اورنگزیب دے مگروں مغل راج
اورنگ زیب دے مرن یعنی 1707 توں 1765 تیک دے حالات ول جھات پائیے تاں نرے 58 ورہیاں وچ مغل راج دا جلوس نکل چکیا سی۔ نرے 58 ورہیاں وچ گیارہ حکمران مغل تخت تے بیٹھے تے جے ایس وچوں محمد شاہ رنگیلا دی 29 ورہیاں دی حکمرانی کڈھ دیو تاں باقی 29 ورہیاں وچ 10 حکمران مغل تخت تے بیٹھدے ڈھیندے رہے۔ محمد شاہ 29 ورہے حکمران تے رہیا پر اس دے دور وچ ایران توں نادر شاہ نے 1738 توں بعد اتے افغانستان توں احمد شاہ ابدالی نے 1748 توں بعد جہیڑی چڑھائیاں دلی ول کیتیاں اوہ تاں مارے کامیاب ہوئے پئی پنجاب، جنوبی ہند، سر ہند تے بنگال وچ بہوں پواڑے چل رہے سن۔
1707 دے مگروں مغل راج سودھو
1707 دے بعد جہیڑا وی مغل تخت تے بیٹھا اوہ اکبر، اورنگ زیب ورگا نہیں سی کہ اہناں پواڑیاں نوں فہماں نال نجھٹ لیندا۔ آپسی جہیڑیاں نوں نجھٹن دا چوکھا ول تے مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں ہی آوندا سی پر اوہ ہلے واٹری فارم وچ ہی سی۔ نادر شاہ نیں جدوں 1738 وچ دلی تے اپنا قبضہ کیتا تے محمد شاہ نوں اک خیمے وچ تاڑ دتا۔ پھیر نادرے آکھیا پئی جنگی مہماں تے بڑی رقم لگ گئی ہے ایس لئی مینوں 5 کروڑ روپے دیو۔ سید لطیف اپنی کتاب تریخ پنجاب وچ ایس دا احوال لکھیا ہے۔ جدوں عید آئی تے عید دا خطبہ وی 1738 وچ نادر شاہ دے ناں دا پڑھیا گیا۔ ہن دسو 1738 وچ جس مغل پادشاہی دی کہانی مک چکی سی ساڈے دانشور اس دی لاش نوں 1857 تیک کیویں لیاندے نیں۔ ایس کھچ دھرو پاروں لاش توں بو ہی آندی ہے۔ محمد شاہ نیں نادرے دی طاقتاں اگے ڈھگی ڈھا دتی تے نادرے نے وی اپنی حکمرانی دے رنگ وکھانے شروع کر دتے، پر اک وقوعے نیں کم ہور خراب کر دتا۔
دلی وچ نادر شاہ دا قتلام سودھو
اوہناں دناں وچ ہی دلی وچ نادر شاہ دے سپاہیاں اک دیہاڑ بازار وچوں زبردستی کبوتر ویچن والے کولوں کبوتر لین دی کوشش کیتی تے جھیڑا ودھ گیا۔ لوکاں سپاہیاں نوں مار مار ادموہا کر چھڈیا۔ کجھ ہور سپاہی اپنے سجناں نوں بچاون آئے تے جھیڑا لمیرا ہو گیا۔ اس رولے گولے وچ کسی آواز لا دتی پئی نادر شاہ وی مر گیا ہے۔ بس فیر کیہہ سی، لوکاں نادر دی سپاہیاں نوں مارنا شروع کر دتا۔ پر سید لطیف ہوری بڑی ہشیاری نال نادر دیاں فوجاں نوں ایرانی (Persian) لکھیا اے جہیڑا غلط ہے۔
نادر شاہ دی فوج وچ تے افغانی وی سن تے دلی آوندے آندے رستے وچوں وی فوجاں بھرتی دا کم ہوندا رہندا سی۔ پر جا پدا ہے پئی لطیف کجھ ہور رخ دین دی کوششاں وی کریندے رہے سن۔ خیر ایس گھلو کھاڑے وچ ترے ہزار سپاہی نادر شاہ دے مارے گئے۔ اتے ایس تے غصہ کھا کے نادرے نے دلی شہر وچ وڈا قتلام کیتا۔ ایس توں بعد نادرے نے شہر دے سارے دروازے بند کر دتے اتے لوکاں نوں آکھیا رقم اکٹھی کرو میرے لئی۔ نادر شاہ نیں ہندو، مسلمان، سکھ سبھے نوں ماریا پر بعد وچ آون والے دانشوراں نیں ایہہ لکھیا پئی اوہ مسلم حملہ آور سی۔ کسے کہیا اوہ پٹھان حملہ آور سی وغیرہ۔ ایس ناکہ بندی بعد دلی دی اشرافیہ نے 30 کڑوڑ دے ہیرے جواہر تے سکے اوس نوں دتے۔ ایس رقم نوں لین توں بعد نادر شاہ نے اورنگ زیب دے پوتے کام بخش ہوراں دی پوتی نال اپنے منڈے دا ویاہ کروایا۔ فیر واپسی توں پہلا ہک معاہدے تے محمد شاہ دا انگوٹھا لایا۔ ایس دے موجب سندھ دا نارتھ ویسٹ ہی نہیں سگوں سندھ، بلوچستان سارا نادر شاہ دے کول رہ گیا۔ ایہہ 1739 دا قصہ اے۔
مرہٹےآں دی لٹ مار تے مل سودھو
محمد شاہ 1748 تیک بادشاہ رہیا پر اوس دی پادشاہت ٹٹ بھج چکی سی۔ 1747 وچ نادر دے مرن توں بعد کابل وچ احمد شاہ ابدالی آیا۔ 1747 توں 1765 دے وچکار 4 مغل تخت تے بیٹھے پر اہناں ورہیاں وچ احمد شاہ نے 5 وار دلی ول چڑھائیاں کیتیاں۔ ایناں ورہیاں وچ ہی مرہٹھے وڈی طاقتاں بن کے اگے ودے۔ مرہٹھیاں دلی تے لہور تے وی قبضہ کیتا۔ ساڈے قوم پرست تریخ دان وی وڈے بندے نیں۔ جے نادر شاہ یا احمد شاہ ابدالی قبضہ کرن آوے تے اوہ حملہ آور ہو جاندے نیں جے مرہٹھے لہور تے قبضہ کرن تاں نہیں۔
ایہہ حملہ آوراں والے تھیسس انگریزاں تے قوم پرستاں نوں سوٹ کریندے سن۔ پر جے جھات پاؤ تے یا تے ایہہ مذاق لگدے نیں یا سادہ گل۔ ہن انگریز وی اہناں نوں حملہ آور آکھن تے کیہہ انگریز ایتھے ریفرنڈم کروا کے آئے سن۔ چڑھائیاں کرنا تے آڈر آف دا ڈے سی اتے یورپی، افریقی، ایشیائی سبھے چڑھیاں کردے رہندے سن۔ چیتے رکھن دی گل اے ہے بئی چڑھائیاں نری ایس لئی کامیاب نہیں ہوندیاں سن پئی اوہ بڑے سورمے ہوندے سن۔ پر ایس وچ مقامی جیھڑیاں دا وی کردار ہوندا سی۔ مقامی جتھے بندیاں نال سانجھ کیتے بغیر کوئی کامیابی نہیں ہوندی سی۔ پر قوم پرستی وچ گھپے پین دے ڈر توں قوم پرست انج دی گلاں نوں گول کر جاندے نیں۔
کمپنی راج دی نیہہ سودھو
ذرا جھات پاؤ تاں 1747 توں 1765 دے اٹھارہ ورہیاں وچ ابدالی دی چڑاھیاں، مرہٹھیاں دے لڑائیاں ہی نہ سن سگوں پلاسی (1757) تےبکسر (1764) دی لڑئیاں پاروں سبھے گھجل ہوندے رہے تےایسٹ انڈیا کمپنی مضبوط تھیندی گئی۔ 1759 وچ علی گوہر شاہ عالم (گیارہ) رہندے کھوہندے مغل تخت تے بیٹھا پر 1761 وچ پنجاب دے مقام پانی پت وچ جہیڑی ابدالی تے مرہٹھیاں وچ لڑائی ہوئی ایس وچ دلی دا حکمران تماشائی وی نہیں سی۔ 1765 وچ مغل دربار دی حالت ایہہ سی بئی پادشاہ نے بنگال، اڑیسہ، بہار سمیت بہوں ساری تھاواں توں ٹیکس لین دا کم لارڈ کلائیو نوں تے دے چھڈیا یا اوہناں آپوں لے لیا سی۔
روہیلہ سرداراں دی ات سودھو
اوس وچارے شاہ عالم دے نک وچ روہیلہ سرداراں نے دم کیتا ہویا سی۔ غلام قادر روہیلہ نے اوس دیاں اکھاں کڈھوا دتیاں تاں پھیر شاہ عالم انھا ہو گیا۔ ایہو شاہ عالم سی جہیڑا 1803 وچ انگریزاں کولوں پنشن وی لین لگا سی جداں انگریزاں دلی تے قبضہ کر لیا۔ ایہہ تے سی مغلاں دی حالت پر ایس دے نال نال جو کچھ پنجاب دے شہراں، لہور، ملتان،بہاولپور، امرتسر، لدھیانے،جالندھر ہو رہیا سی اوہ اک وکھرا کم سی ۔