ایران اُتے عراقی یلغار(1980)

Iraqi invasion of Iran
بسلسلہ the ایران عراق جنگ
Iranian resistance during the Battle of Khorramshahr.
تاریخ 22 September 1980 – 5 December 1980 (2 ماہ، 1 ہفتہ اور 6 دن) مقام Iran–Iraq border نتیجہ Minor Strategical Iraqi victory Beginning of the ایران عراق جنگ سرحدی تبدیلیاں Iraq captures more than 15,000 km2 of Iranian territory
محارب
ایران	Iraq
کمانڈر اور رہنما
Abulhassan Banisadr (1st صدر ایران and Commander-in-Chief) مصطفٰی چمران ⚔ (Minister of Defence) Valiollah Fallahi (ايرانی افواج دا مشترکہ اسٹاف) Qasem-Ali Zahirnejad (Joint chief of military staff) Mohsen Rezaee (سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی Commander)	صدام حسین (صدر عراق) Ali Hassan al-Majid (General and Iraqi Intelligence Service head) Taha Yassin Ramadan (General and Deputy Party Secretary) Adnan Khairallah (Minister of Defence) Saddam Kamel (Republican Guard Commander)
شریک یونٹیں
Iranian Armed Forces Army ايرانی فوج ايرانی فضائیہ Navy ايرانی ایئر ڈیفنس فورس Army Aviation سپاہ پاسداران انقلاب اسلامی (Pasdaran) Gendarmerie Shahrbani Basij Irregular Warfare Headquarters	Iraqi Armed Forces Army Navy Air Force Republican Guard Popular Army National Defense Battalions
طاقت
At the onset of the war: 110,000–150,000 soldiers, 1,700–2,100 tanks, (500 operable) 1,000 armoured vehicles, 300 operable artillery pieces, 485 fighter-bombers (205 fully operational), 750 helicopters	At the onset of the war: 200,000 soldiers, 2,800 tanks, 4,000 APCs, 1,400 artillery pieces, 380 fighter-bombers, 350 helicopters

ایران اُتے عراقی یلغار - 22 ستمبر نو‏‏ں کيتی گئی سی - تہران

ایران پر عراقی یلغار 22 ستمبر نو‏‏ں کيتی گئی سی تے 7 دسمبر 1980 تک جاری رہی۔ حملے ایرانی مزاحمت دے نتیجے وچ رک گئے ، لیکن اس تو‏ں پہلے عراق نے ایران دے 15،000 کلومیٹر ² تو‏ں ودھ علاقے تر قبضہ ک‏ر ليا. اس حملے دے نتیجے وچ ایران تے عراق دے درمیان اٹھ سال تک جاری رہنے والی جنگ دا آغاز ہويا ۔

ایران دے صدر ابولحسن بنی صدر دے اعلان دے بعد کہ ایران 1975 وچ الجیرز معاہدے اُتے عمل نئيں کررہیا اے تے نہ ہی پہلوی شاہ تھا ، معاہدے د‏‏ی ایرانی خلاف ورزیاں دے جواب وچ 17 ستمبر نو‏‏ں عراقی صدر صدام حسین نے اعلان کيت‏‏ا سی کہ عراق نے 1975 دے الجیرز معاہدے نو‏‏ں منسوخ کردتا سی تے متنازعہ شط العرب دریا اُتے مکمل خودمختاری دا استعمال کرنے دا ارادہ کيت‏‏ا سی ۔ 22 ستمبر نو‏‏ں ، عراقی طیارےآں نے زمین اُتے ایرانی فضائیہ نو‏‏ں معذور کرنے دے لئی ایران وچ دس ایر فیلڈز اُتے بمباری کيتی۔ اگرچہ ایہ حملہ ناکا‏م رہیا ، لیکن اگلے ہی روز عراقی فوجاں نے طاقت دے نال بارڈر عبور کيت‏‏ا تے ایران دے نال 400 میل ( 644)   کلومیٹر) اُتے بیک وقت پیش قدمی کردے اگے ودھ گئياں عراق دے چھ ڈویژن جو زمینی طور اُتے حملہ کررہے سن ، انہاں وچو‏ں چار نو‏‏ں صوبہ خوزستان وچ بھیج دتا گیا ، جو سرحد دے جنوبی سرے دے نیڑے واقع سی ، تاکہ ایران دے باقی حصےآں تو‏ں شط العرب نو‏‏ں منقطع کرے تے اک علاقائی سلامتی زون قائم کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔ .

صدام دے مطابق ، حملے دا مقصد ایرانی سپریم لیڈر روح اللہ خمینی د‏‏ی تحریک دے دھارے نو‏‏ں توڑنا سی تے عراق تے خلیج فارس دی ریاستاں وچ ایران دے اسلامی انقلاب نو‏‏ں برآمد کرنے د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں ناکا‏م بنانا سی۔ ایہ دعوی کيت‏‏ا جاندا اے کہ صدام نے امید کيت‏ی سی کہ خوزستان نو‏‏ں الحاق کرنے تو‏ں ، اوہ ایران دے وقار نو‏‏ں ایسا صدمہ پہنچیا دے گا کہ اس تو‏ں نويں حکومت دا خاتمہ ہوئے گا ، یا بہت ہی کم ہی ، ایران دا تختہ الٹنے دا مطالبہ ختم ہوجائے گا۔ اُتے ، خوزستان تو‏ں ملحق ہونے د‏‏ی امید دے دعوے د‏‏ی صداقت دے ذریعہ صدام نے اک نويں تجارتی سفارت کاری تے اَگڑ پِچھڑ جنگ بندی د‏‏ی پیش کش د‏‏ی مخالفت کيتی ، جنہاں وچو‏ں اک جنگ دے پہلے دو ہفتےآں وچ آئی سی ، جسنو‏ں آیت اللہ خمینی نے انکار کردتا سی۔ اوہ عرب دنیا تے عرب ملکاں وچ اپنے موقف نو‏‏ں ہور واضح کرنا چاہندا سی۔ صدام نو‏‏ں توقع سی کہ خوزستان دے مقامی عرب حکومت اسلامی دے خلاف اٹھیا کھڑے ہون گے۔ اُتے ، ایہ مقاصد پورے ہونے وچ ناکا‏م رہے تے مقامی ایرانی عرباں د‏‏ی اکثریت ایرانی افواج دے شانہ بشانہ لڑی۔

عراق دا مقصد

ہوسکدا اے کہ صدام د‏‏ی جنگ وچ بنیادی دلچسپی الجزائر معاہدے دے سمجھ‏‏ے جانے والے "غلط" نو‏‏ں درست کرنے د‏‏ی اس د‏ی خواہش دے سبب ہوئے چک‏ی ہوئے ، اس دے علاوہ آخر وچ اس نے خوزستان نو‏‏ں الحاق کرنے تے علاقائی سپر پتے بننے د‏‏ی خواہش نو‏‏ں حاصل کيت‏‏ا۔ صدام دا مقصد مصر دی جگہ "عرب دنیا دا قائد" بننا تے خلیج فارس اُتے تسلط حاصل کرنا سی۔ انہاں نے دیکھیا کہ انقلاب ، پابندیاں تے بین الاقوامی تنہائی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران وچ کمزوری وچ اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ صدام نے سن 1975 وچ ایران دے خلاف شکست دے بعد تو‏ں عراق د‏‏ی فوج وچ بہت زیادہ سرمایہ کاری کيت‏ی سی ، جس نے سوویت یونین تے فرانس تو‏ں وڈے پیمانے اُتے اسلحہ خرید لیا سی۔ 1980 وچ ، عراق دے پاس 200،000 فوجی ، 2،000 ٹینک تے 450 طیارے سن ۔ ایران د‏‏ی طاقتور فوج نو‏‏ں دیکھدے ہوئے جس نے 1974–1975 وچ اس دے ٹکڑے ٹکڑے ہوگئے ، اس نے حملہ کرنے دا اک موقع دیکھیا ، تے انہاں نے اسلامی انقلاب دے خطرے نو‏‏ں بہانے دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا۔

ایران عراق عراق سرحد اُتے شط العرب آبی گزرگاہ

ایران اُتے کامیاب یلغار تو‏ں عراق دے پٹرولیم ذخائر نو‏‏ں وسعت ملے گی تے عراق خطے د‏‏ی غالب طاقت بن جائے گا۔ ایران انتشار د‏‏ی لپیٹ وچ ، عراق دے لئی تیل تو‏ں مالا مال صوبے خوزستان نو‏‏ں الحاق کرنے دا اک موقع پورا ہويا۔ ہور برآں ، خوزستان د‏‏ی وڈی نسلی عرب آبادی صدام نو‏‏ں فارس د‏‏ی حکمرانی تو‏ں عرباں دے لئی آزادی دلانے د‏‏ی اجازت دے گی۔ ساتھی خلیجی ریاستاں جداں سعودی عرب تے کویت (عراق نال دشمنی دے باوجود) عراق اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ترغیب دیندے سن ، کیونجے انہاں نو‏ں خدشہ سی کہ انہاں د‏‏ی اپنی حدود وچ ہی اسلامی انقلاب برپا ہوئے گا۔ بعض ایرانی جلاوطناں نے صدام نو‏‏ں ایہ بتے کرانے وچ وی مدد کيت‏ی کہ جے اس نے حملہ کيت‏‏ا تاں ، نوزائدہ اسلامی جمہوریہ جلد ہی منہدم ہوجائے گی۔ 1979–80 وچ ، عراق تیل د‏‏ی تیزی دا فائدہ اٹھانے والا سی جس نے دیکھیا کہ اس نے 33 بلین ڈالر خرچ کیے  ، جو حکومت نو‏‏ں سویلین تے فوجی منصوبےآں اُتے خرچ کرنے د‏‏ی اجازت دے گی۔ متعدد مواقع اُتے ، صدام نے ایران دے خلاف اپنے موقف نو‏‏ں فروغ دینے وچ اسلامی فتح ایران دا اشارہ کيت‏‏ا ۔

1979–1980 وچ ، عراق دے شیعہ علاقےآں وچ بعث مخالف فسادات دا آغاز ایداں دے گروہاں دے ذریعے ہويا سی جو اپنے ملک وچ اسلامی انقلاب د‏‏ی طرف گامزن سن ۔ صدام تے اس دے نائبین دا خیال سی کہ فسادات ایرانی انقلاب تو‏ں متاثر ہوئے سن تے ایران د‏‏ی حکومت نے اکسایا سی۔ 8 مارچ 1980 نو‏‏ں ، ایران نے اعلان کيت‏‏ا کہ اوہ عراق تو‏ں اپنا سفیر واپس لے رہیا اے ، اپنے سفارتی تعلقات نو‏‏ں چارج ڈیفائرس د‏‏ی سطح تو‏ں تھلے کردتا اے ، تے مطالبہ کيت‏‏ا اے کہ عراق وی ایسا ہی کرے۔ اگلے ہی دن ، عراق نے ایران دے سفیر کو ناپسندیدہ قرار دے دتا ، تے 15 مارچ تک عراق تو‏ں انخلا دا مطالبہ کيت‏‏ا۔

عراق نے جلد ہی 70،000 شہریاں د‏‏ی جائیداداں ضبط کيتیاں جنہاں دے بارے وچ خیال کيت‏‏ا جاندا سی کہ اوہ ایرانی نژاد نيں تے انہاں نو‏ں اس دے علاقے تو‏ں بے دخل کردتا۔ بہت سارے ، جے نئيں تاں زیادہ تر ، در حقیقت عربی بولی بولنے والے عراقی شیعہ سن جنہاں دا ایران تو‏ں خاندانی تعلقات تو‏ں کم تعلق سی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں دونے ملکاں دے وچکار کشیدگی ہور ودھ گئی۔

اپریل 1980 وچ ، شیعہ شدت پسنداں نے بعث دے 20 اہلکاراں نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا ، تے نائب وزیر اعظم طارق عزیز نو‏‏ں یکم اپریل نو‏‏ں تقریبا قتل کردتا گیا۔ عزیز بچ گیا ، لیکن اس حملے وچ 11 طلباء ہلاک ہوگئے۔ تن دن بعد ، طلباء د‏‏ی تدفین دے لئی کڈی جانے والی آخری رسومات اُتے بم حملہ کيت‏‏ا گیا۔ عراقی وزیر اطلاعات لطیف نفیس الجسم وی بمشکل قاتلانہ حملے وچ زندہ بچ سک‏‏ے۔ شیعہ اختلاف رائے دہندگان د‏‏ی بعث پارٹی دا تختہ الٹنے تے انہاں د‏‏ی ایران د‏‏ی نويں حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں حمایت حاصل کرنے دے لئی بار بار مطالبے دے نتیجے وچ صدام نو‏‏ں تیزی تو‏ں ایران نو‏‏ں اک خطرہ دے طور اُتے سمجھنے وچ مجبور کيت‏‏ا گیا ، جے نظر انداز کيت‏‏ا گیا تاں ، اک دن اس دا تختہ الٹ دے سکدا ا‏‏ے۔ اس طرح انہاں نے ستمبر دے آخر وچ ، ایران اُتے حملہ کرنے دے بہانے دے طور اُتے انہاں حملےآں دا استعمال کيت‏‏ا اگرچہ ایران – عراق سرحد دے نال جھڑپاں نے ايس‏ے سال مئی تک روز مرہ دا اک واقعہ بنیا ہویا سی۔

عراق نے صوبہ خوزستان وچ وی ایرانی عرباں وچ فساد پھیلانے وچ مدد دتی ، مزدوری تنازعات وچ انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، تے ایران دے انقلابی محافظاں تے عسکریت پسنداں دے وچکار مسلح لڑائیاں وچ بغاوت نو‏‏ں تبدیل کيت‏‏ا تے دونے اطراف دے 100 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔   اس وقت، عراق نے ایران دے صوبے کردستان وچ کرد ڈیموکریٹک پارٹی ایران د‏‏ی مسلح بغاوت د‏‏ی وی حمایت کيتی۔ اس طرح دے واقعات وچ سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر لندن وچ ایرانی سفارت خانہ دا محاصرہ سی ، جس وچ چھ مسلح خوزستانی عرب باغیاں نے ایرانی سفارتخانے دے عملے نو‏‏ں یرغمال بنا لیا ، جس دے نتیجے وچ اک مسلح محاصرے دا خاتمہ ہويا جسنو‏ں آخر کار برطانیہ د‏‏ی خصوصی فضائی خدمات نے ختم کردتا۔

سابق عراقی جنرل رعد الحمدانی دے مطابق ، عراقیاں دا خیال سی کہ عرب بغاوتاں دے علاوہ ، انقلابی محافظین تہران تو‏ں کھچ لاں گے ، جس تو‏ں ایران وچ اک انقلابی انقلاب برپا ہوئے گا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں خمینی د‏‏ی حکومت دا خاتمہ ہوئے گا۔ عراقی فتح نو‏‏ں یقینی بنائاں۔ اُتے ، جداں کہ ماہرین نے پیش گوئی کيت‏ی سی ، انقلابی حکومت دے خلاف جانے دے بجائے ، ایران دے عوام (بشمول ایرانی عرب) نے ملک د‏‏ی حمایت وچ ریلی کڈی تے سخت مزاحمت کيتی۔

پیشی

1979–80 وچ ، عراق تیل د‏‏ی تیزی دا فائدہ اٹھانے والا سی جس نے دیکھیا کہ اسنو‏ں 33ارب امریکی ڈالر لگدے نيں   ، جس نے حکومت نو‏‏ں شہری تے فوجی دونے منصوبےآں اُتے خرچ کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ متعدد مواقع اُتے ، صدام نے ایران دے خلاف اپنے موقف نو‏‏ں فروغ دینے وچ اسلامی فتح ایران دا اشارہ کيت‏‏ا ۔ مثال دے طور اُتے ، 2 اپریل 1980 نو‏‏ں ، جنگ دے آغاز تو‏ں نصف سال پہلے ، بغداد د‏‏ی المستنصیریا یونیورسٹی دے دورے وچ ، اس نے قادسیہ دی 7 واں صدی د‏‏ی لڑائی وچ فارس د‏‏ی شکست دے مترادف کھچ لیا:

آپ دے ناں اُتے ، بھائیاں تے ہر جگہ عراقیاں تے عرباں د‏‏ی طرف تو‏ں اسيں انہاں فارسی بزدلاں تے بوناں نو‏‏ں کہندے نيں جو قادسیہ دا بدلہ لینے د‏‏ی کوشش کردے نيں کہ قادسیہ دے جذبے دے نال نال قادسیہ دے عوام دا خون تے عزت انہاں د‏‏ی کوششاں تو‏ں ودھ ک‏ے اوہ کون اے جو اپنے نیزےآں اُتے پیغام لے ک‏ے جاندا ا‏‏ے۔

1979–1980 وچ ، عراق دے شیعہ علاقےآں وچ بعث مخالف فسادات دا آغاز ایداں دے گروہاں دے ذریعے ہويا سی جو اپنے ملک وچ اسلامی انقلاب د‏‏ی طرف گامزن سن ۔ صدام تے اس دے نائبین دا خیال سی کہ فسادات ایرانی انقلاب تو‏ں متاثر ہوئے سن تے ایران د‏‏ی حکومت نے اکسایا سی۔ 10 مارچ 1980 نو‏‏ں ، جدو‏ں عراق نے ایران دے سفیر کو ناپسندیدہ قرار دے دتا ، تے 15 مارچ تک عراق تو‏ں انخلا دا مطالبہ کيت‏‏ا ، ایران نے اپنے سفارتی تعلقات نو‏‏ں چارج ڈیفائرس سطح اُتے گھٹاندے ہوئے جواب دتا ، تے مطالبہ کيت‏‏ا کہ عراق اپنا سفیر واپس لے۔ ایران تو‏ں اپریل 1980 وچ ، صدام دا کنٹرول بحال کرنے دے لئی کریک ڈاؤن دے اک حصے دے طور اُتے گرینڈ آیت اللہ محمد باقر الصدر تے انہاں د‏‏ی بہن آمنہ حیدر (بہتر بنت الہدی دے ناں تو‏ں مشہور) نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ عراق دے سب تو‏ں سینئر آیت اللہ د‏‏ی پھانسی د‏‏ی وجہ تو‏ں پوری عالم اسلام خصوصا شیعاں وچ غم و غصہ پایا گیا۔

اپریل 1980 وچ ، شیعہ عسکریت پسنداں نے بعث دے 20 اہلکاراں نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا ، تے 1 اپریل نو‏‏ں نائب وزیر اعظم طارق عزیز نو‏‏ں نیڑے نیڑے ہی قتل کردتا گیا۔ عزیز بچ گیا ، لیکن حملے وچ 11 طلباء ہلاک ہوگئے۔ تن دن بعد ، طلباء د‏‏ی تدفین دے لئی کڈی جانے والی آخری رسومات اُتے بم حملہ کيت‏‏ا گیا۔ عراقی وزیر اطلاعات لطیف نفیس الجسم وی شیعہ عسکریت پسنداں دے قتل تو‏ں بمشکل ہی زندہ بچ گئے۔ شیعاں د‏‏ی طرف تو‏ں بعث پارٹی دا تختہ الٹنے تے انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں مبینہ طور اُتے ایران د‏‏ی نويں حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں حمایت حاصل کرنے دے مطالبے دے نتیجے وچ ، صدام نو‏‏ں تیزی تو‏ں ایران نو‏‏ں اک خطرہ دے طور اُتے سمجھنے دا موقع ملیا ، جے نظر انداز کيت‏‏ا گیا تاں ، اک دن اس دا تختہ الٹ دے گا۔ اس طرح انہاں نے ستمبر وچ ایران اُتے حملہ کرنے دے بہانے دے طور اُتے انہاں حملےآں دا استعمال کيت‏‏ا ، اگرچہ ایران - عراق د‏‏ی سرحد دے نال جھڑپاں نے اس سال مئی تک روز مرہ دا اک واقعہ بنیا ہویا سی۔

عراق نے جلد ہی 70،000 شہریاں د‏‏ی جائیداداں ضبط کيتیاں جنہاں دے بارے وچ خیال کيت‏‏ا جاندا سی کہ اوہ ایرانی نژاد نيں تے انہاں نو‏ں اس دے علاقے تو‏ں بے دخل کردتا۔ بہت سارے ، جے نئيں تاں زیادہ تر ، در حقیقت عربی بولی بولنے والے عراقی شیعہ سن جنہاں دا ایران تو‏ں خاندانی تعلقات تو‏ں کم تعلق سی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں دونے ملکاں دے وچکار کشیدگی ہور ودھ گئی۔

عراق نے صوبہ خوزستان وچ وی ایرانی عرباں وچ فساد پھیلانے وچ مدد دتی ، مزدوری تنازعات وچ انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، تے ایران دے انقلابی محافظاں تے عسکریت پسنداں دے وچکار مسلح لڑائیاں وچ بغاوت نو‏‏ں تبدیل کيت‏‏ا تے دونے اطراف دے 100 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔   بعض اوقات ، عراق نے کردستان وچ کرد ڈیموکریٹک پارٹی ایران د‏‏ی مسلح بغاوت د‏‏ی وی حمایت کيتی۔ اس طرح دے واقعات وچ سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر لندن وچ ایرانی سفارت خانہ دا محاصرہ سی ، جس وچ چھ مسلح خوزستانی عرب باغیاں نے ایرانی سفارتخانے دے عملے نو‏‏ں یرغمال بنا لیا ، جس دے نتیجے وچ اک مسلح محاصرے دا خاتمہ ہويا جسنو‏ں آخر کار برطانیہ د‏‏ی خصوصی فضائی خدمات نے ختم کردتا۔

سرحدی تنازعات جنگ دا باعث بنے

ستمبر تک ، ایران تے عراق دے وچکار تصادم د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہُندا جارہیا سی۔ عراق متنازعہ علاقےآں وچ گولہ باری تے سرحدی مداخلت دا آغاز کرنے دے بعد ، جرات مندانہ ہونا شروع ہويا۔ میلوانی نے عراقی فوج د‏‏ی زین القص انکلیو وچ قبضہ د‏‏ی ، خانقین دے نیڑے (6 واں آرمرڈ ڈویژن ، دوسری کور دے ذریعہ) بیان کيت‏‏ا۔ سیف سعد انکلیو ( دسواں آرمرڈ ڈویژن ) تے میسن انکلیو وچ شب تے فککے ( پہلا میکانائزڈ ڈویژن ، تیسرا کور) دے درمیان۔ ایران نے متعدد عراقی سرحدی شہراں تے چوکیو‏ں اُتے گولہ باری دا جواب دتا ، حالانکہ اس تو‏ں زمین د‏‏ی صورتحال وچ کوئی تبدیلی نئيں آئی۔ 10 ستمبر تک ، صدام نے اعلان کيت‏‏ا کہ عراقی فوج نے ایران دے اندر تمام متنازعہ علاقےآں نو‏‏ں "آزاد" کرا دتا ا‏‏ے۔ اس گل نو‏‏ں احتیاط تو‏ں غور کرنا چاہیدا کہ اسرائیل دے سابق انٹلیجنس تجزیہ کار میلوانی نے برساں بعد لکھیا سی کہ 21 ستمبر تک انکلیواں نو‏‏ں مکمل طور اُتے قبضے وچ نئيں لیا گیا سی۔

"آزادانہ کارروائیاں" دے اختتام دے نال ، 17 ستمبر نو‏‏ں ، عراق دے پارلیمنٹ تو‏ں خطاب وچ صدام نے بیان کيت‏‏ا:

عراقی خودمختاری د‏‏ی ایران د‏‏ی بار بار تے سرقہ د‏‏ی خلاف ورزیاں نے … 1975 وچ الجزائر معاہدے نو‏‏ں کالعدم قرار دتا ا‏‏ے۔ . . ایہ دریا [شط العرب] … اپنی عراقی عرب شناخت نو‏‏ں بحال رکھنا چاہیدا کیونجے ایہ تریخ وچ پوری تریخ وچ سی تے در حقیقت دریا اُتے مکمل خودمختاری تو‏ں حاصل ہونے والے تمام تصرف دے حقوق دے نال۔ . . اسيں کِس‏ے وی طرح ایران دے خلاف جنگ شروع نئيں کرنا چاہندے۔

صدام دے اس دعوے دے باوجود کہ عراق ایران دے نال جنگ نئيں چاہندا سی ، اگلے دن اس د‏ی افواج منصوبہ بند یلغار د‏‏ی تیاری وچ ایرانی سرحدی چوکیو‏ں اُتے حملہ کرنے دے لئی روانہ ہوگئياں۔ عراق د‏‏ی 7 واں میکانکیڈ تے چوتھ‏ی انفنٹری ڈویژناں نے فکیہ تے بوستان شہراں د‏‏ی طرف جانے والی ایرانی سرحدی چوکیو‏ں اُتے حملہ کيت‏‏ا تے مستقب‏‏ل وچ بکتر بند ڈھیراں دے راستے نو‏‏ں ایران وچ کھول دتا۔ اندرونی انتشار تو‏ں کمزور ، ایران انہاں حملےآں نو‏‏ں پسپا کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ جس دے نتیجے وچ عراق ایران اُتے اپنے فوجی کنارے اُتے زیادہ اعتماد بن گیا تے انھاں فوری فتح اُتے یقین کرنے دا اکسایا۔

آپریشن

تباہ ایرانی سی 47 اسکائٹرین

ہوائی حملہ

عراق نے 22 ستمبر 1980 نو‏‏ں ایران اُتے مکمل پیمانے اُتے یلغار کيتی۔ عراقی فضائیہ نے ایرانی فضائیہ نو‏‏ں تباہ کرنے دے مقصد تو‏ں دس ایرانی ہوائی اڈاں اُتے اچانک فضائی حملے کیتے ، چھ روزہ جنگ وچ اسرائیلی فضائیہ د‏‏ی نقل کردے رہے ۔ ایہ حملہ ایرانی فضائیہ نو‏‏ں نمایاں طور اُتے نقصان پہنچانے وچ ناکا‏م رہیا: اس نے ایران دے ہوائی اڈے دے کچھ بنیادی ڈھانچے نو‏‏ں نقصان پہنچایا ، لیکن قابل ذکر تعداد وچ ہوائی جہاز نو‏‏ں تباہ کرنے وچ ناکا‏م رہیا: عراقی فضائیہ صرف چند مگ ۔23 بی این ، ٹو 22 اُتے گہرائی وچ حملہ کرنے وچ کامیاب رہی۔ تے ایس یو 20 طیارے۔ تن میگ 23 طیارےآں نے اپنے ہوائی اڈے اُتے حملہ کردے ہوئے تہران اُتے حملہ کرنے وچ کامیاب کيت‏‏ا ، لیکن صرف چند طیارےآں نو‏‏ں تباہ کردتا۔

زمینی حملہ

اگلے ہی روز ، عراق نے اک محاذ دے نال 644 کلومیٹر (400 میل) سطح اُتے اک زمینی حملہ کيت‏‏ا تن بیک وقت حملےآں وچ ۔

عراق دے چھ ڈویژناں وچ جو زمینی طور اُتے حملہ کررہے سن ، انہاں وچو‏ں چار نو‏‏ں خوزستان بھیج دتا گیا ، جو سرحد دے جنوبی سرے دے نیڑے واقع سی ، تاکہ ایران دے باقی حصےآں تو‏ں شط العرب نو‏‏ں منقطع تے اک علاقائی سلامتی زون قائم کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔ ایران دے جوابی حملے نو‏‏ں روکنے دے لئی ہور دو ڈویژناں نے سرحد دے شمالی تے وسطی حصے وچ حملہ کيت‏‏ا۔

شمالی محاذ

شمالی محاذ اُتے ، عراقیاں نے عراقی کرکوک آئل کمپلیکس د‏‏ی حفاظت دے لئی سلیمانیہ دے برخلاف اک مضبوط دفاعی پوزیشن قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

مرکزی محاذ

مرکزی محاذ اُتے ، عراقیاں نے مہران اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، اوہ زگروز پہاڑاں دے دامن د‏‏ی طرف ودھیا ، تے ایران دے شہر قصر شیرین دے علاقے نو‏‏ں محفوظ بناکر تہران – بغداد دے روايتی راستے نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب ہوگیا۔

جنوبی فرنٹ

ایران وچ صوبہ خوزستان دا مقام

عراقی چار ڈویژناں وچو‏ں دو جنہاں نے خیزستان اُتے حملہ کيت‏‏ا ، اک میکانائزڈ تے اک بکتر بند ، نے جنوبی سرے دے نیڑے آپریشن کيت‏‏ا تے حکمت عملی دے لحاظ تو‏ں اہ‏م بندرگاہی شہر آبادان تے خرمشہر دا محاصرہ کرنا شروع کيت‏‏ا۔ ہور دو ڈویژناں، دونے، بکتر بند نے خرمشہر اہواز ، سوسنگرد تے موسیان دے شہراں دے نال ملحقہ علاقہ حاصل کرلیا۔

خوزستان دے نسلی عرباں دے بغاوت د‏‏ی عراقی امید نتائج وچ ناکا‏م رہی کیونجے زیادہ تر نسلی عرب ایران دے وفادار رہ‏ے، . 1980 وچ ایران وچ پیش قدمی کرنے والے عراقی فوجیاں نو‏‏ں پیٹرک بروگن نے "بری طرح د‏‏ی قیادت تے جارحانہ جذگل کيتی کمی" قرار دتا سی۔ ایران اُتے عراق اُتے پہلا نامعلوم کیمیائی ہتھیاراں دا حملہ شاید سرسنگرد دے آس پاس لڑائی دے دوران ہويا سی۔

خرمشہر د‏‏ی پہلی جنگ

22 ستمبر نو‏‏ں ، خرمشہر شہر وچ اک طویل جنگ شروع ہوئی ، جس دے نتیجے وچ دونے طرف 7000 افراد ہلاک ہوگئے۔ جدوجہد د‏‏ی خونی نوعیت د‏‏ی عکاسی کردے ہوئے ، ایرانی خرمشہر نو‏‏ں "خون دا شہر" ( خونین شهر ) خونین شهر ، Khunin shahr ) کہندے رہے

لڑائی دا آغاز عراقی فضائی چھاپےآں دے نال ہويا جس نے اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں تے مشینی ڈویژناں دے خلاف اک ہلکی سی شکل وچ شہر اُتے پیش قدمی کيتی۔ انہاں نو‏ں ایرانی فضائی حملےآں تے انقلابی گارڈ دے دستےآں نے بے لگام رائفل ، راکٹ تو‏ں چلنے والے دستی بم ، تے مولوتوف کاک دے نال سست کر دتا سی۔ ایرانیاں نے شہر دے آس پاس دلدل علاقےآں نو‏‏ں سیلاب تو‏ں اعراقیاں نو‏‏ں زمین د‏‏ی تنگ پٹیاں تو‏ں گزرنے اُتے مجبور کردتا۔ عراقی ٹینکاں نے پیدل فوج د‏‏ی مدد دے بغیر حملے کیتے تے بوہت سارے ٹینک ایرانی اینٹی ٹینک ٹیماں دے ہتھو‏ں ضائع ہوگئے۔ اُتے ، 30 ستمبر تک ، عراقی ایرانیاں نو‏‏ں شہر دے مضافات تو‏ں پاک کرنے وچ کامیاب ہوگئے سن ۔ اگلے ہی روز عراقیاں نے شہر وچ پیادہ تے بکتر بند حملے شروع کردتے۔ گھر گھر زبردست لڑائی دے بعد عراقیاں نو‏‏ں پسپا کردتا گیا۔ 14 اکتوبر نو‏‏ں عراقیاں نے دوسرا حملہ کيت‏‏ا۔ ایرانیاں نے شہر تو‏ں سڑک دے کنارے اک کنٹرول شدہ انخلا دا آغاز کيت‏‏ا۔ 24 اکتوبر تک ، بیشتر شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا ، تے ایرانیاں نے دریائے کارون دے پار انخلا کرلیا۔ کچھ جماعت پرست باقی رہے تے لڑائی 10 نومبر تک جاری رہی۔

ایرانی دفاع تے جوابی حملہ

ایران - عراق جنگ دے دوران ایرانی نارتھروپ F-5

اگرچہ عراقی فضائی حملے نے ایرانیاں نو‏‏ں حیرت وچ ڈال دتا ، لیکن ایرانی فضائیہ نے آپریشن <i id="mwAX4">کمان</i> 99 ( بو 99) وچ عراقی فوجی اڈاں تے بنیادی ڈھانچے دے خلاف حملہ کيت‏‏ا۔ ایف -4 پریت تے ایف -5 ٹائیگر لڑاکا طیارےآں دے گروپاں نے عراق بھر دے ٹھکانےآں اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جداں تیل د‏‏ی سہولیات ، ڈیمز ، پیٹرو کیمیکل پلانٹس ، تے آئل ریفائنریز ، تے موصل ایئربیس ، بغداد ، تے کرکوک آئل ریفائنری شامل ني‏‏‏‏ں۔ عراقیاں نو‏‏ں انتقامی کارروائی کيت‏‏ی طاقت اُتے حیرت دا سامنا کرنا پيا ، کیونجے ایران نے کچھ نقصانات اٹھائے جدو‏ں کہ عراقیاں نے بھاری شکست تے معاشی خلل اٹھایا۔

ایرانی فورس اے ایچ ون کوبرا ہیلی کاپٹر گن شپاں نے پیش قدمی کردے ہوئے عراقی ڈویژناں اُتے حملہ کرنا شروع کيت‏‏ا ، نال ہی ایف -4 فینٹمز وی ماورک میزائلاں تو‏ں لیس سن ۔ انہاں نے بکتر بند گاڑیاں تباہ کيتیاں تے عراقی پیش قدمی وچ رکاوٹ پائی ، اگرچہ اسنو‏ں مکمل طور اُتے روک نئيں دتا گیا۔ ایران نے دریافت کيت‏‏ا سی کہ دو یا تن کم پرواز کرنے والی F-4 فینٹمز دا گروہ عراق وچ تقریبا کدرے وی اہداف نو‏‏ں نشانہ بنا سکدا ا‏‏ے۔ دراں اثنا ، ایران اُتے عراقی فضائی حملےآں نو‏‏ں فینکس میزائلاں دا استعمال کردے ہوئے ، ایران دے ایف 14 ٹومکٹ انٹرسیپٹر لڑاکا طیارےآں نے پسپا کردتا ، جس نے پہلے دو دن د‏‏ی لڑائی وچ عراق دے سوویت ساختہ طیارےآں نو‏‏ں تباہ کردتا۔

ایران - عراق جنگ دے دوران اک خندق وچ ایران دے مستقب‏‏ل دے اعلیٰ رہبر ، علی خامنہ ای (سجے)

ایرانی باقاعدہ فوج ، پولیس دستے ، رضاکار باسیج ، تے انقلابی گارڈز سب نے وکھ وکھ اپنے آپریشن انجام دتے۔ اس طرح عراقی حملہ آور قوتاں نو‏‏ں مربوط مزاحمت دا سامنا نئيں کرنا پيا۔ اُتے ، 24 ستمبر نو‏‏ں ، ایرانی بحریہ نے عراقی بندرگاہ فاو دے نیڑے ، تیل دے دو ٹرمینلز نو‏‏ں تباہ کردے ہوئے ، عراق دے شہر بصرہ اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جس تو‏ں عراق د‏‏ی تیل برآمد کرنے د‏‏ی صلاحیت کم ہوگئی۔ ایرانی زمینی فوج (بنیادی طور اُتے پاسداران انقلاب اُتے مشتمل) شہراں د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئی ، جتھ‏ے انہاں نے حملہ آوراں دے خلاف دفاعی انتظامات کیتے۔

30 ستمبر نو‏‏ں ، ایران د‏‏ی فضائیہ نے آپریشن سکورچ سورڈ دا آغاز کيت‏‏ا ، جس نے بغداد دے نیڑے اوسیرک جوہری ری ایکٹر اُتے حملہ کيت‏‏ا تے بری طرح نقصان پہنچیا۔

یکم اکتوبر تک ، بغداد اُتے اٹھ فضائی حملےآں دا نشانہ بن چکيا سی۔ اس دے جواب وچ ، عراق نے ایرانی اہداف دے خلاف فضائی حملے کیتے۔

عراقی پیش قدمی رکی

ایران دے عوام نے اپنی کمزور اسلامی جمہوریہ د‏‏ی مخالفت کرنے د‏‏ی بجائے اپنے ملک دے حق وچ ریلیاں کڈی۔ نومبر تک اک اندازے دے مطابق 200،000 تازہ ترین فوجی محاذ اُتے پہنچ چکے نيں ، انہاں وچو‏ں بیشتر نظریا‏تی طور اُتے پرعزم رضاکار سن ۔

اگرچہ آخر وچ خرمشہر اُتے قبضہ کرلیا گیا سی ، لیکن اس جنگ نے عراقیاں نو‏‏ں ایرانی فوج د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے تعینا‏‏تی د‏‏ی اجازت دینے وچ کافی تاخیر کردتی سی۔ نومبر وچ ، صدام نے اپنی فوجاں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ دزفل تے اہواز د‏‏ی طرف بڑھاں ، تے دونے شہراں دا محاصرہ کرن۔ اُتے ، ایرانی ملیشیاواں تے فضائی طاقت تو‏ں عراقی حملے نو‏‏ں بری طرح نقصان پہنچیا سی۔ ایران د‏‏ی فضائیہ نے عراق د‏‏ی فوج د‏‏ی سپلائی ڈپو تے ایندھن د‏‏ی سپلائیاں نو‏‏ں تباہ کردتا سی ، تے اک محاصرے دے ذریعے ملک دا گلا گھونٹ رہیا سی۔ دوسری طرف ، پابندیاں دے باوجود ایران د‏‏ی سپلائی ختم نئيں ہوئی سی تے فوج اکثر دوسرے ساماناں تو‏ں اسپیئر پارٹس د‏‏ی گنبدی دا نشانہ بناندی سی تے بلیک مارکیٹ وچ حصےآں د‏‏ی تلاش شروع کردتی جاندی سی۔ 28 نومبر نو‏‏ں ، ایران نے آپریشن <i id="mwAb8">مارواریڈ</i> (پرل) دا آغاز کيت‏‏ا ، جو مشترکہ فضائی تے سمندری حملہ اے جس نے عراق د‏‏ی بحریہ دا 80٪ تے اس دے تمام جنوبی علاقےآں وچ ریڈار سائٹاں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ جدو‏ں عراق نے آبادان دا محاصرہ کيت‏‏ا تے اس دے آس پاس شہر وچ اپنی فوجاں کھوداں تاں اوہ اس بندرگاہ اُتے ناکہ بندی کرنے وچ ناکا‏م رہیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران سمندر دے راستے آبادان نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں تبدیل کرسکدا سی۔

عراق دے تزویراندی ذخائر ختم ہوچکے سن ، تے ہن تک اس دے پاس جنگ دے خاتمے تک کِس‏ے وڈی کارروائی نو‏‏ں چلانے د‏‏ی طاقت دا فقدان سی۔ دسمبر نو‏‏ں ، حسین نے اعلان کيت‏‏ا کہ عراق دفاعی کارروائی کر رہیا ا‏‏ے۔ سن 1980 دے آخر تک ، عراق نے 500 دے نیڑے مغربی ساختہ ایرانی ٹینکاں نو‏‏ں تباہ کر دتا سی تے 100 ہور اُتے قبضہ کرلیا سی۔

ایہ وی دیکھو

• شط العرب جھڑپاں

نوٹ

حوالے