بالی دی تاریخ
بالی دی تریخ پیلیولتھک توں لے کے موجودہ دور تک دا احاطہ کردی اے، تے ایشیا دے دوسرے حصےآں توں لوکاں تے ثقافتاں دی ہجرت دی خصوصیت اے۔ ۱۶ ویں صدی وچ ، بالی دی تریخ یورپیاں دی آمد دے نال مغربی اثر و رسوخ توں نشان زد ہونا شروع ہوئی، جو ڈچ دے تحت اک طویل تے مشکل نوآبادیاتی دور دے بعد، روايتی ثقافتاں دے تحفظ دی اک مثال تے اک اہم سیاحتی مقام بن گئی۔
ارضیاتی تشکیل
سودھوجزیرہ بالی، انڈونیشیا دے جزیرے دے بیشتر جزیراں دی طرح، یوریشین پلیٹ دے تھلے ہند-آسٹریلیائی پلیٹ دے ٹیکٹونک سبڈکشن دا نتیجہ اے۔ مرجان دی چٹاناں دے جمع ہونے سمیت قدیم سمندری ذخائر توں بنا تیسرے درجے دا سمندری فرش، نوں ذبح کرکے سطح سمندر توں اُتے اٹھایا گیا سی۔ سمندر دے فرش توں اٹھائے گئے تیسرے چونے دے پتھر دی تہاں ہن وی جزیرہ نما بوکیت جداں علاقےآں وچ نظر آندیاں نيں جنہاں وچ اولوواٹو دی چونا پتھر دی وڈی چٹاناں نيں، یا جزیرے دے شمال مغرب وچ پراپت اگونگ وچ ۔ [۱]
یوریشین پلیٹ دی مقامی خرابی نے جو سبڈکشن دے ذریعہ تخلیق کيتی اے اس نے کرسٹ دے پھٹنے دی حوصلہ افزائی دی اے، جس توں آتش فشاں دے مظاہر کیتی شکل پیدا ہُندی اے۔ آتش فشاں دا اک سلسلہ جزیرے دے شمالی حصے پر، اک مغرب-مشرقی محور دے نال جس وچ مغربی حصہ سب توں پرانا اے، تے مشرقی حصہ سب توں نواں اے۔ [۱] سب توں اُچا آتش فشاں فعال اسٹریٹو آتش فشاں پہاڑ اگونگ اے، ۳٬۱۴۲ پر m (10,308 فٹ)۔
آتش فشاں دی سرگرمی زمانےآں توں شدید رہی اے، تے جزیرے دی زیادہ تر سطح ( جزیرہ نما بوکیت تے پراپات اگونگ توں باہر) آتش فشاں میگما توں ڈھکی ہوئی اے۔ کچھ پرانے ذخائر باقی نيں (۱ ملین سال توں زیادہ پرانے)، جدوں کہ جزیرے دا زیادہ تر مرکزی حصہ نوجوان آتش فشاں دے ذخائر (۱ ملین سال توں کم) توں ڈھکا ہويا اے، جس دے تباہ کن پھٹنے دی وجہ توں شمال مشرق وچ لاوا دے کچھ حالیہ میدان نيں۔ ماؤنٹ اگونگ ۱۹۶۳ وچ [۱]
سبڈکشن دے کنارے پر، بالی براعظمی سنڈا شیلف دے کنارے اُتے وی اے، والیس لائن دے بالکل مغرب وچ ، تے کسی زمانے وچ پڑوسی جزیرے جاوا توں جڑا ہويا سی، خاص طور اُتے برف وچ سطح سمندر وچ کمی دے دوران۔ عمراں اس دے حیوانات تے نباتات ايسے لئی ایشیائی نيں۔ [۲]
پیلیولتھک تے میسولیتھک دور
سودھوبالی سنڈا شیلف دا حصہ ہونے دے ناطے، ایہ جزیرہ تریخ وچ کئی بار جاوا دے جزیرے توں جڑا رہیا اے۔ اج وی، دونے جزیرے صرف ۲٫۴ توں وکھ نيں۔ کلومیٹر آبنائے بالی
جاوا دے قدیم قبضے نوں خود جاوا آدمی دی دریافتاں توں تسلیم کيتا گیا اے، جس دی تریخ ۱٫٧ تے ۰٫٧ ملین سال دے درمیان اے، جو ہومو ایریکٹس دے پہلے معلوم نمونےآں وچوں اک اے۔ [۱]
بالی وی پیلیولتھک دور وچ آباد سی (1 my ق م توں 200,000 ق م)، بالی دے سمبیران تے ترونیان دیہاتاں وچ ہتھ دی کلہاڑی جداں قدیم اوزاراں دی تلاش توں گواہی دتی گئی۔ [۳] [۴]
اک میسولیتھک دور (۲۰۰٬۰۰۰-۳۰٬۰۰۰ ق م) دی وی نشاندہی کيتی گئی اے، جس دی خصوصیت اعلیٰ درجے دی خوراک دے اجتماع تے شکار توں اے، لیکن فیر وی ہومو ایریکٹس دے ذریعے۔ اس مدت وچ زیادہ نفیس اوزار، جداں تیر دے نشانات، تے جانوراں یا مچھلی دی ہڈیاں توں بنے اوزار وی برآمد ہُندے نيں۔ اوہ عارضی غاراں وچ رہندے سن، جداں کہ بادونگ ریجنسی دی پیکاٹو پہاڑیاں وچ پائی جاندیاں نيں، جداں سیلانڈنگ تے کارنگ بوما غاراں وچ ۔ [۳] ہومو سیپینز دی پہلی لہر تقریباً ۴۵٬۰۰۰ ق م وچ پہنچی جدوں آسٹریلوڈ لوکاں نے ہومو ایریکٹس دی جگہ جنوب دی طرف ہجرت کيتی۔ [۵]-
جاوا مین دی تشکیل نو۔
-
میسولیتھک ایرو پوائنٹ، بالی میوزیم
تقریباً ۳۰۰۰ توں ۶۰۰ ق م دے درمیان، اک نوولیتھک سبھیاچار ابھرتی اے، جس دی خصوصیات چاول اگانے والی ٹیکنالوجی لیانے والے تے آسٹرونیشین زباناں بولنے والے باشندےآں دی اک نويں لہر نال ہُندی اے۔ ایسا لگدا اے کہ ایہ آسٹرونیشین لوک جنوبی چین توں، شاید فلپائن تے سولاویسی دے راستے ہجرت کر کے آئے نيں۔ انہاں دے اوزاراں وچ مستطیل اڈز تے سرخ سلپ توں سجے مٹی دے برتن شامل سن ۔ [۱]
ثقافتاں تے دیہاتاں دے قیام دے لئی جنگلات تے جنگلات دا صفایا کيتا گیا۔ [۳] انہاں نے کچھ تختہ دار دستکاری وی بنائی تے اک چھوٹی کشتی وی ملی۔ [۳] انہاں دی پاک عادات وچ سور دا گوشت کھانا تے پان چبانا شامل سی۔ [۱] خیال کيتا جاندا اے کہ انہاں دی توجہ پہاڑی فرقےآں اُتے سی۔ [۲] انہاں نے اپنے کچھ زیادہ معزز مرداں نوں بیضوی پتھر دے سرکوفگی وچ دفن کیا، جنہاں اُتے انسانی سر یا زومورفک مجسمے بنے ہوئے سن ۔ [۱] لاشاں نوں یا تاں سونے دی حالت وچ جمع کيتا گیا سی، یا کمپیکٹ ہونے دے لئی دو یا تن وچ جوڑ دتا گیا سی۔ [۳]
بالی وچ اک اہم نویلیتھک آثار قدیمہ دی جگہ جزیرے دے مغربی حصے وچ سیکیکک اے۔ [۱]
انہاں آسٹرونیشین لوکاں دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ تقریباً ۲۰۰۰ سال پہلے میلانیشیائی تے پولینیشیائی جزیراں اُتے قبضہ کرنے دے لئی مشرق دی طرف اپنی توسیع جاری رکھی سی۔ [۱] اس دور دی ثقافتی خصوصیات اج وی بالی دی سبھیاچار وچ واضح طور اُتے نظر آندیاں نيں، تے اسنوں جنوب مشرقی ایشیا تے بحر الکاہل دی ثقافتاں توں جوڑدی نيں۔ [۲]-
نو پادری کاشت دے آلے دی تشکیل نو، بالی
تقریباً ۶۰۰ ق م توں ۸۰۰ عیسوی تک کانسی دے زمانے دا دور آندا اے۔ اٹھويں تے تیسری صدی ق م دے درمیان، بالی دے جزیرے نے شمالی ویت ناں توں پھیلنے والی " ڈونگ سون " میٹالرجیکل تکنیک حاصل کيتی۔ انہاں تکنیکاں وچ سرپل تے انتھروپمورفک شکلاں دے نال سانچاں توں نفیس کاسٹنگ شامل سی۔ جداں کہ بالی وچ منوبا دے علاقے وچ سانچاں دے ٹکڑے ملے نيں، ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایداں دے آلات درآمد کرنے دے بجائے مقامی طور اُتے تیار کیتے گئے سن ۔ کانسی بنانے دے لئی خام مال ( تانبے تے ٹن ) نوں درآمد کرنا پڑدا سی، کیونجے ایہ بالی وچ دستیاب نئيں اے۔ [۱]
کانسی دے متعدد اوزار تے ہتھیار بنائے گئے سن (کلہاڑی، کھانا پکانے دے اوزار، زیورات) تے اس دور دے رسمی ڈھول وی وافر مقدار وچ پائے جاندے نيں، جداں "پجینگ دا چاند"، جو ہن تک جنوب مشرقی ایشیا وچ پایا جانے والا سب توں وڈا رسمی ڈھول اے، جس دی تریخ تقریباً ۳۰۰ ق م [۳] [۱]
اس عرصے دے دوران پتھر دے سرکوفگی ہن وی استعمال وچ سن، کیونجے انہاں وچ کانسی دے نوادرات وی پائے گئے سن ۔ [۳]-
کانسی دے دور دے ڈرم، بالی اُتے انتھروپمورفک ڈیزائن
-
کانسی دے زمانے دا نیزہ۔
-
سجا ہويا نیزہ دی نوک۔
-
دل دی شکل والی نیزہ دی نوک۔
-
کانسی دی بالیاں۔
قدیم تاریخی دور: ہندوستانی سلطنتاں (۸۰۰-۱۳۴۳ عیسوی)
سودھوقدیم تاریخی دور دی تعریف بالی وچ پہلے تحریری ریکارڈاں دی ظاہری شکل نال کيتی گئی اے، جو بدھ مت دے نوشتہ جات دے نال مٹی دے تختاں دی شکل وچ اے۔ ایہ بدھ مت دے نوشتہ جات، جو مٹی دے چھوٹے سٹوپا دے مجسماں وچ پائے جاندے نيں (جسنوں " سٹوپیکا " کہیا جاندا اے ) بالی وچ سب توں پہلے معروف تحریری نوشتہ نيں تے ۸واں صدی عیسوی دے لگ بھگ نيں۔ [۳] اس طرح دے سٹوپیکا گیان یار دی ریجنسی وچ ، پیجینگ ، تاتیاپی تے بلہبتوہ دے دیہات وچ پائے گئے نيں۔ [۳]
یہ دور عام طور اُتے جزیرے بالی وچ بدھ مت تے ہندو مت دی آمد تے پھیلاؤ توں گہرا تعلق رکھدا اے۔ جنوبی سنور وچ بیلانجونگ ستون ("پراستی بلانجونگ") ۹۱۴ وچ کندہ کيتا گیا سی جس وچ بالینی بادشاہ سری کیساری دے دور دا ذکر سی۔ ایہ ہندوستانی سنسکرت بولی تے پرانی بالینی بولی دونے وچ لکھیا جاندا اے، دو رسم الخط، ناگاری رسم الخط تے پرانی بالینی رسم الخط (جو بالینی تے سنسکرت دوناں نوں لکھنے دے لئی استعمال ہُندا اے ) دا استعمال کردے ہوئے لکھیا جاندا اے۔ [۱] اس دی تریخ ہندوستانی شکا کیلنڈر دے مطابق ۴ فروری ۹۱۴ عیسوی اے۔ [۶]
گوا گجا دا پتھر دا مندر ايسے دور دے ارد گرد بنایا گیا سی، تے ایہ بدھ مت تے ہندو ( شیویت ) دے نقش نگاری دا امتزاج دکھاندا اے۔
جاوا تے بالی دے شاہی خانداناں دے درمیان باہمی شادیاں وی ہوئیاں، جداں کہ جدوں بالی دے ورمادیوا خاندان دے بادشاہ اُدیانا ورمادیوا نے جاوانی شہزادی نال شادی کيتی، جو جاوا دے شہنشاہ دھرماونگسا دی بہن سی۔ انہاں دا بیٹا مشرقی جاوا ایرلانگا دا عظیم حکمران بن گیا، جس نے جاوا تے بالی دونے اُتے حکومت کیتی۔ ۱۲واں صدی وچ ، ایرلانگا دی اولاد نے بالی اُتے حکومت کرنے دے لئی وی جانیا جاندا اے، جداں جیاساکتی (۱۱۴۶–۵۰) تے جیاپنگس (۱۱٧۸–۸۱)۔ [۲]
جاوا دے جزیرے نے ۱۲۸۴ وچ سنگھاسری بادشاہ کیرتانیگرا دے حملے دے نال ہی بالی اُتے اک بار فیر نمایاں طور اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا، جداں کہ ناگارکرتاگاما (کینٹو ۴۲، بند ۱) وچ دسیا گیا اے۔
اس دوران چین دے نال رابطے وی اہم سن ۔ <i id="mwAQk">کیپینگ</i> نامی چینی سکے بالی وچ ستويں صدی توں استعمال ہو رہے سن ۔ روايتی بارونگ دے بارے وچ وی سوچیا جاندا اے کہ ایہ شیر دی چینی عکاسی توں ماخوذ اے۔ بالی دے حالیہ افسانےآں دے مطابق، ۱۲واں صدی دے بالی دے بادشاہ Jayapangus دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس نے اک چینی شہزادی نال شادی کيتی سی۔ [۲]-
سانور وچ بیلانجونگ ستون ۹۱۴ عیسوی دا اے، تے بالی تے برصغیر پاک و ہند دے درمیان رابطےآں دی گواہی دیندا اے۔
-
بادشاہ جیاپنگس دے تانبے دی تختی دے نوشتہ جات، پرانی بالینی رسم الخط، ۱۲واں صدی۔
درمیانی تاریخی دور: مجاپہت خاندانی حکمرانی (۱۳۴۳-۱۸۴۶)
سودھومجاپاہت سنہری دور
سودھوبالی اُتے مجاپاہت سلطنت دی حکمرانی مکمل ہو گئی جدوں جاوانی بادشاہ دے وزیر اعظم گجاہ مادا نے ۱۳۴۳ وچ بیڈولو وچ بالینی بادشاہ نوں شکست دتی۔ بالی وچ مجاپہیت دا راجگڑھ سمپرنگن تے بعد وچ گیلگل وچ قائم کيتا گیا سی۔ [۲] گیلجیل ۱٧واں صدی دے دوسرے نصف تک بالی دی سب توں وڈی سلطنت رہی۔
مجاپہیت دی حکمرانی بالی وچ جاوانی سبھیاچار دی مضبوط آمد دی نشاندہی کردی اے، سب توں زیادہ فن تعمیر، رقص تے تھیٹر وچ ، ادب وچ کاوی رسم الخط دے تعارف دے نال، پینٹنگ تے مجسمہ سازی تے ویانگ کٹھ پتلی تھیٹر وچ ۔ [۲] چند بالینی جنہاں نے اس سبھیاچار نوں نئيں اپنایا اوہ اج وی " بالی آغا " ("اصل بالینی") دے ناں توں جانے جاندے نيں تے ہن وی چند وکھ تھلگ دیہاتاں وچ رہندے نيں۔ [۲]
انڈونیشیا دے جزیرہ نما وچ اسلام دے عروج دے نال، مجاپاہت سلطنت بالآخر زوال پذیر ہوئی، تے بالی ۱۵واں صدی دے آخر یا ۱۶واں صدی دے آغاز وچ آزاد ہو گیا۔ کچھ افسانےآں دے مطابق جاوانی اشرافیہ بالی بھج گئی، جس توں ہندو فنون، ادب تے مذہب دی تے وی مضبوط آمد ہوئی۔ بعد دی تواریخ دے مطابق ۱۳۴۳ دے بعد قائم ہونے والی ماجپاہت دی نسل نے بالی اُتے ہور ۵ صدیاں تک ۱۹۰۸ تک حکمرانی جاری رکھی، جدوں ڈچاں نے بالی (۱۹۰۸) وچ ڈچ مداخلت وچ اسنوں ختم کر دتا۔ ۱۶ واں صدی وچ ، بالینی بادشاہ ڈیلم باتورینگ گونگ نے اپنی حکمرانی نوں مشرقی جاوا ، لومبوک تے مغربی سمباوا تک ودھایا۔ [۲]
۱۵۴۰ دے آس پاس، اسلامی پیش قدمی دے نال نال، اک ہندو اصلاحی تحریک چلی، جس دی قیادت ڈانگ ہیانگ نیرتھا نے کی، جس دے نتیجے وچ "سپریم خدا" ایکنتیا دے اعزاز وچ پدماسنا مندر دا تعارف ہويا، [۲] تے موجودہ شکل دا قیام بالی وچ شیو دی پوجا کيتی۔ نیرتھ نے متعدد مندر وی قائم کیتے، جنہاں وچ الیواتو دا شاندار مندر وی شامل اے۔ [۱]-
پورہ ماسپہیت ("مجاپاہت مندر") مجاپاہت سلطنت دے دور وچ قائم کيتا گیا سی۔
یورپی رابطے
سودھوکچھ یورپی مسافراں دی طرف توں بالی دی پہلی براہ راست یا بالواسطہ خبر مارکو پولو تے بحیرہ روم تے ایشیا دے راستے ہور ممکنہ مسافراں تے تاجراں تک پہنچ سکدی اے۔
خیال کيتا جاندا اے کہ بالی دے نال پہلا معروف یورپی رابطہ ۱۵۱۲ وچ ہويا، جدوں انتونیو ابریو تے فرانسسکو سیراؤ دی قیادت وچ اک پرتگالی مہم اس دے شمالی ساحل اُتے پہنچی۔ ایہ مولکاس دے لئی دو سالہ بحری بیڑاں دے سلسلے دی پہلی مہم سی، جو کہ ۱۶واں صدی وچ عموماً جزیرے سنڈا دے ساحلاں دے نال سفر کردی سی۔ مہم اُتے سوار فرانسسکو روڈریگس دے چارٹ وچ بالی دا نقشہ وی ۱۵۱۲ وچ بنایا گیا سی۔ میگیلن مہم (۱۵۱۹–۱۵۲۲)، ایلکانو دے ذریعے، خیال کيتا جاندا اے کہ ممکنہ طور اُتے اس جزیرے نوں دیکھیا گیا سی، تے ابتدائی پرتگالی تے ہسپانوی چارٹ وچ اس جزیرے دا ذکر مختلف ناواں توں ہُندا اے جداں بولی ، بیلی تے بالی ۔ [۷] [۷] فرانسس ڈریک نے ۱۵۸۰ وچ جزیرے دا مختصر دورہ کيتا۔
۱۵۸۵ وچ ، ملادا ميں پرتگالی حکومت نے بالی وچ اک قلعہ تے تجارتی چوکی قائم کرنے دے لئی اک بحری جہاز بھیجیا، لیکن ایہ جہاز جزیرہ نما بوکیت دی چٹان اُتے قائم ہويا تے صرف پنج زندہ بچ جانے والے اسنوں ساحل اُتے پہنچیا سکے۔ اوہ گیلجیل دے بادشاہ دی خدمت وچ گئے، جسنوں ڈیلم کہیا جاندا اے، تے انہاں نوں بیویاں تے گھر مہیا کیتے گئے۔ [۷]
۱۵۹٧ وچ ، ڈچ ایکسپلورر Cornelis de Houtman 89 زندہ بچ جانے والے مرداں (۲۴۹ وچوں جو روانہ ہو چکے سن ) دے نال بالی پہنچیا۔ کوٹا تے جمبرانا دے دوراں دے بعد، اس نے پدانگ بائی وچ اپنا بیڑا جمع کيتا۔ پرجوش، اس نے جزیرے دا ناں "ینگ ہالینڈ" ( جونک ہولینڈ ) رکھیا۔ [۷] اوہ ڈیلم نال ملن دے قابل سن، جس نے انہاں دے لئی اک پرتگالی پیدا کيتا جو ۱۵۸۵ توں اس دی خدمت وچ سی، پیڈرو ڈی نورونہا ۔ [۷]
اک دوسری ڈچ مہم ۱۶۰۱ وچ نمودار ہوئی جو جیکب وین ہیمسکرک دی سی۔ اس موقع پر، گیلجیل دے ڈیلم نے شہزادہ موریتس نوں اک خط بھیجیا، جس دا ترجمہ Cornelis van Eemskerck نے بھیجیا سی۔ اس خط نوں بعد وچ ڈچاں نے جزیرے اُتے اپنے دعوےآں وچ استعمال کیا: [۷]
[۷]"خدا دی تعریف ہو
بالی دے بادشاہ نے ہالینڈ دے بادشاہ نوں اپنا سلام بھیجیا اے۔ آپ دا ایڈمرل کورنیلیس وان ایمسکرک میرے پاس آیا اے، جو مینوں آپ دی طرف توں اک خط لیایا اے تے درخواست کيتی اے کہ وچ ہالینڈ دے باشندےآں نوں ایتھے آزادانہ طور اُتے تجارت کرنے دی اجازت داں۔ خود بالینی، اس لئی وچ انہاں تمام لوکاں نوں اجازت دیندا ہاں جنہاں نوں آپ تجارت دے لئی گھلدے نيں جِنّی آزادانہ طور اُتے میرے اپنے لوک ہالینڈ دا دورہ کردے نيں تے بالی تے ہالینڈ نوں اک ہونے دی اجازت دیندا ہون۔
یہ بادشاہ دے خط دی نقل اے، جو دتا گیا سی۔ مینوں بالینی بولی وچ تے جس دا Emanuel Rodenbuch نے ڈچ وچ ترجمہ کيتا اے۔ اس اُتے کوئی دستخط نئيں سن ۔ ایہ میری طرف توں آپ نوں بھیجیا جائے گا۔—7 July 1601, Cornelis van Eemskerck.
-
ہوٹ مین دی ۱۵۹٧ وچ ورہائیل ونڈے ریسے … نیر اوسٹ انڈین وچ خود قربانی یا سوٹی دی بالینی رسم دی تفصیل۔
غلام تے افیون دی تجارت
سودھو۱٧واں تے ۱۸واں صدی وچ بالی دے نال رابطےآں دے ڈچ ریکارڈ بوہت گھٹ نيں۔ بھانويں VOC جزائر مالوکو ، جاوا تے سماٹرا وچ بہت فعال سی، اس نے بالی وچ بوہت گھٹ دلچسپی لئی۔ اک تجارتی پوسٹ نوں کھولنے دی کوشش ۱۶۲۰ وچ کيتی گئی سی، جس دا مشن پہلے مرچنٹ ہنس وین میلڈرٹ نوں "چاول، جانور، رزق تے سوانیاں" خریدنے دے لئی دتا گیا سی۔ بالی دے بادشاہاں دے نال معاندانہ تعلقات دی وجہ توں اس ادارے نوں ترک کر دتا گیا تے میلڈرٹ صرف ۱۴ غلاماں دے نال واپس آیا۔ [۷]
ان کوششاں دے علاوہ، VOC نے بالی دی تجارت نوں نجی تاجراں اُتے چھڈ دتا، خاص طور اُتے چینی ، عرب ، بگیز تے کدی کدائيں ڈچ، جو بنیادی طور اُتے افیون تے غلاماں دی تجارت توں نمٹتے سن ۔ حنا دے مطابق، "بالی تے بیرون ملک دونے وچ بالینی غلاماں دی بہت زیادہ قیمت سی۔ بالینی مرد غلام اپنی دستی مہارت تے اپنی ہمت دے لئی مشہور سن، سوانیاں اپنی خوبصورتی تے فنکارانہ کامیابیاں دے لئی مشہور سن ۔ بالی دے بادشاہ عام طور اُتے غلاماں دے مخالفین، قرض داراں، مجرماں یا ایتھے تک کہ یتیماں یا بیواواں دے طور اُتے فروخت کردے سن ۔ ایداں دے غلاماں نوں Batavian گھراناں، ڈچ نوآبادیاتی فوج وچ استعمال کيتا جائے گا، یا بیرون ملک بھیجیا جائے گا، جس دی سب توں وڈی مارکیٹ فرانسیسی ماریشس اے۔ بالینی بادشاہاں نوں ادائیگی عام طور اُتے افیون وچ کيتی جاندی سی۔ [۷] اس تجارت دے لئی مرکزی بندرگاہ شمالی بالی وچ بلیلینگ دی بندرگاہ سی۔ انگریزاں نے وی بالینی تجارت وچ حصہ لینے دے لئی طرح طرح دیاں کوششاں کرنا شروع کر دیؤ، ڈچاں دی وڈی پریشانی دے لئی۔ [۷]
مقامی تنازعات
سودھوجاوا دی ماترم سلطنت دے نال تنازعات وچ ولندیزیاں تے بالینیاں دے درمیان اتحاد دیاں کوششاں کيتیاں گئیاں۔ ۱۶۳۳ وچ ، ڈچاں نے، جو خود ماترم دے نال جنگ وچ سن، اک سفیر، وان اوسٹر وِجک نوں گیلجیل وچ بالی دے بادشاہ دا تعاون حاصل کرنے دے لئی بھیجیا، جو بظاہر ماترم دے خلاف ايسے طرح دے حملے دی تیاری کر رہیا سی۔ اُتے کوشش ناکام رہی۔ [۷] جدوں ماترم نے ۱۶۳۹ وچ بالی اُتے حملہ کيتا تاں دیوا اگونگ نے ڈچ مدد کيتی درخواست کيتی، تے آخر کار اکیلے ماترم نوں پسپا کرنے وچ کامیاب ہويا۔ ۱۶۵۱ دے بعد جیلجیل سلطنت اندرونی تنازعات دی وجہ توں ٹوٹنے لگی۔ ۱۶۸۶ وچ گیلجیل توں چار کلومیٹر شمال وچ کلنگ کنگ وچ اک نويں شاہی نشست قائم کيتی گئی۔ کلونگ کنگ دے حکمران، جسنوں دیوا اگونگ دے لقب توں جانیا جاندا اے، اُتے بالی اُتے اقتدار برقرار رکھنے وچ ناکام رہے۔ ایہ جزیرہ درحقیقت نو چھوٹی سلطنتاں ( کلنگ کنگ ، بلیلینگ ، کارنگسیم ، مینگوی ، بادونگ ، تابانان ، گیانیار ، بنگالی، جمبرانہ ) وچ تقسیم سی۔ مختلف ریاستاں نے آپس وچ اَگڑ پِچھڑ جنگاں لڑاں، حالانکہ انہاں نے دیوا اگونگ نوں اک علامتی سب توں وڈا درجہ دتا۔ ایہ صورت حال ۱۹واں صدی وچ ولندیزیاں دے آنے تک قائم رہی۔
بالی دے نال فرانکو-ڈچ اتحاد (۱۸۰۸)
سودھواک مختصر مدت دے لئی، ۱۸۰۶-۱۸۱۵ وچ ، نیدرلینڈز فرانس دا اک صوبہ بن گیا، تے بالی اس طرح اک فرانکو-ڈچ انتظامیہ دے نال رابطے وچ سی۔ نپولین نے اک نواں گورنر جنرل، "آئرن مارشل" ولیم ڈینڈلز دا انتخاب کیا، برطانوی حملےآں دے خلاف ایسٹ انڈیز نوں تقویت دینے دے لئی بحری جہاز تے فوج بھیجی، تے جاوا دی لمبائی وچ فوجی قلعے بنائے گئے۔ فرانکو-ڈچ دفاعی کوششاں دے لئی کارکناں تے سپاہیاں نوں فراہم کرنے دے لئی نويں انتظامیہ تے باڈونگ دے بالینی بادشاہ دے درمیان ۱۸۰۸ وچ اتحاد دے اک معاہدے اُتے دستخط کیتے گئے، لیکن جاوا ۱۸۱۱ وچ انگریزاں دے قبضے وچ چلا گیا، تے اس معاہدے اُتے عمل درآمد نئيں ہويا۔ [۷]
برطانیہ دے نال تنازعہ (۱۸۱۴)
سودھوایسٹ انڈیز اُتے اسٹامفورڈ ریفلز دے قبضے دے دوران (جو ۱۸۱۱ توں ۱۸۱۶ تک جاری رہیا، نیپولین سلطنت دے زوال دے بعد)، انگریزاں نے بالینی بادشاہاں دے لئی بے نتیجہ پیش رفت کيتی۔ اس دے برعکس رافلز دی غلامی دے خاتمے نے بلیلینگ تے کارنگسیم دے راجاں دے غصے نوں جنم دتا، جنہاں نے بلمبنگن دے خلاف اک فوجی مہم بھیجی، جتھے انہاں نے فروری ۱۸۱۴ وچ برطانوی سپاہیاں دا مقابلہ کيتا۔ مئی وچ ، ریفلز نے میجر جنرل نائٹنگیل دے ماتحت بالی وچ اک مہم جوئی بھیجی تاکہ "سبب تسلی دینے" دی یقین دہانی حاصل کر سکے۔ > ریفلز نے ۱۸۱۵ وچ خود اس جزیرے دا دورہ کيتا سی [۷]
نیدرلینڈز دی واپسی (۱۸۱۶)
سودھوانگریزاں نے ۱۸۱۶ وچ ایسٹ انڈیز نوں نیدرلینڈز نوں واپس کر دتا۔ اس دے بعد، ڈچاں نے اپنے نوآبادیاتی املاک اُتے اپنا کنٹرول دوبارہ قائم کرنے تے اسنوں مضبوط کرنے دی کوشش کيتی۔ اس توں ایسٹ انڈیز تے بالی وچ ڈچاں دی زیادہ مضبوط موجودگی دا راستہ کھل جائے گا۔ ریفلز، ہن وی نوآبادیات دے لئی اک جزیرے دی تلاش وچ ، آخر کار سنگاپور وچ آباد ہو گئے۔ [۷]
HA van der Broek نامی پہلے خصوصی کمشنر نوں بالینی بادشاہاں دے نال "تصوراتی معاہدےآں" اُتے دستخط کرنے دے لئی بھیجیا گیا، جسنوں بادشاہاں نے قبول نئيں کیا، لیکن ولندیزیاں دے ذہن وچ ایہ درست ثابت ہويا۔ [۷]
دراں اثنا، چند یورپی تاجر بالی تے یورپ دے درمیان ثالث دے طور اُتے کم کرنے وچ کامیاب ہو گئے، جداں کہ ڈینش تاجر میڈس لینج ، جسنوں "بالی دا سفید بادشاہ" کہیا جاندا اے۔ [۱]جدید تاریخی دور (۱۸۴۶ توں حال)
سودھوڈچ نوآبادیاتی کنٹرول انیہويں صدی وچ انڈونیشی جزیرے وچ پھیل گیا تے ڈچ ایسٹ انڈیز بن گیا۔ بالی وچ ، ڈچاں نے افیون دی اسمگلنگ، ہتھیاراں دی دوڑ، بحری جہازاں دی لُٹ مار، تے غلامی نوں بالینی سلطنتاں اُتے اپنا کنٹرول مسلط کرنے دے بہانے استعمال کيتا۔ [۷]
شمالی بالی مہمات (۱۸۴۶-۴۹)
سودھو تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: Dutch intervention in Northern Bali (1846)، Dutch intervention in Northern Bali (1848) اور Dutch intervention in Northern Bali (1849)
۱۸۴۶ تے ۱۸۴۹ دے درمیان تن فوجی مہمات دا اک سلسلہ ہويا۔ پہلے دو دا ابتدائی طور اُتے جیلانٹک نے کامیابی توں مقابلہ کيتا۔ " بولینگ تے بنگالی دی سلطنتاں نے مسلسل جھگڑے کیتے، تے ۱۸۴۹ وچ بنگالی نے بولینگ دے خلاف اپنی فوجی مہم وچ ڈچاں دی مدد کيتی"، [۸] نے ڈچاں نوں بلیلینگ تے جیمبرانا دی شمالی بالی ریاستاں اُتے کنٹرول حاصل کرنے دی اجازت دی۔ [۲] بلیلینگ دے بادشاہ تے اس دے ساتھی نے خود نوں اک اجتماعی رسم خودکشی وچ مار ڈالیا، جسنوں پپوتن کہیا جاندا سی، جو بعد وچ ڈچ فوجی مداخلتاں دی وی اک پہچان سی۔ [۱]
نوآبادیاتی انتظامیہ
سودھواس دے بعد، ڈچاں نے شمالی بالی وچ اک نوآبادیاتی انتظامیہ قائم کيتی۔ انہاں نے شاہی خاندان دے اک فرد نوں بطور ریجنٹ نامزد کیا، تے اس دے نال اک ڈچ کنٹرولر منسلک کيتا۔ [۷]
پہلا رہائشی کنٹرولر ہیر وان بلومین وانڈرس سی، جو ۱۲ اگست ۱۸۵۵ نوں سنگاراجا پہنچیا۔ [۷] انہاں دی اہم اصلاحات وچ ویکسینیشن دا آغاز، خود قربانی یا سوندی اُتے پابندی، غلامی دا خاتمہ، ویرری دی بہتری شامل سی۔ نظام، نقد فصل دے طور اُتے کافی دی پیداوار دی ترقی، بہتر تجارت تے مواصلات دے لئی سڑکاں، پلاں تے بندرگاہاں دی سہولیات دی تعمیر۔ ڈچاں نے لوکاں تے تجارت توں، خاص طور اُتے افیون توں حاصل ہونے والے ٹیکس دی آمدنی وچ وی وڈی حد تک اصلاح دی تے وادھا کيتا۔ ۱۸٧۰ دے وسط تک، بلیلینگ نوں سالانہ ۱۲۵ یورپی طرز دے بحری جہاز، تے اک ہزار مقامی بحری جہاز آندے سن ۔ عیسائیت دی کوشش کيتی گئی لیکن مکمل طور اُتے ناکام ثابت ہوئی۔ [۷]
بغاوت ہوئی، ہور ڈچ مداخلت دی ضرورت سی۔ ۱۸۵۸ وچ ، بالینی رئیس Njoman Gempol نے ایہ دعویٰ کر کے بغاوت دی کہ ولندیزی جاوا دا استحصال کر رہے سن ۔ چوتھی فوجی مہم ۱۸۵۸ وچ ۱۲ افسراں تے ٧۰٧ پیادہ سپاہیاں دے نال بھیجی گئی تے اس بغاوت نوں ختم کر دتا، جس وچ Njoman Gempol نوں جاوا وچ جلاوطنی دی سزا سنائی گئی۔ [۷]
اک ہور بغاوت دی قیادت ایڈا ماہے رائے نے دی جس دے خلاف ۱۸۶۸ وچ پنجويں فوجی مہم بھیجی گئی جس وچ میجر وین ہیمسکرک دے ماتحت ۸۰۰ آدمی سن ۔ ابتدائی طور اُتے ناکام، اس مسانوں ٧۰۰ آدمیاں تے اک نويں کمانڈر، کرنل ڈی براونڈ نے تقویت بخشی، تے اس وچ صرف دو افسران تے ۱۰ سپاہی مارے گئے۔ [۷]
لومبوک تے کارنگسیم مہم (۱۸۹۴)
سودھو۱۸۹۰ دی دہائی دے آخر وچ ، جزیرے دے جنوب وچ بالینی سلطنتاں دے درمیان لڑائیاں دا ڈچاں نے اپنا کنٹرول ودھانے دے لئی استحصال کيتا۔ ۱۸۸۴ تے ۱۸۹۴ دے درمیان راجاں دی جنگ نے ڈچاں نوں مداخلت کرنے دا اک ہور بہانہ فراہم کیہ۔ ۱۸۹۴ وچ ، ڈچاں نے لومبوک دے بالینی حکمران نوں شکست دتی، تے لومبوک تے کارنگسیم دوناں نوں اپنی ملکیت وچ شامل کر ليا۔ [۱]
جنوبی بالی مہمات (۱۹۰۶-۰۸)
سودھوچند سال بعد، بحری جہازاں دی لُٹ مار نوں روکنے دے بہانے، ڈچاں نے سنور دے علاقے وچ ۱۹۰۶ وچ بالی (۱۹۰۶) وچ ڈچ مداخلت وچ وڈے بحری تے زمینی حملے کیتے، جس دے نتیجے وچ بادونگ دے شاہی گھر دا خاتمہ ہو گیا۔ تقریباً ۱۰۰۰ اموات۔ [۱] بالی وچ ڈچ مداخلت (۱۹۰۸) وچ ، ايسے طرح دا قتل عام کلنگ کنگ وچ اک ڈچ حملے دے دوران ہويا، جس نے جزیرے اُتے حکمرانی کرنے والے ماجاپاہت خاندان دے خاتمے اُتے مہر ثبت کر دتی، تے بالی اُتے ڈچاں دی مکمل حکومت سی۔ [۱] اس دے بعد ڈچ گورنرز جزیرے اُتے انتظامی کنٹرول استعمال کرنے دے قابل ہو گئے، لیکن مذہب تے سبھیاچار اُتے مقامی کنٹرول نوں عام طور اُتے برقرار رکھیا گیا۔
پر ڈچ فوجی مداخلتاں دی مغربی پریس نے نیڑے توں پیروی دی جس نے جزیرے دے جنوبی حصے اُتے پرتشدد، خونی فتح دی اطلاعات دا اک مستقل سلسلہ فراہم کیہ۔ جرم تے تعزیری کارروائیاں دی سختی دے درمیان عدم تناسب دی نشاندہی کيتی گئی۔ اس دے نتیجے وچ نیدرلینڈز دی اک خیر خواہ تے ذمہ دار نوآبادیاتی طاقت دے طور اُتے امیج بری طرح متاثر ہوئی۔ [۹] نیدرلینڈ، جاوا ، سماٹرا تے مشرقی جزیرے وچ اپنی پالیسیاں دی وجہ توں وی تنقید دی زد وچ سی، نے ترمیم کرنے دا فیصلہ کیا، تے اک " اخلاقی پالیسی " دے قیام دا اعلان کيتا۔ نتیجے دے طور پر، بالی وچ ڈچ طلباء تے بالینی سبھیاچار دے محافظ بن گئے تے اپنے ابتدائی جدید کردار دے علاوہ اسنوں محفوظ رکھنے دی کوشش کيتی۔ [۷] بالی سبھیاچار دے تحفظ تے اسنوں کلاسیکی سبھیاچار دا "زندہ میوزیم" بنانے دیاں کوششاں کيتیاں گئیاں، [۲] تے ۱۹۱۴ وچ بالی نوں سیاحت دے لئی کھول دتا گیا۔ [۲]
۱۹۳۰ دی دہائی وچ ، ماہر بشریات مارگریٹ میڈ تے گریگوری بیٹسن ، تے فنکاراں میگوئل کوواروبیاس تے والٹر اسپائیز ، تے ماہر موسیقی کولن میکفی نے بالی دی اک مغربی شبیہہ "خود تے فطرت دے نال اُتے امن جمالیات دی اک پرکشش سرزمین" دے طور اُتے تخلیق کيتی، تے مغربی سیاحت نے سب توں پہلے ترقی کيتی۔ جزیرہ.-
بالینی فوجی، ۱۸۸۰ دی دہائی۔
-
بالینیاں دے خلاف لڑائی وچ ڈچ توپ خانہ، ۱۹۰۶۔
دوسری جنگ عظیم تے انڈونیشیا دی آزادی
سودھوامپیریل جاپان نے دوسری جنگ عظیم دے دوران بالی اُتے اک " عظیم مشرقی ایشیائی شریک خوشحالی دے دائرے " دی تشکیل دے اعلان کردہ مقصد دے نال قبضہ کيتا جو ایشیائی ملکاں نوں مغربی تسلط توں آزاد کرائے گا۔ سوکارنو جداں مستقبل دے حکمراناں نوں جاپانیاں نے اگے لایا۔ سوکارنو نے مشہور کہیا: "رب دی حمد ہو، خدا نے مینوں راستہ دکھایا؛ نگرائی دی اس وادی وچ ميں نے کہیا: جی ہاں، آزاد انڈونیشیا صرف ڈائی نپون توں حاصل کيتا جا سکدا اے۔ . . زندگی وچ پہلی بار ميں نے خود نوں ایشیا دے آئینے وچ دیکھیا۔ . [۱۰] جنگی مطالبات دی سختی نے جاپانی حکمرانی نوں ڈچ حکمرانی توں زیادہ ناراض کر دتا۔ سب توں ودھ کے، عوام وچ آزادی دی شدید خواہش سی۔ [۱]
اگست ۱۹۴۵ وچ جاپان دے بحر الکاہل دے ہتھیار سُٹن دے بعد، بالینیاں نے جاپانی ہتھیاراں نوں اپنے قبضے وچ لے لیا۔ اگلے مہینے بالی نوں میجر جنرل رابرٹ مانسرگ دی کمان وچ برطانوی تے ہندوستانی ۵واں انفنٹری ڈویژن نے آزاد کرایا جس نے جاپانی ہتھیار ڈالے۔ اک بار جدوں جاپانی افواج دی واپسی ہوئی تاں اگلے سال ایہ جزیرہ ڈچاں دے حوالے کے دتا گیا۔
ڈچاں نے انڈونیشیا واپسی دے نال اپنی جنگ توں پہلے دی نوآبادیاتی انتظامیہ نوں بحال کيتا۔ اک بالینی، کرنل گستی نگورہ رائے نے اک بالینی 'آزادی فوج' تشکیل دی۔ کرنل I Gusti Ngurah Rai، اس وقت ۲۹ سال دی عمر وچ ، نے اپنی افواج نوں مشرقی بالی وچ مارگا رانا دے مقام اُتے جمع کیا، جتھے اوہ بھاری ہتھیاراں توں لیس ڈچ فوجیاں دے ہتھوں پھنس گئے۔ ۲۰ نومبر ۱۹۴۶ ناں، مارگرانا دی جنگ وچ ، بالینی فوجی مزاحمت دے آخری دھاگے نوں توڑدے ہوئے، بالینی بٹالین دا مکمل صفایا کر دتا گیا۔ [۲]
۱۹۴۶ وچ ڈچاں نے بالی نوں مشرقی انڈونیشیا دی نويں اعلان کردہ ریاست دے ۱۳ انتظامی ضلعے وچوں اک دے طور اُتے تشکیل دتا، جمہوریہ انڈونیشیا دی اک حریف ریاست جس دا اعلان تے سربراہی Sukarno تے Hatta نے دی سی۔ بالی نوں ریاستہائے متحدہ انڈونیشیا وچ شامل کيتا گیا سی جدوں نیدرلینڈز نے [۲] دسمبر ۱۹۴۹ نوں انڈونیشیا دی آزادی نوں تسلیم کيتا سی۔ [۱۱]
انڈونیشیا دی آزادی دے بعد
سودھو۱۹۶۳ وچ ماؤنٹ اگونگ دے پھٹنے توں ہزاراں افراد ہلاک ہوئے، معاشی تباہی ہوئی تے بوہت سارے بے گھر <i id="mwAqw">بالینیوں</i> نوں انڈونیشیا دے مختلف حصےآں وچ منتقل ہونے اُتے مجبور کر دتا۔ ۱۹۵۰ تے ۱۹۶۰ دی دہائی دے اوائل وچ انڈونیشیا وچ سماجی تقسیم دے وسیع ہونے دی عکاسی کردے ہوئے، بالی نے روايتی ذات پات دے نظام دے حامیاں، تے انہاں روايتی اقدار نوں مسترد کرنے والےآں دے درمیان تنازع دیکھیا۔ سیاسی طور پر، اس دی نمائندگی انڈونیشیائی کمیونسٹ پارٹی (PKI) تے انڈونیشین نیشنلسٹ پارٹی (PNI) دے مخالف حامیاں نے دی سی، PKI دے زمینی اصلاحات دے پروگراماں دی وجہ توں تناؤ تے احساس کمتری وچ ہور وادھا ہويا۔
جکارتہ وچ بغاوت دی کوشش نوں جنرل سہارتو دی قیادت وچ فورسز نے ناکام بنا دتا۔ فوج غالب طاقت بن گئی کیونجے اس نے پرتشدد مخالف کمیونسٹ پاکیزگی نوں ہويا دی، جس وچ فوج نے PKI نوں بغاوت دا ذمہ دار ٹھہرایا۔ زیادہ تر اندازے دسدے نيں کہ انڈونیشیا وچ گھٹ توں گھٹ ۵۰۰٬۰۰۰ افراد ہلاک ہوئے، بالی وچ اک اندازے دے مطابق ۸۰٬۰۰۰ افراد ہلاک ہوئے، جو جزیرے دی آبادی دے ۵٪ دے برابر اے۔ جاوا تے سماٹرا دی طرح کوئی اسلامی افواج ملوث نہ ہونے دے باعث، اعلیٰ ذات دے PNI زمینداراں نے PKI دے اراکین نوں ختم کرنے دی قیادت کيتی۔ [۲] [۱] 1965–66 دی ہلچل دے نتیجے وچ ، سہارتو سوکارنو نوں صدارت توں ہٹانے وچ کامیاب ہو گیا، تے اس دی "نیو آرڈر" حکومت نے مغربی ملکاں دے نال تعلقات دوبارہ قائم کر لئی۔
جنگ توں پہلے دے بالی نوں "جنت" دے طور اُتے اک جدید شکل وچ زندہ کيتا گیا سی، تے سیاحت وچ وڈے پیمانے اُتے ترقی دے نتیجے وچ بالینس دے معیار زندگی وچ ڈرامائی وادھا ہويا اے تے ملک دے لئی نمایاں زرمبادلہ کمایا گیا اے۔ [۲] [۱] بالی دی سبھیاچار نوں تباہ کرنے دے بجائے، "بالی دے معاملے وچ ، سیاحت نے بالینی شناخت دے اک وکھ احساسنوں تقویت دینے وچ مدد کيتی اے، تے انڈونیشیائی معاشرے وچ بالینی کھلاڑیاں نوں انہاں دے جزیرے دی انفرادیت دے خیال دی حمایت کرنے دے ذرائع فراہم کیتے نيں" ۔ [۱۲]
۱۹۹۹ وچ سیاحاں دے لئی تقریباً ۳۰٬۰۰۰ ہوٹل دے کمرے دستیاب سن ۔ [۱۳] 2004 تک، جزیرہ ہر سال ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ توں زیادہ زائرین حاصل کردا اے، بمقابلہ ۵۰۰٬۰۰۰ زائرین دی ابتدائی "منصوبہ بندی" دی سطح، جس دے نتیجے وچ حد توں زیادہ ترقی تے ماحولیاتی بگاڑ پیدا ہُندا اے: "نتیجہ آلودہ تے تباہ شدہ ساحل، پانی دی قلت، تے بگاڑ " زیادہ تر بالینیاں دا معیار زندگی" ۔ [۱۲] [۱۴] سیاسی پریشانی نے جزیرے نوں وی متاثر کيتا اے، کیونجے ۲۰۰۲ وچ کوٹا دے سیاحتی علاقے وچ عسکریت پسند اسلام پسنداں دی طرف توں بمباری وچ ۲۰۲ افراد ہلاک ہوئے سن، جنہاں وچ زیادہ تر غیر ملکی سن ۔ اس حملے تے ۲۰۰۵ وچ اک ہور حملے نے سیاحت نوں بری طرح متاثر کیا، جس توں جزیرے نوں بہت زیادہ معاشی مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔
پروفیسر ایڈرین وکرز نے ۲۰۰۴ وچ لکھیا سی کہ "اکیہويں صدی دا چیلنج بالی نوں رہنے دے قابل بناتے ہوئے سیاحت نوں بحال کرنا ہوئے گا" ۔ [۱۲] 2008 دی پہلی سہ ماہی وچ ۴۴۶٬۰۰۰ آنے والےآں دے نال ۲۸٪ اضافے دے نال، سیاحت نے اک بار فیر زور پھڑیا اے۔ [۱۴] 2008 دے آخر تک، بالی وچ سیاحت مکمل طور اُتے بحال ہو چکی سی، جس وچ ۲ ملین توں ودھ زائرین سن، لیکن بالی دی طویل مدتی رہائش، زیادہ ترقی تے ٹریفک جام توں دوچار، اک مسئلہ بنی ہوئی اے۔ [۱۵]-
جمبران بیچ۔ سیاحت جزیرے دی ترقی وچ معاون رہی اے۔
نوٹس
سودھوحوالے
سودھو- 978-0-7566-2878-9
- (2007) Bali and Lombok. Dorling Kindersley, London. ISBN 978-0-7566-2878-9.
- (2000) Bali Travel Guide – With Lombok and the Eastern Isles. Footprint Handbooks. ISBN 1-900949-73-3.
- Friend, Theodore (2003). Indonesian Destinies. The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-01834-6.
- Gugliotta, Guy (July 2008). The Great Human Migration. p. 2. http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/human-migration.html.
- Hanna, Willard A. (2004). Bali Chronicles. Periplus, Singapore. ISBN 978-0-7946-0272-7.
- (2001) Bali, a traveller's companion. Editions Didier Millet. ISBN 978-981-4217-35-4.
- Hägerdal, H. (2016) Trajectories of the early-modern kingdoms in eastern Indonesia: Comparative perspectives HumaNetten 37, 2016.
- (2007) Tourism, development and terrorism in Bali. Ashgate. ISBN 978-0-7546-4866-6.
- (2001) The People of Bali. Wiley. ISBN 0-631-22741-5.
- Hyginus Hardoyo (۱۱ نومبر ۲۰۰۸). «Bali tourism fully recovers … so what?». The Jakarta Post.
- The Jakarta Post (۳ مئی ۲۰۰۸). «Foreign arrivals up 15.7 percent, but EU visitors wane on airline ban». The Jakarta Post.
- Pringle, Robert (2004). Bali: Indonesia's Hindu Realm; A short history of, Short History of Asia Series. Allen & Unwin. ISBN 978-1-86508-863-1.
- Robinson, Geoffrey (2008). The Dark Side of Paradise: Political Violence in Bali, 4th, London: Cornell university Press. ISBN 978-0-230-54685-1.
- (2006) Archaeology: Indonesian Perspective : R.P. Soejono's Festschrift (in en). Yayasan Obor Indonesia. ISBN 978-979-26-2499-1.
- Hanna, Willard A. (2004). Bali Chronicles. Periplus, Singapore. ISBN 978-0-7946-0272-7. 1900949733
- 0-674-01834-6
- 978-0-7946-0272-7
- 978-981-4217-35-4
- Hägerdal, H. (2016) مشرقی انڈونیشیا وچ ابتدائی جدید ریاستاں دی رفتار: تقابلی تناظر ہیومنیٹن ۳٧، ۲۰۱۶۔
- 978-0-7546-4866-6
- 0631227415
- 978-1-86508-863-1
- 978-0-230-54685-1
- 978-979-26-2499-1
- 978-0-7946-0272-7
- ↑ ۱.۰۰ ۱.۰۱ ۱.۰۲ ۱.۰۳ ۱.۰۴ ۱.۰۵ ۱.۰۶ ۱.۰۷ ۱.۰۸ ۱.۰۹ ۱.۱۰ ۱.۱۱ ۱.۱۲ ۱.۱۳ ۱.۱۴ ۱.۱۵ ۱.۱۶ ۱.۱۷ ۱.۱۸ ۱.۱۹ ۱.۲۰ Haer et al 2001.
- ↑ ۲.۰۰ ۲.۰۱ ۲.۰۲ ۲.۰۳ ۲.۰۴ ۲.۰۵ ۲.۰۶ ۲.۰۷ ۲.۰۸ ۲.۰۹ ۲.۱۰ ۲.۱۱ ۲.۱۲ ۲.۱۳ ۲.۱۴ ۲.۱۵ ۲.۱۶ Barski et al 2007.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ ۳.۳ ۳.۴ ۳.۵ ۳.۶ ۳.۷ ۳.۸ Bali Museum notice
- ↑ Soejono et al 2006.
- ↑ Gugliotta 2008.
- ↑ Louis-Charles Damais (1959) "Ouvrages d'Études Indonésiennes", Bulletin d'École française d'Extrême-Orient, 49, 2, pp. 685-686.
- ↑ ۷.۰۰ ۷.۰۱ ۷.۰۲ ۷.۰۳ ۷.۰۴ ۷.۰۵ ۷.۰۶ ۷.۰۷ ۷.۰۸ ۷.۰۹ ۷.۱۰ ۷.۱۱ ۷.۱۲ ۷.۱۳ ۷.۱۴ ۷.۱۵ ۷.۱۶ ۷.۱۷ ۷.۱۸ ۷.۱۹ ۷.۲۰ ۷.۲۱ Hanna 2004.
- ↑ Robinson 2008.
- ↑ Hitchcock & Nyoman Darma Putra 2007.
- ↑ Friend 2003.
- ↑ Pringle 2004.
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ ۱۲.۲ Vickers 2004.
- ↑ Bali and Lombok, p.51
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Jakarta Post 2008.
- ↑ Hyginus Hardoyo 2008.
- ↑ Hanna 2004, p. ۲۱۴.