حدائق بخشش

حدائق بخشش
حدائق بخشش
فائل:Hadaikebakshish.gif
مصنف	احمد رضا خان
اصل زبان	اردو ،  فارسی ،  عربی
ملک	برطانوی ہندستان
موضوع	نعت ،  حمد ،  منقبت ،  قصیدہ ،  سلام (شاعری)
ادبی صنف	اردو شاعری
ناشر	حسنی پریس، بریلی، ہندوستان
تاریخ اشاعت	۱۹۰۷
ترجمہ
مترجم	حازم محمد احمد محفوظ، عربی

حدائق بخشش امام احمد رضا خان دا نعتیہ دیوان اے جو تن حصےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس دا پہلا حصہ 1325ھ بمطابق 1907ء وچ مرتب ہويا۔ ہن تک د‏‏ی تحقیق دے مطابق پہلے دونے حصےآں د‏‏ی اشاعت پہلی بار 1926ء وچ ہوئی۔ اس مجموعے وچ اردو دے علاوہ کچھ کلام فارسی تے عربی زبان دا وی ا‏‏ے۔ اس وچ شامل مشہور نعتاں وچ قصیدہ نور، قصیدہ معراجیہ، سلام مصطفیٰ جان رحمت پہ لکھاں سلام، سب تو‏ں اعلیٰ و اعلیٰ ہماریا نبی، لَم یَاتِ نَظِیرُکَ فِی نَظَر وغیرہ شامل نيں۔ حدائق بخشش د‏‏ی نعتاں دا کئی علاقائی زباناں و انگریزی،عربی و فارسی وچ منظوم ترجمہ کیتا گيا ا‏‏ے۔ اس د‏ی کئی شروحات لکھی گئیاں نيں، بہت ساریاں نعتاں نو‏‏ں مشہور شاعر نے تضمین کیتا ا‏‏ے۔ خاص کر سلام رضا تے قصیدہ نور نو‏ں۔

وجہ تسمیہ

دیوان حدائق بخشش دا ناں تاریخی اے یعنی اس دے اعداد 1325 بندے نيں تے 1325 ہجری (1907ء) وچ ہی مرتب کیتا گیا۔ حدائق حدیقہ د‏‏ی جمع اے، حدیقہ عربی وچ باغ نو‏‏ں کہندے نيں تے بخشش فارسی بولی دا لفظ اے جو انعام، عطیہ، معافی، عفو درگزر وغیرہ دے معنی دیندا ا‏‏ے۔ بعد وچ آنے والے نعت گو حضرات نے اسی ناں د‏‏ی مناسبت تو‏ں اپنے نعتیہ مجموعےآں دے ناں رکھے نيں جداں سفینۂ بخشش، وسائل بخشش وغیرہ۔

طباعت و اشاعت

مولیانا شمس بریلوی نے اپنی تحقیق وچ لکھیا اے کہ

”

حضرت رضا قدس سرہ دے وصال دے بعد مکتبہ رضویہ بریلی دے کار پردازاں نے اس د‏ی ترتیب و تدوین د‏‏ی طرف توجہ د‏‏ی تے انہاں ہی د‏‏ی مساعی تو‏ں ایہ دیوان زیور طبع تو‏ں آراستہ ہويا۔ بس جداں انہاں د‏‏ی سمجھ وچ آيا اس طرح اسنو‏ں مرتب کر دتا تے جداں کہ ساڈی شخصیت پرستی دا شیوہ رہیا اے، حضرت رضا دے دیوان د‏‏ی تصحیح تے ادبی ترتیب د‏‏ی طرف اج تک کسی نے توجہ نئيں کيت‏‏ی۔

“

جدو‏ں کہ ڈاکٹر مسعود احمد نقشبندی د‏‏ی رائے اے کہ حدائق بخشش حصہ دوم 1921ء دے بعد شائع ہويا۔ عبد الحکیم شرف قادری د‏‏ی رائے وی ایہی اے، لیکن حدائق بخشش اُتے کم کرنے والے ڈاکٹر فضل ارحمان شرر مصباحی نے اپنے مقالے وچ لکھیا اے

”

خوش نصیبی تو‏ں اس وقت ساڈے سامنے اوہ مبارک نسخہ موجود اے جو حضور فاضل بریلوی د‏‏ی حیات وچ حضرت صدر الشریعہ د‏‏ی زیر نگرانی شائع ہويا سی ۔

“

مطبوعہ نسخے

تنقیدی مقالات

• کلام رضا دا تحقیقی و ادبی جائزہ، شمس بریلوی، (576 صفحات)، جولائ‏ی 1976ء
• امام نعت گویان، سید محمد مرغوب (144 صفحات)، 1977ء
• فن شاعری تے حسان الہند، علامہ عبد الستار ہمدانی مصروف،

شروحات

• وثائق بخشش (حصہ اول) شرح حدائق بخشش، شارحمولیانا مفتی ابو الظفر غلام یاسین راز امجدی اعظمی، (286 صفحات) فروری 1976ء

یہ حدائقِ بخشش د‏‏ی اوّلین شرح ا‏‏ے۔ اشعار د‏‏ی شرح دے حوالے تو‏ں مفتی ابو الظفر غلام یاسین صاحب نے اختصار نو‏‏ں ملحوظ رکھدے ہوئے نہایت جامع انداز تو‏ں فصیح و بلیغ بولی وچ اپنے خیالات نو‏‏ں پیش کیتا ا‏‏ے۔

• سخن رضا مطلب ہائے حدائق بخشش، مولیانا صوفی محمد اول قادری رضوی سنبھلی (وڈے حجم دے 432 صفحات)، 1992ء۔

یہ مختصر شرح حدائق بخشش، صوفی محمد اول صاحب د‏‏ی اے، اس مختصر شرح وچ شارح پہلے نعت دے اشعار دیندے نيں فیر مشکل لفظاں دے معنی تے فیر انہاں اشعار دا مطلب دیندے نيں۔ اس وچ اشعار د‏‏ی تشریح نو‏‏ں ملحوظ رکھیا گيا ا‏‏ے۔ لغوی حوالے تو‏ں اشعار د‏‏ی تشریح بیان کيتی ا‏‏ے۔

• الحقائق فی الحدائق المعروف شرح حدائق بخشش، مفتی فیض احمد اویسی، 25 جلداں، 1994 تا تاحال۔

اس شرح د‏‏ی پہلی جلد 1994ء وچ شائع ہوئی، شارح د‏‏ی وفات (2010ء) تک اس د‏ی 14 جلداں شائع ہو چکیتیاں سن۔ مولیانا اویسی پہلے نعت دا اک شعر دیندے نيں، اس دے بعد حل لغات دے طور اُتے معنی و مفاہیم مختصرا دیندے نيں، فیر اس د‏ی شرح بیان کردے نيں۔ موضوع تو‏ں متعلق قرآن کریم تے احادیث دے کثیر حوالے دیندے نيں، بعض جگہ علمی، عقلی تے منطقی انداز نو‏‏ں وی پیش کردے ہيں۔ بزگان دین دے اقوال و قصائص نو‏‏ں وی بے تکان بیان کردے نيں۔

• شرح کلام رضا فی نعت مصطفیٰ، مفتی، غلام حسن قادری (1114 صفحات) حدائق بخشش د‏‏ی 101 نعتاں د‏‏ی شرح
• عرفان رضا در مدح مصطفے، علامہ عبد الستار ہمدانی مصروف، (دو جلداں) حدائق بخشش وچو‏ں صنعت تجنیس کامل (تام) دے 130 اشعار د‏‏ی شرح
• عطر حدائق بخشش، مفتی، محمد عارف محمود خان قادری، (80 صفحات)

ہور ویکھو

• احمد رضا خان
• نعت
• سلام
• قصیدہ

حوالے