دی مال دے اک سرے اُتے یونیورسٹی اے، جو پاکستان دی سب توں باوقار یونیورسٹیاں وچوں اک اے۔ انگریزاں نے 1924ء وچ شہر دا پہلا گھڑ دوڑ کلب شروع کیتا، اس روایت دا آغاز اج وی لاہور ریس کلب وچ جاری اے۔ ہور مشہور عمارتاں وچ پنجاب اسمبلی ہال، لاہور ہائی کورٹ ، جنرل پوسٹ آفس (جی پی او)، لاہور میوزیم ، پنجاب یونیورسٹی ، ٹولنٹن مارکیٹ تے لاہور ریلوے اسٹیشن شامل نيں ۔
-
ٹولنٹن مارکیٹ
-
پنجاب یونیورسٹی وچ علامہ اقبال کیمپس
-
علامہ اقبال دا مقبرہ ( برطانوی دور وچ تعمیر کيتا گیا)
مشہورفن تعمیر
سودھومسیتاں
سودھوپوری تریخ وچ مذہب نے مسلم معاشرے دے تانے بانے نوں متاثر کيتا اے تے آرٹ تے سبھیاچار اُتے وی اس دے نقوش پاندے نيں۔ لاہور شہر جو علم دا گڑھ رہیا اے اسلام دے اثرات توں بچ نہ سکا۔ ایہ اثر سانوں کئی تعمیراتی یادگاراں وچ ملدا اے، خاص طور اُتے اس علاقے اُتے مسلماناں دی بالادستی دے دوران تعمیر کيتی گئی مسیتاں۔ انہاں وچوں کچھ مسیتاں سواݨیاں تے درباریاں نے علم پھیلانے دے مقصد توں بݨائی سی۔ مغل دور وچ تعمیر ہوݨ والی سب توں مشہور مسجد بادشاہی مسجد اے۔ ہور وچ مسجد سارا-I-شاہجہانی شامل اے، جو شہنشاہ شاہجہان نے بݨوائی سی تے شہنشاہ جہانگیر دے مقبرے دے نال واقع اے۔ ٹیکسالی گیٹ مسجد؛ ملیا محمد صالح کمبوہ دی مسجد، موچی گیٹ دے نیڑے واقع؛ سنہری مسجد، مغل حکومت دے آخری دور وچ تعمیر کيتی گئی؛ مسجد سردار جہاں، جہانگیر دے دور دی قدیم ترین مسجد تے لاہوری دروازے دے اندر واقع اے۔ تے قلعہ وچ زینانہ مسجد جو لیڈیز کواڈرینگل دے نیڑے بݨائی گئی سی تے اس دا مقصد صرف آس پاس دیاں سواݨیاں دے لئی سی۔
باغات
سودھولاہور شروع ہی توں اپنے خوبصورت باغات تے پارکاں دے لئی مشہور رہیا اے۔ راوی دے کنارے اُتے واقع اس دے مثالی مقام نے حکمراناں تے حسن نال محبت کرنے والےآں نوں اپنے جمالیاتی ذائقے نوں پورا کرنے دے لئی باغات دی منصوبہ بندی کرنے دا موقع فراہم کیہ۔ مغل دور وچ ، بوہتے باغات دی منصوبہ بندی حکمراناں یا سنتاں دے مقبراں دے آلا دُوآلا کيتی گئی سی یا شاہی درباریاں نے رکھی سی۔ باغات نوں بعض صورتاں وچ فارم ہاؤسز یا موسم گرما دے سیرگاہاں دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا سی۔ بوہت سارے شہنشاہ انہاں باغات وچ ڈیرے ڈالدے سن جدوں اوہ لاہور جاندے سن یا جدوں اوہ آمدورفت وچ ہُندے سن ۔ سانوں یقین نئيں اے کہ آیا ایہ باغات وی اودوں عوام دے زیر استعمال سن یا نئيں۔ مغل دور وچ لگائے گئے کچھ باغات جنہاں وچ دلکش باغ ، شالیمار باغ ، چوبزری باغ ، حضوری باغ تے گلابی باغ شامل نيں-
مقبرے
سودھولاہور اوہ شہر اے جتھے اس برصغیر دے تمام شہنشاہاں دی سب توں ودھ رومانوی تے فنکارانہ باقیات موجود نيں۔ ایہ اوہ شہر اے جتھے تمام مغل رانیاں وچ سب توں خوبصورت تے ذہین نورجہاں اک ایداں دے شہر وچ ابدی نیند سوئی ہوئیاں نيں جس توں اوہ سب توں ودھ پیار کردی سی۔ ایتھے وی رومانوی افسانوی شخصیت انارکلی موجود اے۔ رائلٹی دے علاوہ بوہت سارے عظیم لوک نيں جنہاں نے تریخ دے اوراق اُتے نقش چھڈے نيں تے ہن لاہور دا قابل فخر ورثہ نيں۔ منتظمین وچ اسيں نورجہاں دے بھائی آصف خان تے اپنے دور دے مشہور معمار علی مردان خان دا ناں لے سکدے نيں۔ لاہور نوں مذہبی پیشواواں تے اولیاء اللہ دا یکساں فخر اے۔ انہاں دے مقبرے اُتے روزانہ انہاں دے ہزاراں شاگرد آندے نيں تے انہاں دی تعلیمات دا زندہ اثر اج وی محسوس کيتا جا رہیا اے۔
جدید فن تعمیر
سودھو-
لاہور کینٹ وچ گھوڑا چوک ( گھوڑا چکر )
-
پی آئی اے ہیڈ آفس
-
ایڈن ہائٹس
-
اسلامی سربراہی اجلاس
ایہ وی دیکھو
سودھونوٹس
سودھو- ↑ Gill, Anjum. "Father of modern Lahore remembered on anniversary." Daily Times (Pakistan). 12 جولائی 2004.