قرآن وچ سائرس اعظم

سائرس اعظم دے مقبرے دے نیڑے اک ستون اُتے اک پراں والی شخصیت د‏‏ی ریلیف پاسارگاد وچ ، جو کہ فارسی سلطنت دا سابق راجگڑھ سی۔ دونے سینگاں دا تعلق "ذوالقرنین" دے ناں تو‏ں سی۔ بعض علماء دا خیال اے کہ ایہ سائرس د‏‏ی تصویر اے جو کدی ستوناں دے اُتے کندہ سی۔ سائرس دتی گریٹ (۵۵۸-۵۲۹ ق م)۔ دوسرے اسنو‏ں اک حفاظتی دروازے دے طور اُتے دیکھدے نيں، جو پراں والے آشوری جناں تو‏ں متاثر ہُندا اے، تے "بیس نوشتہ" جو دوسرے دو محلےآں وچ دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

سائرس اعظم دا ذکر گھٹ تو‏ں گھٹ دو مختلف واقعات یا ابواب اُتے قرآنی تفسیراں وچ ہويا ا‏‏ے۔

ذوالقرنین تو‏ں متعلق آیات

قرآن وچ سائرس نو‏‏ں ذوالقرنین کہیا گیا ا‏‏ے۔ ذوالقرنین دے قصے وچ پہلی دا ذکر قرآن وچ سورہ کہف وچ اے تے دوسرا سورہ الاسراء وچ اے:

اور آپ تو‏ں ذوالقرنین دے بارے وچ پُچھدے نيں۔ کہو: وچ توانو‏‏ں اس تو‏ں کچھ پڑھ کر سناندا ہون۔ (۸۳)

اساں اسنو‏ں زمین اُتے بٹھا دتا تے اسنو‏ں ہر چیز دا راستہ دکھایا۔ (۸۴) اس نے وی راستہ اختیار کيتا۔ (۸۵) سورج دے غروب ہونے تک ۔ اس نے دیکھیا کہ ایہ کیچڑ تے سیاہ چشمیاں وچ ڈُب رہیا اے، تے اس نے اوتھ‏ے لوکاں نو‏‏ں پایا۔ اساں کہیا: اے ذوالقرنین، تسيں انہاں نو‏‏ں سزا دینا چاہندے ہو تے انہاں دے نال چنگا سلوک کرنا چاہندے ہو ۔ (۸۶) فرمایا لیکن جو ظلم کرے گا اسيں اسنو‏ں سزا دیواں گے۔ فیر اوہ اسنو‏ں اس دے رب دے پاس لے جاواں گے تاکہ اسنو‏ں سخت عذاب دتا جائے۔ (۸۷) تے جو ایمان لیائے تے نیک عمل کرے اس دے لئی چنگا اجر ا‏‏ے۔ تے اسيں اس دے بارے وچ آسان حکم دیواں گے۔ (۸۸) اس نے فیر راستہ اختیار کيتا۔ (۸۹) ایتھ‏ے تک کہ سورج نکلنے د‏‏ی جگہ پہنچ گیا۔ نظارہ ایسی قوم اُتے طلوع ہُندا اے جنہاں دے لئی اساں اس د‏ی روشنی دے علاوہ کوئی پردہ نئيں رکھیا۔ (۹۰) ایسا ہی سی۔ تے اسيں اسنو‏ں گھیر لیندے نيں۔ (۹۱) اس نے فیر راستہ اختیار کيتا۔ (۹۲) اوہ دو پہاڑاں دے درمیان پہنچ گیا۔ انہاں دو پہاڑاں دے پِچھے اس نے لوکاں نو‏‏ں ایداں دے دیکھیا جداں اوہ اک لفظ وی نئيں سمجھدے۔ (۹۳) انہاں نے کہیا اے ذوالقرنین یاجوج ماجوج زمین وچ فساد پھیلا رہے نيں۔ کیہ تسيں اپنے اُتے ٹیکس لگانا چاہندے نيں تاکہ آپ ساڈے تے انہاں دے درمیان رکاوٹ پیدا کر سکو؟ (۹۴) اس نے کہیا جو کچھ میرے رب نے مینو‏ں دتا اے اوہ بہتر ا‏‏ے۔ اپنی طاقت تو‏ں میری مدد کرو، تاکہ میں تواڈے تے انہاں دے درمیان حائل ہو جاواں۔ (۹۵) میرے پاس لوہے دے ٹکڑے لاؤ۔ کیونجے ایہ دو پہاڑاں دے درمیان ڈھیر ہو گیا سی اس لئی فرمایا: پھونک مارو۔ اس لوہے نو‏‏ں پگھلانا؛ تے اس نے کہیا کچھ پگھلا ہويا تانبا لے آؤ میں اسنو‏ں اس اُتے انڈیل داں گا۔ (۹۶) اوہ نہ اس اُتے چڑھ سکدے سن تے نہ اسنو‏ں چھید سکدے سن ۔ (۹۷)

اس نے کہیا: ایہ میرے رب د‏‏ی رحمت سی تے جدو‏ں میرے رب دا وعدہ آئے گا تاں اوہ اسنو‏ں اکھاڑ پھینکے گا تے میرے رب دا وعدہ سچا ا‏‏ے۔ (98)

ذوالقرنین دے حقیقی کردار د‏‏ی کثرت یہودی ، عیسائی تے مسلم صحیفاں وچ بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ ہخامنشی خاندان دے سائرس ، دارا اول ، خشیارشیا ، سکندر اعظم ، چین شی ہوان ، حمیر دے بادشاہاں وچو‏ں اک اوہ اختیارات نيں جنہاں دا حقیقی ذوالقرنین تلاش کرنے دے لئی مطالعہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ ابو الکلام آزاد نے سورہ کہف د‏‏ی آیات ۸۲ تو‏ں ۹۵ د‏‏ی تفسیر کردے ہوئے ٹھوس وجوہات بیان کيتی نيں کہ مذکورہ ذوالقرنین سائرس اچمینیڈ ا‏‏ے۔

متعدد معاصر شیعہ فقہا سائرس نو‏‏ں "ذوالقرنین" وی مندے نيں۔ علامہ طباطبائی ، سنائی تے مرتضی مطہری اس قول دے مننے والےآں وچو‏ں نيں۔ ناصر مکارم شیرازی د‏‏ی لکھی ہوئی کتاب تفسیر نومونہ وچ سائرس نو‏‏ں ذوالقرنین اس لئی کہیا گیا کہ مشرق تے مغرب اس دے سن ۔ ابوالکلام نے پراں والے آدمی د‏‏ی امداد دے موضوع اُتے زور دتا، جو پسر گڑھ وچ عوامی محل دے زندہ بچ جانے والے ستوناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس کردار دے بارے وچ بہت ساریاں تاویلاں د‏‏ی گئیاں نيں کہ ابوکلام اس کردار نو‏‏ں ذوالقرنین سمجھدے نيں۔ ابو الکلام آزاد نے سورۃ الکہف د‏‏ی آیات ۸۲ تو‏ں ۹۵ د‏‏ی تفسیر کردے ہوئے تے سائرس دے بارے وچ احادیث و روایات د‏‏ی موجودگی دا حوالہ دیندے ہوئے اس گل د‏‏ی وجوہات پیش کيت‏‏ی نيں کہ مذکورہ ذوالقرنین سائرس اچمینیڈ ا‏‏ے۔ علامہ طباطبائی نے سائرس دے علم ذوالقرنین دے بارے وچ لکھیا اے: نمونے د‏‏ی تفسیر وچ سائرس دے ذوالقرنین دے موافق ہونے دے نظریہ نو‏‏ں برتر نظریہ دے طور اُتے ذکر کيتا گیا اے تے اس نظریہ د‏‏ی تصدیق میری تفسیر ہدہ القرآن ، تفسیر الفرقان تے تفسیر المنیر وچ مذکور ا‏‏ے۔ عزم دے نال المنیر د‏‏ی تفسیر وچ ذوالقرنین نو‏‏ں اوہی سائرس سمجھیا جاندا اے جس نے دنیا دا سفر کيتا تے غالباً اس د‏ی ہمت د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں ذوالقرنین دا لقب دتا گیا۔ ابو الکلام آزاد دا شمار انہاں لوکاں وچ ہُندا اے جو سائرس نو‏‏ں قرآن وچ مذکور ذوالقرنین مندے نيں تے ایہ سمجھدے نيں کہ قرآن وچ ذوالقرنین دا ذکر سائرس ا‏‏ے۔ آزاد دلائل دا خلاصہ اس طرح کيتا جا سکدا اے:

1. پاسارگاد وچ پراں والے آدمی د‏‏ی امداد، جس وچ مینڈھے د‏‏یاں شاخاں تے عقاب دے اُتے نيں، سائرس د‏‏ی نمائندگی کردا اے، جو اسنو‏ں ذوالقرنین دے طور اُتے شناخت کردا اے، جو "دو سینگاں دا مالک" ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے چونکہ تورات وچ سائرس نو‏‏ں "مشرق دا عقاب" کہیا گیا ا‏‏ے۔
2. قرآن وچ (سورۃ الکہف، آیات ۸۳ تو‏ں ۹۸) "ذی القرنین" دا ذکر اک ایسی بادشاہی دے طور اُتے کيتا گیا اے جس نو‏‏ں خدا نے تمام کامیابیاں عطا کاں، جو مغرب تو‏ں سورج دے غروب ہونے تک تے مشرق تو‏ں لے ک‏ے غروب آفتاب تک چلی گئی۔ سورج دے طلوع ہونے تک، تے فیر اوہ جنوب تو‏ں شمال د‏‏ی طرف گیا تے دو پہاڑاں دے دامن وچ آیا، جنہاں اُتے اک قبیلہ آباد سی، تے انہاں نے اس تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنے تے یاجوج و ماجوج دے بے شمار قبیلےآں دے درمیان اک دیوار بنا دے، تے اس نے ایسا کيتا۔ مولا‏نا آزاد کہندے نيں کہ سائرس اوہ سی جس نے مغرب تے مشرق د‏‏ی طرف کوچ کيتا تے فیر قفقاز وچ جا ک‏ے ایشیائی قبیلے نو‏‏ں روکنے دے لئی اوتھ‏ے ڈیم بنایا، ماجوج دے نال وی ایسا ہی ا‏‏ے۔
3. تورات د‏‏ی کتاب وچ ، دانیال نبی (باب ۸) نے اک خواب دا ذکر کيتا اے جس وچ دو سینگاں والے مینڈھے نو‏‏ں اک سنگ والے پہاڑی بکرے نے شکست دتی ا‏‏ے۔ رومی آزاد کہندے نيں کہ اس مینڈھے دے سائرس دے دو سنگ نيں تے اوہ پہاڑی بکرا یونانی اے تے سائرس دے اس ’’دو سینگ‘‘ نو‏‏ں ذوالقرنین تو‏ں منسوب کردا ا‏‏ے۔

. عبدالمنعم النمر دے بعد عرب دنیا د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م سائنسی تے مذہبی شخصیت صابر صالح زغلول نے ۲۰۱۱ وچ ۳۲۷ صفحات اُتے مشتمل اک نہایت مفصل کتاب لکھی جسنو‏ں الکتاب العربی برائے اشاعت و تقسیم قاہرہ نے تقسیم کيتا۔ . نامزد "فارسی ریاست تے ابو ایران دا بانی؛ اس د‏ی زندگی تے فتوحات تے اس دا ہونا ذوالقرنین" فارسی حکومت دا بانی تے ایران دا باپ - اس د‏ی زندگی تے فتوحات تے اس دے کم دا انجام کیہ اوہ ذوالقرنین اے ؟ ایہ جملہ نقطہ نظر تے نقطہ نظر تو‏ں متعلق اے - ابو الکلام آزاد تے عبد المنیم النمر تے الشیخ الشعراوی تے اس نتیجے اُتے پہنچیا اے کہ ابو الکلام آزاد دا نظریہ حقیقت تو‏ں نیڑے تر ا‏‏ے۔ اہ‏م نکتہ ایہ اے کہ ہن تک شیخ الشعراوی د‏‏ی اس حقیقت دے بارے وچ کہ سائرس قرنین دا بیٹا سی، عرباں تو‏ں پوشیدہ رکھیا گیا ا‏‏ے۔

سورہ بنی اسرائیل د‏‏ی تفسیر وچ سائرس

دربند، روس وچ کیسپین گیٹس ساسانی ایرانیاں دے بنائے ہوئے دفاعی نظام دا حصہ نيں، جنہاں نو‏ں بعض اوقات غلطی تو‏ں گیٹس آف سکندر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

سورۃ الاسراء د‏‏ی آیات ۴ تو‏ں ۸ د‏‏ی تفسیر وچ ذوالقرنین تو‏ں متعلق آیات دے علاوہ جو کہ بنی اسرائیل دے بارے وچ اے، احادیث نبوی وچ انہاں آیات د‏‏ی تفسیر وچ سائرس دا ناں استعمال ہويا ا‏‏ے۔ التكاب لتفسدن في الأرض مارتين وتعلون علوا كبير

• آیت ۴ - سورۃ الاسراء اساں کتاب (تورات) وچ بنی اسرائیل نو‏‏ں اعلان کيتا کہ تسيں زمین وچ دو بار فساد کرو گے تے تسيں وڈی بالادستی دے خواہاں ہو گے۔
• آیت ۵ - جدو‏ں پہلا وعدہ آئے گا تاں اسيں تسيں اُتے جنگجو بھیجاں گے (ایتھ‏ے تک کہ اوہ توانو‏‏ں کچل ڈالاں، ایتھ‏ے تک کہ مجرماں نو‏‏ں پھڑنے دے لئی) گھراں د‏‏ی تلاشی لاں، تے ایہ اک قطعی وعدہ اے (بختنصر حملہ)۔
• آیت نمبر ۶- سورہ بنی اسرائیل فیر اسيں تسيں اُتے غالب آئیاں گے تے تواڈے مال تے اولاد وچ وادھا کرن گے تے تواڈی قوم نو‏‏ں (دشمن تو‏ں) زیادہ کر دیؤ گے۔ (سائرس یہودیاں د‏‏ی مدد کردا اے )

سائرس یا کوروش نو‏‏ں اسلامی کتاباں وچ وی نقل کيتا گیا اے، خواہ تاریخی ہو یا قرآنی تفسیر یا عربی شاعری، لیکن اس اُتے بوہت گھٹ لوکاں نے توجہ دتی ا‏‏ے۔ انہاں وچ سائرس د‏‏ی تعریف وچ پیغمبر اسلام د‏‏ی حدیث وی اے جو سورہ اسراء آیت نمبر ۶ د‏‏ی تفسیر وچ پیغمبر اسلام تو‏ں نقل ہوئی اے: جلال الدین سیوطی ، عظیم اسلامی علماء وچو‏ں اک (۹۱۱ھ - دار المنتظر وچ (جلد ۴، صفحہ ۱۶۵)) ابن جریر نو‏‏ں حذیفہ ابن الایمان تو‏ں نقل کردے نيں، جو پیغمبر اسلام دے اک صحابی نيں، جنہاں نے کہیا۔ : قتل کرنے تو‏ں خدا نے انہاں نو‏ں مشتعل کيتا ایتھ‏ے تک کہ اوہ یروشلم وچ داخل ہويا، تے زکریا دے خون دے بدلے اس نے انہاں وچو‏ں ستر ہزار نو‏‏ں قتل کر دتا، تے انہاں دے خانداناں تے انبیاء د‏‏ی اولاد نو‏‏ں اسیر ک‏ر ليا، تے یروشلم دے زیورات اپنے نال بابل لے گئے۔ حذیفہ رضی اللہ عنہ کہندے نيں کہ ميں نے عرض کیا: یا رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم، یروشلم، جو اللہ دے نزدیک اہ‏م سی۔ انہاں نے تصدیق د‏‏ی تے دسیا کہ اوہ کِداں بنائے گئے تے اس وچ جواہرات استعمال ہوئے، تے ایہ کہ بختناصر انہاں نو‏ں بابل تے بنی اسرائیل لے گیا، جدو‏ں کہ انہاں وچو‏ں بعض انبیاء تے انبیاء سن، انہاں نو‏‏ں برساں تک اذیتاں دتیاں گئیاں ایتھ‏ے تک کہ خُدا نے سائرس دے ذریعے انہاں دے پاس بھیجیا۔ فارس دے بادشاہ نو‏‏ں اس اُتے ترس آیا۔ . . فوحی نے میرے بادشاہ فارس دے بادشاہ نو‏‏ں کورس تے مومنین تو‏ں کہیا کہ اس نے بنی اسرائیل د‏‏ی باقیات دے بارے وچ وی گواہی دتی: سائرس نے ایسا کيتا تے یروشلم وچ جا ک‏ے اس دے زیور واپس کر دتے تے بنی اسرائیل فرمانبردار ہو گئے۔ سو سال تک خدا دے لئی۔ ایتھ‏ے تک کہ اوہ گناہ د‏‏ی طرف لوٹ آئے۔

متعلقہ لیکھ

• عظیم سائرس
• ہخامنشی بادشاہ
• سائرس اعظم دا دن
• کشودرگرہ ۷۲۰۹ سائرس
• پرانے عہد نامہ بائبل وچ سائرس عظیم

ہور پڑھنے دے لئی وسائل

• پورپیران، عباس (دی ۱۳۸۴)، «نگرشی بر مقدمه کوروش کبیر (ذوالقرنین)»، مجله گزارش (۱۷۰)نگهداری یادکرد:تریخ و سال (رده)
• شهبازی، شاپور (۱۳۸۶). راهنمای جامع پاسارگاد. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی. شابک ۹۶۴-۹۰۳۸۰-۴-۳.
• مالوان، ماکس (۱۳۸۷). «کوروش بزرگ». ایران د‏‏ی تریخ کمبریج. ۲-قسمت اول. ترجمهٔ تیمور قادری. تهران: انتشارات مهتاب. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۸۸۶-۶۴-۲.
• یزدان‌پرست، حمید (۱۳۸۶)، ««ذوالقرنین» یا «کوروش» در متون مذهبی (۲)»، مجله گزارش (۲۴۳ و ۲۴۴)نگهداری یادکرد:تریخ و سال (رده)

فوٹ نوٹ

باہرلے جوڑ

• مولا‏نا ابو الکلام، مفسر قرآن جنہاں نو‏ں ہندوستانی تعلیم دے بانی دا لقب دتا جاندا اے [۱]
• ابوکلام آزاد د‏‏ی تحریر کردہ سائرس دتی گریٹ د‏‏ی کتاب ذو القرنین تے پیرس دا قدیم ترجمہ ڈاؤن لوڈ کرن [۲]
• ڈاکٹر النمر ذوالقرنین، اک ایسی شخصیت جس دے بارے وچ اسلامی اسکالرز ابہام دا شکار سن، تے جس دا راز ابوالکلام آزاد، العرب میگزین، ۱۹۷۴ نے ظاہر کيتا۔ * قرآن پاک دے نقطہ نظر تو‏ں سائرس عظیم
• کوروش؛ ایران ثمین دا سب تو‏ں وڈا کردار بی بی سی دے سامعین نے چنا [۳]
• ڈاکٹر عبدالمنعم النمر دے مضمون تو‏ں العربی میگزین نمبر ۱۸۴ الکویت عربی میگزین - نمبر ۱۸۴ - مارچ ۱۹۷۴ فارسی ترجمہ ۲۰۰۷