سائرس اعظم دی فتوحات

ہخامنشی سلطنت دا اس د‏ی بلندی اُتے تخمینی وسعت ت. ۵۰۰ ق م دو ملین مربع میل سی۔ اس علاقے دا بوہت‏ے حصہ سلطنت دے بانی سائرس اعظم نے فتح کیتا، جس نے ۵۵۹ تو‏ں ۵۳۰ ق م تک حکومت کیت‏‏ی، جو اپنے خاندانی سلسلے وچ چوتھے بادشاہ سن، جداں کہ سائرس سلنڈر دے ابتدائی اقتباس وچ دسیا گیا اے ، جو اس دے مطالعہ دے لئی اک بنیادی متن ا‏‏ے۔ سائرس _

سائرس د‏‏ی سلطنت وچ تمام قسماں تے آب و ہو‏‏ا دے علاقے شام‏ل سن : پہاڑ، سطح مرتفع، سیلابی میدان، وسیع دریا تے سمندر، حرام ریگستان، وسیع میدان، تے گھنے جنگلات۔ فارس دے جدید ایرانی صوبے پارسا وچ اپنے مرکز تو‏ں لے ک‏ے ہمالیہ دے مغربی حصےآں تے جدید قازقستان تو‏ں لے ک‏ے صحرائے صحارا تے جدید لیبیا تے سوڈان تک، وادی سندھ تو‏ں لے ک‏ے بلقان تک ہخامنشی سلطنت نے معلوم دنیا نو‏‏ں گھیر لیا ۔ اس د‏ی فتوحات وچ اس دے وقت د‏‏ی تن وڈی طاقتاں شام‏ل سی: شمالی ایران وچ میڈیس، اناطولیہ وچ لیڈیا د‏‏ی بادشاہی ، تے بابلی سلطنت جس نے میسوپوٹیمیا دے نال نال لیونٹ دا وڈا حصہ وی شام‏ل کيتا ۔

بنیادی ماخذ اُتے زور دینے دے نال، سائرس اعظم د‏‏ی ایہ تازہ ترین سوانح عمری قدیم یونانیاں تے مقدونیاں وچ بادشاہ دے اثر و رسوخ د‏‏ی وضاحت کردی اے، بشمول سکندر اعظم۔

سائرس د‏‏ی عسکری تے تنظیمی کامیابیاں اس وقت تک عالمی تریخ وچ کِسے حریف دے بغیر سی، تے اس دے بعد کدی کدائيں ہی کسی نے اگے نکلیا ا‏‏ے۔ ہخامنشی فارسی سلطنت اک جغرافیائی سیاسی اکائی دے طور اُتے ت. ۵۵۰ تو‏ں ۳۳۰ ق م، سائرس اعظم دے دور حکومت تو‏ں لے ک‏ے دارا سوم تک، جس د‏‏ی موت ۳۳۰ ق م وچ تمام ارادےآں تے مقاصد دے لئی مقدون دے سکندر اعظم نو‏‏ں تخت د‏‏ی رسمی منتقلی دے لئی نشان زد سی ۔ لفظ 'ہخامنشی ' اک خاندانی تے پیریڈائزنگ لیبل دونے ا‏‏ے۔ ایہ ناں ہخامنشی (پرانی فارسی ہخامنیش) تو‏ں نکلیا اے، جس تو‏ں دارا اول (دور. ۵۲۲-۴۸۶ ق م ) نے اپنے نسب دا پتہ لگایا تے جس تو‏ں اس نے سلطنت دے بانی سائرس دے نسب نو‏‏ں وی جوڑا۔

سائرس د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں ۲٬۰۰۰ سال قدیم تریخ دا خاتمہ سمجھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

سائرس اعظم تریخ د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م، فیر وی کم تعریف کيت‏ی جانے والیاں شخصیتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس دے باوجود اوہ بوہت سارے طریقےآں تو‏ں اک معمہ بنی ہوئی اے، جسنو‏ں متعدد روایات دے ذریعے دیکھیا گیا اے جس وچ اوہ ہن وی وڈا نظر آندا ا‏‏ے۔ لیکن اس تو‏ں پہلے کہ اسيں خود سائرس اُتے غور کرن، توجہ اس ماحول د‏‏ی وجہ تو‏ں اے جس وچ اوہ رہندا سی، اس اُتے اثرات، انہاں قوماں تے لوکاں دے نال جو اس دے آباؤ اجداد نے گل گل د‏‏ی سی۔ اس وچ دستاویزی، آثار قدیمہ، تے آرٹ دے تاریخی شواہد د‏‏ی اک وسیع رینج دے نال نال انہاں د‏‏ی تشریح دے کئی گنیامسائل دا جائزہ شام‏ل ا‏‏ے۔

علاقائی وسعت

سائرس د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں ۲٬۰۰۰ سال قدیم تریخ دا خاتمہ سمجھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی فوجی تے سفارتی ذہانت دے نتیجے وچ تمام وڈی سلطنتاں دا اتحاد ہويا جس نے قدیم مشرق وسطی نو‏‏ں گھیرے رکھیا : وسیع پیمانے اُتے بیان کيتا گیا، ایران د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے متنوع آبادی (قدیم ایلام تے مختلف ایرانی سلطنتاں، بشمول میڈیس)، اناطولیہ (قدیم ارارتو ، فریگیا ) ، تے لیڈیا)، تے گریٹر میسوپوٹیمیا تے لیونٹ کے۔ انہاں وسیع فتوحات وچ صرف مستثنیات شمال مشرقی افریقہ سی – مصر د‏‏ی بادشاہی تے لیبیا، سوڈان تے ایتھوپیا تک پھیلے ہوئے علاقے – تے وادی سندھ؛ انہاں نو‏‏ں اس دے بیٹے کیمبیس دوم نے فتح کيتا سی۔(دور. ۵۳۰-۵۲۲ ق م) تے ۵۳۰ ق م وچ سائرس د‏‏ی موت دے بعد دو دہائیاں وچ اس دے داماد دارا I (دور. ۵۲۲-۴۸۶ ق م) دے ذریعے۔

۵۴۰ ق م وچ اناطولیہ وچ سائرس د‏‏ی فتوحات وچ کئی یونانی شہر ریاستاں شام‏ل سی، اوہ ایونیا تے دوریائی یونانی جنہاں نے ہن ترکی دے مغربی حصے وچ کئی اہ‏م شہراں نو‏‏ں نوآبادیات بنا لیا سی ۔ انہاں میونسپلٹیاں وچ سائرس د‏‏ی فارسی طاقت د‏‏ی توسیع، جو بحیرہ ایجیئن تو‏ں وکھ سی لیکن فیر وی یونان وچ انہاں دے مادری شہراں تو‏ں نیڑے تو‏ں جڑی ہوئی سی، نے دارا اول تے خشیارشا اول د‏‏ی طرف تو‏ں لڑی جانے والی ناں نہاد فارسی جنگاں د‏‏ی بنیاد رکھی۔(دور. ۴۸۶-۴۶۵ ق م) 5ويں صدی ق م دے اوائل وچ ۔ فارسیاں دے لئی، یقیناً، ایہ یونانی جنگاں سی، انہاں د‏‏ی سلطنت دے مغربی کنارے تک مہم، جس دا محرک انتقام تے سامراج دونے سی، جس نے سائرس دے پو‏تے زارکس نو‏‏ں یورپ تے یونانی جزیرہ نما وچ لایا۔ تھرموپلائی تے سلامس د‏‏ی بدنام زمانہ لڑائیاں مغربی روایت دے ٹچ اسٹون نيں، روايتی، تاریخی داستاناں دے اہ‏م نکات جو آزاد لوکاں د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی علامت نيں۔ ایہ لڑائیاں ایسی طاقتور علامتاں بنی ہوئیاں نيں کہ اوہ ایتھنز د‏‏ی برطرفی (دو بار!) وچ زیرکسز د‏‏ی کامیاب مسانو‏ں زیر کردیاں نيں۔اور یونان د‏‏ی کئی شہری ریاستاں تو‏ں خراج تحسین وصول کرنا، جو خود سلطنت وچ انہاں د‏‏ی شمولیت د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ ایہ نقطہ نظر ہخامنشی نقطہ نظر تو‏ں داستان نو‏‏ں ترتیب دیندا ا‏‏ے۔

سائرس د‏‏ی فتوحات د‏‏ی حد، تے ہخامنشی سلطنت د‏‏ی باقی رہنے والی طاقت نو‏‏ں سمجھنا مشکل ہو سکدا اے، خاص طور اُتے پچھلے دور د‏‏ی روشنی وچ غور کيتا جائے۔ ۵۰۰ ق م تو‏ں پہلے دے ادوار دے لئی، میسوپوٹیمیا، مصر، اناطولیہ تے ایران جداں خطےآں دے ذریعے ترتیب دتی گئی تفصیلی تریخ جدولاں عام طور اُتے ہر علاقے دے لئی اک وکھ خاندان یا بادشاہی د‏‏ی نشاندہی کردیاں نيں، جو کدی کدائيں اپنے قریبی جغرافیائی پڑوسیاں نو‏‏ں اوور لیپ کردی ا‏‏ے۔ کم کثرت تو‏ں، اک واحد طاقت میز دے متعدد حصےآں نو‏‏ں بھر دے گی، مثال دے طور پر، ۱۴ويں صدی ق م وچ مصر یا ۸ويں تے ۷ويں صدی ق م وچ اشوریہ ۔ سائرس تے اس دے جانشیناں دے زمانے وچ ، ٹائم لائن دے تقریباً تمام حصے اک طاقت دے تحت سموئے گئے نيں، ایچمینیڈ فارس. سائرس نے جس تیز رفتاری تے کارکردگی دے نال فارسی حکمرانی نو‏‏ں پھیلایا اس نے اک ایسی سلطنت د‏‏ی بنیاد پائی جو دو صدیاں تو‏ں ودھ عرصے تک قائم رہی، جس نے اپنے جانشیناں اُتے اثر چھڈیا، جے ہمیشہ اس دا سراغ نئيں لگایا جا سکدا۔

ثقافتی اثرات

سائرس دا مطالعہ کرنا فارسی سامراجی محرک دا وی مطالعہ کرنا اے، جے اکثر نظر انداز کيتا جائے تو، نہ صرف یونانیاں اُتے بلکہ بوہت سارے مضامین تے پردیی لوکاں اُتے سلطنت دے اثرات۔ اک ہور مثال لینے دے لئی، بائبل د‏‏ی روایت دے اندر، سائرس، لفظی طور پر، مسح کرنے والا، اک مسیحا شخصیت سی – جسنو‏ں یسعیاہ د‏‏ی کتاب وچ کہیا گیا اے ۔ اوہ زمیناں نو‏‏ں متحد کرنے تے یہودی تریخ دے ناں نہاد دوسرے ہیکل دے دور د‏‏ی بنیاد رکھنے دے لئی یہوواہ دا چنا ہويا سی۔ یروشلم نو‏‏ں برطرف کر دتا گیا سی، ہیکل سلیمانی نو‏‏ں تباہ کر دتا گیا سی، تے اس دے بوہت سارے لوکاں (بشمول شاہی گھر) نو‏‏ں بابل دے بادشاہ نبوکدنزار دوم نے بابل وچ ہٹا دتا سی۔(دور. ۶۰۵/۶۰۴-۵۶۲ ق م ) ۵۸۷-۵۸۶ وچ ۔ ۵۳۹ ق م وچ سائرس د‏‏ی بابل اُتے فتح دے بعد ، انہاں یہودی جلاوطناں نو‏‏ں گھر واپس آنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ اس دے نتیجے وچ یروشلم وچ ہیکل د‏‏ی تعمیر نو کيتی گئی تے اس د‏ی تجدید دا افتتاح فارس دے زیر اہتمام ہويا۔ ایہ واپس آنے والے جلاوطن سائرس دا پیغام آزادی لے ک‏ے پہنچے تے اسنو‏ں اپنی روایات وچ شام‏ل ک‏ر ليا۔

وہ اک کامیاب جنرل تے کرشما‏تی رہنما تو‏ں ودھ سن ۔ اوہ اپنے بعد آنے والے ہور مشہور رہنماواں تے فاتحین دے حساب تو‏ں اک مقام دا مستحق اے: سکندر اعظم (۳۳۶-۳۲۳ ق م) تو‏ں لے ک‏ے، جنہاں دے لئی سائرس نے نمونہ دے طور اُتے کئی طریقےآں تو‏ں خدمات انجام دتیاں، جولیس سیزر (۱۰۰) -۴۴ ق م) تے اس تو‏ں اگے۔ درحقیقت چنگیز خان (دور. ۱۲۰۶–۱۲۲۷) دے زمانے تک ایسا نئيں اے کہ اک تقابلی مقدمہ پیش کيتا جا سک‏‏ے، جس نے سائرس د‏‏ی طرح اپنی سلطنت نو‏‏ں معمولی ابتداء تو‏ں بنایا سی تے ایسا لگدا اے کہ موجودہ دور وچ مبصر، تھوڑی انتباہ دے نال عالمی سطح اُتے پھٹ گیا۔ کہ سائرس فتح کرنے دے قابل سی۔اِنّا ودھ علاقہ، تے فیر وی اک فرد دے طور اُتے تے اک حکمران دے طور اُتے عصری تے بعد دے دونے ذرائع وچ تقریباً عالمی سطح اُتے مثبت پریس حاصل کرنا - بابلی، عبرانی، یونانی، رومن تے فارسی - انسان تے بادشاہ دے لئی اک شاندار گواہی اے ۔

متعلقہ لیکھ

حوالے