حاجی مراد
| حاجی مراد | |
| 1770ء دی دہائی دی اخیر توں 5 مئی 1852ء | |
| |
| امام شامل دا تیجا نائب | |
| جم | 1770ء دے دہاکے دا اخیر |
| تھاں |
خانان عوار (اج دا داغستان) |
| موت |
5 مئی 1852ء |
| تھاں | نوخا شہر ، آذربائیجان |
| مذہب | اسلام |
| دفن دی تھاں | اس دے دفن دی اصل تھاں دا پکا پتا نئیں پر اسدے دا سر حاجی مراد عوار دے ناں نال کنستکامیرا چ دفن اے |
حاجی مراد (روسی بولی : حاجی مرات ) (1790ء دی دہائی دے اخیر توں 5 مئی 1852ء ) قفقاز دے مسلمان علاقےآں دی روسی سلطنت دے خلاف مزاحمت دے دوران اہم رہنما سی ۔ ایہہ مزاحمت داغستان تے چیچنیا دے لوکاں نے ایس علاقے نوں روسی سلطنت چ ضم کرن دے خلاف شروع کیتی سی جہڑی 1711ء توں 1864ء تک جاری رہی ۔
جیون
سودھوحاجی مراد "خانم خونزاک" دی پتر عمر دا مونہہ بولا بھائی سی ۔ حاجی مراد 1834ء چ نماز جمعہ دے دوران گزمت بیک (عظمت بیگ) دے قتل چ ملوث سی ۔ اسدے بدلے د ے طور تے حاجی مراد دے بھائی عثمان نوں گزمت بیک دے مریداں نال لڑائی چ ذبح کر دتا گئیا ۔ حاجی مراد نے مریداں دے خطرے توں نبڑن لئی کجھ چر لئی روسیاں دی حمایت کیتی ۔ اسدے حریف احمد خان نے حاجی مراد تے روسیاں دے اعتماد نوں متزلزل کر دتا ، ایتھے تک کہ اوہناں نے اسدی گرفتاری دا حکم دے دتا ، حاجی مراد دی گرفتاری دا کم وی احمد خان نے سرانجام دتا ۔ روسی جنرل میخائیل سیمیؤنووچ ورونتسوف نے اسنوں جنرل ہیڈکواٹر لیان دا مطالبہ کیتا ۔ دوران سفر حاجی مراد نے فرار دا حیلہ کیتا تے اپنے آپ نوں اک تنگ پہاڑی درے توں ڈیگ لئیا ۔ روسیاں نے اسنوں مرن لئی ایتھے چھد دتا تے اسدا پچھا نا کیتا ۔ برف دی وجہ توں اگرچہ اسدی چھال نال اسدی جان بچ گئی تے اوہ سردیاں چ ایتھے لکئیا رہئیا ۔ روسیاں دے اسدے اعتماد نا ہون پاروں ۔اسنے امام شامل دا ساتھ دین دا فیصلہ کیتا ۔ جس نے اسنوں اپنا نائب بنا لئیا ۔ بوہت سارے قبیلےآں نے روسیاں توں دھوکھا کھا کے حاجی مار دی پیروی کیتی ۔
کارنامے تے امام شامل دی ماتحتی چ خدمات
سودھو
اسدے کارنامے تے اسدے لال لباس نے اسنوں روسیاں چ "لال شیطان" دے ناں مشہور کروائیا ۔ اسدے تیمر خان شورا چ روسی ہیڈ کواٹر چ ناکامیاب حملے دے بعد ایہہ افواہ گردش کرن لگی کہ اسنے ہسپتال چ سارے روسیاں نوں ذبح کردتا اے تے اینہاں نوں شاشلک آں چ کٹ کے (ٹکڑے ٹکڑے کر کے) روسی فوجیاں لئی لاعلمی چ کھان لئی چھڈ آئیا اے ۔ اگرچہ جھوٹھی سی پر اس افواہ نے روسیاں وچکار سچائی اختیار کر لئی تے حاجی مراد دے کردار نوں پست کر دتا ۔
مڑ روسیاں ول جانا
سودھو1851ء چ امام شامل تے حاجی مراد وچکار بے اعتمادی پیدا ہو گئی جدوں امام شامل نے اپنے پتر غازی محمد نوں اپنا جانشین بنان دا عالان کیتا ۔ اک خفیہ ملاقات چ شامل تے اسدے نائباں نے فیصلہ کیتا کہ حاجی مار نوں مار دینا چاہی دا اے ۔ اسنوں اک نامعلوم نائب نے اطلاع دے دتی تے اوہ عین ویلے تے فرار ہو گئیا پر اسدا ٹبر قید کر لئیا گئیا ۔ حاجی مراد نے روسیاں اگے ہتھیار سٹ دتے ، جہڑے اسدی بہادری دے معترف سن پراستے اعتماد نئیں کردے سن ۔ اسنے بار بار آکھئیا کہ اسنوں آدمی تے ہتھیار دتے جان تاکہ اوہ اپنے ٹبر نوں تحفظ دے سکے پر اسنوں کوئی پکا جواب نئیں دتا گئیا ۔ اسنوں تبلیسی توں اک چھوٹے مسلمان پنڈ نوکخا منتقل ہون دی اجازت دے دتی گئی ۔ اک کاسک محافظ دستہ اسدے نال کر دتا گئیا ۔ حاجی مراد نے فرار دا منصوبہ ترتیب دتا جہڑا اسنے 24 اپریل 1852ء چ اپنے سویر دی گھڑسواری ویلے عمل چ لیاندا ۔ اسنے کوسک محافظاں نوں حملہ کر کے قتل کر دتا ۔ علاقے دے کرنل کارگانوف دی قیادت چ فوج نے حاجی مراد دا کھوج لا لئیا ۔ روسیاں ، جنہاں نال احمد خان دے پتر سمیت کئی قبائلی وی سن ، نے تعاقب کر دے ہوئے لڑائی چ حاجی مراد نوں مار دتا ۔ احمد خان دے پتر نے اسدا سر لاہ کے تبلیسی گھل دتا جتھے اسنوں مسالہ لا کے محفوظ کر کے زار روس ول سینٹ پیٹرزبرگ گھل دتا گئیا ۔
فیکشن چ
سودھولیو ٹالسٹائی دا اسدے مرن مگروں چھپن آلا ناول حاجی مراد(1912ء) ، حاجی مراد دی روسی سلطنت دے خلاف جدوجہد تے مبنی اک فیکشن ناول اے ۔
آگی مراد ایل دیاولو بیانکو (1959ء) ، حاجی مراد دی روسی سلطنت دے خلاف جدوجہد تے اٹلی دی بنائی اک فلم ، اے ۔
ہور ویکھو
سودھونوٹ
سودھو- لیسلی بلانچ جنت دیاں تلواراں
حوالے
سودھو- مارک ایلیؤٹ (2010ء) آذربائیجان جارجیا چ سیر سپاٹے تے (چوتھا اڈیشن) صفحہ 229 ۔