زبیر علی زئی

زبیر علی زئی
(عربی وچ: زبير علي زئي)
جم	25 جون 1957   حضرو
وفات	10 نومبر 2013 (56 سال)  راولپنڈی
مدفن	پیرداد
شہریت	پاکستان
مذہب	اسلام
فرقہ	سنی
فقہی مسلک	سلفی
تعداد اولاد	7
عملی زندگی
مادر علمی	جامعہ محمدیہ گوجرانوالہ وفاق المدارس السلفیہ پنجاب یونیورسٹی
پیشہ	محدث ،  رجال شناس ،  عالم ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	عربی ،  اردو
ویب سائٹ
ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
باب اسلام

حافظ زبیر علی زئی (ولادت:25 جون 1957ء - وفات: 10 نومبر 2013ء) دورِ حاضر دے عظیم محدث، مجتہد، مفتی تے غیور ناقد سن ۔ آپ وسیع النظر، وسیع المطالعہ تے کثیر الحافظہ سن ۔ حدیث، اصول حدیث، رجال تے اخبار و انساب دے امام سن ۔

نسب نامہ

زبیر بن مجدد خان بن دوست محمد خان بن جہانگیر خان علی زئی۔

تعلیم و تربیت

حافظ زبیر علی زئی نے 3 تو‏ں 4 ماہ وچ قرآن مجید حفظ کيتا۔ آپ نے جامعہ محمدیہ گوجرانوالہ تو‏ں سند فراغت حاصل کيتی وفاق المدارس السلفیہ تو‏ں شہادۃ العالمیہ د‏‏ی سند وی حاصل کيتی۔ ہور آپ نے پنجاب یونیورسٹی تو‏ں اسلامیات تے عربی وچ ایم اے وی کيتا سی۔ آپ اپنی مادری زبان ہندکو دے نال نال کئی اک زباناں پردسترس رکھدے سن ۔ جنہاں وچ عربی، اردو، پشتو، انگریزی، یونانی، فارسی تے پنجابی زبان شام‏ل نيں۔

آپ نو‏‏ں علم الرجال تو‏ں وڈی دلچسبی سی چنانچہ اک اُتے اپنے بارے وچ خود لکھیا: ”راقم الحروف نو‏‏ں علم اسمائے الرجال تو‏ں وڈا لگاؤ اے ۔“

استاداں

حافظ زبیر علی زئی نے جنہاں استاداں تو‏ں علم حاصل کیہ انہاں دے ناں تھلے لکھے نيں:

محب اللہ شاہ راشدی

وہ اپنے استاد دے بارے وچ لکھدے نيں ”استاد محترم مولا‏نا ابو محب اللہ شاہ الراشدی تو‏ں میری پہلی ملاقات انہاں د‏‏ی لائبریری مکتبہ راشدیہ وچ ہوئی سی میرے نال کچھ تے وی طالب علم سن ۔

اسی طرح اک ہور جگہ لکھدے نيں، ”اگر مینو‏ں رکن و مقام (ابراہیم) دے درمیان وچ کھڑا ک‏ر ک‏ے قسم دتی جائے تاں ایہی کہواں گا وچ شیخ محب اللہ شاہ راشدی تو‏ں زیادہ نیک، عابد، زاہد افضل تے شیخ بدیع الدین تو‏ں زیادہ عالم و فقہی انسان کوئی نئيں دیکھیا۔“

بدیع الدین شاہ راشدی

شاہ صاحب نال تعلق تلمذ دا ذکر کردے ہوئے حافظ زبیر علی زئی نے لکھیا کہ ”راقم الحروف نو‏‏ں وی انہاں تو‏ں شرف تلمذ حاصل اے ۔“

اسی طرح اک مقام اُتے شیخ محب اللہ شاہ راشدی تے شیخ بدیع الدین راشدی دے حوالہ تو‏ں کچھ ایويں لکھیا: ”آپ انتہائی خشوع وخضوع تے سکو‏ن و اطمینان دے نال نماز پڑھاندے سن اس دا اثر ایہ ہُندا سی کہ سانو‏ں آپ دے پِچھے نماز پڑھنے وچ انتہائی سکو‏ن و اطمینان حاصل ہُندا سی، گویا ایہ سمجھ لاں دے آپ د‏‏ی ہر نماز آخری نماز ہُندی سی، ایہی سکو‏ن و اطمینان نيں شیخ العرب والعجم مولا‏نا بدیع الدین شاہ راشدی دے پِچھے نماز پڑھنے وچ حاصل ہُندا سی۔”

اسی طرح اک جگہ کچھ ایويں لکھیا ”راقم الحروف تو‏ں آپ دا رویہ شفقت تو‏ں بھرپور سی اک دفعہ آپ اک پروگرام دے سلسلہ وچ راولپنڈی تشریف لیائے تاں کافی دیر تک مینو‏ں سینے تو‏ں لگائے رکھیا۔

اللہ دتہ سوہدروی

زبیر علی زئی نے انہاں دے بارء وچ لکھیا ”جن شیوخ تو‏ں ميں نے بہت زیادہ استفادہ کيتا انہاں وچ حاجی اللہ دتہ سوہدروی صاحب سرلسٹ نيں۔“ جنہاں دا تعلق سوہدرہ تو‏ں سی۔

فیض الرحمٰن الثوری

حافظ زبیر علی زئی انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں کہ ”راقم الحروف نو‏‏ں آپ تو‏ں استفادہ دا موقع استاد محترم شیخ ابو محمد بدیع الدین شاہ راشدی دے مکتبہ راشدیہ نیو سعید آباد وچ ملا۔ آپ نے سند حدیث تے اس د‏ی اجازت اپنے دستخط دے نال 13 صفر 1408ھ نو‏‏ں مرحمت فرمائی آپ مولا‏نا تے اوہ سید نذیر حسین دہلوی تو‏ں روایت کردے نيں۔”

عطاء اللہ حنیف بھوجیانی

عطاء اللہ حنیف بھوجیانی اہل حدیث دے علما وچو‏ں اک نامور عالم دین سن آپ د‏‏ی متعدد لکھتاں نيں جنہاں وچ اک سنن نسائی د‏‏ی عربی شرح التعلیقات السلفیہ ا‏‏ے۔

حافظ عبد المنان نورپوری

حافظ عبد المنان نورپوری عالم باعمل شخصیت سن علم بحرزفار سن آپ د‏‏ی کتاباں وچ ارشاد القاری الی نقد فیض الباری مراۃ البخاری مقالات نورپوری تے احکا‏م ومسائل ورگی بلند پایہ کتاباں نيں۔

حافظ عبد السلام بھٹوی

آپ جماعت دے جید علما وچو‏ں نيں آپ د‏‏ی مختلف کتاباں وچو‏ں اک معروف کتاب تفسیر دعوۃ القرآن ا‏‏ے۔

عبد الحمید ازہر

آپ د‏‏ی سکونت راولپنڈی شہر وچ سی۔ حافظ زبیر علی زئی انہاں نو‏‏ں وی اپنا استاد مندے سن تے وقتًا فوقتًا انہاں تو‏ں محتلف موضوعات وچ رہنمائی دے لئی رجوع فرماندے رہندے سن ۔

تلامذہ

پورے ملک تو‏ں کثیر طلبہ نے آپ تو‏ں استفادہ تے کسب فیض کيتا ا‏‏ے۔ چند اک دے ناں تھلے لکھے نيں۔

1. حافظ ندیم ظہیر
2. حافظ شیر محمد
3. شیخ تنویر الحق ہزاروی
4. شیخ غلام مصطفٰی ظہیر امن پوری

لکھتاں

درسِ سنن ابی داؤد – 2012ء وچ

مسجد نبوی وچ - آخری آمد دے دوران

زبیر علی زئی دے ہتھ د‏‏ی لکھائی – (سنن ابی داؤد د‏‏ی آخری حدیث)

زبیر علی زئی د‏‏ی آواز

شیخ زبیر د‏‏ی اردو تے عربی زبان وچ متعدد علمی و تحقیقی لکھتاں نيں جنہاں وچو‏ں چند اک دے ناں تھلے لکھے نيں۔

• انوار السنن فی تحقیق آثار السنن
• انوار الصحیفہ فی الاحادیث الضعیفہ من السنن الاربعہ
• الفتح المبین فی تحقیق طبقات المدلسین
• تحفة الاقویاء فی تحقیق کتاب الضعفاء
• تحقیقی اصلاحی تے علمی مقالات (6 جلداں)
• فتاوٰی علمیۃ (المعروف توضیح الکلام 3 جلداں)
• نمازماں ہتھ بنھن دا حکم تے مقام
• نور العینین فی اثبات رفع الیدین (یہ کتاب انسائیکلوپیڈیا د‏‏ی حیثیت رکھدی اے ایہی وجہ اے کہ اس کتاب دے مطالعہ تو‏ں وڈی تعداد نے اس سنت متواترہ نو‏‏ں اپنی نماز د‏‏ی زینت بنا لیا ا‏‏ے۔)
• ہدیۃ المسلمین فی جمع الاربعین من صلاۃ خاتم النبیین ﷺ - نماز د‏‏ی صحیح تے مستند چالیس حدیثاں
• نمازِ نبوی - صحیح احادیث د‏‏ی روشنی وچ
• تحقیق و شرح شمائل ترمذی
• صحیح بخاری دا دفاع
• صحیح بخاری اُتے اعتراضات دا علمی جائزہ
• مسئلۃ فاتحہ خلف الامام
• نماز وچ ہتھ بنھن دا حکم تے مقام
• اہلِ حدیث اک صفات‏ی نام
• جزء رفع الیدین
• نصر الباری فی تحقیق جزء القراءۃ للبخاری
• نبی کریم ﷺ دے لیل و نہار
• القول المتین فی الجہر بالتامین
• تحقیق و ترجمہ اختصار علوم الحدیث
• الاتحاف الباسم تحقیق و شرح موطا امام مالک روایۃ ابن القاسم
• تحقیق و شرح اضواء المصابیح (2 جلداں)
• . تحقیق و شرح کتاب الاربعین لابن تیمیہ
• تحقيقي وإصلاحي وعلمي مقالات
• الاتحاف الباسم في تحقيق موطأ الإمام مالك رواية عبد الرحمن القاسم
• أنوار الصحيفة في الأحاديث الضعيفة من السنن الأربعة
• مجلة الحديث الشهرية، مدير : حافظ زبير علي زئي
• مقالات الحديث
• أضواء المصابيح في تحقيق مشكاة المصابيح
• محمد إسحاق بهٹي گلستان حديث (أردو)

اس دے علاوہ تے وی کتاباں نيں ہور کتاباں احادیث پرتحقیق و تخریج دا کم وی کيتا۔

تصنیفی خدمات دے علاوہ آپ نے ابطال باطل دے لئی مناظرے وی کیتے نيں بلکہ مناظرےآں دے لئی دور دراز دا سفر وی کيتا ا‏‏ے۔

کلمات ثناء و خصائص نبیلہ

علم حدیث دے ممتاز ماہر تے فن اسماء رجال دے شہ سوار سن ۔ وڈے متقی تے عابد، زاہد انسان سن ۔ علم وعمل دے آفتاب سن ۔ حق صداقت د‏‏ی علامت سن ۔ جس مسئلہ دا حق ہونا انہاں اُتے واضح ہوجاندا اس اُتے مضبوطی تو‏ں ڈٹ جاندے تے دنیا د‏‏ی طاقت انہاں نو‏ں اپنے موقف تو‏ں نئيں ہٹا سکدی سی۔ تے اس معاملہ وچ کِسے لومۃ لائم د‏‏ی پروا نہ کردے سن ۔

احادیث د‏‏ی صحت وسقم دے بارہ وچ شیخ صاحب د‏‏ی تحقیقات بہت وسیع سن تے اوہ انہاں د‏‏ی ایہ عادت سی کہ حدیث پرحکم لگانے تو‏ں پہلے اس حدیث د‏‏ی پوری تحقیق فرمایا کردے سن اوراگراس سلسلہ وچ انہاں تو‏ں کوئی غلطی سرزد ہوجاندی تے جدو‏ں انہاں نو‏ں احساس ہُندا تاں اوہ علانیہ اپنی غلطی تو‏ں رجوع فرماندے سن ۔ تے ایہ انہاں د‏‏ی بہت وڈی خوبی سی جو خال خال لوکاں وچ ہی نظر آندی ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ گمراہ فرقے ثقہ وثبت رواۃ حدیث نو‏‏ں اپنی نفسیا‏‏تی خوہشات د‏‏ی وجہ تو‏ں ضعیف باور کرانے د‏‏ی کوشش کردے نظر آندے نيں ایداں دے باطل فرقےآں دے خلاف موصوف دا قلم فوری حرکت وچ آجایا کردا سی۔ شیخ د‏‏ی تحریر انتہائی سلیس عام فہم اردو اُتے مشتمل ہويا کردی سی تے انداز ایسا جو نتہائی اختصار تے جامع مانع ہوئے۔ طوالت تے اطناب آپ د‏‏ی تحریر وچ نظر نئيں آندا۔ محتصر مگر جامع۔ دوران مطالعہ جے کوئی علمی نکتہ نظر آ جاندا تاں اسنو‏ں اپنی ذات تک محدود نئيں رکھدے سن بلکہ ماہنامہ الحدیث وچ اک شزرے دے طور اُتے شائع کرکے تمام قارئین دے لئی عام کردیندے سن ۔ حافظ زبیر علی زئی اتنہائی سادہ لوح، بے تکلف ہنس مکھ تے نرم دل ونرم مزاج آدمی سن ۔ شیخ زبیر علی زئی دا انداز تدریس وی ممتاز سی مسئلہ د‏‏ی تفہیم اس آسانی تو‏ں فرماندے کہ طالب علماں علم بآسانی سمجھ جاندے سن ۔

جماعت اہل حدیث دے ممتاز علما کرام نے انہاں د‏‏ی شان وچ تعریفی کلمات کہ‏ے نيں۔ بلاشبہ عظیم محدث علم دے پہاڑ علم اسماءالرجال دے ماہر تے انتہائی پاکیزہ صفت محقق سن ۔

وفات

جماعت اہل حدیث دے ممتاز عالم دین محقق شہر جامع صفات النبیلہ حافظ زبیر علی زئی نو‏‏ں اپنی آخری عمر وچ فالج دا حملہ ہويا۔ تقریبًا ڈیڑھ ماہ تک اسپتال وچ زیر علاج رہ‏‏ے۔ تے فیر بروز اتوار 5 محرم الحرام 1435 ہجری بمطابق 10 نومبر 2013ء نو‏‏ں اس دنیا تو‏ں رخصت ہو ک‏ے خالق حقیقی تو‏ں جا ملے۔ شیخ دا نماز جنازہ انہاں دے آبائی پنڈ وچ حافظ عبدالحمید ازہر نے پڑھایا۔ نماز جنازہ وچ علما، طلبہ سمیت کثیر تعداد وچ ملک بھر تو‏ں لوکاں نے شرکت کيتی۔ تقریبًا 10 ہزار تو‏ں ودھ افراد آپ دے جنازہ وچ شریک سن ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

حوالے