رامگڑھیا مثل
رامگڑھیا مثل سکھ پنجابیاں دیاں ۱۲ مثلاں چوں اک اے۔ ایدا گڑھ سری ہرگوبندپور سی تے اے امرتسر دیاں الے دوالے دیان دیاں تھاواں تے سی۔ ایدا مثلدار خوشحال سنگھ سی جیڑاا امرتسر دے نیڑے اک پنڈ دا رہن والا سی۔۔
ناں
سودھواس مثل نے اپنا ناں 'رام رونی' توں لیا۔ 'رام رونی'(ایہہ کچا قلعہ جتھے اج گرو رام داس سکول اتے گردوارہ سری رامسر موجود اے، دے نال لگدی جگہ ’تے اکّ حویلی دی شکل وچ سن ۱۷۴۸ دے شروع وچ بنایا گیا سی) اکّ گڑھی سی جس دی تعمیر س: جسا سنگھ نے امرتسر دے باہروار کچیاں اٹاں نال کروائی۔ بعد وچ اسے گڑھی نوں قلعے دی شکل وچ تبدیل کر دتا گیا تے اس دا ناں قلعہ رامگڑھ پے گیا۔ اس دے ناں 'تے سر: جسا سنگھ دا ناں وی جسا سنگھ رامگڑھیا پے گیا۔ سر: جسا سنگھ رامگڑھیا سکھ اتہاس وچ بہت وڈے سکھ جنگجو وجوں جانیاں جان لگ پیا۔
جسا سنگھ لاہور دے کول اچوگل پنڈ دے رہن والے گیانی بھگوان سنگھ دے گھر ۱۷۲۳ وچ پیدا ہویا۔جسا سنگھ رامگڑھیا دا دادا بھائی ہرداس سنگھ دسویں گرو گوبند سنگھ جی دی فوج دے ممبر سن اتے اوہ گرو جی دی پھوج لئی ہتھیار آدی بناؤن دا کم وی کردا سی۔ کیہا جاندا اے کہ بھائی بچتر سنگھ نے جس نیزے نال شرابی ہاتھی نوں زخمی کیتا سی اوہ بھائی ہرداس سنگھ نے بنایا سی۔ ہرداس سنگھ دے دو پتر سن بھگوان سنگھ اتے س. دان سنگھ۔ جسا سنگھ، س. بھگوان سنگھ دا پتر سی۔
۱۷۴۸ ای: وچ ہی س: جسا سنگھ ’تے ایہہ الزام لگایا گیا کہ اوہناں اپنی نوجنمی کنیا دا قتل کیتا اے اتے اس الزام بدلے پنتھ نے اوہناں نوں چھیک دتا، جس کارن جسا سنگھ اپنے تن بھراواں جےَ سنگھ، خوشحال سنگھ، مالی سنگھ اتے ۱۰۰ سپاہیاں سنے جالندھر دے فوج دار؉ ادنیہ بیگ دے نوکر ہو گئے، جدوں کہ تارا سنگھ پنتھ دے نال رہا۔ لاہور دے گورنر نے اپنی فوج نوں رام رونی 'تے حملہ کرن اتے سکھاں دا صفایا کرن دا حکم دتا اتے ادنیہ بیگ نوں کیہا کہ اوہ وی اپنی فوج لے کے رام رونی پہنچے۔ جالندھر ڈویزن دی اگوائی جسا سنگھ ہی کر رہا سی۔ اس لئی ایہہ گل بڑی دکھدائی سی کہ اوہ اس فوج دی اگوائی کرے جو اس دے بھائیبنداں دے خلاف لڑن جا رہی سی۔ چار مہینے تک مغل فوجاں نے رام رونی نوں گھیر پا کے رکھیا۔ اندر راشن پانی ختم ہو گیا۔ جسا سنگھ نے رام رونی وچ پھسے سکھاں نال رابطہ قائم کیتا اتے کھلھے عام اوہناں نال مل جان دا اعلان کر دتا۔ اس نال گھرے ہوئے سکھاں نوں بہت راحت ملی۔ دل خالصہ وچ ہر سکھ نے جسا سنگھ دی بہادری تے حوصلے دی تعریف کیتی۔ جسا سنگھ نے دیوان کوڑا مل دی سہائتی نال رام رونی دا گھیرا وی ختم کروا دتا۔ رام رونی نوں مضبوط قلعے وچ تبدیل کر دتا گیا تے اس دا ناں وی رامگڑھ رکھ دتا گیا۔ سر: جسا سنگھ نوں اس قلعے 'رامگڑھ' دا جتھےدار؉ تھاپ دتا گیا تے اس توں بعد اس دا ناں جسا سنگھ رامگڑھیا پے گیا۔
سردار جسا سنگھ رامگڑھیا امرتسر دے اتر وچ پین والے علاقیاں دا حاکم سی۔ ایہہ علاقے راوی اتے بیاس دریاواں دے درمیان پیندے سن۔ اس نے اس وچ جالندھر اتے کانگڑا دا علاقہ وی شامل کر لیا سی۔ اس نے سری ہرگوبندپور، جس دا قیام چھویں گرو سری گرو ہرگوبند صاحب نے کیتی سی، نوں اپنی راجگڑھ بنایا۔ ہن حالت ایہہ سی کہ باقی دیاں سکھ مثلاں دے سردار ایہہ نہیں سن چاہندے کہ سر: جسا سنگھ ہور طاقتور بنے۔ آپسی حسد کارن جےَ سنگھ نکئی عطرے جسا سنگھ درمیان تکھا اختلاف پیدا ہو گیا۔ بھنگی سرداراں دے وی جےَ سنگھ نال اختلاف پیدا ہو گئے۔ آپسی حسد کارن سکھ سرداراں درمیان لڑائیاں روز دیہاڑے دا کم ہی بن گیا سی۔ ۱۷۷۶ وچ بھنگی مثل نے کنھیا مثل نال گٹھجوڑ کر لیا اتے جسا سنگھ نوں اس دا راجگڑھ ہرگوبندپور وچوں کھدیڑ دتا۔ اس نوں اپنے سارے علاقے چھڈن لئی مجبور ہونا پیا۔ اس نے ستلجّ دریا پار کر کے پٹیالہ دے حاکم امر سنگھ کول پناہ لئی۔ جسا سنگھ رامگڑھیا نے ہن ہسار اتے ہانسی 'تے قبضہ کر لیا۔
دلی جتنا
سودھو۱۷۸۳ وچ جسا سنگھ دلی وچ جا وڑیا۔ مغل بادشاہ شاہ عالم دوسرا بیبسّ سی۔ اوہ سکھاں نال لوہا لین دی طاقت نہیں سی رکھدا۔ اس لئی اس نے سکھاں دا سوآگت کیتا اتے قیمتی تحفے جسا سنگھ رامگڑھیا نوں دتے۔ مہاراجہ جسا سنگھ رامگڑیا نے مغل سامراج دا تخت پٹّ کے گرو رام داس جی دے تھاں 'تے شری امرتسر وکھے لیا کے رکھ دتا سی ۔
بنگا رامگڑیا
سودھوسن ۱۷۵۵ وچ ہی س: جسا سنگھ رامگڑھیا نے سری ہرمندر صاحب دے مشرق ول بنگے دا اساری کروایا۔ جدوں اوہناں اس بنگے دا اساری کروایا تاں ہرمندر صاحب دی پرکرما وچ صرف ۳ جاں ۴ ہور بنگے سن۔ اس بنگے ’تے س: جسا سنگھ دے ویلے ۲٬۷۵٬۰۰۰ روپئے خرچ ہوئے۔ ایہہ بنگا دو-منزلا دھرتی دے اپر اتے تن-منزلا زمین دے ہیٹھاں اے۔ بنگے دا متھا ۱۵۰ فٹ اے۔ بنگے وچ وڑدیاں ہی ساہمنے حال وچ لال قلعے دے ستمبھ اتے اکّ تریخی سلھ پئی ہوئی اے، جس دا سائز اس پرکار اے-لمبائی ۶ فٹ ۳ انچ، چوڑائی ۴ فٹ ۶ انچ اتے اچائی ۹ انچ اے۔ ایہہ سلھ اتے لال قلعے دے شاہی ستمبھ رامگڑھیا دی کامیابی دا پرتیک ہون دے نال-نال مغل سرکار دے مونہہ ’تے وجے تھپڑ دی موہر ہن۔ دسیا جاندا اے کہ اُتلے شاہی صل اپر بٹھا کے ہی سارے مغل سمراٹاں دی تختپوشی کیتی جاندی سی۔
دلی دے آسپاس دے مسلمان نواب جسا سنگھ رامگڑھیا دی پناہ وچ آئے۔ میرٹھ دے نواب نے جسا سنگھ نوں ۱۰٬۰۰۰ روپئے نذرانے وچ دتے جس دے عوض وچ جسا سنگھ نے اس دے علاقے اس نوں واپس دے دتے۔ ۱۷۸۳ وچ جسا سنگھ آہلووالیا دی موت ہو گئی۔ جسا سنگھ رامگڑھیا پنجاب واپس آ گیا اتے اپنے کھسے ہوئے علاقیاں 'تے دوبارا قبضہ کر لیا۔ ہن جسا سنگھ رامگڑھیا نے شکرچکیا مثل ول دوستی دا ہتھ ودھایا تے دوہاں نے مل کے کنھیا مثل دی طاقت دا خاتمہ کر دتا۔ رامگڑھیا کول اپنی چڑھت دے دنا وچ باری دوآب وچ بٹالا، کلانور، دینانگر؉ ، سری ہرگوبندپور، شاہ پور کنڈی، گرداس پور، قادیاں، گھمان، متیوال، اتے جالندھر وچ اڑمڑ ٹانڈا، میانی، گڑھدیوال اتے زہورا سن۔ پہاڑی علاقیاں وچ اس مثل کول کانگڑا، نورپور، منڈی سن اتے چمبا دا ہندو راج اس نوں نذرانہ پیش کردا سی۔ ۸۰ سال دی عمر وچ جسا سنگھ رامگڑھیا دا ۱۸۰۳ وچ انتقال ہو گیا۔
جودھ سنگھ رامگڑھیا مثل دا وارث بنیاں۔ ۱۸۰۸ وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے رامگڑھیا مثل دے علاقیاں نوں اپنی بادشاہت وچ شامل کر لیا۔ اسے سال ہی مہاراجے نے رامگڑھ دے قلعے 'تے قبضہ کر لیا۔ جسا سنگھ رامگڑھیا دے وارثاں نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نے پینشناں نال نوازیا۔
سکھاں دیاں ۱۲ مثلاں وچوں رامگڑھیا مثل بہت طاقتور مثل سی۔
