گنگا رام
| گنگا رام | |
| |
| جمیا: | اپریل 1851 مانگٹاں والا ننکاݨا صاحب |
| مریا : | 10 جولائی 1927 لندن |
| گن: | سول نجینیر |
گنگا رام (April 1851 – July 10, 1927) برطانوی ویلے دا اک پنجابی سول انحینیر سی۔
گنگا رام مانگٹانوالا ضلع ننکاݨا صاحب پنجاب برطانوی ہندستان وچ اپریل 1851 نوں جمیا۔ اوہدے پیو دا ناں دولت رام سی جیہڑا مانگٹانوالا تھانے وچ تھانیدار سی۔ ایتوں ایہ ٹبر امبرسر چلا گیا جتھے گورنمٹ ہائی سکول توں گنکارام نے میٹرک پاس کیتی۔ 1868 وچ وچ گورنمنٹ کالج لاہور وچ داخل لیا۔ 1871 وچ وظیفہ لیا تے تھامسن سول انجنیرنگ کالج روڑکی وچ پڑھنے پیا 1873 وچ سونے دا ٹکا جتیا۔ 1873 وج سرکاری نوکری کیتی. پر نوکری چھڈ کے اوہنے سرکار کولوں 50 ہزار ایکڑ رکڑ تھاں ضلع ساہیوال وچ پٹے تے لئی تے وائی بیجی کرن لگ گیا۔ تن وریاں وچ اوہنے ایس رکڑ تھاں نوں ودیا وائی بیجی ولی زمین وج پلٹدتا۔ ایس زمین تے اوہنے ہائیڈرولک پلانٹ وی لایا۔
1900 وچ کنگ ایڈورڈ دے دربار دے سجان دی زمےواری اوہدے تے پائی گئی۔ 1903 وچ اوہنے سرکاری نوکری چھڈ دتی۔
اوہنوں نویں لہور دا پیو وی کیا جاندا اے۔ اوہنے لاہور میوزیم جنرل پوسٹ آفس لہور ایچیسن کالج نیشنل کالج آف آرٹس سرگنگا رام ہسپتال لیڈی میکلیگن گرلز ہائی سکول۔ گورنمنٹ کالج لاہور دا کیمسٹری ڈیپارٹمنٹ، میو ہسپتال دا البرٹ وکٹر انگ، لاہور کالج فار ومن ، ہیلی کالج آف کامرس، معذوراں لئی راوی روڈ ہائوس، گنگا رام ٹرسٹ بلڈنگ، لیڈی مینراڈ انڈسٹریل سکول تے ماڈل ٹاؤن بنائے۔
گنگارام ہسپتال 1921 لاہور وچ بنیا۔ 1951 وچ دلی ہندستان وچ وی اک گنکا رام ہسپتال بنایا گیا۔ رینالہ خرد وچ بجلی بنان دا پلانٹ اوہنے اپنے پیسیاں توں بنایا۔ پنجاب دے انگریز گورنر میلکم ہیلی نے اوہدے بارے آکھیا،"سرگنگا رام اک ہیرو طراں جتدا اے پر درویشاں طراں دان کر دیندا اے”۔ ریاست پٹیالہ تے دلی وچ وی اوہنے کم کیتے۔
ضلع لائل پور وچ بچیانہ ریلوے سٹیشن توں اپنے پنڈ تک اوہنے اک نویکلا کم کیتا۔ لوۓ دی لین وجھا کے اوہدے اتے اوہنے گھوڑ گڈی چلائی۔ ایس ضلعے وچ وی اوہنے زمین ملیں لے کے اوہنوں ودیا وائی بیجی والی زمین وج پلٹیا۔
گنگا رام 10 جولائی 1927 نوں لندن وج مریا تے اوہدے کین باجوں اودی سوآ نوں راوی کنڈھے دبیا گیا۔
جیون جانکاری
سودھوسر گنگارام نوں جدید لاہور دا بانی اکھیا جاندا اے. سر گنگارام دا ناں اندےنال ساڈےزہن دماغ وچ سبھ توں پہلا ں گنگارام ہسپتال دا ناں ذہن وچ اندا اے. سر گنگارام دے نام توں کوئی واقف ہوے یاں نا ہوے پر گنگارام ہسپتال توں سبھ واقف نیں.
سر گنگارام صوبا پنجاب دے علا قے مانگٹانوالا وچ 13اپریل 1851نوں جونیر سب انسپکٹر دولت رام دے گھر وچ پیدا ہوے .سر گنگارام بچپن توں ہی بہت کابل تے ذہین طالبعلم سن. اوہناں دے استاد اوہناں نوں (میرے چلاکی) دے ناں توں یاد کردے سن. ذہین ہون پاروں ہمیشا سکول وچ پہلی پوزیشن حاصل کیتی. مگر زندگی چے پہلی واری میٹرک وچ ناکام ہوگے پر ہمت نہ ہاری امرتسر سکول دےذریعے دُباراامتحان دے کر کامیاب ہوئے. 1869نوں لاہور گورنمنٹ کالج چے داخلا لیا. گو رنمنٹ کالج توں دو سالہ ریاضی دی تربیت دے بعد 1871 وچ تھامسن کالج روڈکی چوں 50روپے ماہانہ وظیفےدے نال داخلا لے کے اوہناں زندگی دا پہلا قدم چکیا.
1873 وچ گنگارام نے فائنل امتحان پاس کرن مگروں پراجیکٹ پیپرز دی لسٹ وچ تیجے نمبر تے اکے گولڈ میڈل لیتا.
سر گنگارام اپنی ملازمت دے دوران صوبہ پنجاب دے کئی علاقیاں وچ بطور انجنیئر کم کردے رہے اوہناں دی پہلی تنخاہ لگ بھگ 150روپے لگی جِڈی اوس ویلے دے حساب نال چنگی سی.
سر گنگارام دے مالی حالات پہلے نالوں کافی بہتر سن. سر گنگارام نوں خوبصورت لباس پاندے سن. سفید پگ. سنہری سوٹی. ہسدا مکھڑا سبھ تو ں ودھیا آکھدے کول چوٹ دا نشان ستارے وانگ دکھائی دیندا سی.
سر گنگارام پنجاب وچ بے شمار عمارتاں دے خالق سن مگر ایتھے اسی اوہناں دیاں صرف لاہور وچ اُساریاں عمارتاں دا ذکر کراں گے. لاہور ہائی کورٹ. کیتھیڈرل .لاہور میوزیم. میو سکول آف آڑس موجودہ نیشنل کالج آف آرٹس. جنرل پوسٹ آفس. میو ہسپتال دی البرٹ وکٹر بلڈنگ تے گورنمنٹ کالج دی لیبارٹری ورگیاں یادگار عمارتاں تعمیر کیتیا.
سر گنگارام ہائی سکول موجودا لاہور کالج فار وومن تے ہیلے کالج ورگے شاہکار آپ دے ای تخلیق کیتے ہوے نیں
لاہور سے علاقے ماڈل ٹاؤن تے گلبرگ وی ایہناں ای آباد کیتے سن.
رینالہ خورد دے نیڑے پاور ہاؤس بنایا.
اے تمام عمارتاں اوہناں دی فنی مہارت دا منہ بولدا ثبوت نیں.
آپ دی خدمات دا اعتراف کردے ہوے حکومت ہند نے آپ نوں (رائے بہادر) دا حطاب دتا .
لاہور وچ تعیناتی دے دوران گنگارام انار کلی بازار وچ رہائش پذیر رہے
راے بہادر گنگارام 1903وچ ملازمت توں فارغ ہوئے اوہناں دیاں ماضی دیاں خدمات دے بدلے حکومت نے چناب وچ 20 ایکڑ اراضی انعام وچ دتی.
1923وچ سر گنگارام نے اِنسانیت دی خدمت واسطے اک ٹرسٹ سر گنگارام دے ناں توں شروع کیتا .
1921وچ سر گنگارام نے لاہور میں شہر دے دل وچ زمین خریدی تے سر گنگارام چیریٹی ڈسپنسری اک لکھ اِکتی ہزار روپے دی لاگت وچ عمارت تعمیر کیتی. جہڑی 1922 وچ گنگارام ہسپتال چے بدل گئی.جیڈی آج وی لاہور دوسرا سبھ توں وڈا ہسپتال اے.
اوہناں بارے اظہارے حیال کردے ہوے گورنر پنجاب سر میلکم ہیلے نے اکھایا سی. (کہ سر گنگارام نے ہیرو دی طرح جتیا تے اک درویش دی طرح لوکاں نوں کڈھ دتا)
ایک ہور تھا ں تے پنڈ ت موہن ملاوی کہندے نیں
(ہندوستان وچ بہت کٹ لوک ایسے ہون گے جہناں دا دل تعلیم یافتابے روزگار نوجواناں دے غم وچ لہو دے ہنجوروندا ہوے گا گنگارام اوہناں وچوں ہی اک سن)
کہیا جاندا اے کہ حدوں لوگ امیر ہو جاندےنیں او غریباں دے غم تے دُکھ بھل جاندے نیں مگر گنگارام امیرتے تے خشحالی دی چوٹی تے وی غربت دا درد نہیں بھلے. او ہ حدوں وی کسی غریب تے لاچار نوجوان نوں جیون دے حالات دا مقابلا کردے ویکھدے اوہناں نوں اپنی جوانی یاد آ جاندی سی.
کامیاب تاجر تے صنعت کار ہون پاروں اوہناں نوں خیال آیا کے او اپنے واسطے کافی کما رہے نیں پر ہن اوہناں نوں لوکاں دی بھلائی واسطے کم کرنا چایدا
1927وچ اوہناں نے بجھل افراد تے بیوا عورتاں واسطے آشرم کھولی. ایس منصوبے واسطے اوہناں راوی روڈ دے نیڑے دو ایکڑ اراضی خریدی جس تے اک لکھ 50ہزار روپے لاگت آئی تے آشرم تعمیر ہویا.
انگلستان دے شہر بریڈ فورڈ توں اوہناں شہراں وچ پانی دی ترسیل تے گٹر دے جدید نظام وچ عبور حاصل کیتا .ہندوستان واپس آن تو مگروں اوہناں نوں پنجاب دے کئی اضلاع وچ سرکاری عمارات دی تعمیر لئی بجھا گیا. اوہناں نے منٹگمری موجودہ ساہیوال تے لائلپور موجودا فیصل آباد میں وچ کئی ہزار ایکڑ زمین پنجاب گورنمنٹ کولوں ٹھیکے تے حاصل کیتی تے اوہنوں سر سبز تے شاداب کیتا.
گنگارام دے خواباں دا پنڈ گنگاپور اوہناں آباد کیتا .گنگاپور جدید طرز تے بنایا تے آباد کیتا گیا گنگاپور اک مثالی پنڈ بنایا گیا ہر مذہب دے لوکاں لئی الگ احاطے بناے گے. وقت گزرن دے نال نال گنگاپور زراعت دے جدید تصورات لی اک تجربہ گاہ بن گیا. گنگاپور دے درخت ساے گھنے زمین مزید زرخیز تے آبادی وی کی گنا ودھ گئی. گنگارام گنگاپور دی ترقی ویکھد کے بہت خش ہوندےسی۔
سر گنگارام نے گنگاپور توں بچیانا ریلوے سٹیشن تک ٹانگا ٹرین چلائی سر گنگارام دی زندگی دےآخری پنج ورھے سرکاری اعزازات نال بھرپور سن. 1922نوں تانوں سر دا خطاب دیا گیا،
1929وچ پنجاب انجینئرنگ کانگریس دی صدارت ملی۔سر گنگارام نے اپنی زندگی دا بہت وڈا حصا فلاحی کماں لی وقف کیتا ہویا سی. اوہناں غریباں. یتیماں تے بے روزگارلوکاں واسطے بے شمار خدمت سر انجام دتیاں.
اپنی زندگی دے آخری سالاں وچ اوہناں نوں اپنے فلاحی کم حلے وی کٹ لگ رے سن جہڑے تن ملین روپے توں وی ودھ سن.
اوہناں ہندوستان وچ بیوا سوانیاں دی دوجی شادی کروان لی بہت زور دتا اوہناں پرانیاں رسماں نوں منن تو انکار کر دتا تے بیوا خواتین نوں دوجی واری شادی کرں لئی اجازت ہوے واسطے بہت کم کیتا
غریباں مسکیاناں دا والی 10جولایی 1927 نوں لندن وچ فوت ہویا. اوہناں دیاں آخری رسومات گولڈ رز گرین سر میٹوریم وچ ادا کیا گیاں.
سر گنگارام دی موت دی خبر جاری بذریعا تار لاہور پہنچی پورا لاہور اداس تے غمین سی. اوس موقعے تے لوکاں وچ ست ہزار روپے دے کپڑے تے نقدی تقسیم کیتے گئے.
راے بہادر لالہ سیوک رام پیو دی آخری خاہش پوری کرن لی اوہناں دی راکھ لے کے دریا گنگا وچ بہا کے آخری رسومات ادا کتیاں.جدے وچ تقریباً دس ہزار لوکاں نیں شرکت کیتی اوس وقت اس طرح دے نعرے جلوس وچ لگ رے سن دھان ویر دی جے. غریباں دے والی دی جے. ودھواوں دے سہارے دی جے. پنجابی دے حاتم تای دی جے
.اوہناں دی آخری رسومات ویلے ہر اکھ وچ اتھرو سن. 15 اگست نوں رائے بہادر سیوک رام تے اوہناں دےبھرا گنگارام جی ڈی وصیت باجوں اوہناں دی بچی ہوئی راکھ لے کے لاہور آے تےبراکھ نوں بیوا گھر تے اپاہج آشرم دے قریب مقبرہ وچ رکھ دتا . گنگاپور پنڈ دے لوکی راکھ دے آخری درشن واسطے لاہور آے. آخری تقریب ٹاؤن ہال گارڈن توں شروع ہوی لوکاں دا بہت رش سی. سینکڑوں لوگ گنگارام دی خموش خدمات نوں خراج عقیدت پیش کرن لی موجود سن. اوہناں دیاں استھیاں اک ڈولے وچ رکھیا گیاں سن ڈولے دا جلوس ہزاراں لوکاں تے ادھارت سی. ڈولے دے اگے گنگارام جی ڈی تصویر لگی ہوئی سی
جلوس انار کلی توں ہوندا شہر دے مرکزی دروازے توں گزریا. گلیاں تے بازار لوکاں نال بھرے ہوئے سن.دُکانداراں نیں کاروبار بند کیتے ہوے سن. جلوس دے لوکاں وچ دودھ ونڈیا گیا. گھراں دیاں چھتاں توں عورتاں ڈولے تے پھول سٹ ریاں سن ڈولے دا جلوس دُپہر نوں راوی روڈ پر تے موجود گنگارام دی سمادی دی محسوس جگہ تے پہنچیا. جتھے آخری رسومات ادا کرن توں بعد راکھ نوں ماربل دے مقبرے چے دفن کر دتا گیا
سر گنگارام دی زندگی دا سفر ایتھے ہی مکمل ہوگیا پر اوہناں دیاں خدمات ہمیشہ یاد رکھیاں جان گیاں. اوہناں دے بناے ہوے ادارے ہمیشہ اوہناں نوں زندا رکھن گئے. سر گنگارام اک انسان دوست شخصیت سن.اوہ لوکاں دے دکھ درد تے تکلیفاں محسوس کرن والے انسان سن
او ساری زندگی لوکاں دی خدمت واسطے اگے ودھ کے حصہ لیندےرے او معاشرے چے تبدیلی لیا لی ساری زندگی جدوجہد کردے رے
اوہناں دی یاد وچ اوہناں دا اک پُتلا لاہور مال روڈ اوتے لیا گیا سی پاکستان بنن مگروں اک جلوس دے کچھ نوجواناں نے اوہناں دے پُتلے تے حملا کر دتاجدے بارے اردو دے مشہور افسانا نگار سعادت حسن منٹو نے لکھیا سی کہ حدوں جلوس دے نوجوان وکھالا کر دے سن تے کجھ منڈے پتلے نوں ڈنڈے تے کج جتیاں دے ہار پا رے سن اسے ویلے پولیس اگی تے پولیس نے جلوس تے لاٹھی چارج کر دتا جہڑے منڈے پتُلے تے ہار پار رے سن پولیس دی لاٹھی وجن توں ڈگ کے زخمی ہوگیا اوہناں علاج واسطے نیڑلے گنگارام ہسپتال لیجایاگیا تے اوہدی زندگی بچائی گئی۔
گنگا رام ساہت وچ
سودھوسعادت حسن منٹو آپنی اک کہانی وچ لکھدا اے،" مزہبی پاگل پنے نال انھا ہویا مسلماناں دا اک جلوس ہندواں دے کْجھ رہائیشی علاقیاں نوں اگاں لا کے تباہ برباد مگروں سر گنگا رام دے بت ول آگیا پہلے اوہناں ایس نوں پتھر مارے فر لْک نال ایہدا مونہہ کالا کیتا ایس مگروں اک بندہ جْتیاں دا ہار لے کے بت دے گل وچ پائون لئی چڑھیا۔ ایس دوران۔ پلس آگئی گولی چل گئی پھٹڑ ہون والیاں وچ ایہہ جتیاں دا ہار پائون وی سی ۔ سارے جلوس رولا پا دتا :” فٹا فٹ کرو ایہنوں گنگا رام ہسپتال لے چلو”۔