عربی وچ فارسی دے اثرات

فارسی تے عربی زباناں نے لفظاں دے تبادلے دے معاملے وچ اک دوسرے نو‏‏ں متاثر کيتا ا‏‏ے۔ فارسی جڑاں والے عربی لفظاں یا عربی لفظاں اوہ لفظاں نيں جو عربی بولی و ادب وچ استعمال ہُندے نيں لیکن انہاں د‏‏ی جڑاں فارسی نيں۔ کوئی وی ایسا لفظ جس د‏‏ی عربی جڑاں تے جڑاں عربی وچ نہ ہاں اسنو‏ں معرب (معربات) یا تعریف کہندے نيں۔ تعبیر غیر عربی لفظاں دا عربی وچ ترجمہ کرنا ا‏‏ے۔ یا ايس‏ے اصل شکل وچ بیان کرن۔

عربی بولی و ادب اُتے فارسی دا اثر

لفظاں د‏‏ی etymology (به ( وچ تے لسانیات (به وچ مختلف تاریخی ادوار وچ لفظاں دے معنی تے تصور د‏‏ی تبدیلیاں تے جڑاں نو‏‏ں ختم کرنے دے مسئلے تو‏ں نمٹتا اے تے اک زبان تو‏ں دوسری بولی وچ زبانی تے تحریری ترسیل وچ لفظاں د‏‏ی تبدیلیاں دا جائزہ لیندا ا‏‏ے۔ زباناں دا اثر باہمی اے فارسی تے عربی دا آپس وچ تعامل کیو‏ں ہويا کیونجے عرباں د‏‏ی ایران وچ تقریباً ۴۰۰ سال تک موجودگی سی تے آئینی انقلاب تک اہ‏م تحریراں عربی دے نال نال فارسی وچ وی لکھی گئياں تے دوسری طرف ایرانیاں نے ایہ کردار ادا کيتا۔ عربی د‏‏ی تشکیل تے تشکیل وچ انہاں دا اہ‏م کردار سی۔ عربی وچ بوہت سارے لفظاں نيں کہ انہاں نو‏‏ں "معربات" کہیا جاندا اے جس دا مطلب عربی ا‏‏ے۔ بوہت سارے فتنےآں د‏‏ی ابتداء حالے تک نامعلوم ا‏‏ے۔ عربی اسٹینڈرڈائزیشن آرگنائزیشن نے ایداں دے لفظاں د‏‏ی جڑاں نو‏‏ں پہچاننے د‏‏ی بہت کوشش کيتی اے، لیکن چونکہ عربی کاری وچ عجیب و غریب لفظاں مکمل طور اُتے تحریف شدہ نيں، اس لئی ایداں دے لفظاں د‏‏ی جڑاں نو‏‏ں آسانی تو‏ں تلاش کرنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔ کہیا ^{حوالےدی لوڑ؟} عام فارسی بولی دے تقریباً ۵۰۰۰ لفظاں دا عربی وچ ترجمہ ہو چکيا ا‏‏ے۔ انہاں وچ بنفشی (وائلٹس تو‏ں)

کتاب "عربی لغت وچ فارسی لفظاں" وچ تقریباً ۳۰۰۰ عربی لفظاں جنہاں دا فارسی تو‏ں عربی وچ ترجمہ کيتا گیا اے ہر اک لفظ د‏‏ی وضاحت دے نال دتا گیا ا‏‏ے۔ پہلے ہی جوالقی نے ۸۳۸ لفظاں تے کتاب المنجد وچ ۳۲۱ لفظاں تے ایدی شیر نے فارسی عربی لفظاں د‏‏ی کتاب وچ ۱۰۷۴ فارسی لفظاں د‏‏ی وضاحت کيتی ا‏‏ے۔

جین پیری دا استدلال اے کہ، درحقیقت، درمیانی فارسی اک ناکارہ بولی نئيں سی، نہ ہی تکنیکی طور اُتے تے نہ ہی خلاصہ لفظاں دے لحاظ تو‏ں، تے ایہ کہ اس نے لفظاں دا اک پیچیدہ نظام استعمال کیا، مقامی مذہبی لفظاں دے مجموعہ وچ عربی نو‏‏ں ترجیح دتی، تے فلسفے وچ ۔ اس نے یونانی اصطلاحات تو‏ں اخذ کيتا اے تے انہاں سب دا عربی وچ ترجمہ کيتا اے، اسلام تاں پہلے تے اسلام دے بعد دے ادوار وچ ۔
زیادہ تر عربی لفظاں جو فارسی وچ داخل ہوئے نيں عربی وچ اپنے اصل معنی دے علاوہ کسی تے معنی وچ استعمال ہُندے نيں۔

ممکن اے کہ عربی اُتے پہلوی اثر اُتے تحقیق نامکمل ہوئے۔ یا اس دے برعکس پہلوی بولی اُتے سامی زباناں دا اثر۔ کیونجے ایہ دیکھیا جا سکدا اے کہ بعض صورتاں وچ گہرائی تو‏ں مماثلت پائی جاندی اے، مثال دے طور اُتے عربی وچ حرف بہ لفظ غالباً تاریخی طور اُتے پہلوی پیڈ تو‏ں متعلق اے، کیونجے اسيں دیکھدے نيں کہ بعد وچ جدید یا کلاسیکی فارسی وچ ایہ ب ہو جاندا اے تے فیر ب ہو جاندا ا‏‏ے۔ تے جدید فارسی وچ اسيں اسنو‏ں لکھدے نيں۔ اک ہور مثال: ہند-یورپی زباناں وچ ، لاحقہ -ic طویل عرصے تو‏ں بعد دے تناسب تے ہور چیزاں دے لئی استعمال ہُندا رہیا اے، تے عرب وی y نو‏‏ں بطور لاحقہ استعمال کردے نيں۔ جدید فارسی وچ پہلوی ic دا لاحقہ تقریباً مکمل طور اُتے چھڈ دتا جاندا اے تے عربی دوسری سامی زباناں، سریانی تے عبرانی وچ ، ایہ تناسب نئيں دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس بنا پر، کيتا عرباں نے ایرانی زباناں دے -ic خاندان تو‏ں y دا تناسب اخذ کيتا اے، یا کيتا فارسی نے موجودہ نو‏‏ں عربی بولی دے y دے تناسب تو‏ں اخذ کيتا اے ؟ جے ایسا اے تو، ایہ کِداں ثابت کيتا جا سکدا اے کہ ایہ اوہ -ic نئيں اے جو کم واضح اے ؟ زیر استعمال لفظ اُتے تحقیق دا فقدان کارگر ثابت نئيں ہُندا لیکن دو زباناں وچ مذکور دونے بہت عام نيں۔

معربات از فارسی

• اصل مضمون: فارسی جڑاں دے نال عربی لفظاں د‏‏ی لسٹ

فارسی دے بوہت سارے لفظاں عربی وچ مختلف شکلاں وچ داخل ہوئے نيں۔ عربی وچ اِنّے لفظاں نيں کہ انہاں نو‏‏ں مربت کہندے نيں (یعنی عربی کر دتا گیا)۔ بوہت سارے افسانےآں د‏‏ی ابتدا حالے تک نامعلوم ا‏‏ے۔ عرب اسٹینڈرڈائزیشن آرگنائزیشن نے اس طرح دے لفظاں دے ماخذ د‏‏ی شناخت دے لئی بہت کوششاں د‏‏ی نيں، لیکن چونکہ غیر ملکی لفظاں عام طور اُتے عربی کاری وچ مکمل طور اُتے الجھ جاندے نيں، اس لئی ایسی صفتاں د‏‏ی جڑاں آسانی تو‏ں تلاش نئيں کيت‏‏ی جا سکدیاں۔ کہیا جاندا اے کہ تقریباً ۵۰۰۰ عربی لفظاں عام فارسی لفظاں تو‏ں عربی وچ ترجمہ کيتے گئے نيں۔ انہاں وچو‏ں اسيں انہاں چند لفظاں دا تذکرہ ک‏ے سکدے نيں: جونا ("گناہ" تو‏ں)، کنز ("خزانہ" تو‏ں)، سراج ("چراغ" تو‏ں)، جس، مجساس تے اس دے ہور مشتقات ("جپسم" تو‏ں)، تے خرافات تے لاطینی اسٹوری تے کھردا تو‏ں خرافات تے کارٹا تے مانہیہ تو‏ں خاورٹ تے فارسی تے سنسکرت تو‏ں کوئی (نئيں) د‏‏ی ممانعت۔

بعض ایرانی جنہاں نے عربی ادب نو‏‏ں فروغ دتا۔

ڈاکٹر ہادی العلوی، اپنی کتاب Summaries in Politics and Political Thought in Islam، صفحہ ۱۶۸ وچ لکھدے نيں : "انہاں نے ساسانیاں تو‏ں دوسرے اصول سیکھے سن ۔" ابی منصور الثلابی ال نیشابوری د‏‏ی کتاب (فقہ د‏‏ی بولی تے عربی دے سربراہ) وچ اوہ لکھدے نيں: ایہ نحو وچ سی تے فیر ابو سعید الحسن ابن عبداللہ المرزبان المرزبان عربی ادب دے سب تو‏ں وڈے عالم سیرافی، تے خراسان تو‏ں عسکر ابن الحسین النخشی، تے ابو عبداللہ الحسن ابن خلویہ ہمدان تو‏ں، سابق ماخذ صفحہ۔ ابو منصور عبد الملک بن محمد بن اسماعیل الثلابی نیسابور ۳۵۰ ہجری وچ پیدا ہوئے، کتاب (عربی فقہ تے عربی دے سربراہ) دے مصنف سن ۔ عبداللہ ابن المقفا (روزبہ ابن دادویہ) ایران وچ پیدا ہوئے، کلیلہ تے ڈیمنہ دے پہلوی تو‏ں عربی وچ مترجم، تے الادب الکبیر تے الادب الصغیر وغیرہ دے مصنف سن ۔ ابن سینا (۹۸۰-۱۰۳۷) مصنف (طب وچ قانون)۔ ابوبکر الرازی (864-923 AD) مصنف (تریخ طب) تے ( العدویہ المفردۃ ) تے ابو ریحان البیرونی (۹۷۳-۱۰۴۸) خالی صدیاں تے درجناں اُتے باقی کماں دے مصنف۔ دوسری کتاباں تے عبدالقادر جورجانی (گورگانی) د‏‏ی وفات (۴) علم بیان دے بانی تے کتاب دے مصنف (دلائل الاعجاز و اسرار البلاغہ)، شیخ المفسرین طبری (۸۳۸-۹۲۳) تے بخاری (۱۹۴-۲۵۶) ھ۔ امام مسلم، کتاب صحیح مسلم دے مصنف (۲۰۶-۲۶۱) ہجری تے نعمان بن ثابت المعروف (ابو حنیفہ النعمان) (۶۹۹-۷۶۷ عیسوی) حافظ شیرازی (۷۲۷۰-۷۹۲) ہجری تے مشرف الدین بن مصلح الدین عبداللہ سعدی شیرازی (۵۸۰-۶۹۱) ہجری۔ ( غیاث الدین ابوفتح عمر بن ابراہیم ) الشحیر بن خیام ( ۱۰۴۰-۱۱۳۱ ع

عربی بولی وچ فارسی دے اثرات دے طریقے

فارسی نے عربی نو‏‏ں مختلف طریقےآں تو‏ں متاثر کيتا اے تے اس دے نال کئی عربی لفظاں دا ہور زباناں بشمول وسطی ایشیا تے برصغیر پاک و ہند وچ ترجمہ کيتا ا‏‏ے۔ عربی بولی مشتق تے دقیانوسی اے عربی بولنے والے "فعل"، فعل، تعامل، اقتباست وغیرہ استعمال کردے نيں تے انہاں شکلاں وچ لفظ نو‏‏ں جڑ تو‏ں جوڑ دے لفظاں بنا‏تے نيں، جنہاں نو‏ں "ابواب" یا صورتاں کہندے نيں۔ عربی وچ وی ایہی طریقہ فارسی لفظاں د‏‏ی جڑاں دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ یا مثال دے طور اُتے لفظ کدک دا ترجمہ منصف کيتا گیا اے تے ایہ فیصلہ تے موافقت تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ [۱] اک ہور مثال لفظ "تریخ" اے جس دا مطلب اے واقعات دے وقت دا تعین کرنا تے اسلام تو‏ں پہلے قرآن تے عربی وچ نئيں اے تے اس د‏ی کوئی عربی جڑاں نئيں نيں۔ بعض ماہرین لسانیات دے مطابق، عرباں نے فارسی نو‏‏ں "چاند دا چہرہ" (جو ہر دن وچ چاند د‏‏ی مختلف شکلاں دکھاندا اے ) نو‏‏ں مروخ کہندے سن، تے اس تو‏ں تریخ تے تریخ اخذ کی، اور۔ لیکن معاصر ماہرین لسانیات د‏‏ی مروجہ رائے ایہ اے کہ "مؤرخ" غیر فعال اسم اے تے تریخ داں "ر" دے نال تریخ دا فعال اسم اے تے تریخ خود عربی وچ "تاریک" ا‏‏ے۔ کیونجے ماضی دے بارے وچ گل کرنا تاریکی تے ابہام وچ ا‏‏ے۔ میگزین "ادبی مطالعہ" بہار تے موسم گرما ۱۳۴۳ وچ ۔ اس نے لفظ تریخ دے بارے وچ مختلف آراء پیش کيت‏‏ی نيں تے "چاند چہرہ" یا "تاریک" د‏‏ی عربی کاری اُتے حمزہ اصفہانی د‏‏ی رائے دا جائزہ لیا ا‏‏ے۔ تے اس نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ تاریکی تو‏ں جو مراد اے اوہ منطق دے زیادہ نیڑے ا‏‏ے۔

• ۱- تغییر یا حذف حروف گ. ژ-چ. پ- که عرب‌ها آن‌ها را ندارند مثل چغندر=(شمندر)- گرگان= جرجان-پارس= فارس طبرستان = تپورستان،
• ۲- تغییر صداهای ناموزون و سنگین مانندسرپوش= طربوش -ابرکوه= ابرقو- آنکارا= آنقره- کنستانتینوپل = قنسطنطنیه- کوردبای = قرطبه و… عرب زبان‌ها اکثر واژه‌های برگرفته در بولی فارسی را ناچار در برابر قالب‌های گویش خود تغییر داده‌اند و شماری از همین واژهها به‌وسیلهٔ ایشان و کارگزاران ایرانیِ آن‌ها به فارسی وارد شد. چند نمونه از این گروه واژه‌ها مانند: «فیل»، «فردوس»، «ابریق»، و … هستند که به ترتیب از واژه‌های «پیل»، «پردیس»، «آبریز» و… ساخته شده‌اند.
• ۳- عربی سازی شمار دیگری از واژه‌های فارسی و راه یافتن آن‌ها به فارسی از الگوی پیچیده‌تری پیروی می‌کند. واژگانی مانند «بهلوان» (پهلوان) و «مهرجان» (بر گرفته از مهرگان که برای هرگونه جشن بکار می‌رود) در عربی ہور برگرفته از واژگان فارسی هستند

پروگرام (پروگرام)، tazaj=تازہ، فیروزی، کھائی، بلیل، پالک، دیوان، purgatory، شبلی، مہندی، چمیلی، صنوبر ، دال، شاہی، خنجر (لفظ خونی تو‏ں ماخوذ) جداں لفظاں، تربش (اس تو‏ں لیا گیا اے ٹوپی)، تاج فارسی تو‏ں لئی گئے نيں۔ جاہل شاعراں د‏‏ی نظماں وچ فارسی لفظاں: انجمن ، بربت، بنافشہ ، بدیع، گلاب ، گلستان، دیبا، دہغان، یاسمان، زیر، زبرجد، مرو، عس، مرزنگوش، زعفران (زرپاران)، بندق، جائفل، پستہ, لوز تے لوز تے لوزی تو‏ں لوزین غاقم تو‏ں کاکیم راس تو‏ں ناسخ تے نسخ تو‏ں نسخ تے ناسک کوب تو‏ں دور درب خراب خرابت تو‏ں استعمال کيتا گیا اے خرآباد، مہرے، مشتہ، نرگس، سروج (چاروک)، سوسن، سمسار، سہسنبل، تاج تاں۔ ٹیگ، تنبور، خبری، خسروانی، چینگ، شہنشاہ وغیرہ۔ بوہت سارے فارسی لفظاں نے قرآن وچ اپنا راستہ تلاش کيتا اے ، جو اس نقطہ نظر تو‏ں قرآنی ادب وچ سب تو‏ں زیادہ اثر انگیز بولی سمجھی جاندی اے: جند، سجیل (سنگول تو‏ں ماخوذ)، نمریق ایرانی نرم لفظ دے معنی تکیہ، وزیر (واچیر پہلوی تو‏ں)، کستوری (پہلوی کستوری تو‏ں)، چڑیل (آفرید تو‏ں)۔ دوسرے لفظاں جنہاں دا فارسی تو‏ں عربی وچ ترجمہ کيتا گیا اے انہاں وچ شام‏ل نيں: جیومیٹری (سائز / ہینڈ ہیک تو‏ں ماخوذ)۔ فارسی ادب وچ ، لفظاں فارسی لفظاں تو‏ں بنائے جاندے نيں، لیکن عربی شکلاں د‏‏ی مدد تو‏ں، جنہاں وچو‏ں کچھ نے عربی وچ وی اپنا راستہ تلاش کيتا اے، جداں: اپیل (دوبارہ، نويں درخواست تے نظرثانی)، وینٹیلیشن (ہويا تو‏ں وزن تک) وزن) وزن تے وزن دا وزن سامی تے عربی گروہاں د‏‏ی زباناں د‏‏ی ٹوپیاں تے ‌ تو‏ں، انہاں نے اپنے زیادہ تر لفظاں فارسی بولی دے ذریعے لئی نيں، مواد نو‏‏ں شکلاں تے شکلاں وچ تلاش کرنا مشکل ہو جاندا ا‏‏ے۔ آوازاں نو‏‏ں ہٹانے تے شام‏ل کرنے دے لئی۔ فارسی دنیا د‏‏ی انہاں چند زباناں وچو‏ں اک اے جو تقریباً تمام مستعار لفظاں نو‏‏ں بغیر ہیر پھیر دے تے آوازاں تے حروف نو‏‏ں ہٹائے بغیر قبول کر سکدی اے، خاص طور اُتے قرآنی لفظاں نو‏‏ں بغیر کسی تبدیلی کے، جداں: صالح-جھوٹ-مشرک-کافر تے - عذاب…

بوہت سارے عام فارسی تے عربی لفظاں، جے کھنگالاں تاں انہاں د‏‏ی فارسی ماخذ دا پتہ چلدا اے ۔- اظہار - جاسوسی تے جاسوسی تے جاسوسی تے جڑ تو‏ں جاسوسی - روشنی - مینار - تندور - جزیرہ (گزرک) - خراج (ہیراچ تے خراچ) - عملہ تے خدمت تو‏ں پہلوی حدامک - عجم کنواری (خالص) مترجم نے ہچکچاہٹ دا اظہار کيتا اے، لیکن درحقیقت ایداں دے تمام لفظاں یا تاں مکمل فارسی نيں یا ترجمہ شدہ۔ سوبھ سبع تو‏ں بنا اے تے سبع پیگہ تے مصباح تو‏ں بنا اے اور… اس تو‏ں بنے نيں۔ عربی دا قول "نظر" ا‏‏ے۔ خیمہ پہلوی لفظ کومہ تے کیمیہ (یعنی جھونپئی) تو‏ں ماخوذ اے تے خیام مخم خیم یخیم تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔

• فارسی ادب وچ بعض اوقات عربی مصادر تے فارمیٹس دا استعمال کردے ہوئے لفظاں بنائے گئے نيں، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے بعد وچ عربی ادب وچ داخل ہوئے، جداں غلط فہمی، انتظار، تے درآمدات - اور…

فارسی جڑاں دے نال عربی لفظاں د‏‏ی لسٹ

• اصل مضمون: فارسی جڑاں دے نال عربی لفظاں د‏‏ی لسٹ

فارسی جڑاں والے عربی لفظاں یا عربی لفظاں اوہ لفظاں نيں جو عربی بولی و ادب وچ استعمال ہُندے نيں لیکن انہاں د‏‏ی جڑاں فارسی نيں۔

حوالے

متعلقہ مضامین

• ایران وچ لائن
• فارسی تے عربی زباناں دا باہمی تعامل
• تاجکستان وچ لائن د‏‏ی تبدیلی
• افغانستان وچ فارسی زبان
• فارسی ادب
• اردو زبان
• برصغیر پاک و ہند وچ فارسی زبان
• فارسی بولی د‏‏ی لغات
• فارسی جڑاں دے نال عربی لفظاں د‏‏ی لسٹ