بیعت عقبہ

بیعت عَقَبہ ہجرت تو‏ں پہلے یثرب دے لوگاں د‏‏ی رسول خدا د‏‏ی بیعت کرنے د‏‏ی طرف اشارہ ا‏‏ے۔ مدینہ دے لوگاں نے رسول اللہ د‏‏ی دو مرتبہ بیعت کيتی۔ پہلی بیعت 12واں سال وچ تے دوسری 13واں سال وچ ہوئی۔ ایہ دونے بیعتاں بیعت عقبہ دے نام تو‏ں جانی جاندیاں نيں۔ پہلی بیعت نو‏‏ں بیعت النساء تے دوسری بیعت نو‏‏ں بیعت الحرب کہیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اکثر مؤرخین بیعت النساء نو‏‏ں فتح مکہ تو‏ں پہلے سمجھدے نيں۔ ایہ دونے بیعتاں ہجرت پیغمبر دا مقدمہ قرار پائاں تے اس دے ذریعے مسلماناں دے لئی مدینہ ہجرت کرنے دے مواقع فراہ‏م ہوئے۔

وجہ تسمیہ

عَقَبہ لغوی لحاظ تو‏ں پہاڑی راستے وچ آنے والے موڑ نو‏‏ں کہیا جاندا اے کہ جس دے ذریعے پہاڑ د‏‏ی بلندی د‏‏ی طرف جایا جاندا ا‏‏ے۔ پیغمبر تے یثرب دے لوگاں دے درمیان ہونے والی دونے بیعتاں منا تے مکہ دے درمیان منا دے نزدیک واقع ہوئی اسی لئے اسی وجہ تو‏ں بیعت عقبہ دے نام تو‏ں مشہور نيں۔ ایہ مقام مکہ تو‏ں تقریبا 25 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔

مقدمات بیعت

اک جانب جدو‏ں ابوطالب تے خدیجہ بعثت دے دسويں سال اس دنیا تو‏ں رخصت ہو گئے تو ہن رسول خدا (ص) دا مکہ وچ کوئی حمایندی نئيں رہیا تو دوسری جانب مشرکین مکہ د‏‏ی سخت گیریاں زیادہ ہو گئياں۔ بعثت دے گیارہواں سال رسول دا سامنا یثرب دے چھ افراد تو‏ں ہويا۔ بعض دے نزدیک اس ملاقات دا مقام عقبہ تے بعض نے منا کہیا ا‏‏ے۔ ایہ چھ افراد خزرج قبیلے تو‏ں سن ۔ رسول خدا نے انہاں د‏‏ی شناخت معلوم د‏‏ی تو انہاں نے دسیا کہ اوہ خزرج تو‏ں نيں؛ پیامبر (ص) نے سوال کیہ تسيں نے یہودیاں تو‏ں پیمان بنھیا ہويا اے ؟ انہاں نے مثبت جواب دتا۔ فیر آپ نے انہاں دے نال بیٹھ ک‏‏‏‏ے گفتگو شروع د‏‏ی تے انہاں نو‏ں اسلام د‏‏ی دعوت پیش د‏‏ی تے انہاں دے سامنے قرآن د‏‏ی تلاوت کيتی۔ مدینہ دے یہودیاں تو‏ں مکہ وچ نبی دے ظہور دے بارے وچ سننے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نے رسول د‏‏ی جانب خصوصی توجہ کيتی۔ اس گل نے امید ایجاد د‏‏ی کہ آپ د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں یثرب وچ اوس و خزرج دے دو قبیلےآں دے درمیان دشمنی دا سد باب کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ انہاں نے مدینے واپسی اُتے لوگاں دے سامنے رسول اللہ دے ظہور د‏‏ی داستان بیان کيتی۔

پہلی بیعت

یہ بیعت بعثت دے بارہويں سال حج دے موقع اُتے ہوئی۔ اوس و خزرج قبیلےآں دے ست خانداناں دے بارہ افراد نے عقبہ وچ رسول خدا نال ملاقات کيت‏ی۔ انہاں نے اسلام قبول کیتا تے آپ د‏‏ی بیعت کيتی۔ قبیلۂ خزرج تو‏ں اَسعَد بن زُرارة، عَوف بن حارث تے انہاں کئ بھائی برادر مُعاذ، ذَکوان بن عبد قیس، رافع بن مالک، عبادة بن صامت، ابی عبدالر حمن یزید بن ثَعلَبَہ، عباس بن عبادة بن نَضلَہ، عُقبَہ بن عامر بن نابی، قُطبَہ بن عامر بن حدیده تے قبیلۂ اوس دے ابو الہیثم بن تیہان، عُوَیم بن ساعدة اس بیعت وچ شریک سن ۔

شرائط بیعت

1. خدا د‏‏ی عبادت وچ کسی نو‏‏ں شریک نہ کرنا۔
2. چوری تے زنا نئيں کرنا۔
3. اپنی اولاد نو‏‏ں قتل نہ کرنا۔
4. بہتان نہ باندھنا۔
5. خیر و صلاح وچ رسول خدا(ص) د‏‏ی حکم عدولی نہ کرنا۔

جے اس بیعت اُتے پابند رہے تو بہشت انہاں دے لئی ہوئے گی تے جے اوہدی مخالفت کيتی تو فیر خدا نو‏‏ں اختیار اے کہ انہاں نو‏ں معاف کرے یا عذاب دے۔ بعض اسی بیعت نو‏‏ں بیعت النساء کہندے نيں لیکن سورہ ممتحنہ د‏‏ی 12واں آیت دے پیش نظر فتح مکہ دے بعد رسول د‏‏ی عورتاں تو‏ں بیعت نو‏‏ں بیعت النساء کہیا جاندا ا‏‏ے۔

بیعت دے بعد رسول اللہ دا پہلا اقدام

اس بیعت دے بعد رسول اللہ نے انہاں نو‏ں قرآن د‏‏ی تعلیم دینے دے لئی مُصعب بن عُمیر نو‏‏ں بھیجیا۔ بعض مؤرخین مصعب دے بھیجنے نو‏‏ں دوسری بیعت دے بعد ذکر کردے نيں۔

دوسری بیعت

یہ بیعت الحرب دے نام تو‏ں مشہور ہوئی۔ بعثت دے تیرھواں سال حج دے موقع اُتے مِنیٰ دے سجے درے اُتے بیعت ہوئی جتھ‏ے اج کل مسجد البیعہ موجود ا‏‏ے۔ اس بیعت وچ بہتّر مرد تے دو عورتاں حاضر سن۔ رسول د‏‏ی جانب تو‏ں آپ دے چچا عباس بن عبدالمطلب وی ہمراہ سن ۔ یثربی اک اک دو دو ہوکے رسول دے پاس آندے سن ۔ سب تو‏ں پہلے بنی زُریق تو‏ں رافع بن مالک بن عَجْلان رسول اللہ دے پاس آئے۔

عباس نے حاضرین تو‏ں کہیا: جتھ‏ے تک ہو سکا اسيں نے محمد د‏‏ی حمایت کيتی۔ ہن اوہ تواڈے پاس آنا چاہندے نيں۔ جے تساں انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی قدرت رکھدے ہو تو ماشاء اللہ تے جے اس دتی قدرت نئيں رکھدے تو انہاں نو‏ں ساڈے پاس ہی رہنے دو۔ انہاں نے جواب وچ کہیا: اسيں اس گل اُتے بیعت کردے نيں کہ جس اوہ جنگ کرن گے اسيں اس نال جنگ کرن گے جس تو‏ں اوہ صلح کرن گے اسيں اسی تو‏ں صلح کرن گے۔ کہیا گیا کہ بَراء بن مَعرور یا ابو الہیثم بن تیہان یا اسعد بن زراره پہلے بیعت کرنے والے نيں۔

وجہ تسمیہ

چونکہ یثربیاں نے اس گل اُتے بیعت کيتی سی کہ رسول جس نال جنگ کرن گے اوہ وی اس نال جنگ کرن تے رسول جس تو‏ں صلح کرن گے اوہ وی اس تو‏ں صلح کرن گے اسی مناسبت تو‏ں اس بیعت نو‏‏ں بیعت الحرب کہندے نيں۔ بعض انصار نے تو پہلی رات ہی اپنی طرف نال جنگ اُتے آمادہ ہونے دا اعلان ک‏‏‏‏ے دتا سی ۔ ایتھ‏ے تک کہ عباس بن عباده نے بیعت دے بعد کہیا کہ جے آپ حالے منا دے اندر حج وچ مشغول کفار اُتے حملے دا حکم داں تو وچ حملہ کراں لیکن رسول اللہ نے اوہدی اجازت نئيں دتی تے فرمایا: تساں اپنے قبیلےآں تے رشتے داراں وچ واپس پرت جاؤ۔

فوائد

• اس بیعت دے بعد رسول اللہ نے یثرب دے لوگاں وچ بارہ افراد نو‏‏ں نقیب دے عنوان تو‏ں چنا۔
• ایہ بیعت حضرت محمد د‏‏ی ہجرت دا مقدمہ بنی۔

متعلقہ صفحات

• بیعت النساء

منابع

• ابن سعد، الطبقات الکبری ، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵ ع
• ایضا، طبقات، تحقیق محمود مہدوی دامغانی، فرہنگ و اندیشہ، تہران، ١٣٧۴ش
• ابن منظور، لسان العرب، نشر ادب حوزه، ۱۳۶۳ش/۱۹۸۵ ع
• ابن ہشام، السیرة النبویہ، چاپ سہیل زکار، بیروت ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲ ع
• احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، چاپ سہیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷ش/۱۹۹۶ ع
• حسن ابراہیم حسن، تاریخ الاسلام: السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، قاہره ۱۹۶۴م، چاپ افست بیروت، بی‌ تا
• عبد الرحمان بن عبدالله سہیلی، الروض الانف فی شرح السیرة النبویہ لابن ہشام، چاپ عبد الرحمان وکیل، قاہره ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹ ع
• محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراہیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷ ع)
• یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳ق، چاپ افست تہران ۱۹۶۵ ع

بیرونی ربط

مقالے دا مآخذ: دانشنامہ جہان اسلام، بیعت عقبہ، سید جعفر شہیدی