لکھاوٹی علامتاں
لکھاوٹی علامتاں اوہ علامتاں تے نشانیاں نیں جیہناں نال لِکھت نوں بہتر تے بقاعدہ بݨایا جاندا اے ۔ ایہدے نال پتا لگدا اے کہ لِکھت وچ کیہڑی تھاں تے وقفہ دیݨا اے تے کیہڑی تھاں مخصوص علامت لا کے لِکھت نوں مختصر رکھدے ہوئے گل دی وضاحت کرنی اے تے کس طرحاں جملےآں نوں اک دوجے توں الگ کرنا اے ۔ ایہ علامتاں لِکھت دیاں دوویں بنیادی قِسماں نثر تے نظم وچ ورتیاں جاندیاں نیں ۔ گریمر وچ لکھاوٹی علامتاں نوں بہت اہمیت حاصل اے جے ایہناں دا خیال نہ رکھیا جاوے تاں مفہوم کچھ توں کچھ ہو جاندا اے بلکہ بعض دفعہ ایہدا مطلب بلکل اُلٹ ہو جاندا اے ۔ لکھاوٹی علامتاں وچ : ختمہ (۔)، سوالیہ (؟)، سکتہ (،) تفصیلہ (:_)، قوسین () واوین (” “) ندائیہ یا فجائیہ (!) علامت شعر(؎) علامت مصرع (؏) علامت وغیرہ شامل نیں ۔
علامتاں
سودھواوہ علامتاں جیہڑیاں عبارت یا لِکھت دے درمیان وچ گَل دے مفہوم نوں واضح کرن لئی استعمال ہُندیاں نیں ، علامت وقف کہلوندیاں نیں ۔ چند مشہور لکھاوٹی علامتاں درج ذیل نیں:
- ختمہ (۔)
- سوالیہ (؟)
- سکتہ (،)
- تفصیلیہ (:_)
- قوسین ()
- واوین (” “)
- ندائیہ یا فجائیہ (!)
- علامت شعر (؎)
- علامت مصرع (؏)
- مخففات( ؒ، ؓ )
ختمہ (۔) دا مفہوم
سودھوختمہ دی علامت اک پورے جملے دے خاتمے تے اک چھوٹی جئی لکیر دی صورت وچ لاائی جاندی اے جِتھے کچھ دیر ٹھہرنا ہُندا اے ۔ ایہ عبارت اک جملے نوں دوسرے جملے توں الگ کردی اے ۔ ایہنوں ڈیش تے انگریزی وچ فل سٹاپ (.) کہیا جاندا اے ۔
- ختمہ (۔) دیاں مثالاں
ختمہ (۔) دیاں مثالاں دے چند نمونے ملاحظہ کرو:
- اج بہت مینھ ورھیا ۔ اس لئی موسم بڑا خوشگوار ہو گیا اے ۔
- آج عید دا دن اے ۔ ہر پاسے چہل پہل اے ۔ ایداں لگدا اے جِداں میلا لگیا ہویا ہُند اے ۔
- اج میری طبیعت خراب اے تُسیں کل تشریف لیائیو ۔
سوالیہ(؟) دا مفہوم
سودھوایہ علامت سوالیہ جملےآں دے آخر وچ لائی جاندی اے ۔ اس علامت دے استعمال نال اک عام جملے تے سوالیہ جملے وچ واضح فرق پیدا ہو جاندا اے ۔ جیہڑےآں جملےآں وچ کوئی سوال پُچھیا جا رہیا ہووے اوہناں جملےآں وچ ایہ علامت استعمال ہُندی اے ۔ جے ایہناں جملےآں دے آخر وچسوالیہ نشان استعمال نہ کیتا جاوے تاں ایہناں جملےآں دا مفہوم چنگی طرحاں واضح نئیں ہُندا ۔
- سوالیہ (؟) جملےآں دیاں مثالاں
- کیہ تُسیں کراچی جا رہے آں ؟
- کیہ اسیں میچ جیت چکے آں ؟
- تھوانوں کیہڑا پھل پسند اے ؟
- تُسیں لہور توں کد واپس آئوں گے ؟
سکتہ (،) دا مفہوم
سودھوایہ چھوٹا جیئا وقفہ ہُندا اے، جیہدے وچ ہلکا جیئا وقفہ کر کے اگے چلے جایا جاندا اے ۔ ایہنوں انگریزی وچ کوما (،) کہیا جاندا اے ۔
- سکتہ (،) دیاں مثالاں
- بہاولپور، لہور، گجرات، راولپنڈی تے سرگودھا تے پنجاب دے مشہور شہر نیں ۔
- شاہی قلعہ، بادشاہی مسجد، مقبرہ جہانگیر، شالامار باغ تے عجائب گھر لہور لہور دے تریخی تھاں نیں ۔
- اکرم، انور، اسلم تے احمد کل کراچی جاݨ گے ۔
تفصیلیہ (:۔) دا مفہوم
سودھوایہ علامت کسے چیز دی تفصیل یا وضاحت لئی استعمال ہُندی اے ۔
- تفصیلیہ دیاں مثالاں
- ورزش دے درج ذیل فائدے نیں:۔
- وارث شاہ فرموندے نیں:۔
- علم دے اݨ گِݨت فائدے نیں مثلن :۔
- اک عمدہ غزل وچ حسب ذیل خوبیاں ہوݨیاں چاہدیاں:-
قوسین () دا مفہوم
سودھوقوسین یا خطوط واحدانی وچ عبارت دے ایہجے حصے لکھے جاندے نیں جیہڑے جملہ معترضہ دے طور تے اوندے نیں ۔ جملہ معترضہ ایہجے جملے نعں کہیا جاندا اے جیہڑا عبارت وچ آجاوے لیکن اصل عبارت نال ایہدا تعلق نہ ہووے بلکہ حوالے دے طور تے ایہدا ذکر ہووے ۔ عام طور تے ایہ علامت مکالمےآں تے ڈرامےآں وچ استعمال کیتی جاندی اے ۔
- قوسین () دیاں مثالاں
- چوہدری اسلم (جیہڑے میرے ہم جماعت سی) اج کل امریکا نیں ۔
- عوا م نے اوہنوں (اگرچہ وہ نااہل سی) اپݨا نمائندہ چُݨ لیا ۔
- اشرف علی (جیہڑے میرے بچپن دے بیلی سی) اج مینوں اچانک شہر وچ مل گئے ۔
واوین (” “) دا مفہوم
سودھوایہ علامت کسے تحریر دا اقتباس (ٹکڑا) پیش کردے ویلے یا کسے دا قول پیش کردے ویلے اُس قول یا اقتباس دے شروع تے آخر وچ لائی جاندی اے ۔
- واوین (” “) دیاں مثالاں
- رسول اکرم ﷺ دا ارشاد اے : ”تھواڈے وِچوں بہتر اوہ اے جیہڑا قرآن شریف سِکھے تے دوجےآں نوں سکھاوے ۔“
- میں اپݨے نوکر نواں آواز دتی: ”کریم بخش !“ اوہنے جواب دتا ”ہاں جی !“
- نبی کریم ﷺ دا ارشاد اے : ”تھواڈے وِچوں بہترین اوہ اے جیہدا اخلاق چنگا ہووے ۔“
ندائیہ یا فجائیہ (!) دا مفہوم
سودھوایہ علامت کسے نوں آواز دیݨ یا سدݨ ویلے ورتی جاندی اے ۔ اس علامت نوں ایہجے لفظاں یا جملےآں دے آخر وچ لایا جاندا اے جیہناں وِچ کسے جذبے ، جِداں جوش، غم، نفرت، غصہ، حیرانی،خُشی، افسوس، ڈر، تنبیہ، داد تے تحقیر دا اظہار پایا جاندا اے ۔
- ندائیہ یا فجائیہ (!) دیاں مثالاں
- آہا! بس آگئی ۔
- ہائے ! ایہ کیا ہو گیا ؟
- خبردار ! ہُݨ ایہجی حرکت نہ کریو ۔
- صدر ذی وقار ! خواتین و حضرات ۔
- افسوس ! میرا دوست حادثے وچ ہلاک ہو گیا ۔
ایہ علامت عبارت وچ کسے شعر دا حوالہ دیݨ دے ویلے شعر دے شروع وچ لائی جاندی اے ۔
- علامت شعر (؎) دی مثال
- ؎ اوہ بیلی تے ہر کوئی بیلی اݨ بیلی وی بیلی
یاراں باجھ محمد بخشا ! سُنجی پئی حویلی
ایہ علامت لِکھت وچ کسے مصرعے دا حوالہ دیݨ لئی ورتی جاندی اے ۔
- علامت مصرع (؏) دی مثال
- ؏ بُلھیا ! کیہ جاݨاں میں کوݨ
مخفف ( ؒ، ؓ ) دا مفہوم
سودھوجیہڑی مختصر علامت اصل فقرے دی جگہ استعمال کیتی جاوے اوہنوں مخفف کہیا جاندا اے ۔
- مخفف ( ؒ، ؓ ) دیاں مثالاں
- رضی اللہ عنہ دی جگہ ( ؓ ) مخفف استعمال ہُندا اے ۔
- رحمتہ اللہ علیہ دی جگہ ( ؒ ) مخفف استعمال ہُندا اے ۔
ایہناں توں علاوہ لِکھتاں وچ ہور بہت ساریاں لکھاوٹی علامتاں تے مخففاتی نشان ورتے جاندے نیں ، جِداں کسے دیس دی کرنسی واسطے علامتاں ہُندیاں نیں ۔ ڈالر سائِن ($) وغیرہ ۔