امام قلی خان
| امام قلی خان | |
|---|---|
 |
|
| جم | سنہ 1582 |
| وفات | سنہ 1644 (61–62 سال) |
| مدفن | سعودی عرب |
ترمیم  | |
امام قلی خان ( 1582–1644 ) - ازبک [۱] جانی بیگی خاندان نال تعلق رکھنے والے بخارا خانیت دا تیسرا خان 1611سے1642 تک سی۔
اقتدار وچ عروج تے گھریلو سیاست
سودھوبخارا خانیت دے خان ولی محمد (1605−1611) دا جانشین اس دا بھتیجا سی ، جو اس دے وڈے بھائی دین محمد امام قلی خان (1611−1642) دا بیٹا سی۔ ولی محمد دی مرتب کيتی گئی پالیسی نے امرا دی عدم اطمینان نوں جنم دتا جنہاں نے انہاں دا تختہ پلٹ دتا تے اسنوں امام قلی خان دے تخت اُتے بٹھا دتا۔ سیاسی جدوجہد وچ ، ولی محمد نوں شاہ عباس اول دی سربراہی وچ ، صفویاں نے مدد حاصل کيتی ، لیکن ایرانی فوجیاں نوں امام کُلی خان نے شکست دتی۔ 1612 وچ ، اس نے اپنے کمانڈر انہاں چیف یلنگتوش بہادر بے الچین دی سربراہی وچ [۲] قازق خانات دے خان دے خلاف اک فوج بھیجی۔[۳]
امام قلی خان دے دور وچ ، اشترخانی(استراخانی) ریاست اپنے وجود دے پورے دور وچ اپنی انتہائی اہم طاقت نوں پہنچی۔ ازبک نسل نسلاٹ نال تعلق رکھنے والے نادر دیوبیگی ٹیگئی دے ماماں امام قلی دے ماماں دا ملک وچ خاصا اثر رہیا۔ اوہ ریاست دے وزیر خزانہ سن ، لیکن سائنس تے فنون دے سرپرست دے طور اُتے زیادہ مشہور ہوئے۔ اس دے خرچ اُتے ، بخارا تے سمرقند وچ مدرسے بنائے گئے سن ۔
علامات دا کہنا اے کہ جدوں بخارا وچ تعمیر ہورہی سی ، امامقلی خان دے چچا تے ویزیر - نادر دیوان- بیگی نے شہر دے مرکز وچ مدرسے بنائے تے نیڑے ہی اک تالاب کھودنا چاہیا۔ اس دے لئی واحد موزاں جگہ صحن سی ، جس دی ذاتی ملکیت یہودی بیوہ سی۔ اوہ صحن واپس خریدنا چاہندے سن تے وڈی رقم دی پیش کش کردے سن ، لیکن نرس نے انکار کردتا۔ فیر انھاں نے امام قلی خان دی طرف رجوع کيتا ، جنہاں نے معاملہ مفتی کونسل دے وکیل نوں غور دے لئی بھجوایا۔ ایہ فیصلہ کِسے فیصلہ وچ یہودی عورت دے عدالت توں زبردستی لینے توں منع کيتا گیا سی ، کیونجے اوہ تمام قابل اطلاق قوانین نوں پورا کردی اے تے اس وجہ توں اوہ خان دے ماتحت اے۔ [۴]
امام قلی خان دے دور وچ ، سمرقند دا امیر الچین - یلنگتوش بہادر بائھوڈزھی کونےآں دے ازبک قبیلے توں بہت ودھ گیا ، خان دے نیڑے ہونے دی وجہ توں ، اوہ بہت متاثر کن تے امیر ہوگیا [۲] ، خانہ بدوشاں توں ملک دے دفاع وچ مرکزی کمانڈر بن گیا۔ بعدازاں یلنگتوش نے مشہد دے لئے متعدد دورے کیتے۔
اک کامیاب خارجہ پالیسی دے باوجود ، امام قلی خان ، ازبک قبیلے دی علیحدگی پسندی توں وابستہ ریاست دے اندرونی تضادات اُتے مکمل طور اُتے قابو نئيں پا سکے۔
بہر حال ، بخاریاں نے انہاں نوں "اک عقلمند ، بہادر تے انصاف پسند خان دی حیثیت توں پیش کيتا ، جسنوں لوکاں نے بہت پسند کيتا سی۔"
خارجہ پالیسی
سودھوامام قلی خان نے کلمِکاں نال جنگ لڑی ، روس سے تعلقات برقرار رکھے۔
سن 1613 وچ ، اس نے زار میخائل فیڈرووچ رومانوف دے تخت توں الحاق دے سلسلے وچ ، سفیر خوجا نوروز نوں روس بھیجیا۔
1614 – 1615 وچ ، اس دے کمانڈر یلانگ توشبی نے خراسان دے خلاف صفوی ایران دے خلاف مہم چلائی۔ اوہ مشہد تے مازندران آیا۔ 1615 وچ ، امام قلی خان دے اک ہور کمانڈر ، کارا توگما نے خراسان دا سفر کيتا۔
1615 وچ ، امام قلی خان نے ہندوستان دے شہنشاہ ، جہانگیر ، ، بابر دی اولاد نوں سفیر بھیجے۔ امام قلی خان دے اس خط دے نال مشہور مذہبی ماہر ہج ہاشم دگبیدی دی اولاد دا اک اضافی خط وی سی۔ سفیراں نوں خوش دلی توں استقبال کيتا گیا تے جہانگیر نے تحفے تے اک نظم امام قلی خان نوں بھیجی ، جسنوں انہاں نے خود مرتب کيتا۔ [۵]
سفارتخاناں دا تبادلہ بعد دے برساں وچ وی جاری رہیا۔ 1621 وچ ، امامقلی خان دی سفارت دے جواب وچ ، جہانگیر نے خان تے مہدومی اعظم دے اولاد نوں دگبت (سمرقند دے نیڑے اک قصبہ) وچ زبردست تحائف بھیجے۔
1616 – 1617 وچ سلطنت عثمانیہ دے سلطان احمد اول دے نال سفارتاں دا گہرا تبادلہ ہويا ۔ معاہدے دے مطابق ، استراخانی فوجیاں نے ترکاں دی مدد دے لئی صفویاں اُتے حملہ کيتا۔ سلطان دی موت دے بعد ، دشمنی بند کردتی گئی۔
1618 وچ ، صفوی شاہ عباس اول نے دوستی کيتی تجویز دے نال امام قلی خان دے پاس سفیر بھیجے۔
اپریل 1619 وچ ، سفیر شاہ نے امام قلی خان دے سفیر دا استقبال کيتا۔ انہاں دی خوبصورت تے فکرمند تقریر نے ہسپانوی سفیر سلوا فگورووا اُتے زبردست تاثر دتا۔ [۵]
1618 وچ ، امام قلی خان دے سفیراں نوں چین بھیج دتا گیا۔
1619 وچ ، امام قلی خان دے سفیراں نوں روس روانہ کيتا گیا۔
1621 وچ ، روسی سفیر آئیون ڈیلویلوچ خوکلوف اس دے پاس پہنچیا۔
بعد وچ ، امام قلی خان نے اپنے دوسرے سفیر اڈمبے نوں میخائل فیڈرووِچ رومانوف دے پاس بھیجیا۔ کھوکلوف دے نال مل کے ، اس دے چچا ، تسیوچ اوگن ، نکوس قسم دے اک ازبک ، اس دی والدہ بائیک اکیک ، نیمان قبیلے توں ، تے اس طرح دے ازبک دولت نے روس نوں دستک دی۔
1621 وچ ، یلنگتوش بہادر تورسن سلطان [۶] قازق فوج دے حملے نوں پسپا کرنے وچ استراخانی ازبک فوج دے کمانڈر انہاں چیف سن ۔
سن 1628 وچ ، امام قلی خان دے حکم توں ، یلنگٹوش نے تاشقند دے نیڑے قازق ابولی سلطان نوں شکست دتی تے اسنوں کاشغر فرار ہونے اُتے مجبور کردتا۔ [۷]
1636 وچ ، یلنگتوشبی دی سربراہی وچ امام قلی خان دی فوجاں نے سیرام دا سفر کيتا ، ايسے علاقے وچ انہاں نے قازق قبیلے اُتے حملہ کيتا۔ ایہ مہم دشت کیپچاک دے مقام تک جاری رہی
ثقافتی پالیسی
سودھو
امام قلی خان دے دور وچ ، متعدد مشہور تعمیراتی شاہکار تعمیر ہوئے ، جداں کیتیڈرل مسجد تے تل - کاری مدرسہ ، سمرقند وچ شیر در مدرسہ ، بخارا تے سمرقند وچ نادر -دیوان-بیگی مدرسہ وغیرہ۔
1621 وچ ، ظفر نامہ شرف الدین یزدی نے سمرقند وچ لکھیا تے شاندار منی ایچر توں روشن کيتا ۔
امام قلی خان (1611−1642) جوئیبار دے خوجا تاجیدین دے مرید دا طالب علم سی۔ خواجہ تاج الدین دی شادی امام قلی خان دی چھوٹی بہن توں ہوئی سی۔ ہوڈ تاجیدین نے ریجن بخارا اسکوائر وچ دارالشفا مدرسہ تعمیر کيتا۔ اس مدرسے وچ میڈیکل دی تخصص سی ، دواخانہ سی تے اک میڈیکل ادارہ سی۔ اس مدرسہ دی لائبریری وچ دس ہزار نایاب کتاباں رکھی گئياں۔ ہر سال ، ایتھے گلاب پانی دے 800 وڈے شیشے دے برتن تے مختلف بیماریاں دے لئی تیار کيتی جانے والی ہور دوائاں ایتھے تیار کيتیاں گئیاں۔ [۹]
عیب تے موت
سودھواپنی زندگی دے آخری سالاں وچ ، امام قلی خان نوں ناقص نظر آنے لگے تے 1642 وچ انہاں نے اپنے بھائی نادر محمد ( 1642 – 1645 ) دے حق وچ تخت ترک کردتا تے حج اُتے چلے گئے۔ نادر دیوان بیگی امامقلی خان دے نال سفر اُتے تشریف لے گئے۔ امام قلی خان ایران دے صفوی شاہ تشریف لیائے ، جتھے مقامی مصور معین موسویویر نے انہاں دی تصویر کشی کيتی۔
امام قلی خان 1644 وچ مکہ وچ فوت ہوئے تے مدینہ وچ دفن ہوئے۔ کچھ ذرائع دے مطابق ، خان دے اعزاز وچ یادگار نماز (جنازہ) وچ 600 ہزار عازمین شریک ہوئے۔
شجرہ نسب
سودھوامام قلی خان تے نادر محمد دو بھاہی سن انہاں دے ولددین محمد ولد جانی بیگ ولداوزبیک خان ولدتوغریلچہ ولد منگو تیمور ایہ تن بھاہی سن .ان دے ولد ہلاکو خان چار بھاہی سن تے ایہ تولی خان دے بیٹے سن تولی خان چار بھاہی سن تے ایہ چنگیز خان دے بیٹے سن
- امام قلی خان دے دو بیٹے سن نور قلی تے منگو خان
نور قلی خان دا بیٹا صیفا خان اسکے تن بیٹے سن لیہ خان ,ماناں خان,قادر بخش لیہ خان دے دو بیٹے سن منگتا خان,غریب خان اور ماناں خان دے وی دو بیٹے سن علم دین,غلام دین, علم دین دا بیٹا سخی محمد مغل تے انہاں دے چھ بیٹے سن 1*سید محمد مغل کے دو بیٹے محمد افسر مغل,عبدالرازق مغل, 2*گلاب محمد مغل اک بیٹا محمد لطیف مغل 3*محمد حسین مغل انہاں دا بیٹا محمد یاسین 4*عبدلحسین دے چار بیٹے محمد حسین,اسلم,ولایت,ندالرحمان 5*بگاہ خان مغل کےچار بیٹے حاجی محمد خان مغل, محمد عظیم مغل, محمد بشیر مغل, محمد خلیل مغل حاجی محمد خان مغل دے تن بیٹے محمد خالد آذاد مغل,محمدعابد مغل,محمد طارق مغل 6*خوشی محمد مغل انہاں دا اک بیٹا محمد حمید مغل
اور غلام دین دا اک بیٹا سی فقیر محمد انہاں دا بیٹا نذر محمد مغل
- منگو خان دا اک بیٹا سی نیکا خان تے اس کےتین بیٹے سن .میر بخش,نواب خان,کرم دین,
میر بخش دے چار بیٹے سن غلام محمد مغل ,دین محمد مغل, صاحب دین,فقیر محمد مغل غلام محمد مغل دے دو بیٹے سن سنااللہ,غلام نبی مغل دے دو بیٹے محمد یاساں مغل,محمد اسلم مغل
نوٹ
سودھو- ↑ Анке фон Кюгельген. Легитимация среднеазиатской династии мангитов в произведениях их историков (XVIII—XIX вв.) — Алматы: Дайк-пресс, 2004. — C. 68−69.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ R. D. McChesney, Waqf in Central Asia: Four Hundred Years in the History of a Muslim Shrine, 1480–1889. Princeton university press, 1991,p.149
- ↑ Robert D. McChesney Central Asia vi. In the 16th-18th Centuries // Encyclopædia Iranica — Vol. V, Fasc. 2, pp. 176−193.; www.iranicaonline.org Archived 2011-01-02 at the وے بیک مشین.
- ↑ Евреи в Бухаре
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ Burton A. 1997.
- ↑ Burton Audrey, The Bukharans. A dynastic, diplomatic and commercial history 1550–1702. Curzon, 1997, p.154
- ↑ Burton Audrey, The Bukharans. A dynastic, diplomatic and commercial history 1550–1702. Curzon, 1997, p.174
- ↑ Burton Audrey, The Bukharans. A dynastic, diplomatic and commercial history 1550–1702. Curzon, 1997,p.189
- ↑ "Бухарский квартал Петербурга". https://web.archive.org/web/20180904201411/http://bukharapiter.ru/buhara/kladbischa-i-kultovyie-sooruzheniya.html#ex02. Retrieved on 2011-06-30.
ادب
سودھو- Burton Audrey. بخاران۔ اک شاہی ، سفارتی تے تجارتی تریخ 1550 151702۔ - کرزن ، 1997۔
- منشی ایم یو. مکیم خان تریخ - تاشقند: ازبک ایس ایس آر دی سائنس اکیڈمی ، 1956۔
- ازبک ایس ایس آر / او ٹی وی دی تریخ۔ ایڈ وائی جی گلیاموف - تاشقند ، 1967 ۔-- ٹی 1
- ازبکستان دی تریخ - 1993۔ - ٹی۔ 3.
- زیئیف اے خاں۔ تاریخی علوم دے امیدوار دی ڈگری دے لئی مقالہ دا مخطوطہ۔ - تاشقند ، 1990۔