حبیب احمد اعمیٰ

حبیب احمد اعمیٰ
پیدائش	حبیب احمد 5 جون 1915ء محلہ گڈری شہر بہرائچاتر پردیش ہندوستان
وفات	30 جون 2001
مدفن	قبرستان عیدگاہبہرائچاتر پردیش ہندوستان
رہائش	محلہ گڈری شہر بہرائچاتر پردیش ہندوستان
اسمائے دیگر	حافظ اعمیٰ
وجہِ شہرت	جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ دے متعلم اول
مؤثر شخصیتاں	محفوظ الرحمن نامی، سید حمید الدین
مذہب	اسلام

بہرائچ د‏‏ی اک اہ‏م علمی شخصیت، جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ دے متعلم اول تے قدیم استاذ، جید عالم دین مولانا حافظ حبیب احمداعمیٰ 5 جون 1915ء نو‏‏ں شہر بہرائچ دے مشہور محلہ گدڑی وچ پیدا ہوئے سن، ناظرہ قرآن کریم تے حفظ کلام اللہ د‏‏ی تعلیم یونیورسٹی مسعودیہ نورا لعلوم دے قدیم ترین استاذحافظ عبد الخالق تے امام جامع مسجد بہرائچ الحاج حافظ عبد الحمید صاحب تو‏ں حاصل کيتی، بعدہٗ فارسی تو‏ں لے ک‏ے دورہ حدیث شریف تک جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ ہی وچ بانی یونیورسٹی مولانا محفوظ الرحمن نامی، شیخ الحدیث مولانا سید حمید الدین، صدر المدرسین جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ مولانا محمدسلامت اللہ صاحبؒ وغیرہ تو‏ں اکتساب فیض کیا، 13 اکتوبر1938ماں فارغ التحصیل ہو ک‏ے جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ دے اولین فضلاء وچ شامل ہوئے تے ’’حافظ اعمیٰ صاحب‘‘ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔

حالات و خدمات

مولانا حافظ حبیب احمد مولانا محفوظ الرحمن نامیکے چہیندے شاگرداں وچو‏ں سن، حضرت مولانا نامیؒ ؔ سفر وحضر وچ اکثر آپ نو‏‏ں نال رکھدے تے دل وجان تو‏ں چاہندے سن، حافظ صاحب دے بیان دے مطابق اک سفر وچ حضرت نامیؒ ؔ نے معانقہ فرمایا، اس معانقہ دے بعد ایسا محسوس ہويا کہ بوہت سارے علوم منتقل ہو گئے نيں۔ مولانا موصوف نے فراغت دے بعد کچھ دناں کرتپور بجنور تے علاقہ بانس پنڈ ضلع بہرائچ وچ تدریسی خدمات انجام دتیاں تے دسمبر 1940 وچ آپ دے مشفق ومربی، بانی یونیورسٹی حضرت مولانا محفوظ الرحمن صاحب نامیؒ ؔ جنھاں نے آپ نو‏‏ں صرف پڑھا یا ہی نئيں سی بلکہ علوم گھول کر پلائے سن نے مکمل اعتماد دے نال یونیورسٹی نورا لعلوم دا استاذ مقرر فرما دتا، اس دے بعد تادمِ حیات مسلسل 60 سال چھ ماہ تک وڈی کامیابی دے نال طلبہ نورالعلوم د‏‏ی علمی پیاس بجھاندے رہ‏‏ے۔ حافظ صاحب دا نور العلوم د‏‏ی تعلیمی ترقی وچ بہت ہی اہ‏م رول رہیا اے، اوہ انتہائی ذہین وفطین، قوی الحافظہ تے بہت ہی کامیاب استاذ سن، مشکل تو‏ں مشکل کتاباں بے تکان پڑھاندے سن، فن صرف فارسی ادب تے فن منطق دے تاں امام سن، فن نحو تے فقہ تو‏ں وافر مقدار وچ شغف رکھدے سن، کتنا ہی کوئی مشکل صیغہ یا بولی فارسی دا کوئی مشکل شعر ہو، بلا تکلف حل فرما دتا کردے سن، گلستاں کتاب د‏‏ی پوری پوری حکایت پڑھا کر اک نال ترجمہ کرادتا کردے سن تے ترجمہ وچ کدی واو تک دا ترجمہ نئيں چھوٹتا سی، علی العموم شرح جامی، قطبی، شرح رہتل، ازہار العرب، گلستاں، بوستاں، مفتاح القواعد، کافیہ، علم الصیغہ، فصول اکبری، مختصر القدوری وغیرہ کتاباں زیر درس رہندیاں سن، شروع د‏‏ی ست کتاباں احقر نو‏‏ں وی آپ تو‏ں پڑھنے د‏‏ی سعادت حاصل ہوئی، آپ طلبہ دے سامنے درس وچ متعلقہ مسئلہ دا نچوڑ پیش کیتا کردے سن، جو ہر اعتبار تو‏ں جامع تے مانع ہويا کردا سی، طلبہ وچ صحیح عبارت خوانی د‏‏ی صلاحیت پیدا کرانے وچ آپ نو‏‏ں مہارت تامہ حاصل سی، آپ دا درس بے حد مقبول ہُندا سی، شہد د‏‏ی مکھیاں د‏‏ی طرح طلبہ آپ نو‏‏ں گھیرے رہندے سن، اعمیٰ ہونے دے باوجود بوہت سارے بیناواں اُتے بھاری سن ۔ اک مرتبہ ابوذر منی انسپکٹر آف اسکول جو سرکار تو‏ں منظور شدہ ادارےآں نو‏‏ں دیکھنے تے چیک کرنے اُتے مامور سن، نور العلوم تشریف لائے، یونیورسٹی دے اس وقت دے نائب مہتمم حضرت مولانا کلیم اللہ نوری تو‏ں کہیا، کہ آپ نے اپنے ادارہ وچ اک نابینا شخص نو‏‏ں پڑھانے دے لئی رکھ رکھیا اے، اوہ کیہ پڑھاندے ہون گے؟ حضرت نائب مہتمم صاحب نے ابوذر منی تو‏ں کہیا کہ آپ جایئے کچھ سوالات کیجئے، چنانچہ ابوذر منی صاحب حافظ صاحب د‏‏ی درسگاہ وچ حاضر ہوئے، سلام کیتا حاضری د‏‏ی غرض ظاہر کیت‏‏ی تے انھاں نے اپنے اعتبار تو‏ں کئی مشکل سوالات کیتے، حافظ اعمیٰ صاحب نے حسب عادت سوالات نو‏‏ں بہت غور تو‏ں سن کر فرمایا، کہ آپ دے سوالات صحیح نئيں نيں،فیر حافظ صاحب موصوف نے سوال وجواب نو‏‏ں واضح انداز وچ بیان فرمایا، جس تو‏ں ابوذر منی صاحب بہت متاثر ہوئے تے جاک‏ے حضرت مولانا کلیم اللہ صاحب نوریؔ ؒ تو‏ں عرض کیا’’کہ جے ایداں لوک دو چار تے مل جان تاں رکھ لاں، ایہ تاں بہت ہی قابل وذہین شخص ہیں‘‘۔ حضرت مولاناحافظ حبیب احمد صاحب اعمیٰ طلبہ دے نال نہایت شفقت دا معاملہ فرماندے سن تے طلبہ آپ تو‏ں وی بہت قریب رہندے سن، آپ د‏‏ی خدمت نو‏‏ں سعادت تصور کردے سن، چنانچہ بندہ وی زمانہ طالب علمی وچ اک زمانہ تک موصوف نو‏‏ں درسی کتاباں دے مطالعہ کرانے دے لئی حاضر رہندا سی، دو وقتہ مدرسہ وچ ظہر دے بعد گھر تو‏ں اکثر بندہ ہی لیایا کردا سی، اکثر وبیشتر عصر د‏‏ی نماز دے بعد ضروری سامان مثلاً پان، سبزی خریدنے، چائے نوشی، اخبار دے مطالعہ دے لئی بازار لیجایا کردا سی، اسی طرح مختلف ضروریات تو‏ں علاقہ بانس پنڈ، علاقہ بنکٹی، ریولیا، گنڈارہ، حسام پور، جرول قصبہ، قیصرگنج، نوگئیاں، برخوردارہ پور، مدرسہ انوار العلوم بنگئی تے لکھنؤ وغیرہ دے اسفار وچ حافظ صاحب دے نال رہنے دا شرف حاصل ہويا، ہور برادرم مولانا مفتی اشتیاق احمد قاسمیؔ استاذ حدیث یونیورسٹی نور العلوم، مولانا محمد نعیم خاں قاسمیؔ استاذ مدرسہ قاسمیہ گوکل دھام ممبئی تے مولانا محمد جمال الدین قیصرگنجی، مولانا مفتی صہیب احمد صاحب قاسمیؔ تے مولانا ضیاء الرحمن صاحب گونڈی وی حافظ صاحب د‏‏ی متعلقہ کتاباں دے مطالعہ دے لئی اک طویل زمانے تک حاضر رہ‏‏ے۔ آپ دے تلامذہ وچ یونیورسٹی نور العلوم دے سابق مہتمم حضرت مولانا محمد افتخار الحق صاحب قاسمیؔ تے موجودہ مہتمم حضرت مولانا حیات اللہ صاحب قاسمیؔ، یونیورسٹی قاسمیہ مدرسہ شاہی دے مہتمم حضرت مولانا سید رشید الدین صاحب حمیدیؒ، دار العلوم الاسلامیہ بستی دے مہتمم حضرت مولانا محمد باقر حسین صاحب، ازہر ہند دار العلوم دیوبند دے ناظم تعلیمات حضرت مولانا مجیب اللہ صاحب قاسمیؔ گونڈوی، حضرت مولانا عبد الرحیم بستوی صاحب دار العلوم دیوبند، حضرت مولانا محمد زکریا صاحب سنبھلی، حضرت مولانا عتیق احمد صاحب بستوی استاتذہ دار العلوم ندوۃ العلما لکھنؤ، حضرت مولانا نثار احمد صاحب بستوی صدر المدرسین دار العلوم الاسلامیہ بستی، حضرت مولانا مفتی نعمت اللہ صاحب قاسمیؔ صدر المدرسین مدرسہ فرقانیہ گونڈہ، یونیورسٹی نور العلوم د‏‏ی مجلس شوریٰ دے مؤقر رکن حضرت مولانا جنید احمد صاحب بنارسی، حضرت مولانا عبد الکریم صاحب قاسمیؔ پورینہ خورد بانس پنڈ، یونیورسٹی دے صدر المدرسین حضرت مولانا مفتی ذکر اللہ صاحب قاسمیؔ، مبلغ دار العلوم دیوبند حضرت مولانا محمد عرفان صاحب قاسمیؔ صدر مجلس شوریٰ مدرسہ اسلامیہ فاروقیہ بھوانی پور بنکٹ وغیرہ خصوصیت تو‏ں قابلِ ذکر نيں، انہاں دے علاوہ آپ دے بوہت سارے تلامذہ تے شاگرد یونیورسٹی ہذا تے ملک دے مختلف ادارےآں وچ علم دین د‏‏ی خدمات انجام دے رہے نيں، جو انشاء اللہ توشۂ آخرت تے رفع درجات دا باعث ہون گے۔ حافظ صاحب دا علم وڈا پختہ سی، اوہ انتہائی مدقق، محقق، اساتذہ وطلبہ دے لئی مرجع تے بہت ہی قابل شخص سن، معذوری دے باوجود اوقات ونظام یونیورسٹی دے بے حد پابند سن، اسی طرح پنج وقتہ نمازاں جماعت دے نال اپنی مسجد وچ تے جمعہ د‏‏ی نماز شہر د‏‏ی جامع مسجد وچ پڑھنے دا التزام واہتمام فرماندے سن ۔ حافظ صاحب موصوف دے دو صاحبزادے نجیب احمد تے مجیب احمد تے دو صاحبزادیاں طاہرہ خاتون، طیبہ خاتون سن، فی الحال نجیب احمد تے طاہرہ خاتون زندہ نيں تے طاہرہ خاتون مولانا محمد اسحق صاحب دے نال منسوب نيں۔

وفات

مولانا حافظ حبیب احمد صاحب اعمیٰ صحت مند جسم دے مالک سن، لیکن وصال تو‏ں تقریباً اک سال پہلے لقوہ دا اثر ہو گیا سی، فیر علاج دے بعد قدرے افاقہ ہو گیا، تاں یونیورسٹی تشریف لیانے لگے، یونیورسٹی دے ذمہ داران نے رعایت کردے ہوئے صرف اک کتاب دا درس متعلق کر دتا سی تے کل تن گھینٹے د‏‏ی حاضری ضروری قرار دتی سی تے ایہ سلسلہ تقریباً اک سال جاری رہیا۔ فیر دوبارہ فالج دا اٹیک ہويا، جس د‏‏ی بنا اُتے صاحب فراش ہو گئے، لیکن ذہن ودماغ بالکل صحیح کم کر رہیا سی، فیر اچانک اک شام طبیعت بگڑنی شروع ہوئی تے دوسرے دن 30 جون 2001صبح 9؍ بجے بعمر 86؍ سال 25؍ یوم وطن مالوف محلہ گدڑی شہر بہرائچ آپ د‏‏ی روح قفس عنصری تو‏ں پرواز کر گئی۔ انتقال د‏‏ی خبر بجلی د‏‏ی طرح پورے ضلع وچ پھیل گئی، مولانا موصوف دے انتقال اُتے یونیورسٹی دے اس وقت دے کارگزار مہتمم حضرت مولانا حیات اللہ صاحب قاسمیؔ نے فرمایا : کہ مولانا حافظ حبیب احمد صاحب دے انتقال تو‏ں یونیورسٹی نور العلوم دے پہلے دور دا اختتام ہو گیا۔ تجہیز وتکفین د‏‏ی تیاریاں شروع ہو گئی، اوربعد العصر سینکڑاں علما، اساتذہ وطلبہ، خواص وعوام نے جامع مسجد د‏‏ی صحن وچ یونیورسٹی دے ناظم تعلیمات حضرت مولانا قاری زبیر احمد صاحب قاسمیؔ د‏‏ی زیر اقتداء نماز جنازہ ادا کيتی تے اس علمی خزانے نو‏‏ں شہر دے مشہور قبرستان ’’عیدگاہ‘‘ وچ سپرد خاک کیتا گیا ۔

حوالے

• نورالعلوم دے درخشندہ ستارے (مطبوعہ 2011)
• ناموارن بہرائچ از عبرت بہرائچی