ابو الہیثم بن تیہان
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| مکمل نام | ابو الہیثم بن تیہان |
| وجہ شہرت | صحابی |
| مہاجر/انصار | انصار |
| اصحاب | رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم، امیر المومنین (ع) |
| نمایاں کارنامے | |
| دیگر سرگرمیاں | |
| دینی | زمانہ جاہلیت وچ موحد، 12 نقباء وچ توں، مخالف خلفائے ثلاثہ، اصحاب امام علی، راوی حدیث |
ابو الہیثم بن تیہان (شہادت 37 ق، جنگ صفین) اصحاب رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے اصحاب امیر المومنین وچوں نيں۔ اوہ اسلام توں پہلے وی موحد سن ۔ اوہ بیعت عقبہ، جنگ بدر، جنگ احد، جنگ خندق تے جنگ موتہ وچ موجود سن۔
ابو الہیثم، وفات رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد حضرت ابو بکر دی بیعت دے مخالفین وچوں سن تے انہاں نے حضرت عثمان دے قتل دے بعد حضرت علی علیہ السلام دے ہتھ اُتے بیعت کيتی۔ جنگ صفین وچ اوہ شہادت دے مرتبہ اُتے فائز ہوئے۔ حضرت علی (ص) نے نہج البلاغہ وچ انہاں دے ورگے اصحاب دے نہ ہونے اُتے افسوس دا اظہار کیتا اے۔
نام تے نسب
سودھوانہاں دا مشہور ترین نام مالک اے۔[۱] بعض نے انہاں دے والد دا نام مالک تے انہاں دا لقب تیہان ذکر کیتا اے تے بعض نے انہاں دے والد دا نام تیہان بیان کیتا اے۔[۲]
انہاں دے نسب دا سلسلہ واضح طور اُتے بیان موجود نئيں اے بلکہ اس دے بارے وچ مختلف گلاں ذکر ہوئیاں نيں۔ زیادہ تر منابع وچ انہاں نوں قبیلہ اوس [۳] دی شاخ بنی عبد الاشہل دے بنی اعور قبیلہ توں کہیا گیا اے۔ بعض نے انہاں نوں قضاعہ قبیلہ دی شاخ بلی بن مالک تے حلیف بن عبد الاشہل توں ذکر کیتا اے۔[۴]
انہاں دے بھائی عبید یا عتیک نے جنگ بدر وچ مسلماناں دے نال شرکت کيتی[۵] تے جنگ احد وچ شہید ہوئے۔[۶] بعض نے ابو الہیثم نوں انہاں دے بھائی دے نال خلط کیتا اے۔[۷]
انہاں دی زوجہ ملیکہ بنت سہل بن زید بن عامر بن عمرو بن جشم سن۔ جنہاں نے اسلام قبول کیتا تے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے دست مبارک اُتے بیعت کيتی تے ابن تیہان توں انہاں دے ایتھے اولاد ہوئی۔[۸]
اسلام توں پہلے
سودھواوہ اسلام توں پہلے موحد تے یکتا پرست سن [۹] تے زمانہ جاہلیت وچ بتاں تے اصنام توں اظہار برائت کردے سن ۔[۱۰]
زمانہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وچ
سودھواوہ تے اسعد بن زرارہ انصار وچ سب توں پہلے اسلام لیانے والے افراد وچوں نيں۔[۱۱] انہاں دا شمار انصار دے اس گروہ وچ ہُندا اے جس نے عقبی دی دونے بیعتاں وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی نصرت کيتی۔[۱۲]
اسی طرح توں انہاں دا شمار انہاں بارہ نقبا وچوں ہُندا اے جنہاں نوں بیعت کرنے والےآں وچوں نشر اسلام دے لئی منتخب کیتا گیا۔[۱۳]
انہاں نے جنگ بدر، احد، خندق، موتہ تے ہور غزوات وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی رکاب وچ شرکت کيتی[۱۴] تے جنگ موتہ وچ عبد اللہ بن رواحہ دی شہادت دے بعد پیغمبر نے ابو الہیثم نوں انہاں دی جگہ اُتے خیبر دے خرمے دی محصول دی پیمائش و وزن تے اس وچ یہودیاں دا حصہ ادا کرنے دے کم اُتے مقرر کیتا۔[۱۵]
ہجرت دے بعد رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے ابو الہیثم تے عثمان بن مظعون دے درمیان رشتہ اخوت استوار کیتا۔[۱۶]
ابو الہیثم نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم توں حدیث نقل کيتی اے۔[۱۷]
خلفاء ثلاثہ دے دور وچ
سودھورسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی وفات دے بعد اوہ حضرت ابو بکر دی بیعت دے مخالفین وچوں سن [۱۸] تے انہاں نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی طرف توں دتی گئی ذمہ داری نوں جاری رکھنے دی ابو بکر دی درخواست نوں مسترد کر دتا۔[۱۹]
فضل بن شاذان توں نقل ہويا اے کہ ابن تیہان انہاں لوگاں وچوں سن جو وفات رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلمدے بعد سب توں پہلے امام علی دے نال ہوئے۔[۲۰]
جس وقت حضرت عمر نے اپنی خلافت دے زمانہ وچ خیبر دے یہودیاں دی جلا وطنی دا حکم دتا، ابن تیہان تے بعض دوسرے افراد نوں انہاں دے اموال دی قیمت گزاری جس وچ فدک وی شامل سی، دے لئی انہاں دے پاس بھیجیا گیا۔[۲۱]
حضرت علی (ع) دے زمانہ وچ
سودھوشیخ طوسی دے قول دے مطابق، ابن تیہان عمار یاسر دے ہمراہ لوگاں توں حضرت علی علیہ السلام دے لئی بیعت طلب کردے سن تے کہندے سن :
اسیں آپ توں بیعت لیندے نيں اطاعت الہی تے سنت رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی پیروی دے لئی تے جے اسيں اس اُتے پابند نہ رہے تو تواڈی گردن اُتے کوئی اطاعت و بیعت نئيں رہے گی تے قرآن ساڈا تے تواڈا امام اے۔[۲۲]
ابن بابویہ نے انہاں دا شمار امام علی (ع) دے اصحاب وچوں کیتا اے [۲۳] تے جنگ جمل وچ انہاں دے امیر المومنین (ع) دے نال ہونے دی طرف اشارہ کیتا اے۔[۲۴]
ابو الہیثم جنگ صفین دے آغاز وچ عراق دے لشکر دی صف آرائی تے انہاں نوں جنگ دے لئی تشویق کر رہے سن ۔ البتہ بعض نے ایہ وی کہیا اے کہ اس توں سالہا پہلے سن 20 ہجری قمری وچ حضرت عمر دی خلافت دے زمانہ وچ انہاں دی وفات ہو چکی سی۔[۲۵] اسی وجہ توں بعض افراد جنگ صفین وچ انہاں دے موجود ہونے نوں صحیح نئيں مندے نيں۔[۲۶]
نصر بن مزاحم توں ابن ابی الحدید دی روایت، اگرچہ ایہ روایت انہاں دی کتاب دے موجودہ نسخیاں وچ دیکھنے وچ نئيں آندی اے لیکن ابو الہیثم دے لئی اک مرثیہ دا وجود، جنگ صفین وچ شہید ہونے والے افراد دے مرثیہ دے طور اُتے نصر بن مزاحم دی کتاب ذکر ہويا اے اوہ اول تو ہو سکدا اے کہ نصر [۲۷] دی کتاب دے موجودہ نسخہ وچ شامل نہ ہويا ہو تے ابن ابی الحدید دا انہاں توں ایہ روایت نقل کرنا صحیح ہو تے دوسرے ایہ چیز اس گل دی نشان دہی کردی اے کہ احتمالا ابو الہیثم قتل کر دتے گئے ہون تے انہاں دا صفین دی جنگ وچ شریک ہونا اس اختلاف دے سبب ہو کہ جو حضرت علی (ص) دیاں جنگاں وچ اصحاب بدر دے شریک ہونے دی کیفیت دی طرف پلٹتا اے۔ جداں کہ ایہی اختلاف خزیمہ بن ثابت دے سلسلہ وچ جو ذو الشہادتین مشہور نيں، وی پایا جاندا اے۔[۲۸]
شیخ کلینی نے اک خطبہ (خطبہ طالوتیہ) نوں انہاں دے نقل دے مطابق حضرت علی (ع) توں نقل کیتا اے۔[۲۹]
وفات
سودھواوہ جنگ صفین وچ موجود سن تے عمار یاسر دی شہادت دے بعد شہید ہوئے نيں۔[۳۰]
امام علی علیہ السلام نے نہج البلاغہ وچ انہاں دے ورگے اصحاب و انصار دے نہ ہونے دے سلسلہ وچ افسوس دا اظہار کیتا اے تے انہاں نوں یاد کردے ہوئے فرمایا: کتھے نيں عمار؟ کتھے نيں ابن تیہان؟ کتھے نيں (خزیمہ بن ثابت) ذو الشہادتین؟[۳۱]
حوالے
سودھو- ↑ کلبی ج۲، ص۲۵: ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳: یحیی بن معین، ج۲، ص۵۴۶: دارقطنی، ج۱، ص۲۹۹، ابونعیم، ص۱۷۴.
- ↑ ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۵؛ ابن قدامه؛ ص۲۲۸؛ ابن حجر، ج۴، ص۲۱۲.
- ↑ عروه بن زبیر، ص۱۲۲؛ ابن هشام ج۱، ص۴۳۳-۴۴۵؛ کلبی ج۲، ص۲۵؛ بلاذری،انساب، ج۱، ص۲۴۰؛ صالحی، ج۴، ص۳۰۴-۳۰۵
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۵۸، ابن سعد، ج۳، ص۴۴۷، احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۶۲؛ طبری، ج۲، ص۳۵۶، ۳۶۳؛ ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۳۴۸؛ ابن حزم، ص۳۴۰.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۲ ۱۵۸؛ کلبی ج۲، ص۲۵.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۳۰۱؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۳۲۹؛ ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۶.
- ↑ خلیفه، ج۱، ص۱۴۶؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴ ص۲۷۴.
- ↑ ابن سعد، طبقات (۱۴۱۰ق)، ج۸، ص۲۴۸.
- ↑ ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳؛ ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸.
- ↑ ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳؛ ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی
- ↑ ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳-۴۴۷؛ ابن سعد، ج۳، ص۶۰۷.
- ↑ ابن حبیب، ص۷۴؛ ابوزرعه، ج۱، ص۵۷۵؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۰ -۲۵۲
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸؛ ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸، ۶۰۷.
- ↑ واقدی، ج۲، ص۶۹۱.
- ↑ ابن حبیب، ص۷۴، بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۷۱. ذهبی، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ ابو نعیم، ص۱۷۵، ابوالبشر، ج۱، ص۶۱، ذهبی، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ برقی، ص۶۳؛ ابن بابویه، الخصال، ج۲، ص۵۴۱؛ ابن ابی الحدید، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴؛ علی خان مدنی، ص۳۲۱
- ↑ ذهبی، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ الطوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۱۷۷-۱۸۳.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنورة، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵
- ↑ الطوسی، الأمالی، ص۷۲۸.
- ↑ عیون الاخبار، ج۲، ص۱۲۶؛ کشی، ص۳۸.
- ↑ طبری، ج۴، ص۴۴۷ به نقل از سیف بن عمر تمیمی.
- ↑ ابن حبان، ص۱۲، حاکم نیشابوری، ج۳، ص۲۸۶
- ↑ احمد بن حنبل، العلل، ج۱، ص۴۳۲؛ خلیفه، ج۱، ۱۴۶؛ ابن قتیبه، ص۲۷۰.
- ↑ نصر بن مزاحم، ص۳۶۵.
- ↑ سیف بن عمر، ص۱۱۰، ابن حجر، ج۲، ص۱۱۲
- ↑ کلینی، ج۸، ص۳۱.
- ↑ ابن حبیب، ص۲۷۲؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹؛ ابن قدامه، ص۲۲۸؛ ابن حجر، ج۴، ص۲۱۳.
- ↑ نهج البلاغه، خ۱۸۲.
منابع
سودھو- ابن ابی الحدید، عبد الحمید، شرح نہج البلاغہ، بہ کوشش محمد ابوالفضل ابراہیم، قاہرہ، ۱۳۸۴-۱۳۸۷ق.
- ابن اثیر، علی، اسد الغابہ، قاہرہ، ۱۲۸۰ق.
- ابن اثیر، علی، الکامل.
- ابن بابویہ، محمد، الخصال، تہران، انتشارات علمیہ اسلامیہ.
- ابن بابویہ، محمد، عیون اخبار الصفوہ، بہ کوشش محمود فاخوری، و محمد روّاس قلعہ جی، بیروت، ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- ابن حبان، محمد، مشاہیر علماء الامصار، بہ کوشش فلایش ہامر، قاہرہ، ۱۳۷۹ق-۱۹۵۹م.
- ابن حبیب، محمد، المحبر، بہ کوشش ایلزہ لیشتن اشتتر، حید آباد دکن، ۱۳۶۱ق-۱۹۴۲م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابہ، قاہرہ، ۱۳۲۸ق.
- ابن حزم، علی، جمہرۃ انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق، ۱۹۸۳م.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمدعبدالقادر عطا، درالکتاباں العلمیہ، بیروت، ۱۹۹۰م-۱۴۱۰ق.
- ابن شبہ، عمر، تاریخ المدینہ المنورہ، بہ کوشش فہیم محمد شلتوت، قم، ۱۴۱۰ق-۱۳۶۸ش.
- ابن عبد البر، یوسف، الاستیعاب، بہ کوشش علی محمد بجاوی، ۱۳۸۰ق-۱۹۰م.
- ابن قتیہ، عبداللہ، المعارف، بہ کوشش ثروت عکاشہ، قاہرہ، ۱۹۶۰م.
- ابن قدامہ، عبد اللہ، الاستبصار فی نسب الصحابۃ من الانصار، بہ کوشش علی نویہض، بیروت، ۱۳۹۲ق-۱۹۷۲م.
- ابن نقطہ محمد، تکملۃ الااکمال، بہ کوشش عبدالقیوم عبدالرب النبی، مکہ، ۱۴۰۸ق-۱۹۸۷م.
- ابن ہشام عبد الملک، السیرۃ النبویۃ، بہ کوشش ابرہیم ابیاری، و دیگران، قاہرہ، ۱۳۷۵ق-۱۳۷۵م.
- ابو البشر دولابی، محمد، الکنی و الاسماء، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۲ق.
- ابو زرعہ دمشقی، عبدالرحمن، تاریخ، بہ کوشش شکراللہ قربانی، دمشق، ۱۴۰۰ ق- ۱۹۸۰م.
- ابو نعیم اصفہانی، احمد، معرفۃ الصحابۃ، کتابخانہ احمد ثالث استانبول، شم۴۹۷.
- احمد بن حنبل، العلل و معرفظ الرجال، بہ کوشش وصی اللہ عباس، بیروت، ۱۴۰۸ق- ۱۹۸۸م.
- احمد بن حنبل، مسند، قاہرہ، ۱۳۱۳ق.
- اسکافی، محمد، المعیار و الموازنۃ، بہ کوشش محمدباقر محمودی، بیروت ۱۴۰۲ق- ۱۹۸۱م.
- برقی، احمد، الرجال، بہ کوشش جلال الدین محدث ارموی.
- بلاذری، احمد، الانساب الاشراف، ج۱، بہ کوشش محمد حمیداللہ، قاہرہ، ۱۹۵۹م، ج۲، بہ کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۴ق-۱۹۷۴م.
- بلاذری، احمد، فتوح البلدان، بہ کوشش صلاح الدین منجد، قاہرہ، ۱۹۵۶م.
- حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک علی الصحیحن، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
- خلیفۃ بن خیاط، تاریخ، بہ کوشش سہیل زرکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
- دارقطنی، علی، المؤتلف و المختلف، بہ کوشش موفق بن عبداللہ، بیروت، ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- ذہبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلا، بہ کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۵ق-۱۹۸۶م.
- سیف بن عمر تمیمی، الفتنۃ و الوقعۃ الجمل، بہ کوشش احمد راتب عرموش، بیروت، ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- صالحی شامی، محمد، سبل الہدی و الرشاد، بہ کوشش عبدالعزیز عبدالحق حلمی، قاہرہ، ۱۳۹۵ق-۱۹۷۵م.
- طبری، تاریخ: عروق بن زبیر، مغازی رسول اللہ، بہ کوشش محمد مصطفیٰ اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق- ۱۹۸۱م.
- الطوسی، الأمالی، تحقیق: قسم الدراست الإسلامیۃ - مؤسسۃ البعثۃ، قم:دار الثقافۃ للطباعۃ والنشر والتوزیع، ۱۴۱۴.
- الطوسی، اختیار معرفۃ الرجال، تصحیح و تعلیق: میرداماد الاسترآبادی، تحقیق: السید مہدی الرجائی، قم: مؤسسۃ آل البیت(ع)، ۱۴۰۴ق.
- علی خان مدنی، الدرجات الرفیعہ، قم، ۱۳۹۷ق.
- کشی، محمد، معرفۃ الرجال، اختیار طوسی، بہ کوشش حسن مصطفوی، مشہد، ۱۳۴۸ش.
- کلبی، ہشام، نسب معدّو الیمن و الکبیر، بہ کوشش محمود فردوس عظم، دمشق، دارالظیظہ.
- کلینی، محمد، الروضۃ من الکافی، بہ کوشش علی اکبر غفاری، تہران، ۱۳۸۹ق-۱۳۴۸ش.
- مفید، محمد، الجمل، نجف، ۱۹۶۰م.
- نصر بن مزاحم، وقعۃ صفین، بہ کوشش عبدالسلام محمد ہارون، قاہرہ، ۱۳۸۲ق- ۱۹۶۲م.
- /1/0 نہج البلاغہ.
- واقدی، محمد، المغازی، بہ کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- یحیی بن معین، التاریخ، بہ کوشش احمدمحمد نور سیف، مکہ، ۱۳۹۹ق-۱۹۷۹م.
- یقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق-۱۹۶۰م.