خزر سلطنت

Kingdom of Khazaria Eastern Tourkia Hazar Kağanlığı
650?–1048?
خزر سلطنت, 650–850
حیثیت	خزر خاگانیت
راجگڑھ	بلانجار (c. 650-720) ساماندار (720s-750) آتیل (750-c. 965-969)
عمومی زباناں	ترک بولیاں
مذہب	تانگری ازم بدھ مت Judaism عیسائیت اسلام بت پرستی Religious syncretism
Qaghan
• 618–628	تنک یابغو
• 9ویں صدی	بُلان
• 9ویں صدی	اوبادیا
• 9ویں صدی	Zachariah
• 9ویں صدی	Manasseh
• 9ویں صدی	Benjamin
• 10th century	Aaron
• 10th century	Joseph
• 10th century	David
• 11th century	Georgios
تاریخی دور	Middle Ages
• قیام	650?
• خاتمہ	1048?
رقبہ
850	۳٬۰۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۱٬۲۰۰٬۰۰۰ مربع میل)
آبادی
• 7th century	1,400,000
کرنسی	یارماق
ماقبل مابعد گوک ترک پرانا عظیم بلغاریہ Cumania Pechenegs
موجودہ حصہ	List آذربائیجان آرمینیا جارجیا قازقستان مالدووا روس ترکی یوکرین ازبکستان

سنّ 650 اتے 850 دے وچّ خزر خاگانیت

خزر سلطنت جاں خزر خاگانیت وچکارلے ویلےآں وچ یوریشیا دی اک ترکی نسل لوکاں دی وڈی سلطنت سی ، جہڑی اجوکے روس دے یوروپی حصے ، لہندے قازقستان , چڑھدے یوکرین , آذربائیجان , شمالی قفقاز ( چرکیسیا , داغستان ) , گرجستان , کریمیا اتے اتلے چڑھدے ترکی اتے پھیلی ہوئی سی ۔ اسدا راجگڑھ وولگا دریا دے کنڈے بسیا آتیل شہر سی ۔ خزر خاگانیت سنّ 448 توں 1048 تکّ چلی ۔ اسوچّ کئی دھرماں دے لوک اتے ، ترکی قبیلےآں دے علاوہ ، یورالی ، سلاوی اتے ہور نسلاں دے لوک وی رہندے سن ۔ خزر خاگانت ریشم رستہ اتے اک اہم پڑاؤ سی اتے دکھن - لہندے ایشیا نوں اتلے یورپ توں جوڑن والی اک مکھ کڑی سی ۔

مذہب

قرون وسطی وچّ خزر راج نے یہودی دھرم نوں اپنا لیا سی ، حالانکہ ستیپی دے ہور ترکی قبیلےآں نے سنی اسلام اپنایا سی ۔

Khazar Khaganate and surrounding states, c. 820 (area of direct Khazar control in dark blue, sphere of influence in purple).

ناں

بہت سارے ودواناں دا مننا ہے کہ خزر شبد [ترک بولیاں]] دے گیزیر جاں خیزیر شبد توں آیا ہے اتے اسدا مطلب خانہ بدوش جاں گھمکڑ ہندا ہے ۔

عرب خزر جنگاں

7ویں تے 8ویں صدی عیسوی چ خزراں نے اموی سلطنت تے اسدی جانشین عباسی سلطنت خلاف جنگاں دا اک سلسلہ لڑیا ۔پہلی عرب خزر جنگ اسلامی فتوحات دے پہلے دور وچ لڑی گئی ۔ 640 تک مسلم فوجاں آرمینیا تک پہنچ گئے۔ 642ء وچ اینہاں نے قفقاز پار اپنا پہلا حملہ عبدالرحمان ابن ربیعہ دی اگوائی وچ کیتا ۔ 652ء وچ مسلم فوجاں خزر راجگڑھ بلانجار اتے حملہ آور ہوئیاں ، لیکن جت نا سکیاں تے بھاری نقصان چکیا ۔

خزر

ایہ نیمخانہ بدوش ترک لوک سن ،جنہاں نے اپنے وقت د‏‏ی طاقتور ترین مغربی ترک خانیت تو‏ں ٹوٹے تے اپنی ہی وکھ سیاست پیدا کی. مشرقی یورپ تے جنوب مغربی ایشیا د‏‏ی اہ‏م ترین تجارتی شہ رگ دے دونے اطراف, خذریہ قرون وسطی د‏‏ی سب تو‏ں اولی تجارتی منڈی بنا جو شاہراہ ریشم د‏‏ی مغربی رستےآں اُتے تسلط رکھدا سی جدو‏ں کہ چین ، مشرق وسطی تے کیویائی روس' دے درمیان اک چوراہے دا کردار ادا کردا رہیا . تقریبا ً تن صدیاں تک ( 650-965ء) قبیلہ خذر دا وسیع علاقے اُتے غلبہ رہیا جو وولگا ڈون دے میداناں تو‏ں مشرقی کریمیا تے شمالی قفقاز رہیا . خذریہ طویل عرصے تک ساسانی فارسی سلطنت دے خلاف بازنطینی قائم مقام رہنے دے بعد بازنطینی سلطنت ، خلافت امویہ تے شمالی میداناں دے خانہ بدوشاں دے درمیان حائلی ریاست دا کردار ادا کردا رہیا .فیر اس دا بازنطینی اتحاد 900 ء دے آس پاس ختم ہويا . بازنطینیاں نے الاناں نو‏‏ں خذریہ اُتے حملہ کرنے دے لئی ابھارنا شروع کيتا تاکہ خذریہ د‏‏ی کریمیا تے قفقاز اُتے گرفت کمزور ہوئے تے اوہ شمال وچ ابھرتی ہوئی روسی طاقت نو‏‏ں مسیحیت قبول کروا تے انہاں تو‏ں سیاسی اتحاد کرسکن . 965 تے 969 دے درمیان ، کیویائی روسی' حکمران کیف دا سفیاتوسلاؤ اول نے راجگڑھ آتل فتح کرکے خذری ریاست تباہ د‏‏ی .

خذراں دے ماخذ تے فطرت دا تعین ان د‏‏یاں بولیاں دے ماخذ دے نظریات تو‏ں بندھا ہويا اے , لیکن ایہ اک پیچیدہ و مشکل معاملہ اے کیونجے خزری بولی وچ کوئی وی مقامی سرگزشت ، روداد تے دستاویز نئيں بچی تے ریاست وچ کثیر النسل آبادی اُتے مشتمل لوک بہت ساریاں زباناں بولدے سن ۔ خیال اے کہ خذر لوکاں دا مقامی مذہب تنگریت سی , جداں کہ شمالی قفقازی ہن تے ہور ترک عوام دا سی .

ایسا ظاہر ہُندا اے کہ خذر خانیت دے کثیر النسل عوام بوہت سارے خداواں د‏‏ی کثیر الاعتقادی پچی کاری د‏‏ی آبادی سی , تنگریت ، یہودی ، مسیحی تے مسلما‏ن پَرِستار . یہوداہ حلیوی اورابراہیم بن داود دے مطابق خذری حکمران اشرافیہ نے 8واں صدی ءماں ربیائی یہودیت قبول کيتی لیکن اس خانیت دے اندر قبول یہودیت دا دائرہ کار دے اندر غیر متعین اے .

ماخذات خذر دے بابت سلاو یہودی سبوتنخ ، یہود بخارا ، مسلما‏ن کمیک, قزاک ، دان کوزک خطے وچ ترک بولی بولنے والے کرمچک تے انہاں دے کریمیائی پڑوسی کارائی مالڈاوی سنگؤس ، کوہستانی یہود تے دوسرے تجویز کیتے گئے

19واں صدی دے اخر وچ , نظریہ سامنے آیا کہاشکنازی یہودی اکثریت خذری جلاوطن یہودیاں کيت‏ی سی جنہاں نےروس تے یوکرین تو‏ں مغرب فرانس تے جرمنی د‏‏ی جانب ہجرت د‏‏ی ہ اس نظریہ د‏‏ی ہن وی حمایت جاری اے لیکن یہود تے سام پسند دانشور اسنو‏ں شکوک و شبہات تو‏ں دیکھدے نيں .

یہ نظریہ کدی کدی سام دشمنی

اور کدی کدی ضد صہیونیت تو‏ں وی جوڑا جاندا اے

باہرلے جوڑ

• Lecture on the Jews of Khazaria by Dr. Henry Ambramson
• The Kievan Letter scan in the Cambridge University Library collection.
• Khazaria.com
• Resources - Medieval Jewish History - The Khazars The Jewish History Resource Center, Project of the Dinur Center for Research in Jewish History, The Hebrew University of Jerusalem
• Khazar Historic Maps at the وے بیک مشین (archived October 26, 2009)
• The Kitab al-Khazari of Judah Hallevi, full English translation at sacred-texts.com
• Ancient lost capital of the Khazar kingdom found Archived 2010-04-13 at the وے بیک مشین