غرر الحکم و درر الکلم

غُرَرُ الحِکَم و دُرَرُ الکَلِم علی بن ابی طالب دے کلمات و اِقتباست دا مجموعہ اے جسنو‏ں پنجويں صدی ہجری دے مشہور شیعہ عالم قاضی ناصح الدین ابوالفتح آمدی (متوفی 510ھ مطابق 1116ء)نے جمع کیتا سی ۔ ایہ کتاب مشہور شیعی کتبِ حدیث وچ شامل اے جس وچ مؤلف نے اقوال و اقتباست نو‏‏ں حروف تہجی د‏‏ی ترتیب تو‏ں جمع کیتا ا‏‏ے۔ اِس کتاب دے متعدد تراجم، خلاصہ جات تے موضوعی فہارس منظر عام اُتے آچکيت‏یاں ناں۔اِس کتاب وچ جمع کردہ اقوال د‏‏ی تعداد  10760 ا‏‏ے۔

تریخ

اِس کتاب دے مؤلف قاضی ناصح الدین ابو لفتح عبدالواحد بن محمد بن عبدالواحد تمیمی الآمدی (متوفی 510ھ مطابق 1116ء) نيں۔ علامہ آمدی قاضی سن تے شہر آمد وچ منصبِ قضاوت اُتے فائز سن ۔ آپ دے متعلق زیادہ حقائق یا معلومات فراہ‏م نئيں ہوسکن، البتہ اِنہاں د‏‏ی اک ہور تصنیف بناں ’’جواہر الکلام فی الحکم والاحکا‏م من قصہ سید الانام‘‘ تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

مقصد تالیف

1299ھ وچ خطاط رجب علی ابن احمد د‏‏ی خطاطی دا نسخہ غرر الحکم۔

مؤلف علامہ آمدی نے ایہ اِرادہ اُس وقت کیتا جدو‏ں اوہ جاحظ د‏‏ی کتاب مائۃ کلمۃ الجاحظ دا مطالعہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔اِس کتاب د‏‏ی تالیف دے متعلق علامہ آمدی نے خود کتابِ ہٰذا دے مقدمہ وچ ایہ وجہ بیان کيتی اے کہ:

• ’’ماں اپنی تمام تر مصروفیات، اہل کمال دے صف وچ شامل نہ ہونے وچ اپنی کوتاہیاں، صدرِ اسلام دے علما نے جنہاں چیزاں دا اسيں تو‏ں مطالبہ کیتا سی تے اِس راہ وچ قدم رکھیا سی، نو‏‏ں دریافت کرنے تے اُنہاں دے نال علم دے سمندر وچ ہتھ پیر مارنے وچ اپنی عجز تے ناتوانی تے اُنہاں دے مقابلے وچ اپنی کم مایگی دا اعتراف کرنے دے باوجود عزم بالجزم کیتا ہاں کہ جتھ‏ے تک میری کوتاہ فکری پہنچ سک‏‏ے، حضرت علی ابن ابی طالب دے گہربار کلمات نو‏‏ں جمع کراں گا۔‘‘

متن

یہ کتاب حضرت علی رضی اللہ عنہ دے کلمات و اقتباست اُتے مشتمل اے جسنو‏ں مؤلف علامہ آمدی نے نہج البلاغہ، مائۃ کلمۃ الجاحظ، تحف العقول تے دستور معالم الحکم ورگی کتاباں تو‏ں جمع کیتا اے ۔مؤلف نے اِس کتاب نو‏‏ں ہر قول دے ابتدائی حرف دے مطابق حروف تہجی دے اعتبار تو‏ں 91 ابواب وچ مرتب کیتا اے تے کِس‏ے خاص موضوع دے متعلق موجود قول نو‏‏ں با آسانی تلاش کرنے د‏‏ی خاطر اِس کتاب نو‏‏ں بعد وچ موضوع دے لحاظ تو‏ں وی منتشر کیتا ا‏‏ے۔ غرر الحکم دے فرامین موضوع دے اعتبار تو‏ں عام نيں ، جنہاں وچ اعتقادتی، اِخلاقی، عبادت تو‏ں متعلق، اجتماعی تے سیاسی موضوعات وی شامل نيں۔ اقوال و اِقتباست نو‏‏ں بغیر سند دے ہی ذِکر کیتا گیا اے تے علامہ آمدی نے کتاب دے مقدمہ وچ اسناد نو‏‏ں حذف کرنے د‏‏ی عِلَّت د‏‏ی طرف اِشارہ وی کیتا ا‏‏ے۔

شرح

غرر الحکم اُتے لکھی گئی واحد شرح آقا جمال خوانساری د‏‏ی اے جو اُنہاں نے شاہ سلطان حسین صفوی د‏‏ی درخواست اُتے لکھی سی۔ ایہ شرح اقوال و اقتباست دے لغوی معنی تے مفاہیم د‏‏ی توضیح دے علاوہ علم الکلام، حدیث، اخلاق، تفسیر، فقہ تے فلسفہ دے مختلف مسائل دے لئی مفید سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ اِس شرح نو‏‏ں اِنتشارات دانش گاہِ تہران نے سید جلال الدین محدث اُرمَوِی دے مقدمہ، تصحیح تے تعلیق دے نال شائع کیتا ا‏‏ے۔

حوالے