انگریز سکھ تعلقات

اینگلو -سکھ تعلقات : برطانیہ دے اک وپاری ادارے ایسٹ انڈیا کمپنی دے بھارت وچ اک سیاسی طاقت بن جان توں شروع ہوئے منے جانے چاہیدے ہن ۔ پلاسی دی جنگ ( 23 جون 1757 ) وج جت نال ، بنگال ، سدھا برطانیہ دے ماتحت ہو گیا اتے بکسر دی لڑائی( 22 اکتوبر 1764 ) وچ ہوئی جت نال ، اودھ ، کمپنی راج دی حفاظت ماتحت آ گیا ۔ اگست 1765 تک مغل بادشاہ شاہ عالم ولوں کمپنی نوں دیوانی اختیار دین نال اوہ پوری طرحاں بنگال ، بہار اتے اڑیسہ دے حکمران بن گئے ۔ پلاسی دے جیتو اتے 1765–67 درمیان بنگال دے گورنر رابرٹ کلائیو ( 1725–74 ) نے بڑی دلچسپی نال احمد شاہ درانی دے بھارت اتے حملے اتے سکھاں ولوں 1766–67 وچ اسنوں بھجاؤنا بڑی خوشی اتے دلچسپی نال ویکھے ۔ بھارت دے دھر اندر پہنچن وچ احمد شاہ دی ناکامی تے اپنی خوشی دا اظہار کردے ہوئے اسنے 19 فروری 1967 نوں اودھ دے نواب وزیر نوں لکھیا۔.۔“ ایہہ جان کے بہت خوشی ہوئی اے کہ سکھاں نے شاہ نوں اگے ودھن توں روک دتا اے۔.۔ جنی دیر اوہ سکھاں نوں نہیں ہراؤندا جاں اوہناں نال سمجھوتہ نہیں کردا اوہ بھارت اندر داخل نہیں ہو سکدا ۔ ایہناں دوواں گلاں وچوں اک وی ممکن نہیں اے کیونکہ سکھاں نے اجیہے اثردار طریقے اپنا رکھے ہن اتے کیونکہ اوہ شاہ نوں چک ( گرو چکّ ، یعنی امرتسر ) دی تباہی کرن کرکے گھرنا کردے ہن ۔ نال ہی نال اس نے احمد شاہ دے وزیر اعظم شاہ ولی خان نوں اک ہور چٹھی لکھی جس وچ کلائیو نے شاہ دی سکھاں دے خلاف ہوئی جت تے ودھائیاں دتیاں ، جنہاں واسطے اوہ ‘ دھوکھے باز` اتے ‘ ظالم` ورگے وشیشن ورتدا اے ۔

سکھاں خلاف انگریز محاذ

جنوری 1764 وچ سکھاں دا سرہند اتے قبضہ ہو جان اپرنت سکھاں نے اودھ دے نواب دے علاقیاں دیاں حداں تے گنگا-جمنا ، دواب اتے روہیلکھنڈ تک اپنا اثر علاقہ ودھا لیا سی ۔ اک طاقتور سردار جھنڈا سنگھ بھنگی ( موت 1775 ) نے 19 اگست 1771 نوں جنرل رابرٹ بارکر ( 1729–89 ) نوں اک چٹھی لکھی جس وچ انگریزاں نال دوستاناں تعلقات رکھن دی گل کیتی گئی سی ۔ 1772 توں بنگال دے گورنر رہے اتے 1773 وچ گورنر-جنرل بنائے گئے وارن ہیسٹنگز ( 1732–1818 ) نوں لڑاکے سکھاں دی ودھدی ہوئی طاقت اتے بہت چنتا ہوئی ۔ اوہ اوہناں بارے سبھ کجھ جاننا چاہندا سی ۔ اس دی بینتی تے کمپنی دی فوجی سیوا وچ کم کردے مگر اس ویلے بادشاہ شاہ عالم دوجے دی نوکری کرن والے اک سوس انجینیئر میجر اینٹوئن لوئی ہینری پولیئر نے اسنوں 1776 وچ سکھاں دا پھلار سمیت ذکر پیش کیتا ۔ ایہہ پیپر کدے وی چھپیا نہیں اے مگر کمپنی دے اک سرکاری اہلکار جارج فارسٹر ( انتقال 1792 ) نے اس دا حوالہ دتا اے جہڑا خود وارن ہیسٹنگز دے حکم ماتحت اک ترک یاتری دے بھیس وچ چھپ کے پنجاب ، کشمیر اتے افغانستان گھمیا اتے اسنے اے جرنی فرام بنگال ٹو انگلینڈ لکھی جہڑی 1798 وچ چھپی سی ۔ سکھ اتہاس بارے پولیئر ولوں دو لیکھ ایشیائیٹک اینوئل رجسٹر وچ 1800 اتے 1802 وچ چھپے سن ۔ اسے دوران سکھاں نے نڈر ہو کے دواب اتے روہیلکھنڈ وچ اپنے حملے شروع کر دتے ۔ روہیل کھنڈ دا علاقہ اودھ دے نواب نے بریٹیش دی مدد نال 1774 وچ جت لیا سی تے اس طرحاں برطانوی راج اقتدار وچ آ گیا ۔ دسمبر 1778 وچ سکھاں دے روہیلکھنڈ وچ داخلے نوں بریٹیش فوجاں نے روکیا جہڑے اپنے چنگے انتظام اتے سکھیا اتے توپخانے کرکے سکھاں نوں باہر کڈھن وچ کامیاب ہو گئے ۔ جنوری 1783 وچ سردار بگھیل سنگھ (موت 1802 ) کافی فوج لے کے گنگا دے مغربی کنڈھے تے انوپ شہر پہنچ گیا اتے روہیلکھنڈ وچ جان لئی دریا لنگھن دی ویونت بنا رہا سی تاں اودھ دے نواب دی فوج سامھنے کنارے تے آ پہنچی ۔ کجھ بریٹیش بٹالیئناں وی اس ویلے آ پہنچیاں ۔ سکھ واپس پرط آئے ۔ اوہناں سمت بدل لئی اتے دواب تک دے دکھنی ضلعیاں شکوہ آباد اتے فرخ آباد نوں فروری 1783 ویلے لُٹدے ہوئے واپس آؤندے ویلے آگرہ وی لٹّ لیا ۔ اگلے مہینے اوہناں نے دلی دے شمالی حصیاں اتے حملے کیتے ۔ مغل دربار وچ بریٹیش ایجنٹ میجر جیمز براؤن نوں وارن ہیسٹنگز نے سکھاں دے خلاف اک تنظیم قایم کرن لئی کیہا جس وچ بادشاہ شاہ عالم ، مراٹھے ، روہیلے اتے اودھ دا نواب ہووے اتے سکھاں بارے اسنوں ہور جانکاری اکتر کرن دے حکم کیتے ۔ براؤن دا اتحاد بناؤن دا یتن ناکام ہو گیا مگر اوہ بگھیل سنگھ دے وکیل لکھپت رائے سمیت کئی سرداراں نوں ملیا اتے اسنے گورنر-جنرل واسطے اطلاع لئی سارا ذکر ہسٹری آف دی اریجن اینڈ پروگریس آف دی سکھس سرلیکھ ہیٹھ اکٹھا کیتا ۔ ایہہ پچھوں جا کے انڈیا ٹریکٹ لڑیاں وچ 1788 وچ چھاپیا گیا سی ۔

انگریزاں نال دوستانہ تعلقات دیاں کوششاں

براؤن دے سنکیتاں دے اتر وچ مکھی سرداراں نے کمپنی راج نال دوستاناں تعلقات بناؤن لئی خواہش ظاہر کیتی مگر انگریز اوہناں دی طاقت توں بہت ڈرے ہوئے سن ۔ جنوری 1784 وچ 30،000 سکھ گھوڑ سوار اتے پیدل فوجی جمنا پار پہنچ گئے ۔ بریٹیش سرکار اس نال چیتن ہو گئی اتے اوہناں نے بریلی اتے فتح گڑھ وکھے اپنی رکھیا فوج(حفاظتی فوج) نوں مضبوط کر لیا ۔ جیمز براؤن نے سکھاں دے دھمکی بھرے وطیرے بارے وارن ہیسٹنگز نوں دسّ دتا مگر ایہہ وی کیہا کہ اس مہم دے لیڈر ، کرم سنگھ نے بریٹیش-دوستی دے ستکار وجوں دوسریاں سرداراں نوں انگریزاں دے معاون اودھ دے نواب دے علاقیاں وچ گنگا پار کرکے جان توں روک دتا اے ۔ وارن ہیسٹنگز نے دسمبر 1784 وچ دلی وکھے سکھاں دے اثر نوں روکن لئی اپنی سکیم تیار کیتی ۔ اس مطابق بادشاہ شاہ عالم دے باغی پتر جہاندار شاہ نوں شاہی دربار وچ سکھاں متعلق خلاف پیدا کرن والی تنظیم تیار کرن لئی اکساؤنا سی اتے بادشاہ نوں بریٹیش اتے اودھ دے نواب توں فوجی مدد حاصل ہونی سی ۔ ایہہ تجویز وی کجھ حد تک ناکامیاب ہو گئی کیونکہ مراٹھا مکھی مہادجی سندھیا اپنے جمنا پار علاقے وچوں بریٹیش سپاہیاں نوں دلی تک پہنچن لئی رستے دی اجازت نہیں دندا سی ۔ 30 مارچ 1785 نوں سندھیا دے جرنیلاں وچوں اک امباجی انگلے نے سکھاں نال امن اتے دوستی دا عارضی معاہدہ کر لئیا ۔ مگر اپریل 1785 نوں سکھاں دے ایلچی فرخ آباد اتے لکھنؤ وکھے بریٹیش کمانڈراں نوں ملے جس وچ اوہناں نے مراٹھیاں دے خلاف انگریزاں نال گٹھجوڑ کرن دی پیشکیش کیتی ۔ ایہناں وچوں کسے وی میل جول دی کوئی گل سرے نہ چڑھی ۔

وارن ہیسٹنگز نے 1 فروری 1785 نوں بھارت چھڈیا ۔ ایگزیکٹیو گورنر-جنرل جوہن میکفرسن نے 19 جون 1786 نوں جارج فارسٹر نوں جہڑا کہ پہلاں ہی سکھ علاقیاں وچ وچر چکا سی سکھاں نال تعلقات قایم کرن اتے اوہناں دیاں مستقبل دیاں سکیماں بارے جانکاری حاصل کرن لئی تعینات کیتا ۔ نویں گورنر-جنرل لارڈ کارنوالس ( ستمبر 1786 توں اکتوبر 1793 ) نے سکھاں نال احتیاط اتے پریرنا دی پالیسی نوں ترجیح دتی اتے لکھنؤ وکھے تعینات بریٹیش ریزیڈینٹ نوں ہدایت کیتی کہ لکھنؤ وکھے سکھ وکیل نوں خوش رکھے ۔ اسے ویلے اسنے اودھ دے نواب نوں انوپ شہر اتے دارانگر دے پتناں تے سخت چوکسی رکھن لئی وی کیہا اتے لوڑ ویلے مدد لئی بریٹیش فوج بھیجن دا بھروسہ وی دتا ۔

انگریزاں نال ٹکراء

دسمبر 1790 وچ 300 آدمیاں دے سکھ دستے نے علیگڑھ ضلعے وچ اک پنڈ جلولی وچ نیل دے اک انگریز وپاری لونگ کرافٹ اتے حملہ کر دتا مگر اوہناں دے آگوُ پنڈ والیاں ہتھوں مارے جان کارن اوہ پچھے ہٹ گئے ۔ چھیتی ہی پچھوں تھانیسر دے بھنگا سنگھ نے آگوُ بنن تے انوپ شہر اتے حملہ کر دتا جتھے اسنے راکھی اکتر کیتی اتے 3 جنوری 1791 نوں مقامی بریٹیش کمانڈر لیفٹینینٹ کرنل رابرٹ سٹوئرٹ نوں قابو کر لیا جس نوں اوہ تھانیسر لیایا اتے اسنوں چھڈن لئی 2،00،000 روپئے دی منگ رکھی ۔ کئی انگریزاں نے ایہہ پیسہ اکٹھا کرن دی پیش کش کیتی مگر لارڈ کارنوالس رضامند نہ ہویا ۔ آخر بیگم سمرو راہیں 60،000 روپئے دی رقم دتی گئی اتے کرنل نوں 24 اکتوبر 1791 نوں رہا کر دتا گیا ۔ 11 ستمبر 1803 نوں دلی دی جت نال کمپنی راج نے اس علاقے وچ اپنی برتری قایم کر لئی ۔ اتنی دیر وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ سکھاں دا حکمران ہو ابھریا جس نے مسلاں دے مکھیاں نوں اپنے ماتحت کر لیا سی ۔ دواب اتے دلی دے شمالی علاقے وچ ہن سکھاں دے حملے ختم ہو گئے ۔ ستلج پار دیاں سکھ ریاستاں نے انگریزاں دی سرداری قبول کر لئی اتے انگریزاں دا ہن سکھ راجے رنجیت سنگھ نال سدھا رابطہ بنیا ۔

ہورویکھو

• اینگلو سکھ لڑائیاں
• پہلی اینگلو سکھ جنگ
• دوسری اینگلو سکھ جنگ