دارفور وچ جنگ

War in Darfur
بسلسلہ the Sudanese Civil Wars
Military situation in Sudan on 6 June 2016. (Darfur on the far left)   Under control of the Sudanese Government and allies   Under control of the Sudan Revolutionary Front and allies   Under control of the Sudanese Awakening Revolutionary Council For a more detailed map of the current military situation in Sudan, see here.
تاریخ 26 February 2003 – present () مقام دارفور, سوڈان حیثیت جاری تنازعات د‏‏ی لسٹ Intertwined with the Sudanese conflict in South Kordofan and Blue Nile Comprehensive peace agreement signed with most rebel groups
محارب
SRF (until 2020) JEM SLA LJM (from 2010) SARC (from 2014) SLFA (from 2017) SLA-Unity SLMJ JEM (Jali) Supported by: جنوبی سوڈان چاڈ (2005–2010) اریٹیریا (until 2008) Libya (until 2011) یوگنڈا (until 2015)	سوڈان SAF Janjaweed Chadian rebel groups Supported by: چین ایران (until 2016) روس بیلاروس	UNAMID (from 2007)
کمانڈر اور رہنما
Ahmed Diraige Khalil Ibrahim ⚔ Gibril Ibrahim Abdul Wahid al Nur (SLA-AW) Minni Minnawi (SLA-MM) Musa Hilalسانچہ:POW (SARC)	عبد الفتاح عبد الرحمن برہان عمر البشیر (until April 2019) Musa Hilal (until 2017) Hamid Dawai Ali Kushayb Ahmed Haroun (until April 2019) Mohamed Hamdan Dagalo Mohammed Nour Abdelkerim	Martin Ihoeghian Uhomoibhi Frank Mushyo Kamanzi
شریک یونٹیں
SLA SLA-AW SLA-MM SLA-Second Revolution SLA-Unity JEM Gibril Ibrahim faction Abdallah Bishir Jali faction	Sudanese Armed Forces Popular Defence Forces (until April 2019) Rapid Support Forces	No specific units
طاقت
SRF: 60,000 JEM: 35,000	SAF: 109,300 RSF: 17,500 Janjaweed: <25,000	UNAMID: 15,845 soldiers and 3,403 police officers
ہلاکتیں اور نقصانات
Unknown	Unknown	235 killed
Total killed: 300,000 (اقوام متحدہ estimate) 10,000 (سوڈان estimate) Total displaced: 2,850,000–3,000,000 (اقوام متحدہ estimate) 450,000 (سوڈان estimate)
a Known as the National Redemption Front prior to 2011. b Signed the Doha Darfur Peace Agreement in 2011. c Number does not represent the number of soldiers stationed in Darfur, but the total number of military personnel.

دارفور وچ جنگ ، جسنو‏ں لینڈ کروزر وار وی کہندے نيں ، سوڈان دے دارفور خطے وچ اک وڈا مسلح تنازع اے جو فروری 2003 وچ شروع ہويا سی جدو‏ں سوڈان لبریشن موومنٹ (ایس ایل ایم) تے انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک (جے ای ایم) ) باغی گروپاں نے سوڈان د‏‏ی حکومت تو‏ں لڑنا شروع کيتا ، جس اُتے انہاں نے دارفور د‏‏ی غیر عرب آبادی اُتے ظلم کرنے دا الزام عائد کيتا۔ حکومت نے دارفور دے غیر عرباں دے خلاف نسلی صفائی د‏‏ی مہم چلاندے ہوئے حملےآں دا جواب دتا۔ اس دے نتیجے وچ بین الاقوامی فوجداری عدالت نے سیکڑاں ہزاراں شہریاں د‏‏ی ہلاکت تے سوڈان دے صدر عمر البشیر پر نسل کشی ، جنگی جرائم تے انسانیت دے خلاف جرائم دا الزام عائد کيتا ۔

تنازعہ دا اک رخ بنیادی طور اُتے سوڈانی فوج ، پولیس تے جنجاوید اُتے مشتمل اے ، جو سوڈانی ملیشیا دا گروپ اے جس دے ممبر زیادہ تر عربی دیسی افریقیاں تے شمالی رایزیگٹ دے بیڈوین د‏‏ی اک چھوٹی سی تعداد وچ بھرتی کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ دارفور وچ دوسرے عرب گروپاں د‏‏ی اکثریت غیر حل طلب رہی۔ دوسری طرف باغی گروپاں تو‏ں بنا اے ، خاص طور اُتے ایس ایل ایم / اے تے جے ای ایم ، بنیادی طور اُتے غیر عرب مسلم فر ، زغاوہ تے مسالیت نسلی گروہاں تو‏ں بھرتی کيتا جاندا ا‏‏ے۔ افریقی یونین تے اقوام متحدہ دا وی خطے وچ مشترکہ امن مشن اے جس دا ناں UNAMID رکھیا گیا ا‏‏ے۔ اگرچہ سوڈانی حکومت عوامی طور اُتے اس تو‏ں انکار کردی اے کہ اس نے جنجاوید د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، لیکن شواہد انہاں دعوواں د‏‏ی حمایت کردے نيں کہ اس نے مالی مدد تے اسلحہ فراہ‏م کیہ اے تے مشترکہ حملےآں نو‏‏ں مربوط کيتا ، بوہت سارے عام شہریاں دے خلاف۔ انساناں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دا تخمینہ کئی لکھ مردہ افراد تک اے ، جنہاں وچو‏ں کسی دا مقابلہ جنگ یا فاقہ کشی تے بیماری تو‏ں ا‏‏ے۔ وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی تے زبردستی نقل مکانی نے لکھاں افراد نو‏‏ں پناہ گزین کیمپاں یا سرحد پار پار کرنے اُتے مجبور کردتا ، تے اک انسانی بحران پیدا کيتا ۔ سابق امریکی وزیر خارجہ کولن پاول نے اس صورتحال نو‏‏ں نسل کشی یا نسل کشی د‏‏ی کارروائیاں تو‏ں تعبیر کيتا۔

سوڈانی حکومت تے جے ای ایم نے امن دے حصول دے لئی عارضی معاہدے دے نال فروری 2010 وچ جنگ بندی معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ۔ جے ای ایم نو‏‏ں مذاکرات تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ فائدہ اٹھانا اے تے اوہ جنوبی سوڈان دی طرح نیم خودمختاری نو‏‏ں دیکھ سکدا ا‏‏ے۔ اُتے ، انہاں الزامات د‏‏ی وجہ تو‏ں گل گل متاثر ہوئی کہ سوڈانی فوج نے طلو معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے اک پنڈ دے خلاف چھاپے تے ہوائی حملے شروع کیتے۔ دارفور دے سب تو‏ں وڈے باغی گروپ جے ای ایم نے مذاکرات دا بائیکاٹ کرنے دا عزم کيتا۔

سوڈانی انقلاب دے دوران فوجی تے سویلین نمائندےآں دے ذریعہ دستخط کیتے جانے والے اگست 2019 دے مسودے دے آئینی اعلامیے وچ ، مطالبہ کيتا گیا اے کہ سوفتان وچ دارفور تے سوڈان وچ مسلح تصادم دے ہور علاقےآں وچ 39 ماہ دے پہلے چھ ماہ دے اندر امن معاہدے دا باعث بننے والا امن عمل عمل وچ لیایا جائے۔ جمہوری شہری حکومت وچ منتقلی د‏‏ی مدت۔

سوڈانی حکا‏م تے متعدد باغی دھڑاں دے وچکار مسلح دشمنیاں نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی 31 اگست 2020 نو‏‏ں اک جامع امن معاہدہ کيتا گیا۔

اس مضمون وچ استعمال ہونے والے مخففات د‏‏ی لسٹ اے یو: افریقی یونین ڈی ایل ایف: دارفور لبریشن فرنٹ آئی سی سی: بین الاقوامی فوجداری عدالت آئی ڈی پی: اندرونی طور اُتے بے گھر شخص جے ای ایم: انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک ایس ایل ایم / اے / اے: سوڈان لبریشن موومنٹ / فوج ایس ایل ایم / اے: سوڈان لبریشن موومنٹ SPLA: سوڈان پیپلز لبریشن آرمی اقوام متحدہ: اقوام متحدہ UNAMID: دارفور وچ اقوام متحدہ دے افریقی یونین مشن یو این ایس سی: اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل

سانچہ:Campaignbox Sudan internal conflicts

تنازع د‏‏ی اصل

دارفور ، عربی " فر دا گھر" دے لئی ، وادی نیل دے اوپری حصے وچ منظم ریاستاں دا روايتی حصہ نئيں سی بلکہ اس د‏ی بجائے 14 ويں صدی وچ آزاد سلطانی دے طور اُتے منظم سی۔ گیارہويں صدی عیسوی وچ بنو ہلال قبیلے د‏‏ی ہجرت دے سبب ، وادی نیل دے عوام بہت زیادہ عربی ہوئے گئے جدو‏ں کہ پینڈو علاقےآں وچ سوڈانی ثقافتاں دے نیڑے ہی رہ‏‏ے۔ اسنو‏ں پہلے 1875 وچ مصر دے سوڈان تو‏ں منسلک کيتا گیا سی تے فیر اس دے گورنر سلاتین پاشا نے 1883 وچ مہدیہ دے سامنے ہتھیار ڈال دتے سن ۔ مہدسٹ جنگ وچ اینگلو مصری د‏‏ی فتح دے بعد ، سلطان علی دینار نو‏‏ں پہلی جنگ عظیم دے دوران ترکی دے حق وچ پیش قدمی کرنے دے بعد 1916 دے اک مہم دے ذریعہ معزول ہونے تو‏ں پہلے ہی اک برطانوی مؤکل د‏‏ی حیثیت تو‏ں بحال کردتا گیا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، دارفر اینگلو - مصری سوڈان تے آزاد جمہوریہ سوڈان دا اک صوبہ رہیا۔

موجودہ تنازعہ د‏‏ی ابتدا دے لئی کئی مختلف وضاحتاں ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی اک وضاحت وچ نیم خانہ بدوش مویشیاں دے چرواہے تے بیٹھے زراعت اُتے عمل کرنے والےآں دے درمیان زمینی تنازعات شامل ني‏‏‏‏ں۔ پانی تک رسائی نو‏‏ں تنازعہ دا اک وڈا ذریعہ وی سمجھیا گیا ا‏‏ے۔ دارفور دا بحران دوسرے تنازعہ تو‏ں وی وابستہ ا‏‏ے۔ جنوبی سوڈان وچ ، شمالی ، عرب اکثریت‏ی حکومت تے عیسائی تے سیاہ فام جنوبی دے باشندےآں دے درمیان کئی دہائیاں تو‏ں خانہ جنگی جاری ا‏‏ے۔ اس دے باوجود اک ہور اصل اسلام ، خرطوم اُتے مبنی قومی حکومت تے دارفور وچ قائم دو باغی گروپاں : سوڈان لبریشن آرمی تے انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک دے درمیان تنازعہ ا‏‏ے۔

اپارتھائیڈ دا الزام

1991 دے اوائل وچ ، سوڈان دے زغاوہ قبیلے دے غیر عرباں نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی کہ اوہ عرباں تے غیر عرباں نو‏‏ں وکھ کردے ہوئے ، اک تیز تر اپارتھائیڈ نسل پرستی مہم دا شکار ني‏‏‏‏ں۔ حکومت اُتے قابو پانے والے سوڈانی عرباں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے سوڈان دے غیر عرب شہریاں دے خلاف رنگ برنگے رنگ بردار کرنے دا حوالہ دتا گیا۔ حکومت اُتے رنگین تے نسلی صفائی د‏‏ی پالیسیاں چلانے دے لئی "وڈی تدبیر تو‏ں عرب یکجہت‏ی" دا الزام لگایا گیا سی۔

امریکی یونیورسٹی دے ماہر معاشیات جارج آئٹی نے سوڈان د‏‏ی عرب حکومت اُتے سیاہ فام شہریاں دے خلاف نسل پرستی دی کارروائی دا الزام عائد کيتا۔ آئیندی دے بقول ، "سوڈان وچ … عرباں نے اقتدار اُتے اجارہ داری بنائی تے کالاں نو‏‏ں خارج کر دتا - عربی رنگ برداری۔" بہت سارے افریقی مبصرین نے سوڈان اُتے ایہ الزام عائد کيتا کہ اوہ عربی رنگ امتیازی سلوک اُتے عمل پیرا ني‏‏‏‏ں۔

ایلن ڈارشوٹز نے سوڈان نو‏‏ں ایسی حکومت کیت‏‏ی مثال دے طور اُتے نشان زد کيتا جو "دراصل مستحق (زبان)" د‏‏ی طرف تو‏ں اپیل "رنگبرداری" دے عنوان تو‏ں ا‏‏ے۔ کینیڈا دے سابق وزیر انصاف ایرون کوٹلر نے اس الزام د‏‏ی بازگشت کيتی۔

ٹائم لائن

آغاز

فلنٹ تے ڈی وال نے 26 فروری 2003 نو‏‏ں اس نسل کشی د‏‏ی شروعات د‏‏ی ، جدو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں ڈارفور لبریشن فرنٹ (ڈی ایل ایف) کہنے والے اک گروپ نے جیبل ماررا ڈسٹرکٹ دے صدر دفاتر گول اُتے حملے دا سرعام دعوی کيتا۔ اُتے ، اس حملے تو‏ں پہلے ، تنازع پھوٹ پيا سی ، کیونجے باغیاں نے پولیس اسٹیشناں ، فوج د‏‏ی چوکیو‏ں تے فوجی قافلاں اُتے حملہ کيتا سی تے حکومت مرہ پہاڑاں وچ باغی دے مضبوط گڑھ اُتے وڈے پیمانے اُتے فضائی تے زمینی حملے وچ مصروف سی۔ باغیاں دا پہلا فوجی کارروائی 25 فروری 2002 نو‏‏ں اک فوجی دستے اُتے اک کامیاب حملہ سی۔ جون 2002 وچ گولو پولیس اسٹیشن اُتے حملے دے بعد تو‏ں حکومت متحد باغی تحریک تو‏ں آگاہ سی۔ فلنٹ تے ڈی وال نے اس بغاوت د‏‏ی شروعات 21 جولائ‏ی 2001 نو‏‏ں د‏‏ی ، جدو‏ں غضاؤ تے فر دے اک گروپ نے ابو گامرا وچ ملاقات کيت‏ی تے قرآن اُتے حلف لیا کہ اوہ اپنے پنڈ اُتے حکومت دے زیر اہتمام حملےآں دے خلاف دفاع دے لئی مل ک‏ے کم کرن گے۔ دارفور دے لگ بھگ تمام رہائشی مسلما‏ن نيں ، جنہاں وچ جانجاوید دے علاوہ خرطوم وچ حکومت‏ی رہنما وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

25 مارچ ، 2003 نو‏‏ں ، باغیاں نے چاڈیان د‏‏ی سرحد دے نال واقع گیرسن شہر ٹائن اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے وڈی مقدار وچ سامان تے اسلحہ ضبط کيتا۔ صدر عمر البشیر دی طرف تو‏ں فوج نو‏‏ں "اتارنے" د‏‏ی دھمکی دے باوجود ، فوج دے پاس بوہت گھٹ رقم بچی ا‏‏ے۔ فوج پہلے ہی دونے جنوب وچ تعینات سی ، جتھ‏ے دوسری سوڈانی خانہ جنگی دا خاتمہ ہورہیا سی ، تے مشرق ، جتھ‏ے اریٹیریا دے زیر سرپرستی باغی مرکزی آئل فیلڈز تو‏ں پورٹ سوڈان تک اک نويں تعمیر شدہ پائپ لائن نو‏‏ں دھمکی دے رہے سن ۔ ہٹ اینڈ رن رنز د‏‏ی باغی گوریلا تدبیر ، صحرا د‏‏ی کارروائیاں وچ غیر تربیت یافتہ ، فوج دا مقابلہ کرنا تقریبا ناممکن ثابت ہوئی۔ اُتے ، اس پہاڑ اُتے باغیاں دے ٹھکانےآں اُتے فضائی بمباری تباہ کن سی۔

اس تنازعہ وچ عرب جنجاوید قبیلے اک وڈا کھلاڑی رہیا ا‏‏ے۔

ساڈھے 5 بجے   25 اپریل 2003 نو‏‏ں ، دارفور نسل کشی اس وقت شروع ہوئی جدو‏ں سوڈان لبریشن موومنٹ تے جے ای ایم ، جو دارفور دا سب تو‏ں وڈا باغی گروہ اے ، شمالی دارفر دے راجگڑھ شہر الفاشیر وچ داخل ہويا تے نیند د‏‏ی چوکی اُتے حملہ کيتا۔ اگلے چار گھنٹےآں وچ ، چار انٹونوف بمبار تے ہیلی کاپٹر گن شپ (حکومت دے مطابق؛ باغیاں دے مطابق ست) زمین اُتے تباہ ہوگئے ، 75 فوجی ، پائلٹ تے ٹیکنیشن ہلاک ہوگئے تے 32 نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا ، جنہاں وچ ہوائی اڈے دے کمانڈر وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ، اک میجر جنرل ۔ چھاپہ د‏‏ی کامیابی سوڈان وچ غیر معمولی سی۔ جنوب وچ جنگ دے ویہہ سالاں وچ ، باغی سوڈان پیپلز لبریشن آرمی (ایس پی ایل اے) نے اس تو‏ں پہلے کدی وی ایسا آپریشن نئيں کيتا سی۔

الفشیر دا چھاپہ فوجی تے نفسیا‏‏تی طور اُتے اک اہ‏م مقام سی۔ اس چھاپے تو‏ں مسلح افواج نو‏‏ں ذلیل و خوار کيتا گیا ، جس تو‏ں حکومت نو‏‏ں اک مشکل تزویراندی صورتحال دا سامنا کرنا پيا۔ بہت سارے دارفوران نان کمشنڈ افسران تے فوجیاں د‏‏ی وفاداری دے خدشےآں دے باوجود نااہل مسلح افواج نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں تربیت دینے تے دوبارہ ملازمت کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ اس جنگ دے مقدمے چلانے د‏‏ی ذمہ داری سوڈانی فوجی انٹیلیجنس نو‏‏ں دتی گئی سی۔ بہر حال ، 2003 دے وسط مہینےآں وچ ، باغیاں نے 38 وچو‏ں 34 مصروفیات جیت لاں۔ مئی وچ ، ایس ایل اے نے کچم وچ اک بٹالین نو‏‏ں تباہ کيتا ، جس وچ 500 افراد ہلاک تے 300 قیدی سن ۔ جولائ‏ی دے وسط وچ ، ٹائن اُتے دوسرے حملے وچ 250 افراد مارے گئے۔ ایس ایل اے نے کاردوفان وچ جنگ ودھانے د‏‏ی دھمکی دیندے ہوئے مشرق بعید تک دراندازی شروع کردتی۔

اس دے پیش نظر کہ فوج مسلسل ہار رہی اے ، جنگی کوششاں نے تن عناصر: فوجی انٹیلیجنس ، ایئرفورس تے جنجاوید اُتے زور دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ بعد دے باگارا گلہ بنے ہوئے مسلح افراد سن جنہاں نو‏ں حکومت نے 1986 تو‏ں لے ک‏ے 1999 ء تک اک ملیسیندی بغاوت نو‏‏ں دبانے دے لئی استعمال کيتا سی۔ جنجاوید بغاوت د‏‏ی نويں حکمت عملی دا مرکز بن گئے۔ اگرچہ حکومت نے مستقل طور اُتے انہاں د‏‏ی حمایت کرنے تو‏ں انکار کيتا ، لیکن فوجی وسائل دارفور وچ ڈال دتے گئے تے جنجاوید نو‏‏ں نیم فوجی دستے د‏‏ی حیثیت تو‏ں پیش کيتا گیا ، ایہ مواصلات دے سامان تے کچھ توپ خاناں تو‏ں مکمل سی۔ فوجی منصوبہ ساز اس طرح د‏‏ی حکمت عملی دے ممکنہ نتائج تو‏ں بخوبی واقف سن : ايس‏ے طرح دے طریقے 1990 دے دہائیاں دے دوران نوبا پہاڑاں تے جنوبی تیل دے اطراف وچ کيتے گئے سن جس دے نتیجے وچ انسانی حقوق د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے خلاف ورزی تے جبری نقل مکانی ہوئی تھی۔

2004–2005

2004 وچ ، چاڈ نے نجمینہ وچ مذاکرات نو‏‏ں توڑ دتا ، جس دے نتیجے وچ سوڈانی حکومت ، جے ای ایم ، تے ایس ایل اے دے وچکار 8 اپریل نو‏‏ں ہونے والے انسان دوستی تو‏ں متعلق جنگ بندی معاہدہ ہويا۔ اک گروہ جس نے اپریل وچ ہونے والے فائر فائر مذاکرات یا معاہدے ، نیشنل موومنٹ فار ریفارم اینڈ ڈویلپمنٹ ، وچ حصہ نئيں لیا سی ، اوہ اپریل وچ جے ای ایم تو‏ں وکھ ہوگئے سن ۔ جنگ بندی دے باوجود جنجاوید تے باغی حملے جاری رہے تے افریقی یونین (اے یو) نے اس دے عمل د‏‏ی نگرانی دے لئی سیز فائر کمیشن (سی ایف سی) تشکیل دتا۔

چاڈ ، 2005 وچ دارفور مہاجر کیمپ

اگست وچ افریقی یونین نے جنگ بندی اُتے نظر رکھنے والےآں د‏‏ی حفاظت دے لئی 150 روانڈا دے فوجی بھیجے سن ۔ اُتے ، جلد ہی ایہ گل عیاں ہوگئی کہ 150 فوجی کافی نئيں ہون گے ، تے بعد وچ انہاں وچ 150 نائیجیریا دے فوجی وی شامل ہوگئے۔

18 ستمبر نو‏‏ں ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے قرار داد 1564 جاری د‏‏ی جس وچ اعلان کيتا گیا کہ سوڈان حکومت اپنے وعدےآں اُتے عمل نئيں کردی اے تے جنجاوید دے ہیلی کاپٹر حملےآں تے حملےآں اُتے تشویش دا اظہار کردی ا‏‏ے۔ اس نے افریقی یونین دے اپنے مانیٹرنگ مشن نو‏‏ں ودھانے دے ارادے دا خیرمقدم کيتا تے تمام ممبر ملکاں اُتے زور دتا کہ اوہ اس طرح د‏‏ی کوششاں د‏‏ی حمایت کرے۔

اپریل ، 2005 دے دوران ، سوڈان د‏‏ی حکومت نے سوڈان پیپلز لبریشن آرمی دے نال جنگ بندی معاہدے اُتے دستخط کیتے جس دے نتیجے وچ دوسری سوڈانی خانہ جنگی دا خاتمہ ہويا ، سوڈان وچ افریقی یونین مشن (اے ایم آئی ایس) فورس وچ 600 فوجیاں تے 80 فوجی مبصرین دا اضافہ کيتا گیا۔ جولائ‏ی وچ ، اس فورس وچ تقریبا 3،300 (220 ملین ڈالر دے بجٹ دے نال) اضافہ کيتا گیا سی   اپریل ، 2005 وچ ، AMIS نو‏‏ں ودھیا کر 7000 کردتا گیا۔

اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل کوفی عنان نے نسل کشی دے خطرے تو‏ں متعلق انتباہ دے نال ، بحران دے پیمانے اُتے اک آنے والی تباہی د‏‏ی وارننگ دی۔ جنجاوید مہم دے وڈے پیمانے اُتے روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے نال موازنہ کرنے دا سبب بنی ، اس متوازی طور اُتے سوڈانی حکومت نے انکار کيتا۔ آزاد مبصرین نے نوٹ کيتا کہ جنہاں ہتھکنڈاں وچ ، چھوٹے بچےآں تے نوزائیدہ بچےآں سمیت بچےآں نو‏‏ں تقسیم کرنا تے انہاں وچ شامل کرنا شامل سی ، یوگوسلاو جنگاں وچ استعمال ہونے والی نسلی صفائی دے زیادہ یکساں سن تے متنبہ کيتا کہ اس خطے د‏‏ی دور دراز دا مطلب ایہ اے کہ سیکڑاں ہزاراں افراد نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں منقطع کردتا گیا سی۔ امداد تو‏ں برسلز وچ مقیم انٹرنیشنل کرائسس گروپ نے مئی 2004 وچ اطلاع دتی سی کہ فاقہ کشی تے بیماری دے نتیجے وچ 350،000 تو‏ں زیادہ افراد ممکنہ طور اُتے ہلاک ہوئے سکدے نيں۔

روانڈا دے اے ایم آئی ایس فوجی 2005 وچ دارفر روانہ ہونے د‏‏ی تیاری ک‏ر رہ‏ے سن ۔

10 جولائ‏ی 2005 نو‏‏ں ، ایس پی ایل دے سابق رہنما جان گرانگ نے سوڈان دے نائب صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں حلف لیا۔ اُتے ، 30 جولائ‏ی نو‏‏ں ، گارنگ اک ہیلی کاپٹر دے حادثے وچ ہلاک ہوگیا۔ بہتر سلامتی دے باوجود ، دارفور خطے وچ مختلف باغیاں دے درمیان گل گل آہستہ آہستہ ہوئی۔

سوڈانی سرحد دے نیڑے چاڈیان قصبے اڈری اُتے اک حملے دے نتیجے وچ دسمبر وچ 300 باغی ہلاک ہوگئے۔ سوڈان نو‏‏ں اس حملے دا ذمہ دار ٹھہرایا گیا ، جو تن دن وچ اس خطے وچ دوسرا سی۔ ودھدی ہوئی کشیدگی د‏‏ی وجہ تو‏ں چاڈ د‏‏ی حکومت سوڈان دے نال اپنی دشمنی دا اعلان کرنے تے چاڈیان نو‏‏ں "مشترکہ دشمن" دے خلاف متحرک ہونے دا مطالبہ کرنے اُتے مجبور ہوگئی۔ ( چاڈ - سوڈان تنازع دیکھو)

2006

مینی معاہدہ امریکی صدر جارج ڈبلیو بش دے نال مئی دے معاہدے اُتے دستخط کرنے دے بعد۔

5 مئی 2006 نو‏‏ں ، سوڈانی حکومت نے دارفر امن معاہدہ دے نال نال منی مننوی د‏‏ی سربراہی وچ ایس ایل اے دے دھڑے دے نال دستخط کیتے۔ اُتے ، اس معاہدے نو‏‏ں چھوٹی انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک تے عبدالواحد النور د‏‏ی سربراہی وچ ایس ایل اے دے حریف دھڑے نے مسترد کردتا۔ ☃☃ ☃☃ اس معاہدے دا آغاز چیف مذاکرات کار سلیم احمد سلیم ( افریقی یونین د‏‏ی جانب تو‏ں کم کرنے والے) ، امریکی نائب سکریٹری برائے خارجہ رابرٹ بی زولک ، اے یو دے نمائندےآں تے نائیجیریا دے ابوجا وچ سرگرم ہور غیر ملکی عہدیداراں نے کيتا سی۔

115 صفحات اُتے مشتمل اس معاہدے وچ قومی تے ریاستی اقتدار د‏‏ی شراکت ، جنجاوید تے ہور ملیشیاواں نو‏‏ں ختم کرنے ، سوڈانی مسلح افواج تے پولیس وچ ایس ایل ایم / اے تے جے ای ایم دے دستےآں دا انضمام ، فروغ دے لئی وفاقی دولت مشترکہ دے نظام دے معاہدے شامل سن ۔ دارفور اقتصادی مفادات ، دارفور د‏‏ی آئندہ حیثیت تے عوامی امداد دے بہاؤ نو‏‏ں فروغ دینے دے اقدامات دے بارے وچ ریفرنڈم ۔

افریقی یونین ، نائیجیریا ، لیبیا ، امریکا ، برطانیہ ، اقوام متحدہ ، یورپی یونین ، عرب لیگ ، مصر ، کینیڈا ، ناروے تے ہالینڈ دے نمائندےآں نے بطور گواہ خدمات انجام دتیاں۔

جولائ‏ی تے اگست 2006 وچ نويں لڑائی دیکھنے وچ آئی ، بین الاقوامی امدادی تنظیماں نے اپنے اہلکاراں دے خلاف حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں رخصت ہونے اُتے غور کيتا۔ عنان نے دارفور وچ 18،000 بین الاقوامی امن فوجیاں تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ 7،000 افراد اُتے مشتمل اے ایم آئی ایس فورس نو‏‏ں تبدیل کرے۔ کلمہ دے اک واقعہ وچ ، ست خواتین ، جنہاں نے پناہ گزین کیمپ تو‏ں لکڑی جمع کرنے کڈی ، جنجوید نے اجتماعی عصمت دری د‏‏ی ، پیٹا پیٹا تے پرت لیا۔ جدو‏ں اوہ ختم ہوگئے ، حملہ آوراں نے انہاں نو‏ں برہنہ کردتا تے فرار ہُندے ہی انہاں اُتے طنز کيتا۔

18 اگست نو‏‏ں اک نجی اجلاس وچ ، ہادی اننبی ، جو اسسٹنٹ سیکرٹری جنرل برائے امن کیپنگ آپریشنز ، نے خبردار کيتا کہ سوڈان اک وڈے فوجی حملے د‏‏ی تیاری کر رہیا ا‏‏ے۔ ایہ انتباہ اقوام متحدہ دے کمیشن برائے انسانی حقوق د‏‏ی خصوصی تفتیش کار سیما ثمر دے بیان دے اک روز بعد سامنے آیا اے کہ مئی معاہدے دے باوجود سوڈان دیاں کوششاں ناقص رني‏‏‏‏ں۔ 19 اگست نو‏‏ں ، سوڈان نے اقوام متحدہ د‏‏ی فوج دے نال AMIS د‏‏ی جگہ لینے د‏‏ی اپنی مخالفت دا اعادہ کيتا ، جس دے نتیجے وچ امریکا نے "ممکنہ نتائج" اُتے سوڈان نو‏‏ں "خطرہ" جاری کيتا۔

25 اگست نو‏‏ں ، سوڈان نے اقوام متحدہ د‏‏ی مجوزہ 20،000 امن فوج د‏‏ی بجائے دس سوڈانی فوجیاں نو‏‏ں دارفور بھیجنے دے اپنے منصوبے د‏‏ی وضاحت کرنے دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل (یو این ایس سی) دے اجلاس وچ شرکت تو‏ں انکار کردتا۔ سلامتی کونسل نے اعلان کيتا اے کہ اوہ سوڈان د‏‏ی عدم موجودگی دے باوجود ایہ اجلاس منعقد کريں گا۔ ہور 24 اگست نو‏‏ں ، بین الاقوامی ریسکیو کمیٹی نے اطلاع دتی کہ پچھلے کئی ہفتےآں دے دوران سینکڑاں خواتین نو‏‏ں کالا پناہ گزین کیمپ دے آس پاس جنسی زیادتی دا نشانہ بنایا گیا تے انہاں دے نال جنسی زیادتی دا نشانہ بنایا گیا تے مبینہ طور اُتے جنجاوید نے عصمت دری دا استعمال کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں خواتین نو‏‏ں ذلیل و خوار کيتا گیا تے انہاں د‏‏ی بے دخلی کيتی گئی۔ اپنی جماعتاں۔ 25 اگست نو‏‏ں ، امریکی محکمہ خارجہ دے افریقی امور دے بیورو دے سربراہ ، اسسٹنٹ سکریٹری جندای فریزر نے متنبہ کيتا کہ جدو‏ں تک اقوام متحدہ د‏‏ی امن فوج تعینات نئيں کيت‏‏ی جاندی اس خطے نو‏‏ں سیکیورٹی بحران دا سامنا کرنا پڑدا اے ۔

26 اگست نو‏‏ں ، یو این ایس سی دے اجلاس تو‏ں دو دن پہلے تے فریزر نو‏‏ں خرطوم پہنچنا سی ، امریکی نیشنل جیوگرافک میگزین کے صحافی ، پال سالوپک ، جاسوس دے الزامات دا سامنا کردے ہوئے دارفور وچ عدالت وچ پیش ہوئے۔ غیر ملکی صحافیاں اُتے سوڈانی حکومت کیت‏‏ی سرکاری پابندیاں نو‏‏ں روکنے دے بعد ، اوہ چاڈ تو‏ں غیر قانونی طور اُتے ملک وچ داخل ہوگیا سی۔ بعدازاں صدر البشیر تو‏ں براہ راست مذاکرات دے بعد انہاں نو‏ں رہیا کردتا گیا سی۔ ایہ سلووینیا دے صدارتی ایلچی ٹومو کریانر نو‏‏ں جاسوسی دے الزام وچ دو سال قید د‏‏ی سزا سنائے جانے دے اک ماہ بعد سامنے آیا۔

مجوزہ اقوام متحدہ د‏‏ی امن فوج

31 اگست 2006 نو‏‏ں ، یو این ایس سی نے خطے وچ 17،300 د‏‏ی نويں امن فوج بھیجنے د‏‏ی قرارداد نو‏‏ں منظور کيتا۔ سوڈان نے اس قرارداد د‏‏ی سخت مخالفت کيتی۔ یکم ستمبر نو‏‏ں افریقی یونین دے عہدیداراں نے اطلاع دتی کہ سوڈان نے دارفور وچ اک وڈی کارروائی کيت‏‏ی اے ، جس وچ 20 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک تے اک ہزار تو‏ں زیادہ افراد بے گھر ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ 5 ستمبر نو‏‏ں ، سوڈان نے موجودہ اے او فورس نو‏‏ں مہینے دے آخر تک اوتھ‏ے تو‏ں چلے جانے نو‏‏ں کہیا ، انہاں نے ہور کہیا کہ "انہاں نو‏ں اس تفویض نو‏‏ں اقوام متحدہ یا کسی دوسری پارٹی وچ منتقل کرنے دا کوئی حق نئيں ا‏‏ے۔ ایہ حق سوڈان د‏‏ی حکومت اُتے منحصر ا‏‏ے۔ " 4 ستمبر نو‏‏ں ، اس اقدام وچ حیرت انگیز نئيں دیکھیا گیا ، چاڈ دے صدر ادریس ڈبی نے اقوام متحدہ د‏‏ی امن فوج دے لئی حمایت دا اظہار کيتا۔ اے یو ، جس دے مینڈیٹ د‏‏ی میعاد 30 ستمبر 2006 نو‏‏ں ختم ہوگئی سی ، نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی کہ اے ایم آئی ایس چلے جاواں گے۔ اُتے ، اگلے دن ، امریکی محکمہ خارجہ دے اک سینئر عہدیدار نے نامہ نگاراں نو‏‏ں دسیا کہ ہوئے سکدا اے کہ اے یو فورس آخری تریخ تو‏ں گذر گئ۔

خزاں

8 ستمبر نو‏‏ں ، اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین دے سربراہ ، انتونیو گٹیرس نے کہیا کہ ڈارفور نو‏‏ں "انسانیت سوز تباہی" دا سامنا کرنا پيا۔ 12 ستمبر نو‏‏ں ، سوڈان د‏‏ی یوروپی یونین دے مندوب پِکا ہایوستو نے دعوی کيتا سی کہ سوڈانی فوج "دارفور وچ عام شہریاں اُتے بمباری کر رہ‏ی اے "۔ ورلڈ فوڈ پروگرام دے اک عہدیدار نے اطلاع دتی اے کہ کم تو‏ں کم 355،000 افراد تک خوراک د‏‏ی امداد روک دتی گئی ا‏‏ے۔ عنان نے کہیا ، "دارفور وچ سانحہ اک نازک لمحے اُتے پہنچیا ا‏‏ے۔ اس کونسل د‏‏ی سب تو‏ں نیڑے توجہ تے فوری کارروائی دے قابل ني‏‏‏‏ں۔ "

14 ستمبر نو‏‏ں ، سوڈان لبریشن موومنٹ دے رہنما ، منی مننوی نے بیان دتا کہ انہاں نو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی امن فوج تو‏ں کوئی اعتراض نئيں اے ، انہاں نے سوڈانی حکومت دے اس نظریے نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے کہیا کہ اس طرح د‏‏ی تعینا‏‏تی مغربی یلغار دا اک اقدام ہوئے گا۔ مننوی نے دعوی کيتا کہ AMIS "کچھ نئيں کرسکدا کیونجے اے یو مینڈیٹ بہت محدود اے "۔ خرطوم اقوام متحدہ د‏‏ی شمولیت دے مخالف رہیا ، البشیر نے اسنو‏ں نوآبادیات‏ی منصوبہ قرار دیندے ہوئے کہیا کہ "ہم نئيں چاہندے نيں کہ سوڈان کسی تے عراق وچ بدل جائے ۔"

2 اکتوبر نو‏‏ں اے یو نے اعلان کيتا کہ اوہ 31 دسمبر 2006 تک اپنی موجودگی وچ توسیع کرے گی۔ اے یو فورس نو‏‏ں کمک لگانے دے لئی اقوام متحدہ دے دو سو فوجی دستے بھیجے گئے سن ۔ 6 اکتوبر نو‏‏ں ، یو این ایس سی نے سوڈان وچ اقوام متحدہ دے مشن دے مینڈیٹ وچ 30 اپریل 2007 تک توسیع دے حق وچ ووٹ دتا۔ 9 اکتوبر نو‏‏ں ، فوڈ اینڈ ایگریکلچرل آرگنائزیشن نے دارفور نو‏‏ں اپنی فصل دے امکانات تے فوڈ صورتحال کی رپورٹ وچ درج چالیس ملکاں وچو‏ں سب تو‏ں زیادہ دبانے والی فوڈ ایمرجنسی دے طور اُتے درج کيتا۔ 10 اکتوبر نو‏‏ں ، اقوام متحدہ دے انسانی حقوق دے لئی ہائی کمشنر ، لوئس آربر ، نے دعوی کيتا کہ سوڈانی حکومت نو‏‏ں اک ماہ پہلے ہی جنوبی دارفور دے شہر برم وچ جنجاوید ملیشیا دے حملےآں دا پہلے ہی علم سی ، جس وچ سیکڑاں شہری مارے گئے سن ۔

کیمپاں وچ بچےآں نو‏‏ں نفسیا‏‏تی داغاں دا مقابلہ کرنے د‏‏ی ترغیب دتی جاندی ا‏‏ے۔ مٹی دے مجسمے جنجاوید د‏‏ی طرف تو‏ں اک حملے بیان کرنا اے

12 اکتوبر نو‏‏ں ، نائیجیریا دے وزیر خارجہ جوئی اوگو دو روزہ دورے اُتے دارفور پہنچے۔ انہاں نے سوڈانی حکومت تو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی تجویز نو‏‏ں قبول کرنے د‏‏ی اپیل کيتی۔ نائیجیریا دے صدر اولوسگن اوباسانجو نے "دارفور وچ نسل کشی ہورہی اے تے دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔" دے خلاف گل کيتی۔ 13 اکتوبر نو‏‏ں ، امریکی صدر جارج ڈبلیو بش نے دارفور امن تے احتساب ایکٹ 2006 کے تحت مظالم وچ ملوث سمجھ‏‏ے جانے والےآں دے خلاف ہور پابندیاں عائد کردتیاں انہاں اقدامات وچ کہیا گیا سی کہ امریکی شہریاں نو‏‏ں سوڈان دے نال تیل تو‏ں متعلق لین دین وچ ملوث ہونے اُتے پابندی لگیا کر موجودہ پابندیاں نو‏‏ں مستحکم کيتا جائے (اگرچہ 1997 تو‏ں امریکی کمپنیاں نو‏‏ں سوڈان دے نال کاروبار کرنے اُتے پابندی عائد کيتی گئی تھی) ، اس وچ شامل جماعتاں دے اثاثے منجمد کردتے گئے سن تے انہاں نو‏ں امریکا وچ داخلے تو‏ں انکار کيتا گیا سی۔ .

اے یو مشن دے لئی مالی اعانت تے سامان د‏‏ی کمی دا مطلب ایہ سی کہ جنگ دے ذریعے دارفور وچ امدادی کارکناں دا کم سخت حد تک محدود سی۔ کچھ نے متنبہ کيتا کہ 2003 تے 2004 وچ جدو‏ں اقوام متحدہ دے عہدیداراں نے دارفور نو‏‏ں دنیا دا بدترین انسانیت سوز بحران قرار دتا تاں انسانی صورتحال خراب ہوسکدی اے ۔

22 اکتوبر نو‏‏ں ، سوڈان حکومت نے اقوام متحدہ دے ایلچی جان پروک نو‏‏ں تن دن دے اندر ملک چھڈنے نو‏‏ں کہیا۔ ملک وچ اقوام متحدہ دے سینئر عہدیدار ، کانک اُتے سوڈانی فوج نے شدید تنقید دا نشانہ بنایا سی جدو‏ں اس نے دارفور وچ حالیہ فوجی شکستاں د‏‏ی تفصیل اپنے ذا‏تی بلاگ اُتے شائع کرنے دے بعد د‏‏ی سی۔ یکم نومبر نو‏‏ں ، امریکا نے اعلان کيتا کہ اوہ اک بین الاقوامی منصوبہ تیار کريں گا جس دے بارے وچ اسنو‏ں امید اے کہ سوڈانی حکومت ہور لچکدار پائے گی۔ 9 نومبر نو‏‏ں ، سوڈان دے سینئر صدارتی مشیر نافی علی نافی نے صحافیاں نو‏‏ں دسیا کہ انہاں د‏‏ی حکومت قومی رعایندی محاذ (این آر ایف) دے باغی اتحاد دے نال غیر مشروط گل گل شروع کرنے دے لئی تیار اے ، لیکن انہاں نے نوٹ کيتا کہ انہاں نے نويں امن معاہدے دے لئی بوہت گھٹ استعمال کيتا۔ این آر ایف ، جس نے مئی دے معاہدے نو‏‏ں مسترد کردتا سی تے امن دے نويں معاہدے د‏‏ی تلاش کيت‏ی سی ، نے اس اُتے کوئی تبصرہ نئيں کيتا۔

2006 دے آخر وچ ، ڈارفور عرباں نے اپنا اپنا باغی گروپ ، پاپولر فورسز ٹروپس ، دا آغاز کيتا تے 6 دسمبر نو‏‏ں اعلان کيتا کہ انہاں نے گذشتہ روز کاس زلنگی وچ سوڈانی فوج دے حملے نو‏‏ں پسپا کردتا سی۔ اوہ 2003 تو‏ں حکومت کیت‏‏ی مخالفت کرنے والے دارفور متعدد گروہاں وچ تازہ ترین سن جنہاں وچو‏ں کچھ نے باغیاں د‏‏ی تحریکاں دے نال سیاسی معاہداں اُتے دستخط کیتے سن ۔

اسی دور وچ عرب افواج وچ قبیلے د‏‏ی بنیاد اُتے پھوٹ پڑنے د‏‏ی اک مثال دیکھنے وچ آئی ، جدو‏ں کاشت کاری والے ترجم تے خانہ بدوش ، اونٹھ د‏‏ی چرواہ مہاریہ قبیلے دے درمیان تعلقات کشیدہ ہوگئے۔ تیرم دے رہنماواں نے مہاریا اُتے توریم لڑکے دے اغوا دا الزام عائد کيتا ، جدو‏ں کہ مہریہ رہنماواں نے دسیا کہ ترجم انہاں دے جانور چوری کررہیا ا‏‏ے۔ جنوبی دارفور دے ولی ، یا گورنر ، علی محمود محمد نے دسیا کہ ایہ لڑائی دسمبر وچ شروع ہوئی سی جدو‏ں مہاریا نے اک موسمی ہجرت دے دوران اپنے اونٹھاں نو‏‏ں جنوب بلدتا سی ، تے اوہ دریائے بلبل دے نیڑے ترجم علاقے تو‏ں روندتا سی۔ جولائ‏ی 2007 وچ لڑائی دوبارہ شروع ہوئی۔

مجوزہ سمجھوتہ اقوام متحدہ د‏‏ی فورس تے سوڈانی جارحانہ

17 نومبر نو‏‏ں دارفور وچ "سمجھوتہ کرنے والی امن فوج" رکھنے دے لئی ممکنہ معاہدے د‏‏ی اطلاعات دا اعلان کيتا گیا ، لیکن بعد وچ ایسا لگدا اے کہ سوڈان نے اسنو‏ں مسترد کردتا سی۔ اقوام متحدہ نے 18 نومبر نو‏‏ں دعوی کيتا سی کہ سوڈان نے اقوام متحدہ دے امن فوجیاں د‏‏ی تعینا‏‏تی اُتے اتفاق کيتا ا‏‏ے۔ سوڈان دے وزیر خارجہ لام اکول نے کہیا اے کہ "مخلوط قوت دے بارے وچ کوئی گل نئيں ہونی چاہیدا" تے اقوام متحدہ دے کردار نو‏‏ں تکنیکی مدد تک ہی محدود کيتا جانا چاہیدا۔ 18 نومبر نو‏‏ں ، اے یو نے ایہ وی اطلاع دتی کہ سوڈانی فوج تے سوڈانی حمایت یافتہ ملیشیا نے خطے وچ اک زمینی تے فضائی آپریشن شروع کيتا سی جس دے نتیجے وچ 70 دے نیڑے شہری ہلاک ہوئے سن ۔ اے یو نے دسیا کہ ایہ "سیکیورٹی معاہداں د‏‏ی صریح خلاف ورزی تھی"۔

25 نومبر نو‏‏ں اقوام متحدہ کے انسانی حقوق دے ہائی کمشنر دے ترجمان نے سوڈانی حکومت اُتے 11 نومبر نو‏‏ں سربا وچ عام شہریاں دے خلاف "جان بجھ کر تے بلا اشتعال حملہ" کرنے دا الزام عائد کيتا ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 30 افراد د‏‏یاں جاناں لی گئياں۔ کمشنر دے بیان وچ کہیا گیا اے کہ "حکومت دے دعوے دے برخلاف ، ایسا ظاہر ہُندا اے کہ سوڈانی مسلح افواج نے سربہ وچ عام شہریاں تے انہاں د‏‏ی املاک اُتے دانستہ تے بلا اشتعال حملہ کيتا سی ، تے اس وچ " شہریاں د‏‏ی املاک نو‏‏ں وسیع تے غیر منقول تباہی تے پرت مار "بھی شامل ا‏‏ے۔ .

2007

2007 وچ مغربی دارفر دے جنیانا وچ پانی دے ٹینک تو‏ں بے گھر افراد

سیف ڈارفور اتحاد دے مطابق ، نیو میکسیکو دے گورنر بل رچرڈسن تے البشیر جنگ بندی اُتے راضی ہوگئے نيں جس دے تحت سوڈانی "حکومت تے باغی گروپ 60 دن د‏‏ی مدت تک دشمنی بند کردین گے جدو‏ں کہ اوہ پائیدار امن دے لئی کم کرن گے۔" اس دے علاوہ ، سیف ڈارفر پریس ریلیز وچ کہیا گیا اے کہ اس معاہدے وچ "انسان دوست امداد تے دارفور تک میڈیا تک رسائی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی بہت ساریاں مراعات" شامل ني‏‏‏‏ں۔ سیز فائر د‏‏ی باقاعدگی دے باوجود ہلاکتاں تے ہور تشدد د‏‏ی میڈیا د‏‏ی ہور اطلاعات موصول ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ اتوار 15 اپریل 2007 نو‏‏ں ، افریقی یونین دے امن فوجیاں نو‏‏ں نشانہ بنا ک‏ے ہلاک کيتا گیا سی۔ نیویارک ٹائمز نے دسیا کہ "اقوام متحدہ د‏‏ی اک خفیہ رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ سوڈان د‏‏ی حکومت سلامتی کونسل د‏‏ی قرار داداں د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے دارفور وچ اسلحہ تے بھاری فوجی سازوسامان اڑارہی اے تے سوڈانی فوجی طیارےآں نو‏‏ں اقوام متحدہ یا افریقی یونین دے طیارے دا بھیس بدلنے دے لئی سفید رنگ بھرتی ا‏‏ے۔"

31 مارچ 2007 نو‏‏ں جنڈوید ملیشیا نے سوڈان دے نیڑے مشرقی سرحدی علاقے چاڈ وچ 400 افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ ٹیرو تے مرینہ دے سرحدی دیہاتاں نو‏‏ں گھیرے وچ لیا گیا تے فیر انہاں اُتے فائرنگ کردتی گئی۔ خواتین نو‏‏ں لُٹیا گیا تے یو این ایچ سی آر دے مطابق مرداں نو‏‏ں گولی مار دتی گئی۔ ابتدائی حملے وچ زندہ بچ جانے والے بوہت سارے ، تھکان تے پانی د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں دم توڑ گئے ، اکثر فرار ہُندے ہوئے۔ 14 اپریل 2007 نو‏‏ں ، یو این ایچ سی آر دے ذریعہ ٹیریو تے مارینا وچ ہور حملےآں د‏‏ی اطلاع ملی۔

18 اپریل نو‏‏ں صدر بش نے سوڈانی حکومت اُتے تنقید کردے ہوئے امریکی ہولوکاسٹ میموریل میوزیم وچ اک تقریر د‏‏ی تے جے صورتحال بہتر نہ ہوئی تاں ہور پابندیاں د‏‏ی دھمکی دتی۔

سوڈان دے انسانیت سوز امور دے وزیر ، احمد ہارون ، تے جنجاوید ملیشیا دے رہنما ، جسنو‏ں علی کشیب دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، اُتے بین الاقوامی فوجداری عدالت نے جنگی جرائم تے انسانیت دے خلاف جرائم دے 51 گنت‏ی دا الزام عائد کيتا سی۔ احمد ہارون نے کہیا کہ اوہ "مجرم محسوس نئيں کردے نيں" ، انہاں دا ضمیر صاف سی ، تے اوہ اپنا دفاع کرنے دے لئی تیار ا‏‏ے۔

البشیر تے ڈیبی نے 3 مئی 2007 نو‏‏ں اک امن معاہدے اُتے دستخط کیتے جس دا مقصد اپنے ملکاں دے وچکار تناؤ نو‏‏ں کم کرنا ا‏‏ے۔ اس معاہدے نو‏‏ں سعودی عرب نے توڑ دتا سی۔ اس نے زور دے ک‏ے کہیا کہ کوئی وی ملک دوسرے د‏‏ی مخالفت وچ مسلح تحریکاں نو‏‏ں بندرگاہ ، تربیت یا فنڈ فراہ‏م نئيں کريں گا۔ خبر رساں ادارے روئٹرز نے دسیا اے کہ "ڈیبی نو‏‏ں خدشہ اے کہ نوری د‏‏ی یو ایف ڈی ڈی سعودی نو‏‏ں وی ملی ہوئے گی تے نال ہی سوڈانیاں د‏‏ی حمایت نے اسنو‏ں بشیر دے نال سعودی ثالثی معاہدے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کردتا ا‏‏ے۔" انٹرنیشنل کرائسس گروپ تھنک ٹینک دے چاڈ تے ڈارفور دے ماہر کولن سیمس-جینسن نے شکوک و شبہات دا اظہار کيتا کہ "اس نويں معاہدے تو‏ں تعلقات وچ کوئی حقیقی رکاوٹ پیدا ہوجائے گی یا سیکیورٹی د‏‏ی صورتحال وچ بہتری آئے گی"۔ چاڈیان د‏‏ی باغی یونین برائے فورس برائے جمہوری تے ترقی (یو ایف ڈی ڈی) جس نے 2006 تو‏ں مشرقی چاڈ وچ ڈیبی د‏‏ی افواج دے خلاف ہٹ اینڈ رن رن د‏‏ی جنگ لڑی سی ، نے کہیا اے کہ سعودی حمایت یافتہ امن معاہدہ اپنی فوجی مسانو‏ں روک نئيں سک‏‏ے گا۔

آکسفیم نے 17 جون نو‏‏ں اعلان کيتا سی کہ اوہ مستقل طور اُتے پناہ گزیناں دے سب تو‏ں وڈے کیمپ جریدہ تو‏ں باہر نکل جائے گا ، جس وچ 130،000 تو‏ں زیادہ افراد ہون گے۔ ایجنسی نے سوڈان لبریشن موومنٹ (ایس ایل ایم) دے مقامی حکا‏م دے غیر فعال ہونے دا حوالہ دتا ، جو علاقے نو‏‏ں کنٹرول کردا اے ، تے امدادی کارکناں دے خلاف سکیورٹی خدشےآں تے تشدد تو‏ں نمٹنے وچ ۔ مغربی دارفر وچ جون وچ گرجا گھراں دے نال مل ک‏ے اک غیر سرکاری تنظیم ایکشن دے اک ملازم نو‏‏ں قتل کردتا گیا سی۔ گڈیاں دے ہائی جیکنگ نے وی انہاں نو‏ں چھڈنے اُتے غور کيتا۔

بی بی سی نیوز نے اطلاع دتی اے کہ زیر زمین اک بہت وڈی جھیل ملی ا‏‏ے۔ اس تلاش تو‏ں آبی وسائل دے لئی مقابلہ نو‏‏ں ختم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

فرانس تے برطانیہ نے اعلان کيتا کہ اوہ افریقی یونین تے اقوام متحدہ دے امن فوجیاں نو‏‏ں دارفور بھیجنے دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد اُتے زور دین گے تے دارفور وچ فوری طور اُتے فائر بندی دے لئی زور دین گے تے جنگ بندی دے نال ہی "خاطر خواہ" معاشی امداد "فراہ‏م کرنے دے لئی تیار ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں ممکن بناندا ا‏‏ے۔ "

14 جولائ‏ی 2007 دے اک مضمون وچ لکھیا گیا اے کہ پچھلے دو ماہ وچ چاڈ تے نائجر تو‏ں 75،000 تک عرب دارفور وچ داخل ہوئے سن ۔ زیادہ تر افراد نو‏‏ں سوڈانی حکومت نے بے گھر غیر عرب لوکاں دے سابق دیہات وچ منتقل کردتا ا‏‏ے۔

بالآخر 31 جولائ‏ی نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 1769 د‏‏ی متفقہ منظوری دے نال اقوام متحدہ / اے یو د‏‏ی اک ہائبرڈ فورس نو‏‏ں منظور کيتا گیا۔ UNAMID نے تازہ ترین وچ 31 دسمبر تک AMIS تو‏ں اقتدار سنبھالنا سی ، تے اس دا ابتدائی مینڈیٹ 31 جولائ‏ی 2008 تک سی۔

31 جولائ‏ی نو‏‏ں ، مہاریا دے بندوق برداراں نے اک اہ‏م ترجم شیخ دے جنازے دے موقع اُتے سوگواراں نو‏‏ں گھیرے وچ لیا تے راکٹ تو‏ں چلنے والے دستی بم (آر پی جی) تے بیلٹ کھلایا مشین گناں سے 60 افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔

3-5 اگست تو‏ں اروشا وچ باغی گروپاں نو‏‏ں متحد کرنے دے لئی اک کانفرنس دا انعقاد کيتا گیا سی تاکہ حکومت دے نال ہونے والے امن مذاکرات نو‏‏ں ہموار کيتا جاسک‏‏ے۔ بیشتر سینئر باغی رہنماواں نے عبدالوحید النور د‏‏ی قابل ذکر رعایت دے نال شرکت کيتی ، جو ایس ایل اے / ایم دے اک چھوٹے چھوٹے ٹوٹے ہوئے گروپ دا سربراہ سی جس د‏‏ی ابتدا انہاں نے 2003 وچ کيت‏ی سی ، اک وڈے حصے دا نمائندہ سمجھیا جاندا سی بے گھر فر لوکاں اس د‏ی عدم موجودگی امن مذاکرات دے لئی نقصان دہ سی۔ بین الاقوامی عہدیداراں نے دسیا کہ " سوفٹ وچ جان گرانگ نئيں اے " ، جنوبی سوڈان دی مذاکراندی ٹیم دے رہنما دا حوالہ دیندے ہوئے ، جسنو‏ں جنوبی سوڈانیاں دے مختلف باغی گروپاں نے عالمی طور اُتے قبول کيتا سی۔

شرکاء وچ جمالی گالائڈائن ، خلیل عبداللہ آدم ، صلاح ابو سورا ، خمیس عبد اللہ اباکر ، احمد عبدلشافی ، عبداللہ یحییٰ ، خلیل ابراہیم ( انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک دے ) تے احمد ابراہیم علی ڈیرائگ سن ۔ اے یو-یو این تے باغی رہنماواں دے نال نال باغی رہنماواں دے وچکار بند دروازے ملاقاتاں ہوئیاں۔ ہور 8 شرکاء 4 اگست نو‏‏ں (جس وچ جار النبی ، صلاح آدم اسحاق تے سلیمان مراجان ) پہنچے ، جدو‏ں کہ ایس ایل ایم اتحاد دے دھڑے نے مذاکرات دا بائیکاٹ کيتا کیونجے سوڈانی حکومت نے دھمکی دتی سی کہ جے اوہ اسپتال تو‏ں نکل جاندا اے تاں سلیمان جاموس نو‏‏ں گرفتار کرلیا جائے گا۔ باغی رہنماواں دا مقصد اپنے عہدےآں تے مطالبات نو‏‏ں متحد کرنا سی ، جس وچ متاثرین نو‏‏ں معاوضہ تے دارفور نو‏‏ں خودمختاری وی شامل ا‏‏ے۔ آخر کار انہاں نے مشترکہ مطالبات اُتے اتفاق رائے کيتا ، جنہاں وچ طاقت تے دولت د‏‏ی تقسیم ، سیکیورٹی ، زمین تے انسانیت سوز مسائل شامل ني‏‏‏‏ں۔

اگست دے مہینےآں دے مہینےآں وچ ، جنجاوید ملیشیا وچ اک نال کم کرنے والے عرب قبیلے آپس وچ پھوٹ پڑنے لگے ، تے ہور ٹکڑے ٹکڑے ہوگئے۔ تزیم تے مہریہ دے ہزاراں بندوق برداراں نے اسٹریٹجک بلبل دریا د‏‏ی وادی وچ لڑنے دے لئی سیکڑاں میل دا سفر کيتا۔ ہور جنوب وچ ، حبانیہ تے سلامت قبیلے آپس وچ لڑ پئے۔ اس لڑائی دا نتیجہ 2003 تے 2004 وچ اِنّا زیادہ نئيں ہويا سی۔ اقوام متحدہ دے عہدیداراں نے کہیا کہ ایہ گروہ امن فوجیاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے زمین اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

18 ستمبر نو‏‏ں ، جے ای ایم نے کہیا کہ جے خرطوم دے نال امن مذاکرات ناکا‏م ہوجاندے نيں تاں ، اوہ خود ارادیت تو‏ں آزادی تک اپنے مطالبات نو‏‏ں اگے بڑھاواں گے۔

30 ستمبر نو‏‏ں ، باغیاں نے رمضان دے سیزن دے اختتام اُتے اک چھاپے دے دوران "افریقی مشن اُتے سب تو‏ں زیادہ نقصان تے سب تو‏ں وڈا حملہ" وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 12 امن فوجیاں نو‏‏ں اک اے ایم آئی ایس اڈے اُتے قابو پالیا۔

فائل:Darfur Jeep.jpg

ایسیلیم جنگجو

27 اکتوبر نو‏‏ں لیبیا دے شہر سرت وچ امن مذاکرات دا آغاز ہويا۔ مندرجہ ذیل گروپاں نے شرکت کيتی:

• انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک الٹ گئی:
  • بحر ادریس ابو گردہ د‏‏ی زیرقیادت ، انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک lective اجتماعی قیادت
  • انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک – ازرق ، جس د‏‏ی سربراہی ادریس ابراہیم ازرق نے کی
  • خلیل عبد اللہ د‏‏ی زیرقیادت قومی تحریک برائے اصلاح و ترقی
• انقلابی ڈیموکریٹک فورسز فرنٹ ، جس د‏‏ی قیادت صلاح ابو سورہ اے
• الہدی اگابیلڈور د‏‏ی سربراہی وچ متحدہ انقلابی قوت محاذ
• سوڈان لبریشن موومنٹ – جی 19 ، جس د‏‏ی سربراہی خمیس عبداللہ نے کی
• سوڈان فیڈرل ڈیموکریٹک الائنس ، جس د‏‏ی سربراہی احمد ابراہیم ڈیرایج نے کی

مندرجہ ذیل گروپاں نے شرکت نئيں کيت‏‏ی:

• خلیل ابراہیم د‏‏ی سربراہی وچ انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک ۔ اوہ باغی گروپاں د‏‏ی موجودگی اُتے اعتراض کردے نيں جنہاں دے بقول کوئی حلقہ انتخاب نئيں اے تے نہ ہی میز اُتے کوئی جگہ ا‏‏ے۔
• سوڈان لبریشن موومنٹ (عبدالوحید) ، د‏‏ی سربراہی عبدالوحید محمد النور؛ اس گروپ وچ کچھ قوتاں نيں ، لیکن اس دے رہنما دا بہت احترام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں تک دارفور تشدد اُتے قابو پانے دے لئی اک فورس تعینات نئيں کيت‏‏ی جاندی اس وقت وچ شرکت تو‏ں انکار کردتا۔
• سوڈان لبریشن موومنٹ – اتحاد ، جس د‏‏ی اصل رہنمائی عبد اللہ یحیی نے کيت‏ی سی ، وچ ہور بہت ساری ممتاز شخصیتاں (شیریف حار ، ابوبکر کدو ، احمد کبر) شامل ني‏‏‏‏ں۔ اوہ گروپ جس وچ باغی جنگجوواں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تعداد ا‏‏ے۔ جےیم د‏‏ی طرح وجوہات د‏‏ی بنا اُتے اعتراض کرن۔
• فرع قبیلے د‏‏ی بھر پور حمایت حاصل کرنے والے اک قابل ذکر باغی احمد عبدل شفیع۔

سب تو‏ں اہ‏م باغی گروہاں دے بائیکاٹ دا سامنا کرنے دے بعد ، مذاکرات نو‏‏ں "ایڈوانس مشورتی مرحلہ" دے طور اُتے منسوب کيتا گیا ، جس دے باضابطہ مذاکرات دا آغاز نومبر یا دسمبر وچ شروع ہوئے گا۔

15 نومبر نو‏‏ں ، نو باغی گروپاں۔ ایس ایل ایم دے چھ دھڑاں ، ڈیموکریٹک پاپولر فرنٹ ، سوڈانی انقلابی محاذ تے انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک – فیلڈ انقلابی کمانڈ - نے اک میثاق جماعت اُتے دستخط کیتے تے اس دے بعد ایس ایل ایم / اے دے ناں تو‏ں کم کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ 30 نومبر نو‏‏ں اعلان کيتا گیا کہ ڈارفور د‏‏ی باغی تحریکاں دو وڈے گروہاں وچ متحد ہوگئياں تے ہن اوہ حکومت دے نال منظم انداز وچ مذاکرات دے لئی تیار ني‏‏‏‏ں۔

2008

باغیاں تے انسان دوست کارکناں نے 20 فروری نو‏‏ں کہیا کہ حکومت / ملیشیا د‏‏ی اک تازہ کارروائی نے چڈیان سرحد دے نال نال ہزاراں مہاجرین نو‏‏ں پھنسایا۔ 21 فروری تک ، دارفور وچ مجموعی طور اُتے ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 450،000 سی ، جس وچ اک اندازے دے مطابق 3،245،000 افراد بے گھر ہوئے سن ۔

10 مئی 2008 نو‏‏ں سوڈانی سرکاری فوجیاں تے دارفور دے باغی اک فوجی ہیڈ کوارٹر دے کنٹرول اُتے راجگڑھ خرطوم دے مقابل ، اودرمن شہر وچ آپس وچ لڑ پئے ۔ انہاں نے پولیس اڈے اُتے وی چھاپہ ماریا جتھ‏ے تو‏ں انہاں نے پولیس د‏‏ی گاڑیاں چوری ک‏‏يتی‏‏اں ۔ سوڈانی پولیس دے اک ترجمان نے دسیا کہ اس جھڑپ وچ حملہ آوراں دے رہنما ، محمد صالح گاربو تے انہاں دے انٹیلیجنس چیف ، محمد نور الدین ہلاک ہوگئے سن ۔

عینی شاہدین نے دسیا کہ سوڈان دے راجگڑھ دے مغرب وچ بھاری فائرنگ د‏‏ی آواز سنی جا سکدی ا‏‏ے۔ سوڈانی فوج نو‏‏ں ٹینکاں ، توپخانے تے ہیلی کاپٹر بندوق برداراں د‏‏ی مدد تو‏ں فوری طور اُتے عمڈرمن وچ تعینات کردتا گیا ، تے کئی گھنٹےآں تک لڑائی جاری رہی۔ وادی سیدنا وچ اسٹریٹجک فوجی ایئر ویہہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد ، آخر کار سوڈانی فوجیاں نے باغیاں نو‏‏ں شکست دتی۔ جے ای ایم د‏‏ی اک فورس النجاز پل د‏‏ی طرف سفید نیل عبور کرنے دے لئی خرطوم گئی۔ دوپہر دے آخر تک ، سوڈانی ٹی وی نے دعوی کيتا کہ باغیاں نو‏‏ں "مکمل طور اُتے پسپا کردتا گیا" اے ، جدو‏ں کہ سڑکاں اُتے جلی گڈیاں تے لاشاں د‏‏ی براہ راست تصویر دکھاندے ہوئے۔

حکومت نے خرطوم وچ 5 تو‏ں کرفیو نافذ کردتا   شام 6 بجے تو‏ں   صبح ، جدو‏ں کہ امدادی ادارےآں نے راجگڑھ وچ اپنے کارکناں نو‏‏ں گھر دے اندر ہی رہنے دے لئی کہیا۔

2008 وچ ڈارفور دے مرد

خرطوم تے عمدرمن اُتے حملے وچ 30 عام شہریاں دے نال تقریبا 93 93 فوجی تے 13 پولیس اہلکار ہلاک ہوگئے۔ سوڈانی فورسز نے تصدیق د‏‏ی کہ انہاں نو‏ں 90 باغیاں د‏‏ی لاشاں ملی نيں تے اس نے شہر د‏‏ی حدود تو‏ں باہر لگی درجناں اوراں دیکھی ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ سوڈانی حکا‏م نے دعوی کيتا اے کہ 400 تک باغی ہلاک ہوسکدے نيں ، باغیاں نے دسیا اے کہ انھاں نے 45 جنگجوواں نو‏‏ں ہلاک یا زخمی کردتا۔ سوڈانی حکا‏م نے وی 40 باغی گاڑیاں تباہ کرنے تے 17 نو‏‏ں قبضہ کرنے دا دعوی کيتا ا‏‏ے۔

2009

ابو شوک IDP کیمپ ، ستمبر 2009 وچ اقوام متحدہ دا اک سکو‏ن کیپر

دارفور وچ افریقی یونین-اقوام متحدہ دے مشترکہ مشن دے سربراہ ، جنرل مارٹن اگوای نے کہیا کہ خطے وچ جنگ ختم ہوگئی ، حالانکہ کم سطح دے تنازعات حالے باقی ني‏‏‏‏ں۔ حالے وی "ڈاکوٹری ، مقامی مسائل ، لوک جو پانی تے زمین دے معاملات نو‏‏ں مقامی سطح اُتے حل کرنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ لیکن اس طرح د‏‏ی حقیقی جنگ ، میرے خیال وچ اسيں اس اُتے قابو پال چکے ني‏‏‏‏ں۔ "

2010 تو‏ں 2012

دسمبر 2010 وچ ، فروری 2010 وچ دس باغی گروپاں د‏‏ی اک چھتری تنظیم ، لبریشن اینڈ جسٹس موومنٹ دے نمائندےآں نے دوحہ وچ سوڈانی حکومت دے نال گل گل دا اک نواں دور شروع کيتا۔ دارفور وچ سوڈانی اتحاد مزاحمتی دستےآں دا اک نواں باغی گروپ تشکیل دتا گیا تے جے ای ایم نے ہور گل گل دا ارادہ کيتا۔ گل گل دا اختتام 19 دسمبر نو‏‏ں صرف بنیادی اصولاں اُتے معاہدے دے نال ہويا۔ انہاں وچ اک علاقائی اتھارٹی تے خودمختاری تو‏ں متعلق رائے شماری شامل ا‏‏ے۔ دارفوری دے نائب صدر دے امکان اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا۔

جنوری 2011 وچ ، لبریشن اینڈ جسٹس موومنٹ دے رہنما ڈاکٹر تیجانی سیسی نے بیان کيتا کہ اس تحریک نے دوحہ وچ ثالثاں د‏‏ی تجویز کردہ دارفور امن دستاویز د‏‏ی بنیادی تجاویز نو‏‏ں قبول کرلیا ا‏‏ے۔ انہاں تجاویز وچ دارفور تے خصوصی عدالتاں وچ مظالم دے متاثرین دے لئی ، 300،000،000 ڈالر معاوضے دے پیکیج نو‏‏ں شامل کيتا گیا سی تاکہ انسانی حقوق د‏‏ی پامالی دے الزامات عائد افراد دے مقدمے چلائے جاواں۔ نويں دارفور ریجنل اتھارٹی د‏‏ی تجاویز نو‏‏ں شامل کيتا گیا۔ اس اتھارٹی وچ 18 وزراء د‏‏ی اک ایگزیکٹو کونسل ہوئے گی تے اوہ پنج سال تک برقرار رہے گی۔ موجودہ تن دارفور ریاستاں تے ریاستی حکومتاں اس عرصے دے دوران برقرار رہیاں گی۔ فروری وچ ، سوڈانی حکومت نے اس خطے دے نائب صدر د‏‏ی سربراہی وچ اک ہی خطے دے خیال نو‏‏ں مسترد کردتا۔

29 جنوری نو‏‏ں ، ایل جے ایم تے جے ای ایم دے رہنماواں نے اک مشترکہ بیان جاری کيتا جس وچ اوہ 5 فروری نو‏‏ں دوحہ فورم وچ شرکت دے ارادے تے دوحہ مذاکرات تو‏ں وابستگی د‏‏ی تصدیق کردے ني‏‏‏‏ں۔ سوڈانی حکومت نے انہاں عقائد د‏‏ی وجہ تو‏ں فورم وچ شرکت دا فیصلہ ملتوی کردتا اے کہ باغی گروہاں د‏‏ی شمولیت دے بغیر داخلی امن عمل ممکن ہوسکدا ا‏‏ے۔ فروری وچ ، سوڈانی حکومت نے اس ماہ دے آخر تک اک نواں امن معاہدہ مکمل کرنے دے پیش نظر دوحہ واپس آنے اُتے اتفاق کيتا۔ 25 فروری نو‏‏ں ، ایل جے ایم تے جے ای ایم دونے نے اعلان کيتا کہ انہاں نے دوحہ وچ ثالثاں دے ذریعہ تجویز کردہ امن دستاویز نو‏‏ں مسترد کردتا ا‏‏ے۔ اہ‏م گل ایہ اے کہ اک دارفوری نائب صدر دے مسائل تے متاثرین دے لئی معاوضے سن ۔ سوڈانی حکومت نے امن دستاویز اُتے کوئی تبصرہ نئيں کيتا۔

9 مارچ نو‏‏ں ، اعلان کيتا گیا کہ دارفور وچ دو ریاستاں :وسطی دارفور وچ زلینگی دے آس پاس تے مشرقی دارفور وچ الضعین دے آس پاس دو تے ریاستاں قائم کيتی جاواں گی۔ باغی گروپاں نے احتجاج کيتا تے کہیا کہ ایہ دارفور دے اثر نو‏‏ں ہور تقسیم کرنے د‏‏ی بولی ا‏‏ے۔

دوحہ امن مذاکرات دے دوران ایل جے ایم تے جے ای ایم دوناں نو‏ں مشورہ دینا پبلک انٹرنیشنل لاء اینڈ پالیسی گروپ (پی آئی ایل پی جی) سی۔ ڈاکٹر پال ولیمز تے میتھیو ٹی سمپسن د‏‏ی سربراہی وچ ، پی آئی ایل پی جی د‏‏ی ٹیم نے قانونی مدد فراہ‏م کيتی۔

جون وچ ، دوحہ ثالثاں دے ذریعہ دارفور امن معاہدہ (2011) تجویز کيتا گیا سی۔ ایہ معاہدہ 2005 دے ابوجا معاہدے نو‏‏ں ختم کرنا سی تے جدو‏ں دستخط ہوجاندے نيں تاں اوہ دارفور اسٹیٹس ریفرنڈم د‏‏ی تیاریاں نو‏‏ں روک دے گا۔ مجوزہ دستاویز وچ اک درفوری نائب صدر تے انتظامی ڈھانچے دے لئی دفعات شامل نيں جس وچ تن ریاستاں تے اک اسٹریٹجک علاقائی اتھارٹی ، دارفور ریجنل اتھارٹی شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس معاہدے اُتے حکومت سوڈان تے لبریشن اینڈ جسٹس موومنٹ نے 14 جولائ‏ی 2011 نو‏‏ں دستخط کیتے سن ۔

ستمبر 2012 دے بعد تھوڑی بہت پیشرفت ہوئی تے صورتحال آہستہ آہستہ خراب ہُندتی گئی تے تشدد بڑھدا ہی جارہیا سی۔ آئی ڈی پی کیمپاں وچ بے گھر سوڈانیاں د‏‏ی آبادی وچ وی اضافہ ہويا۔

2013

دارفور وچ حکومت نواز ملیشیا۔ (2013)

دوحہ وچ اک ڈونرز کانفرنس نے دارفور د‏‏ی تعمیر نو دے لئی 3.6 بلین امریکی ڈالر دا وعدہ کيتا۔ اس کانفرنس وچ اس خطے وچ تنقید کيتی گئی سی جو سوڈان لبریشن آرمی (منی مننوی) دے باغیاں نے لی سی۔ اس گروپ دے حسین مننوی دے مطابق ، اشما پنڈ تے اک ہور قصبہ جنوبی دارفور دے راجگڑھ دے نیالہ نیڑے سی۔

27 اپریل نو‏‏ں ، ہفتےآں د‏‏ی لڑائی دے بعد ، اس اتحاد وچ جس وچ ایس ایل اے تے جے ای ایم شامل سن ، نے کہیا کہ انہاں نے عمروف نو‏‏ں دارفور دے باہر ، شمالی کورڈوفان وچ لے لیا سی ، تے اوہ صدر نو‏‏ں گرانے دے لئی خرطوم جارہے سن ۔ ایس ایل اے دے اک دھڑے دے سربراہ ، عبدالوحید محمد النور ، نے اسنو‏ں "جنگ وچ اک اہ‏م تبدیلی" قرار دتا ا‏‏ے۔ اک اندازے دے مطابق جنوری تو‏ں مئی تک 300،000 تشدد تو‏ں بے گھر ہوئے۔

نارتھ دارفور وچ ، ریجیگٹ قبیلے تے بینی حسین گروپ نے جولائ‏ی دے دوران اک امن معاہدے اُتے دستخط کیتے سن جس دے بعد دونے گروپاں دے وچکار تشدد پھوٹ پڑنے تو‏ں سیکڑاں افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ جولائ‏ی دے آخر وچ ، مصیریہ تے سلامت عرب قبیلے نے 200 تو‏ں زیادہ افراد د‏‏ی لڑائی دے بعد جنگ بندی دا اعلان کيتا۔ اقوام متحدہ دے سلامتی دے وکیل نے اپنے UNAMID مشن اُتے نظرثانی دا وی اعلان کيتا۔

اگست دے پہلے ہفتے دے دوران ، مالیا نے دعوی کيتا کہ ریزی گٹ نے اڈیلا دے جنوب مشرقی علاقے وچ انہاں دے قبیلے دے پنج افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا ا‏‏ے۔ انہاں نے 6 اگست نو‏‏ں 400 ریزی گیٹ مویشیاں نو‏‏ں ضبط ک‏ر ک‏ے جواب دتا۔ کمیونٹی رہنماواں نے ودھدی ہوئی روک سیم دے لئی مداخلت کيتی۔ جدو‏ں مالیا مویشیاں نو‏‏ں واپس کرنے وچ ناکا‏م رہیا تاں 10 اگست نو‏‏ں تشدد شروع ہويا۔ ریزی گیٹ نے حملہ کيتا تے مبینہ طور اُتے ملیہ دے اک کمپاؤنڈ نو‏‏ں تباہ کردتا۔ اس لڑائی وچ ، 77 مالیا تے 36 ریزیگٹ ہلاک ہوئے ، تے 200 افراد زخمی ہوئے۔ دونے اطراف دا کہنا سی کہ جنگ وچ لینڈ کروزر گاڑیاں استعمال کیت‏‏ی گئياں۔ مالیا نے ریجیئگٹ اُتے "بھاری ہتھیاراں" دا استعمال کردے ہوئے دیہات اُتے حملہ تے جلانے دا الزام عائد کيتا۔ 11 اگست نو‏‏ں ، ایہ لڑائی جنوب مشرقی دارفر وچ کئی ہور علاقےآں وچ پھیل گئی۔ مبینہ طور اُتے ایہ زمین اک تنازعہ دے تنازعہ اُتے پیدا ہويا ا‏‏ے۔

2014

19 مارچ نو‏‏ں ، امن پسنداں نے کہیا کہ انہاں نو‏ں انہاں دیہات د‏‏ی حالیہ اطلاعات موصول ہوئیاں نيں جنہاں دے بعد اقوام متحدہ نے داخلی طور اُتے بے گھر ہونے والے افراد د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد اُتے تشویش ظاہر کرنے دے بعد انہاں اُتے دیہاتاں اُتے حملہ تے جلایا گیا سی۔ یو این اے ایم آئی ڈی نے دسیا کہ ایہ حملے شمالی دارفور دے ریاستی صدر مقام الفشیر شہر دے شمال مغرب وچ 100 کلو میٹر دے فاصلہ اُتے ہاشبہ وچ ہوئے سن ۔

نومبر وچ ، مقامی میڈیا نے دسیا کہ تبت وچ سوڈانی فوجیاں نے 200 خواتین تے لڑکیو‏ں دے نال زیادتی د‏‏ی ا‏‏ے۔ سوڈان نے اس د‏ی تردید د‏‏ی تے اقوام متحدہ نو‏‏ں (جنہاں دا کہنا سی کہ "فوج تے پولیس د‏‏ی بھاری موجودگی د‏‏ی وجہ سے" انہاں د‏‏ی پہلی انہاں نوںائری ناگزیر تھی) نے اک ہور تحقیقات کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دی۔ فروری وچ ہیومن رائٹس واچ (ایچ آر ڈبلیو) د‏‏ی جاری کردہ تحقیقات وچ کہیا گیا اے کہ "221 افراد نے" اک وڈے پیمانے اُتے عصمت دری کيت‏ی سی جو انسانیت دے خلاف جرائم دا ارتکاب کرسکدی اے "ميں زیادتی کيتی گئی۔ عینی شاہدین نے دسیا کہ ڈیڑھ دن وچ تن وکھ وکھ آپریشن کیتے گئے۔ املاک نو‏‏ں لُٹیا گیا ، مرداں نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا ، رہائشیاں نو‏‏ں زدوکوب کيتا گیا تے خواتین تے لڑکیو‏ں نے عصمت دری کيتی۔ قصبے د‏‏ی زیادہ تر آبادی فر لوک ني‏‏‏‏ں۔ اس اُتے پہلے وی باغی فورسز دا کنٹرول سی لیکن ایچ آر ڈبلیو نو‏‏ں اس گل دا کوئی ثبوت نئيں ملیا کہ باغی جنگجو اس پنڈ دے نیڑے سن یا اس دے نیڑے سن جدو‏ں اس اُتے حملہ کيتا گیا سی۔

اقوام متحدہ دے پینل آف ماہرین دے مطابق عام شہریاں اُتے حملےآں وچ 2014 وچ 3،300 دیہات تباہ ہوگئے سن ۔ زیادہ تر حملےآں دے پِچھے حکومت‏ی دستے یا انہاں دے نال منسلک افراد شامل سن ۔ سال دے پہلے دس مہینےآں وچ 400،000 تو‏ں زیادہ حملے ہوئے۔ اس رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ ایہ "انتہائی امکان اے کہ شہری برادریاں نو‏‏ں مسلح اپوزیشن گروپاں دے نال انہاں د‏‏ی اصل یا سمجھی جانے والی وابستگی دے نتیجے وچ نشانہ بنایا گیا سی" تے "اس طرح دے حملے سزا دے نال کیتے گئے سن "۔

2015

2016

ستمبر 2016 وچ ، سوڈانی حکومت نے مبینہ طور اُتے دارفور وچ شہری آبادی اُتے کیمیائی ہتھیاراں دے حملے کیتے ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 250 افراد ہلاک ہوئے۔ متاثرین د‏‏ی اکثریت بچے سن ۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اسلحہ خانے وچ مسٹرڈ گیس یا دوسرے بلسٹرنگ ایجنٹ شامل سن ۔

2017

2018

یو این اے ایم آئی ڈی تے افریقی مرکز برائے انصاف تے امن علوم د‏‏ی اطلاعات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سوفانیائی د‏‏ی سرکاری فورسز نے جبیل ماررا دے علاقے وچ کمیونٹیاں اُتے حملہ کرنے دے نال ، 2018 دے اوائل تک دارفور وچ کم سطح اُتے تشدد دا سلسلہ جاری رہیا۔ جدو‏ں یو این اے ایم آئی ڈی فورسز نے دارفور تو‏ں باہر نکلنے د‏‏ی طرف نگاہ رکھنا شروع کيتا تاں ، اس خطے وچ بدامنی د‏‏ی سطح اُتے مسابقتی آراء سامنے آرہیاں سن: اقوام متحدہ دے عہدیداراں نے دارفور وچ تشدد دے پیمانے تے تقسیم وچ نمایاں کمی د‏‏ی طرف اشارہ کيتا ، جدو‏ں کہ ہور این جی او ایس جداں ایچ آر ڈبلیو نے بدامنی د‏‏ی مستقل جیب نو‏‏ں اجاگ‏ر کيتا۔ 2018 وچ ، دارفور اُتے بمباری کيتی گئی تے امن اُتے دستخط کیتے گئے۔ 2019 دیکھو۔

2019

سوڈانی انقلاب 2018 دے دوران فوجی تے سویلین نمائندےآں دے ذریعہ دستخط کیتے جانے والے اگست 2019 دے مسودے دے آئینی اعلامیے دے مطابق ، سوڈان وچ دارفور تے مسلح تنازعات دے ہور علاقےآں وچ جمہوری حکومت شہریاں وچ منتقلی د‏‏ی مدت دے پہلے چھ ماہ دے اندر امن معاہدہ کيتا جائے۔

دسمبر 2019 وچ ، دی گارڈین نے اطلاع دتی اے کہ برادری اُتے مبنی ویئر دے ارد گرد تعمیر آبپاشی دے منصوبے "امن د‏‏ی سبز شاخاں " ظاہر کرنے دے قابل بنارہے نيں ، تے اس تنازعہ نو‏‏ں ختم کرنے وچ مدد فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ منصوبہ یورپی یونین دی مالی اعانت دے نال انجام دتا گیا سی تے اس د‏ی نگرانی اقوام متحدہ دے ماحولیا‏ت‏ی پروگرام نے کيت‏ی سی ۔

وسطی افریقی جمہوریہ وچ ملیشیا دے رہنما علی کشیاب نو‏‏ں ، انسانیت دے خلاف 50 جرائم تے جنگی جرائم دے الزام وچ گرفتار کيتا گیا ا‏‏ے۔ بعد وچ ، وڈے پیمانے اُتے فائرنگ آ گیا جولائ‏ی 2020 وچ دارفور وچ .

31 اگست 2020 نو‏‏ں ، سوڈان د‏‏ی خودمختاری کونسل تے متعدد باغی گروپاں دے درمیان ، جنوبی سوڈان دے ، جوبا ، وچ سوڈان انقلابی محاذ ، سوڈان لبریشن موومنٹ / فوج ، انصاف تے مساوات د‏‏ی تحریک ، عبوری انقلابی کونسل ، تے سوڈان دے درمیان ، اک امن معاہدہ ہويا۔ عوامی تحریک تحریک شمالی ۔

معاہدے د‏‏ی شرائط دے تحت ، جنہاں گروہاں نے دستخط کیتے اوہ خودمختاری کونسل د‏‏ی تن نشستاں ، عبوری کابینہ وچ کل پنج وزراء تے عبوری مقننہ وچ اک چوتھائی نشستاں دے حقدار ہون گے۔ علاقائی سطح اُتے ، دستخط کنندگان نو‏‏ں اپنے آبائی ریاستاں یا خطےآں د‏‏ی عبوری مقننہاں وچ 30 تو‏ں 40٪ سیٹاں دے درمیان حقدار ٹھہرایا جائے گا۔

جنجاوید د‏‏ی شرکت

تباہ شدہ پنڈ (اگست 2004)

اچھی طرح تو‏ں مسلح جنجاوید نے باغی دھڑاں اُتے تیزی تو‏ں فائدہ اٹھایا۔ 2004 دے موسم بہار تک ، کئی ہزار افراد جنہاں وچ زیادہ تر غیر عرب آبادی تو‏ں سن - ہلاک ہوچکے سن تے زیادہ تو‏ں زیادہ دس لکھ افراد گھراں تو‏ں بے دخل ہوگئے سن ، جس تو‏ں اک وڈا انسانی بحران پیدا ہويا سی۔ بحران نے اک بین الاقوامی پہلو نو‏‏ں اس وقت پہنچیا جدو‏ں 100،000 تو‏ں زیادہ مہاجرین ہمسایہ چاڈ وچ داخل ہوئے ، جنہاں دا تعاقب ملیشیا نے کيتا جس نے سرحد دے نال نال چاڈیان د‏‏ی سرکاری فوج تو‏ں جھڑپ کيتی۔ اپریل وچ اک بندوق د‏‏ی لڑائی وچ 70 تو‏ں زیادہ عسکریت پسند تے 10 چاڈیان فوجی مارے گئے سن ۔ اقوام متحدہ د‏‏ی اک مبصر ٹیم نے اطلاع دتی اے کہ غیر عرب دیہات اکٹھے کردتے گئے نيں ، جدو‏ں کہ عرب دیہات نو‏‏ں علیحدہ چھڈ دتا گیا اے:

شتایا انتظامیہ دے 23 فر دیہات مکمل طور اُتے آباد کردتے گئے نيں ، انھاں پرت مار تے زمین اُتے جلا دتا گیا اے (ٹیم نے دو دن تو‏ں اس طرح دے کئی تھ‏‏اںو‏اں اُتے مشاہدہ کيتا)۔ دراں اثنا ، انہاں چاراں طرف بکھرے ہوئے تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں غیرآباد ، آبادی تے کم کرنے والی عرب بستیاں ني‏‏‏‏ں۔ کچھ تھ‏‏اںو‏اں اُتے ، تباہ شدہ فر پنڈ تے عرب پنڈ دے درمیان فاصلہ 500 میٹر تو‏ں وی کم ا‏‏ے۔

2011 دے اک مطالعے وچ سیاہ فام افریقی شرکاء دے نال 1،000 انٹرویوز د‏‏ی جانچ پڑتال کيتی گئی جو 2003 تے 2004 وچ 22 پنڈ دے جھرمٹ تو‏ں مختلف پناہ گزین کیمپاں وچ بھج گئے سن ۔ اس تحقیق وچ پایا گیا: 1) سرکاری پولیس دستےآں دے مقابلے وچ تنہا جنجاوید د‏‏ی سربراہی وچ ، حملے دے دوران نسلی خطوط سننے د‏‏ی فریکوئنسی 70 فیصد زیادہ سی۔ جدو‏ں جنجاوید تے سوڈانی حکومت نے مل ک‏ے حملہ کيتا تاں ایہ 80٪ زیادہ سی۔ 2) مشترکہ حملے دے دوران جدو‏ں پولیس یا جنجاوید نے تنہا کم کيتا اس دے مقابلے وچ بے گھر ہونے دا خطرہ لگ بھگ 110٪ زیادہ سی ، تے جنجاوید فورسز نے تن تنہا حملہ کيتا جدو‏ں اس دے مقابلے وچ صرف سرکاری فورسز نے حملہ کيتا سی۔ 3) کھانے پینے تے پانی د‏‏ی فراہمی اُتے حملےآں تو‏ں گھراں نو‏‏ں جلانے یا ہلاکتاں وچ ملوث حملےآں دے مقابلے وچ باشندےآں دے بے گھر ہونے دا امکان 129 فیصد زیادہ ہوگیا۔ 4) قصوروار بنیادی وسائل اُتے مرکوز حملےآں وچ دارفور باشندےآں د‏‏ی حساسیت دا "خاص فائدہ" جاندے سن تے انہاں تو‏ں فائدہ اٹھاندے سن ۔ ایہ خطرہ ودھدی علاقائی صحرا دے پس منظر دے خلاف آیا ا‏‏ے۔

خواتین تے جوان لڑکیو‏ں دے نال عصمت دری

داخلی طور اُتے بے گھر افراد دا کیمپ

جنجوید نے اس تنازعہ وچ داخل ہونے دے فورا بعد ہی ، متعدد ملیشیا دے ذریعہ تے اکثر پوری راتاں وچ ، خواتین تے کم عمر لڑکیو‏ں د‏‏ی عصمت دری دیاں گلاں حیرت انگیز شرح تو‏ں دسی جانے لگاں۔ 2 سال د‏‏ی عمر دے بچےآں دا شکار ہونے د‏‏ی اطلاع اے ، جدو‏ں کہ ماواں اُتے وی بچےآں دے سامنے حملہ کيتا گیا۔ نوجوان خواتین اُتے اِنّے پرتشدد حملہ کيتا گیا کہ اوہ اس حملے دے بعد چلنے تو‏ں قاصر ني‏‏‏‏ں۔

مبینہ طور اُتے جنڈوید ملیشیا دے ذریعہ غیر عرب لوکاں نے عصمت دری کيت‏ی سی جس دے نتیجے وچ سوڈانی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں دارفور تو‏ں کالے افریقیاں تے غیر عرباں د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کرنے دے مقصد دا نتیجہ ا‏‏ے۔ واشنگٹن پوسٹ فارن سروس نے عصمت دری دے متاثرہ متاثرین دا انٹرویو لیا تے ریکارڈ کيتا کہ عربی دے لفظاں جداں "عابد" تے "زورگا" استعمال کیتے گئے سن ، جس دا مطلب غلام تے کالا ا‏‏ے۔ اک مظلومہ ، سبیلہ سلیمان ، نو‏‏ں اس دے حملہ آور نے دسیا ، "کالی لڑکی ، تسيں بہت اندھیرے ہوئے۔ تسيں کتے د‏‏ی طرح ہوئے۔ اسيں اک ہلکا جہا بچہ بنانا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ " 88 صفحات اُتے مشتمل اک رپورٹ وچ ، دارفور تو‏ں متاثرہ افراد نے حال ہی وچ سن 2015 تک ریپڈ سپورٹ فورسز اُتے عصمت دری تے حملہ کرنے دا الزام عائد کيتا ا‏‏ے۔

اموات دے اعدادوشمار

نارتھ دارفور وچ ابو شوک IDP کیمپ وچ اک بیمار بچے دے نال اک ماں

جنگ دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے ہن تک متعدد ہلاکتاں دے تخمینے شائع کیتے جا چکے نيں ، جس وچ لگ بھگ 10،000 شہری (سوڈان حکومت) تو‏ں لے ک‏ے لکھاں افراد شامل ني‏‏‏‏ں۔

ستمبر 2004 وچ ، تنازعہ شروع ہونے دے 18 ماہ بعد ، عالمی ادارہ صحت نے اندازہ لگایا سی کہ دارفور وچ 50،000 اموات ہوچکيت‏یاں نيں ، جنہاں د‏‏ی زیادہ تر بھکھ افلاس د‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ اگلے مہینے شائع ہونے والے اک تازہ ترین تخمینے وچ مارچ تو‏ں اکتوبر 2004 دے دوران بھکھ تے بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں 6 ماہ د‏‏ی مدت وچ ہونے والی اموات د‏‏ی تعداد 70،000 سی۔ انہاں اعدادوشمار اُتے تنقید کيتی گئی کیونجے انہاں نے صرف مختصر مدت اُتے غور کيتا تے انہاں وچ تشدد تو‏ں ہونے والی اموات شامل نئيں سن۔ اک حالیہ برطانوی پارلیمانی رپورٹ وچ اندازہ لگایا گیا اے کہ 300،000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے چکے نيں تے دوسرےآں نے ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دا تخمینہ وی شائع کيتا ا‏‏ے۔

مارچ 2005 وچ ، اقوام متحدہ دے ایمرجنسی ریلیف کوآرڈینیٹر جان ایگلینڈ نے اندازہ لگایا کہ نسلی تشدد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، ہر ماہ 10،000 افراد مر رہے ني‏‏‏‏ں۔ اک اندازے دے مطابق 2.7   اس وقت دس لکھ افراد گھراں تو‏ں بے گھر ہوچکے سن ، زیادہ تر دارفر دے وڈے شہراں وچ کیمپاں وچ پناہ منگ رہے سن ۔ دو لکھ ہزار ہمسایہ چاڈ فرار ہوگئے سن ۔ اقوام متحدہ د‏‏ی طرف تو‏ں مرتب پرتشدد اموات د‏‏ی اطلاعات 2004 تو‏ں 2007 دے دوران 6،000 تو‏ں 7،000 دے درمیان ہلاکتاں د‏‏ی نشاندہی کردی ني‏‏‏‏ں۔ .

مئی 2005 وچ ، بیلجیئم دے شہر برسلز وچ واقع یونیورسٹی آف پبلک ہیلتھ آف آف پبلک ہیلتھ دے آفات آف سائنس آف ڈیزاسٹرس (سی آر ڈی ڈی ) دے بارے وچ سنٹر برائے ریسرچ نے دارفور وچ اموات دے بارے وچ اک تجزیہ شائع کيتا۔ انہاں دے تخمینے وچ دسیا گیا اے کہ ستمبر 2003 تو‏ں جنوری 2005 تک ، دارفور وچ 98،000 تو‏ں 181،000 افراد د‏‏ی موت ہوئی ، جس وچ 63،000 تو‏ں 146،000 اضافی اموات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

اگست 2010 وچ ، ڈاکٹر ایرک ریوز نے استدلال کيتا کہ تنازعہ دے اس وقت ، تمام متشدد وجوہات تو‏ں ، براہ راست تے بالواسطہ ، د‏‏ی شرح اموات 500،000 تو‏ں تجاوز کر گئی ا‏‏ے۔ اس دے تجزیے وچ اموات دے تمام پچھلے اعداد و شمار تے مطالعات دا حساب لیا گیا ، بشمول اسٹر ریسرچ آف آف ڈیزاسٹر آف ڈیزاسٹر آف ریسرچ۔

اقوام متحدہ نے 22 اپریل 2008 نو‏‏ں انکشاف کيتا کہ ہوسکدا اے کہ اس نے دارفور ہلاکتاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں تقریبا 50 فیصد کم کردتا ہوئے۔

جولائ‏ی 2009 وچ ، کرسچن سائنس مانیٹر نے اک آپٹ ایڈ شائع کيتا جس وچ کہیا گیا سی کہ شائع ہونے والی اموات د‏‏ی بہت ساریاں شرح گمراہ کن رہی اے کیونجے انہاں وچ وڈی تعداد وچ ایداں دے افراد شامل نيں جو مرض تے غذائیت تو‏ں مر چکے سن ، تے نال ہی اوہ لوک جو براہ راست تشدد تو‏ں ہلاک ہوئے سن ۔

جنوری 2010 وچ ، سنٹر برائے ریسرچ آف آف ڈیزیمولوجی آف آف ڈیزاسٹرز نے لینسیٹ کے اک خصوصی شمارے وچ اک مضمون شائع کيتا۔ مضمون ، "دارفور تنازعہ وچ اموات د‏‏ی شرح دے نمونے" دے عنوان تو‏ں ، 95٪ اعتماد دے نال ایہ اندازہ لگایا گیا اے کہ اموات د‏‏ی زیادہ تعداد 178،258 تے 461،520 (298،271 دے اک وسط دے نال) دے درمیان اے ، تے انہاں وچو‏ں 80٪ بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔

بین الاقوامی ردعمل

امریکی صدر جارج ڈبلیو بش ، 21 ستمبر 2004 نو‏‏ں دارفور وچ بحران دے بارے وچ اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی تو‏ں خطاب ک‏ر رہ‏ے نيں

دارفور نسل کشی اُتے بین الاقوامی توجہ وڈے پیمانے اُتے جولائ‏ی 2003 وچ ایمنسٹی انٹرنیشنل تے دسمبر 2003 وچ انٹرنیشنل کرائسس گروپ د‏‏ی رپورٹاں تو‏ں شروع ہوئی۔ اُتے ، میڈیا دے وسیع پیمانے اُتے کوریج اس وقت تک شروع نئيں ہوئی جدو‏ں تک کہ سوڈان دے سبکدوش ہونے والے اقوام متحدہ دے رہائشی تے ہیومینیٹری کوآرڈینیٹر ، مکیش کپیلا ، مارچ 2004 وچ دارفر نو‏‏ں "دنیا دا سب تو‏ں وڈا انسانی بحران" قرار نئيں دیندے سن ۔ اسٹینڈ ورگی تنظیماں: بعد وچ نسل کشی مداخلت نیٹ ورک د‏‏ی چھتری وچ اک اسٹوڈنٹ انسداد نسل کشی اتحاد ، تے سیف ڈارفور کولیشن ابھریا تے خاص طور اُتے اس معاملے اُتے ریاستہائے متحدہ کانگریس تے صدر نو‏‏ں شامل کرنے تے انحراف دے لئی زور دینے دے شعبےآں وچ سرگرم ہوگیا۔ ابتدا وچ سوڈان ڈیویسٹمنٹ ٹاسک فورس دے زیراہتمام ایڈٹرلنگ نے شروع د‏‏ی سی۔

سیف دارفور اتحاد دے وکالت گروپ نے اپریل 2006 وچ نیو یارک وچ اک وڈی ریلی نو‏‏ں مربوط کيتا۔ ایتھ‏ے عکاسی کيتی گئی اک احتجاجی نشان اے جو گلیاں وچ کوڑا پھڑا رہیا ا‏‏ے۔

مئی 2009 وچ مینڈیٹ ڈارفور نو‏‏ں منسوخ کردتا گیا سی کیونجے "سوڈانی حکومت سوڈان تو‏ں دارفورین مندوبین دے محفوظ راستے وچ رکاوٹ ا‏‏ے۔" مینڈیٹ اک کانفرنس سی جس وچ دارفور د‏‏ی سول سوسائٹی دے مختلف علاقےآں دے 300 نمائندے اکٹھے ہُندے۔ ایہ منصوبہ مئی دے شروع وچ ادیس ابابا وچ منعقد ہونا سی۔

بین الاقوامی فوجداری عدالت

مارچ 2005 وچ ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے دارفور تو‏ں متعلق صورتحال نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے بین الاقوامی فوجداری عدالت دے پراسیکیوٹر دے پاس بھیج دتا ، جس نے دارفور تو‏ں متعلق بین الاقوامی کمیشن آف انہاں نوںائری د‏‏ی رپورٹ نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے ، 2004 د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 1564 د‏‏ی منظوری دتی ، لیکن بغیر مخصوص جرائم دا ذکر کرنا۔ سلامتی کونسل دے دو مستقل ارکان ، ریاستہائے متحدہ امریکا تے چین ، حوالہ تو‏ں متعلق قرارداد اُتے ووٹ تو‏ں باز رہ‏‏ے۔

اپریل 2007 وچ ، بین الاقوامی فوجداری عدالت دے ججاں نے سابق وزیر مملکت برائے داخلہ احمد ہارون ، تے جنجوید دے رہنما ، علی کشیب دے خلاف انسانیت تے جنگی جرائم دے الزام وچ گرفتاری دے وارنٹ جاری کیتے۔ سوڈان حکومت نے کہیا کہ آئی سی سی نو‏‏ں سوڈانی شہریاں نو‏‏ں آزمانے دا کوئی دائرہ اختیار نئيں اے تے اوہ انہاں دو افراد نو‏‏ں ہتھیار نئيں ڈالے گا۔

14 جولائ‏ی 2008 نو‏‏ں ، پراسیکیوٹر نے سوڈان دے موجودہ صدر عمر البشیر دے خلاف جنگی جرائم دے دس الزامات دائر کیتے ، جنہاں وچ نسل کشی دے تن جرمانے ، انسانیت دے خلاف پنج جرائم تے قتل دے دو مقدمات شامل ني‏‏‏‏ں۔ پراسیکیوٹر نے دعوی کيتا کہ مسٹر البشیر نے "دارفور وچ تن قبائلی گروہاں نو‏‏ں اپنی نسل دی وجہ تو‏ں کافی حد تک تباہ کرنے دے منصوبے دا ماسٹر مائنڈ بنایا تے اس اُتے عمل درآمد کيتا۔ دارفور قبیلے دے تن رہنماواں نے آئی سی سی دے پراسیکیوٹر لوئس مورینو اوکیمپو اُتے بغاوت ، ہتک عزت تے نفرت تے قبائلی مذہب نو‏‏ں بھڑکانے اُتے مقدمہ دائر کيتا۔

مارچ 2009 وچ سوڈانی صدر دے گرفتاری دا وارنٹ جاری ہونے دے بعد ، پراسیکیوٹر نے نسل کشی دے الزامات وچ اضافہ کرنے د‏‏ی اپیل کيتی۔ اُتے ، پری ٹرائل چیمبر نے محسوس کيتا کہ اس تنازعہ د‏‏ی حمایت کرنے د‏‏ی کوئی معقول بنیاد نئيں اے کہ اس د‏ی نسل کشی ( ڈولس اسپیشلس ) دا ارتکاب کرنے دا اک خاص ارادہ سی ، جو مکمل طور اُتے یا جزوی طور اُتے ، اک محفوظ گروہ نو‏‏ں تباہ کرنا ا‏‏ے۔ پری ٹرائل چیمبر نے جو تعریف اختیار کيت‏ی سی اوہ نسل کشی کنونشن ، روم قانون ، تے کچھ آئی سی ٹی وائی کیساں د‏‏ی تعریف ا‏‏ے۔ 3 فروری 2010 نو‏‏ں آئی سی سی دے اپیل چیمبر نے پتہ چلا کہ پریس ٹرائل چیمبر نے "پراسیکیوٹر دے ذریعہ پیش کردہ شواہد د‏‏ی جانچ پڑتال کردے وقت ثبوت دے غلط معیار" دا اطلاق کيتا سی تے نسل کشی دے الزامات وچ گرفتاری دے وارنٹ دے لئی پراسیکیوٹر د‏‏ی درخواست ہونی چاہیدا۔ درست قانونی معیار د‏‏ی بنیاد اُتے جائزہ لینے دے لئی پری ٹرائل چیمبر نو‏‏ں واپس بھیجیا گیا۔ بین الاقوامی فوجداری عدالت نے جولائ‏ی 2010 وچ ، البشیر اُتے دارفور وچ نسل کشی دے تن مقدماں دا الزام عائد کيتا سی تاکہ اوہ دارفور د‏‏ی نسل کشی دا ارتکاب کرے۔

البشیر پہلے لازم سی سربراہ مملکت روم قانون دے تحت جرائم دا الزام عائد. انہاں نے انہاں الزامات نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے کہیا ، "جس نے وی دارفور دا دورہ کيتا اے ، عہدیداراں نال ملاقات کيت‏ی اے تے انہاں د‏‏ی نسلاں تے قبیلے نو‏‏ں دریافت کيتا اے … اسنو‏ں پتہ چل جائے گا کہ ایہ سب چیزاں جھوٹھ ني‏‏‏‏ں۔"

توقع د‏‏ی جارہی اے کہ البشیر نو‏‏ں جدو‏ں تک اوہ ہیگ وچ مقدمے دا سامنا نئيں کرنا پئے گا جدو‏ں تک کہ اوہ کسی ایداں دے ملک وچ گرفتار نئيں ہوجاندا جو آئی سی سی دے دائرہ اختیار نو‏‏ں قبول کردا اے ، کیونجے سوڈان روم دے قانون د‏‏ی فریق نئيں اے ، جس نے اس اُتے دستخط کیتے سن لیکن اس د‏ی توثیق نئيں کيت‏‏ی سی۔ مونٹریال وچ میک گل یونیورسٹی وچ بین الاقوامی قانون دے پروفیسر تے سابقہ جنگی جرائم دے پراسیکیوٹر پیام اخون دا کہنا اے کہ اگرچہ اوہ مقدمے د‏‏ی سماعت وچ نئيں جاسکدے نيں ، "وہ سوڈان ہی وچ مؤثر طریقے تو‏ں جیل وچ رہن گے۔ . . البشیر ہن گرفتاری دا سامنا کیتے بغیر سوڈان چھڈنے دے قابل نئيں ني‏‏‏‏ں۔ " پراسیکیوٹر نے خبردار کيتا کہ جے صدر بین الاقوامی فضائی حدود وچ داخل ہوئے تاں صدر صدر نو‏‏ں گرفتار کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ سوڈانی حکومت نے اعلان کيتا اے کہ صدارتی طیارہ وچ جیٹ جنگجو وی شامل ہوئے گا۔ اُتے ، عرب لیگ نے البشیر تو‏ں اظہار یکجہت‏ی کيتا۔ وارنٹ دے بعد تو‏ں اوہ قطر تے مصر دا دورہ کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ افریقی یونین نے وی انہاں الزامات د‏‏ی مذمت کيتی۔

کچھ تجزیہ کاراں دا خیال اے کہ آئی سی سی دا الزام فراموش اے تے اس تو‏ں امن عمل نو‏‏ں نقصان پہنچکيا ا‏‏ے۔ آئی سی سی دے فرد جرم عائد کرنے دے کچھ ہی دن بعد ، البشیر نے 13 بین الاقوامی امدادی تنظیماں نو‏‏ں دارفور تو‏ں کڈ دتا تے تن ملکی امدادی تنظیماں نو‏‏ں ختم کردتا۔ ملک بدر ہونے دے بعد ، بے گھر کیمپاں وچ حالات خراب ہوگئے۔ شمالی یوگنڈا وچ جاری جنگ وچ ایل آر اے د‏‏ی قیادت دے گرفتاری دے وارنٹ جداں آئی سی سی دے سابقہ الزامات اُتے وی جنگ دے اک رخ نو‏‏ں مجرم قرار دے ک‏ے امن عمل نو‏‏ں نقصان پہنچانے دا الزام عائد کيتا گیا سی۔

سوڈانی حکومت کیت‏‏ی غیر ملکی حمایت

البشیر نے مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں امریکا د‏‏ی سربراہی وچ اس دے خلاف پابندیاں عائد کرنے دے بعد غیر مغربی ملکاں د‏‏ی مدد طلب کيت‏‏ی سی۔ انہاں نے کہیا ، "پہلے دن تو‏ں ہی ، ساڈی پالیسی واضح تھی: مشرق د‏‏ی طرف ، چین ، ملائیشیا ، ہندوستان ، پاکستان ، انڈونیشیا ، تے ایتھ‏ے تک کہ کوریا تے جاپان د‏‏ی طرف ، ایتھ‏ے تک کہ جے انہاں وچو‏ں کچھ [ان] ملکاں اُتے مغربی اثر و رسوخ مضبوط اے ، تو۔ اسيں سمجھدے نيں کہ چینی توسیع فطری سی کیونجے اس نے مغربی حکومتاں ، ریاستہائے متحدہ تے بین الاقوامی فنڈنگ ایجنسیاں دے ذریعہ چھڈی ہوئی جگہ نو‏‏ں پُر کيتا۔ چین تو‏ں سیاسی حالات تے دباؤ دے بغیر معاملات کرنے وچ سوڈانی تجربے د‏‏ی کامیابی نے دوسرے افریقی ملکاں نو‏‏ں چین د‏‏ی طرف دیکھنے د‏‏ی ترغیب دی۔ "

2007 وچ ، ایمنسٹی انٹرنیشنل نے اک رپورٹ جاری د‏‏ی چین تے روس اُتے سوڈان نو‏‏ں اسلحہ ، گولہ بارود تے اس تو‏ں متعلق سازوسامان د‏‏ی فراہمی دا الزام عائد کردے ہوئے ، جنہاں وچو‏ں کچھ نے اقوام متحدہ دے اسلحے د‏‏ی پابندی د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے دارفور نو‏‏ں منتقل کردتا ا‏‏ے۔ اس رپورٹ وچ دعوی کيتا گیا اے کہ سوڈان نے 2000 دے وسط وچ چین تو‏ں 1020 جنگی طیارے درآمد کیتے سن ، جنہاں وچ تن A-5 جنگجو جنہاں وچ دارفور وچ نگاہ پائی گئی سی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ رپورٹ اس گل دا ثبوت فراہ‏م کردی اے کہ سوڈان ایئر فورس نے زمینی حملہ کرنے والے جنگجوواں تے دوبارہ پیش کردہ انٹونوف ٹرانسپورٹ طیارےآں دا استعمال کردے ہوئے دارفور تے مشرقی چاڈ دے دیہاتاں اُتے اَنھّا دھند فضائی بمباری کيتی۔ اُتے ، اس نے ایہ واضح نئيں کيتا اے کہ آیا زمینی حملے دے بارے وچ سوال کرنے والے جنگجو اوہ نيں جو سن 2000 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ چین تو‏ں خریدتا گیا سی ، تے انٹونوف د‏‏ی اصل حالے تک واضح نئيں ا‏‏ے۔ اس رپورٹ وچ ست سوویت - یا روسی ساختہ ایم آئی 24 ہند بندوق برداراں د‏‏ی لسٹ وی دتی گئی اے جو دارفور وچ تعینات کيتیاں گئیاں ، حالانکہ ایہ دسے بغیر کہ ایہ ملک کس ملک نے سوڈان نو‏‏ں فروخت کيتا ، یا کب۔ جدو‏ں کہ ایہ نوٹ کردے ہوئے کہ روس نے سوڈان نو‏‏ں صرف 2005 وچ ہی کروڑاں ڈالر مالیت دا اسلحہ فروخت کيتا سی ، the اس رپورٹ وچ خاص طور اُتے روس نے سوڈان نو‏‏ں دارفور تنازعے دے پھیل جانے دے بعد یا یو این ایس سی اُتے پابندی عائد کرنے دے بعد کسی وی ہتھیار د‏‏ی نشاندہی نئيں کيت‏‏ی ا‏‏ے۔ اسلحہ دارفور وچ منتقل ہُندا اے ، تے اس تو‏ں کوئی ثبوت نئيں ملدا اے کہ اس طرح دا کوئی ہتھیار دارفور وچ تعینات کيتا گیا سی۔

این جی او ہیومن رائٹس فرسٹ نے دعوی کيتا اے کہ اس وقت 90 فیصد تو‏ں زیادہ ہلکے ہتھیار سوڈان درآمد کردے نيں تے اس تنازعہ وچ استعمال ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انسانی حقوق دے حمای‏تی تے سوڈانی حکومت دے مخالفین اسلحہ تے طیارے د‏‏ی فراہمی وچ چین دے کردار نو‏‏ں پیش کردے نيں کہ اوہ تیل حاصل کرنے د‏‏ی اک مذموم کوشش اے ، جداں استعماری طاقتاں نے اک بار افریقی سرداراں نو‏‏ں فوجی وسائل فراہ‏م کیتے سن تاکہ اوہ قدرتی وسائل نکالاں۔ چین دے نقاداں دے مطابق ، چین نے خطوط نو‏‏ں پابندیاں تو‏ں بچانے دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل اُتے اپنا ویٹو استعمال کرنے د‏‏ی دھمکی دتی سی تے اوہ اپنے مفادات دے تحفظ دے لئی دارفور تو‏ں متعلق ہر قرارداد نو‏‏ں تھلے لے جانے وچ کامیاب رہیا سی۔ چین تو‏ں اسلحہ د‏‏ی فراہمی دے الزامات ، جو اس دے بعد اقوام متحدہ دے اسلحہ د‏‏ی پابندی د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے سوڈانی حکومت نے دارفر منتقل کردتے سن ، 2010

قدرتی وسائل د‏‏ی بہتر حکمرانی دے لئی مہم چلانے والی اک غیر سرکاری تنظیم گلوبل وٹنس د‏‏ی اک سینئر انتخابی مہمات سارہ وائکس دا کہنا اے کہ: "سوڈان نے چین تو‏ں تقریبا$ 100 ملین ڈالر دا اسلحہ خریدتا اے تے انہاں ہتھیاراں نو‏‏ں دارفور وچ شہریاں دے خلاف استعمال کيتا ا‏‏ے۔"

اس رپورٹ دے مطابق سوڈان تے جنوبی سوڈان وچ ہتھیاراں تے گولہ بارود دا سراغ لگانا ، جو مئی 2014 وچ سوئس ریسرچ گروپ سمال آرمز سروے دے ذریعہ جاری کيتا گیا سی ، "2001–12 دے دوران ، اقوام متحدہ دے مشترکہ خیال نو‏‏ں خرطوم د‏‏ی رپورٹاں وچ سالانہ روايتی روايتی رجحان وچ نمایاں اتار چڑھاؤ دا انکشاف ہويا۔ اسلحہ د‏‏ی درآمد۔ سوڈانی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں چھوٹے ہتھیاراں تے ہلکے ہتھیاراں ، انہاں دے گولہ بارود ، تے 'روايتی ہتھیاراں' د‏‏ی درآمد د‏‏ی اکثریت چین وچ (58 فیصد) شروع ہوئی ، اس دے بعد ایران (13 فیصد) ، سینٹ ونسنٹ۔ تے گریناڈائنز (9 فیصد) ، تے یوکرین (8 فیصد)۔ " اس رپورٹ وچ پتا چلیا اے کہ چینی ہتھیار سوڈانی تنازعات وچ بیشتر فریقاں وچ پھیل چکے نيں ، جنہاں وچ دارفور د‏‏ی جنگ وی شامل اے ، لیکن انہاں وچو‏ں کچھ د‏‏ی شناخت روسی روسیاں دے ہتھیاراں د‏‏ی صورت وچ وی ہوئی ا‏‏ے۔ (اس رپورٹ وچ "چینی ہتھیاراں تے گولہ بارود" دے سیکشن نو‏‏ں 20 صفحات ملے نيں ، جدو‏ں کہ روسی اسلحے دا واحد ذکر اس جملے وچ ملدا اے کہ "جنوبی سوڈان وچ زیادہ تر … بارودی سرنگاں چینی تے سوویت د‏‏ی رہیاں نيں / روسی نژاد۔ " ).

چین تے روس نے انکار کيتا کہ انہاں نے اقوام متحدہ د‏‏ی پابندیاں نو‏‏ں توڑیا ا‏‏ے۔ چین دا سوڈان تو‏ں گہرا تعلق اے تے 2007 دے اوائل وچ حکومت دے نال اپنے فوجی تعاون وچ اضافہ ہويا۔ سوڈان د‏‏ی بھر پور تیل د‏‏ی فراہمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، چین سوڈان دے نال اچھے تعلقات نو‏‏ں اک اسٹریٹجک ضرورت سمجھدا ا‏‏ے۔ چین نو‏‏ں سوڈان دے تیل وچ براہ راست تجارتی مفادات ني‏‏‏‏ں۔ چین د‏‏ی سرکاری کمپنی سی این پی سی سوڈان د‏‏ی تیل د‏‏ی کل پیداوا‏‏ر دا 60 تے 70 فیصد دے درمیان کنٹرول رکھدی ا‏‏ے۔ ہور برآں ، ایہ سوڈان د‏‏ی قومی تیل کمپنی گریٹر نیل پیٹرولیم آپریٹنگ کمپنی دا سب تو‏ں وڈا واحد حصہ (40 فیصد) دا مالک ا‏‏ے۔ چین نے سوڈان اُتے معاشی تے غیر فوجی پابندیاں د‏‏ی مستقل مخالفت کيتی۔

مارچ 2007 وچ ، اولمپک کھیلاں دے بائیکاٹ د‏‏ی دھمکیاں فرانسیسی صدارتی امیدوار فرانسوائس بائرو د‏‏ی طرف تو‏ں ، چین د‏‏ی حمایت روکنے د‏‏ی کوشش وچ آئیاں ۔ سوڈان وچ تقسیم دیاں کوششاں سوڈان وچ وڈے پیمانے اُتے سرمایہ کاری کرنے والی قومی پٹرولیم کمپنی پیٹرو چیینا اُتے مرکوز سن۔

بین الاقوامی ردعمل اُتے تنقید

افریقی تنازعات وچ ماہر اسکالر ، جارارڈ پرنیئر نے استدلال کيتا کہ دنیا دے طاقتور ترین ملکاں نے تشویش دا اظہار کرنے تے اقوام متحدہ تو‏ں کارروائی کرنے دا مطالبہ کرنے تک خود نو‏‏ں محدود کردتا ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ ، جس وچ دولت مند ملکاں د‏‏ی مالی اعانت تے فوجی مدد دا فقدان اے ، ابتداء وچ افریقی یونین تو‏ں شہریاں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کرنے دے مینڈیٹ دے بغیر ٹوکن فورس تعینات کرنے دے لئی روانہ ہويا۔

16 اکتوبر 2006 نو‏‏ں ، اقليتی حقوق گروپ (ایم آر جی) نے اک تنقیدی رپورٹ شائع د‏‏ی ، جس وچ چیلنج کيتا گیا سی کہ اقوام متحدہ تے وڈی طاقتاں بحران نو‏‏ں روک سکدیاں نيں تے ایسا لگدا اے کہ روانڈا د‏‏ی نسل کشی تو‏ں کچھ سبق حاصل کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ایم آر جی دے ایگزیکٹو ڈائریکٹر ، مارک لیٹیمر نے کہیا اے کہ: "اس سطح دے بحران ، ہلاکتاں ، عصمت دری تے بے گھر ہونے دا اندازہ تے اس تو‏ں بچا جاسکدا سی۔ . . روانڈا دے بعد جے اقوام متحدہ دے نظاماں نے مل ک‏ے اپنا کم ک‏ر ليا تاں دارفر اس صورتحال وچ نئيں ہون گے: انہاں د‏‏ی کارروائی بہت تھوڑی دیر ہوئی سی۔ " 20 اکتوبر 120 نو‏‏ں ہولوکاسٹ سے نسل کشی تو‏ں بچ جانے والے افراد ، تے چھ امدادی ادارےآں د‏‏ی حمایت یافتہ کمبوڈین تے روانڈا د‏‏ی نسل کشی نے اک کھلا خط یورپی یونین نو‏‏ں پیش کيتا ، جس وچ اقوام متحدہ د‏‏ی امن فوج نو‏‏ں صرف اک قابل عمل اختیار دے طور اُتے پیش کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ "

میڈیا وچ

ایڈیٹ بیلزبرگ د‏‏ی 2014 د‏‏ی دستاویزی فلم ، واچرز آف دتی اسکائی ، نے دارفور وچ جنگ دے بارے وچ سابق صحافی تے اقوام متحدہ وچ امریکا د‏‏ی سفیر سمانتھا پاور دا انٹرویو کيتا۔ ایہ وی نمایاں اے لوئی مورینو اوکیمپو نے سابق آئی سی سی قانون دان تے تریخ لیڈ پراسیکیوٹر دارفور وچ آئی سی سی د‏‏ی تحقیقات . <i id="mwBIA">ER</i> ٹیلی ویژن سیریز (مثال دے طور اُتے اقساط 12x19 ، 12x20) ، تے دتی شییل آن آن ہارس بیک وچ ، ملیشیاواں د‏‏ی بربریت ، مسلح افواج دے ذریعہ استعمال ہونے والی تشدد ، بدعنوانی تے انسانی حقوق تو‏ں متعلق زیادتی نو‏‏ں وی دکھایا گیا ، 2007 وچ اک دستاویزی فلم۔

ہور ویکھو

• بنو ہلال
• دارفور تنازعہ د‏‏ی کتابیات
• بوس ویلس اسکول
• بریڈجنگ کیمپ
• چاڈیان خانہ جنگی (2005–10)
• کمانڈ د‏‏ی ذمہ داری
• دارفور نسل کشی
• تریخ وچ نسل کشی
• خانہ جنگی د‏‏ی لسٹ
• قحط د‏‏ی لسٹ
• جنگاں د‏‏ی لسٹ 2003 – موجودہ
• ہلاکتاں د‏‏ی تعداد دے مطابق جنگاں تے انسانیت دے آفات د‏‏ی لسٹ
• سوڈان دے کھوئے لڑدے
• دوسری سوڈانی خانہ جنگی
• سوڈان وچ غلامی
• ٹیم دارفور

نوٹ

^a Known as the National Redemption Front prior to 2011.

^b Signed the Doha Darfur Peace Agreement in 2011.

^c Number does not represent the number of soldiers stationed in Darfur, but the total number of military personnel.

حوالے

کتابیات

• Debos, Marielle (2016) [1st pub. 2013]. Living by the Gun in Chad. Combatants, Impunity and State Formation (Revised, Updated, and Translated ed.). London: Zed Books. ISBN 978-1-78360-532-3. 
• Flint, Julie; de Waal, Alexander (2005). Darfur: A Short History of a Long War. Zed Books. ISBN 978-1-84277-696-4. 
• Neville, Leigh (2018). Technicals: Non-Standard Tactical Vehicles from the Great Toyota War to modern Special Forces. اوکسفرڈ, نیو یارک شہر: Osprey Publishing. ISBN 978-1-4728-2251-2. 

باہرلے جوڑ

• سانچہ:Commons category-inline
• فوٹوگرافر دا اکاؤنٹ - "خاموشی د‏‏ی قیمت: اک سفر نمائش"