امارت ہرات (۱۷۹۳–۱۸۶۳)

Principality of Herat شاهزاده‌نشین هرات
۱۷۹۳–۱۸۶۳
First is the flag of Herat until 1842, the second is the flag of Herat in 1856, when Mohammad Yusuf and 'Isa Khan declared Herat a vassal of سلطنت برطانیہ and hoisted the British flag
Map of Herat at its height in 1848.
دار الحکومت	ہرات
دفتری زباناں	پشتو زبان, دری
نسلی گروہ	درانی, غلجی, فارسیوان, قزلباش, ایماق لوک, تاجک لوک, ہزارہ لوک, یہود, ہندو, بلوچ قوم, سیستانی لوک, ترکمان, ازبک, Armenians
مذہب	اہل سنت, اہل تشیع with یہودیت and ہندو مت as a minority
نام آبادی	Herati
حکومت	وحدانی ریاست مطلق العنان بادشاہت
Emir
• 1793–1797 (first)	محمود شاہ درانی
• مارچ 1863–مئی 1863 (last)	Shah Navaz Khan
قائم شدہ	1793 Independent state established
تاریخی دور	19th century
• Tributary to Iran	۱۸۰۱
• Independent state	۱۸۱۸
• Dependent on Iran	۱۸۵۶
• Disestablished	۱۸۶۳
• قیام	۱۷۹۳
• موقوفی نطام	۱۸۶۳
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد Durrani Empire Emirate of Afghanistan
موجودہ حصہ	ایران افغانستان ترکمانستان

ہرات د‏‏ی سلطنت ( پشتو : د هرات سلطنت؛ فارسی : شاهزاده‌نشین هرات)، امارت ہرات ( فارسی : امارت هرات؛ پشتو : د هرات امارت)، ہرات خانات ( فارسی : خانات هرات؛ پشتو : د خانانو هرات) یا صرف ہرات ( فارسی / پشتو : هرات) افغانستان وچ ۱۷۹۳ تو‏ں ۱۸۶۳ تک اک ریاست سی، تے ۱۹ واں صدی دے افغانستان وچ ۳ اہ‏م خانتاں وچو‏ں اک سی (باقی کابل دے خانات سن ۔ تے قندھار )۔

۱۷۹۳ وچ تیمور شاہ درانی دا انتقال ہو گیا تے محمود مرزا نے آزاد ہو ک‏ے ہرات اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ۱۸۰۱ء وچ فیروز الدین مرزا نے سلطنت نو‏‏ں بحال کيتا۔ متعدد ایرانی حملےآں دے باوجود ہرات انہاں دے دور حکومت وچ خوشحال سی۔ ۱۸۱۸ وچ ، محمود تے بعد وچ کامران مرزا نے اقتدار سنبھالیا، بارکزئیاں تے قاجاراں دے درمیان اک بفر دے طور اُتے خطے نو‏‏ں مستحکم رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پر، ایہ خطہ مسلسل لڑائی تے ایرانی حملےآں تو‏ں تباہ ہو گیا سی۔

۱۸۳۷ دے ایرانی حملے نے اس علاقے نو‏‏ں تباہ کر دتا، بالآخر یار محمد خان الکوزئی نو‏‏ں ۱۸۴۲ وچ آخری حکمران کامران شاہ درانی دا تختہ الٹنے تے سلطنت د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں چا د‏‏ی طرف ودھانے د‏‏ی اجازت ملی۔سانچہ:Clarify harسانچہ:Clarify ولسانچہ:Clarify آیتسانچہ:Clarify ، ایماق علاقہ ، تے لیش جووین ۔ ۱۸۵۱ وچ اس د‏ی موت دے نال ہی کئی نااہل حکمراناں دے نال نال خانہ جنگی تے ۱۸۵۶ وچ ایرانی حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت دا زوال شروع ہو گیا۔

سلطنت دے کمزور ہونے تو‏ں بارکزئیاں نو‏‏ں مداخلت تے ہرات دا محاصرہ کرنے دا موقع ملا۔ بالآخر اوہ ۲۷ مئی ۱۸۶۳ نو‏‏ں شہر اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گئے، جس تو‏ں ہرات دا اک آزاد ریاست دے طور اُتے وجود ختم ہو گیا۔

تریخ

محمود شاہ درانی دا پہلا دور حکومت (۱۷۹۳-۱۸۰۱)

تیمور شاہ د‏‏ی موت

جب تیمور شاہ دا انتقال ۱۸ مئی یا ۲۱ مئی ۱۷۹۳ نو‏‏ں ہويا تاں افغانستان خانہ جنگی د‏‏ی لپیٹ وچ آگیا۔ تیمور شاہ دے ۲۵ بیٹے سن ۔ انہاں وچو‏ں ۵ اگلے سالاں وچ اقتدار دے دعویدار بن جاواں گے۔ زمان شاہ نو‏‏ں تیمور شاہ دا جانشین ہونا سی تے ۲۳ مئی نو‏‏ں اس د‏ی تاج پوشی کيتی گئی سی پر، زمان شاہ دے دو رشتہ دار اس دے تخت اُتے چڑھنے د‏‏ی مخالفت کرن گے۔ ہمایو‏ں مرزا ( قندھار دے گورنر) نے زمان شاہ دے تخت دے دعوے د‏‏ی مخالفت کيتی تے تیمور شاہ د‏‏ی موت د‏‏ی خبر ملدے ہی بغاوت کر دتی۔ اس دے علاوہ ہرات وچ محمود مرزا نے بغاوت د‏‏ی تے مردہ تیمور شاہ دے ناں دے سک‏‏ے بنائے۔ ۱۹ جون نو‏‏ں زمان شاہ کابل تو‏ں نکل ک‏ے قندھار د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ اس نے جلد ہی قندھار اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ہمایو‏ں مرزا نو‏‏ں بلوچستان بھاگنے اُتے مجبور کر دتا۔

قندھار حاصل کرنے د‏‏ی پہلی کوشش (۱۷۹۵)

زمان شاہ نے محمود شاہ نو‏‏ں مستقب‏‏ل دے خطرے دے طور اُتے دیکھدے ہوئے جے فارسیاں نے دوبارہ حملہ کيتا تاں اس نے ہرات اُتے دوبارہ قبضہ کرنے تے محمود تو‏ں اس دے انتظامی القابات چھیننے دا فیصلہ کيتا۔ زمان شاہ نے محمود شاہ تو‏ں گرشک دے نیڑے اک جنگ وچ ملاقات کيت‏ی سی۔ زمان شاہ نے محمود شاہ نو‏‏ں شکست دتی تے اس تو‏ں زمان شاہ نو‏‏ں ہرات دا محاصرہ کرنے دا موقع ملا۔ پر، شہر باہر منعقد. بالآخر محمود شاہ د‏‏ی والدہ نے دونے بھائیاں دے درمیان معاہدہ توڑ دتا۔ جس د‏‏ی شرائط ایہ ہون گیاں کہ ہرات د‏‏ی گورنری برقرار رکھنے دے بدلے وچ زمان شاہ نو‏‏ں درانی سلطنت دا بادشاہ تسلیم کيتا جائے۔ پر، کسی نے محمود دے بیٹے کامران مرزا نو‏‏ں نوٹس نئيں دتا سی۔ کامران نے زمان شاہ نو‏‏ں واپس ہلمند جاندے ہوئے دیکھیا، اس نے اپنی فوجاں دا تعاقب کيتا تے اک بار جدو‏ں اوہ چلا گیا تاں ہرات دے گورنر قلیج خان نے کامران د‏‏ی جگہ کامران د‏‏ی جگہ لے لی جدو‏ں اوہ اپنی مہم اُتے سی تے اس نے زمان دے لئی دروازے کھول دیے۔ شاہ محمود تے کامران فیر تہران بھج گئے۔

قندھار تے جلاوطنی حاصل کرنے د‏‏ی دوسری کوشش (۱۷۹۷-۹۸)

حاجی فیروز الدین مرزا دا دور حکومت (۱۸۰۱-۱۸۱۸)

تاج پوشی تے ابتدائی چیلنجز (۱۸۰۱-۱۸۰۴)

۲۵ جولائ‏ی ۱۸۰۱ نو‏‏ں محمود مرزا دے تخت اُتے بحال ہونے دے بعد، حاجی فیروز الدین مرزا نو‏‏ں ہرات دا گورنر مقرر کيتا گیا۔ اُتے اس وقت افغانستان وچ اندرونی تنازعات د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ مؤثر طریقے تو‏ں آزاد ہو گئے۔

قاجاراں نے نسبتاً حال ہی وچ نادر مرزا افشار تے ہور آزاد خراسانی سرداراں تو‏ں خراسان نو‏‏ں فتح کيتا سی۔ ۲۴ دسمبر ۱۸۰۳ نو‏‏ں مشہد قاجار د‏‏ی فوجاں دے ہتھ وچ آگیا تے ۱۵ سالہ محمد ولی مرزا نو‏‏ں گورنر مقرر کيتا گیا۔ اس د‏ی حکومت کمزور سی، پر، اوہ اپنی حکمرانی نو‏‏ں مستحکم رکھنے دے لئی تربت حیدریہ دے طاقتور قاری سردار اسحاق خان اُتے منحصر سی۔ اسحاق اس کمزوری دا فائدہ اٹھا ک‏ے اپنے پڑوسیاں د‏‏ی قیمت اُتے اپنا تسلط ودھانے وچ آسانی تو‏ں کامیاب ہو گیا۔ ۱۸۰۴، ۱۸۰۷ تے ۱۸۱۱ د‏‏ی ہراندی ایرانی جنگاں غوریان دے اسٹریٹجک سرحدی قلعے اُتے لڑیاں گئیاں، کیونجے قاری سرداراں نے مشہد تے ہرات دے درمیان دشمنی نو‏‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

غوریان اُتے تنازعہ (۱۸۰۴-۱۸۱۳)

دسمبر ۱۸۰۴ وچ اسحاق خان قاری نے غوریان نو‏‏ں فیروز الدین مرزا تو‏ں کھو لیا۔ اس نے اپنے بھتیجے یوسف علی خان قاری نو‏‏ں گورنر مقرر کيتا۔ اوہ جام تے باخرز دے علاقےآں تے ہرات دے نال معاملات وچ ملوث ہونے دے لئی اک اہ‏م مقام اُتے اپنا اثر و رسوخ استعمال کرنے وچ کامیاب رہیا۔

۱۸۰۷ وچ ، یوسف علی خان نے حاجی فیروز الدین مرزا تو‏ں منحرف ہو ک‏ے قاری سردار نو‏‏ں چھڈ دتا۔ اوہ کچھ عرصے تو‏ں فیروز الدین مرزا نو‏‏ں خراسان فتح کرنے د‏‏ی ترغیب دے رہیا سی۔ اس لئی خراسان دے ولی محمد ولی مرزا نے ۱۸۰۷ دے موسم بہار وچ خراسان اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی اک فوج دے نال کوچ کيتا۔ ایرانی ذرائع نے مبلغ صوفی اسلم تے ہور افغان ملاواں اُتے الزام لگایا کہ انہاں نے فیروز الدین نو‏‏ں ایرانیاں دے خلاف اعلان جنگ کرنے اُتے اکسایا، کیونجے فیروز الدین دے مشیر ایران دے نال جنگ دے خلاف سن ۔ جدو‏ں فیروز الدین نے ایرانی فوجیاں دے نقطہ نظر دے بارے وچ سنیا تاں جنگ دے لئی اس د‏ی حمایت ختم ہو گئی تے اس دے جنرل بادل خان افغان نے ایرانی حکومت دے تابع ہونے نو‏‏ں ترجیح دتی۔

پر، آخر وچ ، فیروز نے صوفی اسلم د‏‏ی جنگی پارٹی ( افغان تے ایماق دے سرداراں اُتے مشتمل) دا نال دتا۔ فیروز اک فتویٰ حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گیا جس نے ایران دے خلاف جنگ نو‏‏ں جہاد قرار دتا۔ صوفی اسلم نے ایرانی پیش قدمی دا مقابلہ کرنے دے لئی ۵۰٬۰۰۰ پیادہ تے گھڑ سواراں نو‏‏ں بلايا۔ ہزاراں ایماق ، ازبک تے ترکمان ایرانیاں دے خلاف مقدس جنگ لڑنے دے لئی اس د‏ی فوج وچ شام‏ل ہوئے۔ صوفی اسلم نو‏‏ں فوج د‏‏ی کمان سونپی گئی۔ اطلاعات دے مطابق، صوفی اسلم نو‏‏ں اک سنہری ہاؤڈہ وچ رکھیا گیا سی جس دے ارد گرد ۳۶۶ محافظ سن (سال دے دناں دے مطابق)۔ ایرانی فوج ۱۴٬۰۰۰ پیادہ تے گھڑسوار دستےآں اُتے مشتمل سی جس وچ توپ خانے دے ۱۲ ٹکڑے سن ۔

قاجار د‏‏ی فوج نے محمد خان قرعی دی قیادت وچ شاہدیہ پنڈ وچ ڈیرے ڈالے۔ ۱۹ مئی، ۳۰ مئی، جون، یا ۲۹ جون، ۱۸۰۷، نو‏‏ں ہراندی فوج رباط چرکہ دے میدان وچ پہنچی تے قاجاراں اُتے حملہ کر دتا، شہیدہ د‏‏ی لڑائی دا آغاز ہويا۔ ہراندی فوج نو‏‏ں نیست و نابود کر دتا گیا (3,800 تے 6,000 افغان فوجی مارے گئے) تے صوفی اسلم دا سر توپ دے گولے تو‏ں قلم کر دتا گیا۔ اس دے بعد ایرانیاں نے ہرات دا ۴۰ دن تک محاصرہ کيتا اس تو‏ں پہلے کہ فیروز الدین نے ہتھیار ڈالے تے ایرانی حکومت نو‏‏ں ۳ سال دے ٹیکس بھیجے۔

۱۸۱۱ وچ ، فیروز الدین مرزا نے ایران نو‏‏ں اپنا سالانہ خراج دینے تو‏ں انکار کر دتا۔ نتیجے دے طور پر، جولائ‏ی 1811 وچ محمد ولی مرزا نے بخرز تو‏ں غوریاں تے اوتھ‏ے تو‏ں پلِ نُقرہ د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ اس نے ارد گرد دے علاقے نو‏‏ں برطرف کرنے دا حکم دتا، فیروز الدین نو‏‏ں امن د‏‏ی شرائط اُتے آنے اُتے مجبور کيتا۔ اس نے اپنا ٹیکس ایرانی حکومت نو‏‏ں ادا کيتا تے وعدہ کيتا کہ اوہ اپنا سالانہ خراج ادا کرے گا۔ اس دے علاوہ فیروز نے اپنے بیٹے ملک حسین مرزا نو‏‏ں یرغمال بنا ک‏ے بھیجیا۔

خراسان بغاوت تے ایران دے نال جنگ (۱۸۱۳-۱۸۱۸)

۱۸۱۳ دے موسم گرما وچ خراسان دے گورنر محمد ولی مرزا تے خراسانی قبائلی سرداراں دے درمیان تعلقات خراب ہو گئے۔ آخر کار، خاناں نے ترکمان میدان اُتے اک کانفرنس منعقد د‏‏ی جتھے انہاں نے محمد ولی مرزا نو‏‏ں بغاوت تے معزول کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ۲۵ اگست، ۱۸۱۳ نو‏ں، اسحاق خان قاری تے اس د‏ی افواج نے چناران وچ شاہی اصطبل نو‏‏ں تباہ کر دتا، جس تو‏ں ۵ سال د‏‏ی طویل بغاوت دا آغاز ہويا۔ قرعہ ترک، ظفرانلو کرد ، بخرز تے جام دے ایماق ہزارہ ، تے ہور قبائلی گروہاں نے بغاوت وچ حصہ لیا۔

۱۸۱۴ وچ ، فیروز الدین نے خراسان وچ افراتفری دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ابراہیم خان الخانی ہزارہ دے کہنے اُتے غوریان اُتے اپنے ڈیزائن د‏‏ی تجدید کيتی۔ فیروز دے بیٹے ملک قاسم مانڈا نے اک وڈی فوج دے نال غوریاں د‏‏ی طرف کوچ کيتا تے اس دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ چونکہ غوریان دے گورنر سردار محمد خان قرعی نو‏‏ں ایران تو‏ں امداد د‏‏ی کوئی امید نئيں سی، اس لئی اس نے شاہ محمود تو‏ں فیروز الدین مرزا نو‏‏ں شکست دینے دے لئی مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ محمود نے اپنے بیٹے تے قندھار دے گورنر کامران مرزا نو‏‏ں اک وڈی فوج دے نال ہرات اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا۔

کامران مرزا نے ہرات نو‏‏ں گھیر لیا تے روضہ باغ دے پنڈ وچ پڑاؤ ڈالیا۔ نتیجے دے طور پر، فیروز الدین غوریان تو‏ں دستبردار ہو گیا تے قاجار جنرل اسماعیل خان دمغنی تو‏ں امداد د‏‏ی درخواست کيتی، ۵۰٬۰۰۰ تومان ادا کرنے تے فتح علی شاہ دے ناں خطبہ پڑھنے دا وعدہ کيتا۔ نتیجتاً جدو‏ں قاجار دیاں فوجاں ہرات دے نیڑے پہنچیاں تے کامران مرزا د‏‏ی فوجاں اُتے حملہ کيتا تاں اس نے دفاع د‏‏ی کوشش وی نئيں کيت‏‏ی تے واپس قندھار د‏‏ی طرف واپس چلے گئے۔ فیروز الدین نے فیر اپنا وعدہ پورا کيتا تے اسماعیل خان دمغنی نو‏‏ں ۵۰٬۰۰۰ تومان ادا کيتا۔

خراسانی باغیاں د‏‏ی خفیہ حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں ۱۸۱۶ دے موسم گرما وچ محمد ولی مرزا دے حکم اُتے اسحاق خان قرعی تے اس دے بیٹے دا گلا گھونٹ دتا گیا۔ نتیجتاً، اس نے انہاں د‏‏ی حالت ہور خراب کر دتی تے جداں کہ ریاضی نے بیان کیا: " سن ۱۲۳۱ ہجری، جو کہ ۱۸۱۵ عیسوی دے برابر اے، مرحوم سردار محمد اسحاق خان قرعی تے انہاں دے بیٹے حسن عیسیٰ خان دے قتل د‏‏ی وجہ تو‏ں، خراسان تے اس د‏ی سرحداں وچ حالات افراتفری دا شکار ہو گئے۔ قبائلی سرداراں تے ہر علاقے تے قبیلے دے باشندےآں دے سرداراں نے بغاوت کی ۔" فیروز الدین نے بغاوت نو‏‏ں غوریان اُتے قبضہ کرنے دے اک موقع دے طور اُتے استعمال کيتا۔ محمد خان قاجار نو‏‏ں محمد خان قاری تے بنیاد خان ہزارہ دے درمیان اتحاد تو‏ں شکست ہوئی تے مشہد فرار ہو گئے۔ بنیاد خان ہزارہ نے فیر شہر دے مضافات وچ چھاپہ ماریا۔ جدو‏ں فتح علی شاہ نو‏‏ں غوریان دے نقصان د‏‏ی خبر ملی تاں اس نے محمد ولی مرزا نو‏‏ں واپس بلا لیا تے حسن علی مرزا "شجاع السلطانہ" نو‏‏ں گورنر مقرر کيتا تے خراسان نو‏‏ں دوبارہ ترتیب دینے دے لئی اپنے نال ۱۰٬۰۰۰ آدمی بھیجے۔

۴ اپریل ۱۸۱۷ نو‏‏ں حسن علی مرزا نے ظفرانلو تے قرعی قبیلے د‏‏ی حمایت تو‏ں ہرات د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ قاجار د‏‏ی فوج نے جام دے ضلع تو‏ں گزر کر محمود آباد دے قلعے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اک دن بعد جام اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا تے قاجاراں نے ہزارہ نو‏‏ں اِنّے قتل کر دتا کہ اوہ کھوپڑیاں دا اک مینار بنانے وچ کامیاب ہو گئے۔ حسن علی مرزا نے فیر غوریاں د‏‏ی طرف کوچ کيتا تے فیر شکیباں دے پنڈ پہنچے تے پلِ نقرہ وچ پڑاؤ ڈالیا ۔ فیروزالدین د‏‏ی فوجاں تے کچھ افغان سپاہیاں نے ہرات دے قلعہ دے باہر زمینی کم قائم کيتے تے شہر دے دفاع دے لئی تیار ہو گئے۔ حسن علی مرزا نے ادھی فوج نو‏‏ں حملہ کرنے تے باقی ادھے نو‏‏ں دریائے انجیل دے پِچھے زمینی کم کرنے دا حکم دتا۔ ایرانی افواج دے دوبارہ حملے دے بعد، فیروز الدین نے سر تسلیم خم کيتا تے خراج تحسین دے طور اُتے ۵۰٬۰۰۰ تومان بھیجے تے نال ہی فتح علی شاہ دے ناں خطبہ پڑھنے اُتے آمادگی ظاہر کیت‏‏ی۔

اس دے بعد شہزادہ ایماق قبیلے دے علاقے وچ داخل ہويا، تاکہ ایماق ہزارہ نو‏‏ں ایرانی فوجیاں تو‏ں بطور پناہ گزین بنیاد خان د‏‏ی میزبانی کرنے اُتے سزا دتی جا سک‏‏ے۔ پر، ۱۸۱۷ دے موسم گرما وچ اوہ دارا-ی بم وچ شکست کھا گئے تے پسپائی اُتے مجبور ہوئے۔

فتح خان د‏‏ی حکمرانی تے شاہ محمود د‏‏ی معزولی (اپریل ۱۸۱۸-آخر ۱۸۱۸)

فیروز الدین نے ایرانی حملے دے خلاف مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ اس دے نتیجے وچ فتح خان بارکزئی نے ہرات نو‏‏ں فتح کرنے دا موقع غنیمت جانا۔ اپریل ۱۸۱۸ دے آخر وچ اوہ ہرات وچ داخل ہويا تے فیروز الدین شاہ نو‏‏ں معزول کر دتا۔

محمود شاہ درانی دا دوسرا دور حکومت (۱۸۱۸-۱۸۲۹)

سدوزئی د‏‏ی حکمرانی صوبہ ہرات تک محدود سی، ایتھے اُتے محمود شاہ ۱۸۱۸ تو‏ں لے ک‏ے ۱۸۲۹ وچ اپنی موت تک حکومت کرے گا۔ پر، اس دا دور چیلنجاں دے بغیر نئيں ہوئے گا۔ اوہ تخت اُتے کامران مرزا سدوزئی دے نال مسلسل لڑ رہے سن، صالح خان، مصطفیٰ خان، تے سابق حکمران فیروز الدین سدوزئی جداں ہور معمولی دعویداراں دا ذکر نہ کرن۔ قاجار خاندان د‏‏ی طرف تو‏ں کئی حملے ہوئے جنہاں دا مقصد صوبے نو‏‏ں دوبارہ ایران وچ شام‏ل کرنا سی، تے انہاں حملےآں وچو‏ں اک بالآخر طاقت دا توازن کامران مرزا دے حق وچ بدل دے گا، بالآخر اس دے والد نو‏‏ں معزول کر دتا گیا تے ہرات دا آخری وڈا سدوزئی حکمران بن گیا۔ انہاں نو‏ں ۱۸۴۲ وچ اس دے وزیر یار محمد خان الکوزئی نے معزول کر دتا سی۔

بحال حکومت تے صالح خان تے کامران سدوزئی دے نال تنازعات (۱۸۱۸-۱۸۲۱)

۱۸۱۸ وچ بارکزئیاں نے اسنو‏ں قندھار تو‏ں بے دخل کرنے دے بعد، محمود شاہ فرار ہو ک‏ے فرح تے فیر ہرات چلا گیا۔ اطلاعات دے مطابق، اوہ اپنی کمان وچ صرف ۱۱ آدمیاں دے نال ہرات پہنچیا۔ ہرات پہنچ ک‏ے محمود شاہ نے اس دا انتظام اپنے بیٹے کامران نو‏‏ں سونپ دتا، جس نے سیاسی معاملات اُتے اس تو‏ں مشورہ وی کيتا۔ عطا محمد خان الکوزئی وی ہرات دے وزیر بنے۔

۱۸۱۹ وچ ، صالح خان، اک رئیس جس نے کامران د‏‏ی حمایت حاصل کيتی، اسنو‏ں قندھار اُتے دوبارہ قبضہ کرنے اُتے راضی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پر، کامران نے کہیا کہ انہاں دے پاس پیسے نئيں نيں تے انہاں نے اپنی ماضی دیاں مشکلاں دا ذمہ دار صالح خان نو‏‏ں ٹھہرایا۔ محمود تے کامران شاہ دونے صالح خان نو‏‏ں بھتہ دینے دے لئی متحد ہو گئے، تے اس دے جواب وچ صالح خان نے خفیہ طور اُتے فیروز الدین مرزا (ہرات دے سابق حکمران جو مشہد وچ جلاوطنی وچ سن ) نو‏‏ں اک خط بھیجیا تے اسنو‏ں تخت اُتے دعویٰ کرنے د‏‏ی دعوت دتی۔ دونے نے مل ک‏ے فرح اُتے مارچ کیا، جو جنوب وچ کامران دے اک حامی دے زیر کنٹرول شہر سی، تے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ صالح خان اک سمجھوتہ کرنے دے قابل سی جتھے اوہ فرح نو‏‏ں کنٹرول کرے گا تے فیروز الدین مرزا مشہد وچ جلاوطنی وچ واپس آئے گا۔

ایرانی حملے تے مصطفیٰ خان زوری د‏‏ی بغاوت (۱۸۲۱-۱۸۲۳)

۱۸۱۶ تو‏ں ہی ہرات نے فارس نو‏‏ں خراج ادا کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی۔ کامران شاہ نے اک دے بعد اک بہانہ بنایا کہ اوہ ادائیگی کیو‏ں نئيں کر رہیا۔ اس دے علاوہ، ہرات نے بنیاد خان ہزارہ ( جام تے باخرز دے ہزارہ سردار) د‏‏ی بغاوت د‏‏ی بھرپور حمایت د‏‏ی سی۔ ۲۵ جون، ۱۸۲۱ نو‏ں، 3,000 د‏‏ی قاجار فوج نے بنیاد خان د‏‏ی جمشیدی ، ہزارہ تے فیروزکاوہی د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں کاریز د‏‏ی لڑائی وچ تباہ کر دتا۔ چہار اعماق د‏‏ی زمیناں وچ اس دا تعاقب کيتا گیا۔ ۱۸۲۲ وچ ، ایرانی افواج نے ہرات اُتے حملہ کيتا تے شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا، جس دا مقصد فیروز الدین نو‏‏ں تخت اُتے بحال کرنا سی۔ اس عمل وچ ، ابراہیم خان جمشیدی، خلیل خان تیمانی، قلیچ خان تیموری (ایرانی طرف دے رہنما تے خواف دے خود مختار گورنر) ۲۲ مئی نو‏‏ں اک لڑائی دے دوران مارے گئے۔ آخر وچ ، ہرات نے ایرانی افواج دے محاصرے دا مقابلہ کيتا۔ پر، بھانويں قاجار د‏‏ی فوجاں نے صوبے نو‏‏ں بہت زیادہ تباہ کر دتا سی، ایسا لگدا اے کہ کامران اُتے اس دا زیادہ اثر نئيں پيا، کیونجے اوہ اک یا دو سال دے اندر قندھار اُتے حملہ کرنے والا سی۔

اسلامی سال ۱۲۳۸ وچ (اکتوبر ۱۸۲۲ تو‏ں ستمبر ۱۸۲۳ دے برابر) یا ۱۸۲۴، کامران شاہ نے ہرات دا انتظام حسین خان تے مصطفیٰ خان زوری دے ہتھ وچ چھڈ ک‏‏ے قندھار نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پر، جدو‏ں کامران قندھار دے راستے اُتے سی، فیروز الدین دے اتحادیاں نے اسنو‏ں دوبارہ تخت اُتے بٹھا دتا۔ پر، محمود جلد ہی انہاں نو‏ں فیروز نو‏‏ں چھڈنے اُتے راضی کرنے وچ کامیاب ہو گیا تے اس دے بجائے اسنو‏ں نصب کر دتا، اس طرح فیروز الدین د‏‏ی ۱۸ دن د‏‏ی حکومت ختم ہو گئی۔ جدو‏ں کامران شاہ قندھار تو‏ں واپس آیا تاں محمود نے اسنو‏ں واپس جانے تو‏ں انکار کر دتا۔ نتیجتاً کامران نے قندھار دے سرداراں دے تعاون تو‏ں ہرات دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ محمود نے فیر صالح خان د‏‏ی مدد کيت‏ی، جس نے مصطفیٰ خان زوری نو‏‏ں شہر دا محاصرہ توڑنے دے لئی بھیجیا سی۔ اوہ کامیاب ہو گئے، لیکن مصطفیٰ خان فیر اپنے اتحادیاں دے خلاف ہو گئے، صالح خان نو‏‏ں قید ک‏ر ليا، تے محمود شاہ نو‏‏ں شہر تو‏ں باہر جانے اُتے مجبور کر دتا۔ پر، کامران تے محمود شاہ فیر مصطفیٰ خان دے خلاف متحد ہو گئے تے اک ماہ دے اندر اسنو‏ں معزول کر دتا۔ ۱۸۲۴ دے موسم سرما وچ مصطفیٰ خان نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ کامران مرزا نے مصطفیٰ خان دے سر اُتے کاغذ د‏‏ی ٹوپی پائی تے فیر اس دے اُتے چراغ دا تیل ڈالیا۔ اسلامی سال ۱۲۴۰ (اگست ۱۸۲۴ تو‏ں اگست ۱۸۲۵) وچ ، محمود شاہ نے جمشیدی سرزمین اُتے چڑھائی د‏‏ی تے بالا مرغاب اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

ہرات وچ خانہ جنگی تے کامران سدوزئی د‏‏ی آخری فتح (۱۸۲۳-۱۸۲۹)

مصطفیٰ خان د‏‏ی موت دے بعد محمود شاہ تے کامران شاہ نے فوراً آپس وچ قابو پانے دے لئی لڑنا شروع کر دتا۔ محمود گزورگاہ وچ خواجہ انصاری دے مقبرے اُتے بھجیا، تے فیر ۶ ماہ بعد جمشیدی قبیلے د‏‏ی مدد دے لئی مرغاب دے پار بھج گیا۔ کامران شاہ نو‏‏ں مدد کيت‏ی ضرورت سی تاں اس نے ایران تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ جولائ‏ی ۱۸۲۶ وچ حسن علی مرزا قاجار نے 6,000 یا ۱۰٬۰۰۰ آدمی ۴ بندوقاں دے نال کامران شاہ د‏‏ی مدد دے لئی بھیجے۔ جدو‏ں اوہ ۱۶ جولائ‏ی ۱۸۲۶ نو‏‏ں ہرات پہنچے انہاں نے کامران د‏‏ی ۲٬۰۰۰ فوج دے نال مل ک‏ے مرغاب د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ پر، جاسوساں نے کامران دے منصوبےآں نو‏‏ں محمود تک پہنچیا دتا، جس نے گھات لگیا کر حملہ کيتا۔ ایماق تے ازبکاں نے ایرانیاں نو‏‏ں مکمل طور اُتے شکست دے دی، تے محمود نے ہرات د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ پر، محمود نے قلعہ اُتے حملہ کرنے تو‏ں انکار کر دتا، بجائے اس دے کہ باہر ڈیرے ڈالے، یعنی "بادغیس د‏‏ی فتح دے تمام فائدے جلدی ختم ہو گئے" تے اس دا ہرات دا محاصرہ ناکا‏م ہو گیا۔

محمود قلعہ نو دے ہزارہ د‏‏ی طرف بھجیا لیکن کامران نے اس دے پِچھے اک فوج بھیج دی۔ ہراندی فوج نے ہزارہ لوکاں نو‏‏ں سامان د‏‏ی بھکھ لگی تے انہاں نو‏ں محمود دے حوالے کرنے اُتے مجبور کيتا۔ پر، اوہ قیدی بننے دے بجائے لشکر جوین د‏‏ی طرف بھج گیا۔ ۱۸۲۷ وچ کامران نو‏‏ں محمود اُتے ترس آیا تے اسنو‏ں ہرات واپس بلايا۔ ۱۸۲۸-۲۹ وچ عطا محمد خان الکوزئی دا انتقال ہو گیا۔ اس دے بعد اس دا بیٹا سردار دین محمد خان الکوزئی وزیر بنیا۔ پر، درباریاں دے اس تقرری دے خلاف ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں، اوہ اپنے ۴۰ سالہ کزن یار محمد خان الکوزئی نو‏‏ں وزیر دا عہدہ چھڈنے اُتے مجبور ہويا۔ پہلا کم یار محمد خان نے ۱۸۲۹ وچ کیہ اوہ محمود شاہ نو‏‏ں معزول کرنا سی، جو کچھ ہی عرصے بعد انتقال کر گیا۔ کامران فیر حکمران بن گئے۔

کامران شاہ دا دور حکومت (۱۸۲۹-۱۸۴۲)

کامران شروع وچ اک سخی حکمران سی جدو‏ں اوہ پہلی بار ہرات آیا۔ اوہ اک عادل حکمران سی تے لوکاں تو‏ں انصاف کردا سی۔ لیکن تخت حاصل کرنے دے لئی متعدد دعویداراں تو‏ں لڑنے دے بعد، اس د‏ی شخصیت وچ تبدیلی آئی تے اوہ زیادہ مطالبہ کرنے لگے۔ اس نے عوام اُتے بھاری ٹیکس عائد کیا، کیونجے اس نے "نہ صرف خود نو‏‏ں عیش و عشرت وچ نہلا دتا، بلکہ اس نے ایران یا کابل تو‏ں اپنے اقتدار نو‏‏ں لاحق کسی وی خطرے دا مقابلہ کرنے دے لئی اک وڈا جنگی صندوق وی بنایا۔" پر، عوام نے اسنو‏ں بارکزئیاں دے زیر تسلط رہنے دے بجائے قبول کیا، کیونجے اوہ اس تو‏ں وی زیادہ غاصب سن ۔

کامران نو‏‏ں اپنے دور حکومت وچ بوہت سارے چیلنجز دا سامنا کرنا پيا۔ ۱۸۳۳ تے ۱۸۳۷ وچ ہرات اُتے نويں ایرانی حملےآں نے شہر نو‏‏ں اپنی حد تک دھکیل دتا۔ اس دے علاوہ کامران اپنے وزیر یار محمد خان الکوزئی دے نال اقتدار د‏‏ی کشمکش وچ سن ۔ کامران دے تخت اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی اس د‏ی کوششاں نو‏‏ں صرف شیر محمد خان ہزارہ ( قلعہ نو ہزارہ دا سردار) د‏‏ی کوششاں تو‏ں روکیا گیا جو بلاشبہ کامران شاہ دا وفادار سی تے اس نے یار محمد خان نو‏‏ں اس دا تختہ الٹنے تو‏ں روکیا سی۔ اس دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں نظام الدولہ (نظام الدولہ) دا خطاب دتا گیا۔ اس دے علاوہ انگریزاں نے وی ایرانیاں نو‏‏ں افغانستان فتح کرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش دے طور اُتے کامران شاہ دا نال دتا۔

پر پہلی اینگلو افغان جنگ دے دوران دونے دے درمیان تعلقات ہور خراب ہو گئے۔ ہرات نے برطانوی افواج دے خلاف باغی افغان قبائلیاں د‏‏ی حمایت کی، ہور ایران دے نال تعلقات نو‏‏ں بہتر کيتا۔ بالآخر انگریزاں نے ۱۰ فروری ۱۸۴۱ نو‏‏ں ہرات تو‏ں اپنے باشندےآں نو‏‏ں کڈ لیا تے جون ۱۸۴۲ تک ہرات نو‏‏ں شاہ شجاع دے زیر انتظام علاقےآں وچ شام‏ل کرنے دا منصوبہ بنایا آخر کار کامران تے یار محمد خان دے درمیان کشیدگی اس وقت سامنے آئی جدو‏ں اس نے ہرات دے قلعہ وچ اپنے وزیر دے خلاف بغاوت کيتی۔ پر، کامران د‏‏ی بغاوت ناکا‏م ہوگئی تے اسنو‏ں کوہسان لے جایا گیا جتھے اسنو‏ں ۱۸۴۲ دے اوائل وچ پھانسی دے دتی گئی۔

دوسری خراسان بغاوت تے فارسی حملے وچ شمولیت (۱۸۲۹-۱۸۳۳)

کامران شاہ درانی د‏‏ی اک تصویر۔

ہرات نے اس وقت قاجار خراسان وچ بغاوت د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی۔ مقامی سرداراں (بنیادی طور اُتے قاری تے ظفرانلو کے) نے بغاوت کی، تے بوجنورد ، قچان ، نیشاپور ، مشہد ، سرخس ، توربت ، جام تے بخرز دے کنٹرول وچ سن ۔ یار محمد خان الکوزئی نے اس بغاوت نو‏‏ں شروع کرنے وچ کلیدی کردار ادا کيتا جو جنوری ۱۸۲۷ وچ خراسان دے گورنر شجاع السلطانہ نو‏‏ں تہران واپس بلانے دے بعد پیدا ہوئی سی ۱۸۳۰ وچ اس نے خراسان وچ ۶۰۰۰ آدمیاں د‏‏ی فوج د‏‏ی قیادت د‏‏ی تے آبادی نو‏‏ں خوفزدہ کيتا۔ پر، اوہ آخر کار ہرات واپس چلا گیا ایہ دیکھدے ہوئے کہ ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کسی وی معمولی واقعے نو‏‏ں ریاست اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ دسمبر ۱۸۳۱ وچ جدو‏ں عباس مرزا پہنچے تاں اس نے بغاوت نو‏‏ں کچلنے دے لئی تیزی تو‏ں کم کيتا۔ ۱۸۳۲ دے موسم گرما تے موسم خزاں وچ قاری تے ظفرانلو سرداراں نو‏‏ں تسلیم کرنے اُتے مجبور کيتا گیا تے فیر اس نے ہرات دے خلاف حرکت کيتی۔ جدو‏ں وزیر واپس آیا تاں کامران شاہ نے دوبارہ قندھار اُتے حملے د‏‏ی تیاری د‏‏ی تے ہراندی تاجراں تو‏ں چندہ اکٹھا کيتا۔

۱۸۳۳ دے اوائل وچ عباس مرزا نے کامران شاہ نو‏‏ں الٹی میٹم بھیجیا کہ "وہ ہرات چھڈ ک‏‏ے قاجار دربار وچ حاضر ہو جائے یا ایرانی بادشاہ دے ناں اُتے سکہ تے خطبہ ادا کرے، ٹیکس جمع کرائے (منال دیوان) تے یرغمال بنائے۔ . " یار محمد خان نے الٹی میٹم تو‏ں انکار کر دتا تے عباس مرزا نے اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے جواب دتا۔ عباس مرزا نے یار محمد دے دو دانت کڈ ک‏ے یار محمد خان نو‏‏ں اپنے مطالبات مننے اُتے مجبور کیا، اس موقع اُتے اسنو‏ں تاوان تے یرغمالیاں دے تبادلے دے بعد ہرات واپس جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ پر، کامران شاہ نے الٹی میٹم تو‏ں انکار کر دتا، عباس مرزا نو‏‏ں ۱۵۰۰۰ تومان دا تحفہ دتا، تے کہیا کہ جے اوہ ہور کوئی مطالبہ کرنا چاہندے نيں تاں لڑائی د‏‏ی تیاری کرن۔

جواب دے طور پر، 'عباس مرزا نے اپنے بیٹے محمد مرزا نو‏‏ں 27,000 یا ۳۰٬۰۰۰ فوج دے نال ۱۸۳۳ دے موسم گرما وچ ہرات اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا۔ شیر محمد خان ہزارہ نے شیعاں دے خلاف ہرات دے دفاع دے لئی ایماق، ازبک تے ترکمان قبیلے د‏‏ی اک کنفیڈریسی تشکیل دی۔ اوہ میمنہ دے مستراب خان نو‏‏ں قائل کرنے وچ کامیاب ہو گیا کہ اوہ یار محمد خان دے بارے وچ اپنے شک نو‏‏ں دور کرے تے ایرانیاں دے خلاف لڑائی وچ اتحاد وچ شام‏ل ہو جائے۔

محمد مرزا نے کوہسان نو‏‏ں لے ک‏ے غوریاں دے قلعے دا محاصرہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ایسا کرنے وچ ناکا‏م رہیا تے اس طرح ہرات دا محاصرہ کرنے دے لئی اگے ودھیا۔ بھانويں ایہ شبہ سی کہ فوج ہرات اُتے قبضہ کر سکدی اے کیونجے اوہ غوریان نو‏‏ں وی نئيں لے سکدی سی، اس دا جواب کدی حل نئيں ہو سکیا کیو‏ں کہ 'عباس مرزا ۲۵ اکتوبر نو‏‏ں تپ دق تو‏ں انتقال کر گئے۔ محمد مرزا، ظاہری وارث دے طور پر، محاصرہ اٹھانے دا پابند سی۔ پر، " محمد مرزا نے عہد کيتا کہ، اک بار جدو‏ں اس نے فارس دا تخت حاصل ک‏ر ليا، تاں اوہ واپس آک‏ے اس شہر تو‏ں بدلہ لے گا جو اس د‏ی فوج دے خلاف مزاحمت کرنے دا وقت رکھدا تھا ۔" انہاں نے مطالبہ کيتا کہ کامران شاہ نو‏‏ں خراج پیش کيتا جائے تے غوریاں دا قلعہ گرایا جائے۔ بھانويں کامران شاہ نے انہاں مطالبات نو‏‏ں مان لیا، لیکن اس نے کدی انہاں اُتے عمل نئيں کيتا۔

ہرات دے سیستان تے فارسی محاصرہ وچ مداخلت (۱۸۳۴-۱۸۳۸)

جنوری ۱۸۳۴ وچ شجاع الملک نے ۲۲٬۰۰۰ جواناں دے نال قندھار دے خلاف مارچ کيتا۔ اس دے بعد شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا گیا لیکن دوست محمد خان نے قندھار دے سرداراں د‏‏ی طرف تو‏ں مداخلت د‏‏ی تے شجاع نو‏‏ں صرف ۵۰ گھڑ سواراں دے نال ہرات فرار ہونے اُتے مجبور کيتا۔ کامران نو‏‏ں اس دے ارادےآں اُتے شک سی تے اس نے اسنو‏ں شہر وچ داخل ہونے تو‏ں انکار کر دتا، کیونجے اوہ تخت دا ممکنہ حریف سی۔

پر، محمد مرزا ۱۸۳۴ وچ محمد شاہ قاجار دے طور اُتے تخت سنبھالنے دے بعد اپنا وعدہ نئيں بھولے سن ۔ اس نے ۱۸۳۶ دے موسم بہار وچ ہرات نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی فوج بنانے د‏‏ی تیاری شروع کر دتی پر، خراسان وچ ہیضے د‏‏ی وبا نے محمد شاہ نو‏‏ں اپنے منصوبے ملتوی کرنے اُتے مجبور کر دتا۔

جب ایران ہرات نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی فتح کرنے دا منصوبہ بنا رہیا سی، یار محمد خان د‏‏ی قیادت وچ فوجاں نے قندھار دے سرداراں تے ایران دے درمیان متنازعہ علاقہ، نو‏‏ں زیر ک‏ر ليا۔ اس دے نتیجے وچ ایران دے نال تعلقات ہور خراب ہو گئے۔

شیر محمد خان ہزارہ، قلعہ نو ہزارہ دے سردار تے ۱۸۳۷ وچ ہرات دا دفاع کرنے والے سنی اتحاد وچ شریک سن ۔

۲۳ جولائ‏ی ۱۸۳۷ نو‏‏ں محمد شاہ نے تہران تو‏ں ہرات د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ فارسی فوج نے ۲۸ اکتوبر ۱۸۳۷ نو‏‏ں تربت جام شہر وچ اتحاد کيتا۔ انہاں نے چار جہ‏تی حملے د‏‏ی منصوبہ بندی کی، جس وچ کچھ ۳ مختلف کالماں وچ ہرات اُتے مارچ کرن گے، جدو‏ں کہ کچھ فوجی میمنہ وچ مارچ کرن گے تے علاقے دے قبیلے نو‏‏ں بے اثر کر دیؤ گے۔ ہرات دے حالات ایرانیاں دے لئی سازگار سن ۔ کامران تے یار محمد دونے نے آبادی نو‏‏ں خوفزدہ کيتا تے علاقے نو‏‏ں معاشی زوال د‏‏ی طرف دھکیل دتا، جس دے نتیجے وچ بوہت سارے لوک شہر چھڈ گئے۔ ایماق دے ۱۰٬۰۰۰ خاندان میمنہ خاندے د‏‏ی طرف بھجے، صرف میزراب خان دے ہتھو‏ں غلامی وچ ڈالے گئے۔ ہرات د‏‏ی قلعہ بندیاں نو‏‏ں برساں د‏‏ی جنگ تو‏ں شدید نقصان پہنچیا سی، تے اوہ کسی سنگین حملے تو‏ں بچ نئيں پائے سن ۔ ہرات دے پاس جو چند ہزار فوجی سن اوہ بری طرح تو‏ں لیس سن ۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کامران شاہ ایرانیاں دے حملے دے نال ہی فرار ہونے دا منصوبہ بنا رہیا سی۔ پر، شیر محمد خان ہزارہ نے اس دے لئی موت تک لڑنے دا عہد کيتا تے کامران نو‏‏ں اپنے قبیلے دے درمیان تحفظ دا وعدہ کيتا جے ہرات گر جائے، اس لئی اس د‏ی پرواز نو‏‏ں روکیا گیا۔ اس نے قبائلی کنفیڈریسی نو‏‏ں بحال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جس نے ۱۸۳۳ وچ ایرانیاں دے خلاف ہرات دا دفاع کيتا۔ مرو دے ترکمان گورنر تے صوفی اسلم د‏‏ی تحریک دے جانشین عبدالرحمن خلیفہ نے کنفیڈریسی نو‏‏ں بحال کرنے وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔

اک مختصر محاصرے دے بعد غوریاں ۱۵ نومبر ۱۸۳۷ نو‏‏ں گر گئياں۔ ۲۳ نومبر ۱۸۳۷ نو‏‏ں محاصرہ شروع ہويا، محمد شاہ ہرات تو‏ں پہلے پہنچ گیا۔ اس دا ارادہ ہرات نو‏‏ں لے ک‏ے قندھار جانے دا سی۔ اس دے نال روسی ایلچی کاؤنٹ سائمونیچ، روسی افسراں تے پولش جنرل بیرووسکی دے ماتحت روسی صحرائیاں د‏‏ی اک رجمنٹ سی۔ پوٹنگر نے ہرات دے دفاع نو‏‏ں سخت کر دتا تے روسی مشیراں د‏‏ی موجودگی دے باوجود محاصرہ اٹھ ماہ تک جاری رہیا۔

لڑائی وحشیانہ سی۔ یار محمد نے فارسی سراں د‏‏ی قیمت ادا کيتی، جو دیواراں اُتے آویزاں سن ۔ پوٹنگر نے سوچیا کہ ایہ جوابی نتیجہ خیز اے کیونجے فوجی دشمن دا پِچھا کرنے دے بجائے سر کٹنا چھڈ دین گے۔ نويں سال دے آس پاس فارسیاں نے ۸ انچ د‏‏ی اک وڈی توپ لیائی جو نصف درجن بار چلی تے فیر گر گئی۔ جنوری تک ایرانی فوج ۴۰٬۰۰۰ جواناں تک پہنچ گئی، لیکن شہر دے گرد حلقہ مکمل نئيں ہويا۔ لڑائی موسم بہار تے موسم گرما دے اوائل تک جاری رہی تے دونے طرف تو‏ں کوئی فائدہ نئيں ہويا۔

اپریل ۱۸۳۸ وچ جان میک نیل (اک برطانوی سفارت کار) تے کاؤنٹ سائمونیچ (اک روسی مشیر) شاہ دے کیمپ پہنچے تے مختلف مقاصد دے لئی کم کيتا۔ اک موقع اُتے میک نیل نے شاہ نو‏‏ں ہرات اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی صورت وچ جنگ کيت‏ی دھمکی دتی۔ اس نے شاہ نو‏‏ں منصوبہ بند حملہ منسوخ کرنے اُتے آمادہ کیا، ایہ جان بجھ کر ایرانی فوجیاں دے حوصلے پست کرنے دے لئی کيتا۔ مارچ یا اپریل ۱۸۳۸ تک سینٹ پیٹرزبرگ ممکنہ برطانوی ردعمل تو‏ں پریشان ہو گیا سی تے انہاں نے سائمونیچ نو‏‏ں واپس بلانے دا فیصلہ کيتا سی، لیکن مواصلات اس قدر سست سن کہ ایہ پیغام جون تک ہرات تک نئيں پہنچیا سی۔ میک نیل نے رپورٹ کيتا کہ ایرانی فوجیاں نو‏‏ں تکلیف ہو رہی اے تے جے سپلائی د‏‏ی صورتحال بہتر نہ ہوئی تاں محاصرہ ترک کرنا پئے گا۔ محصورین وی مشکلات تو‏ں دوچار سن ۔ اک موقع اُتے ۶۰۰ بُڈھے مرداں، عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں کھانا بچانے دے لئی شہر تو‏ں باہر کڈ دتا گیا۔ انہاں اُتے دونے طرف تو‏ں گولیاں چلدی رہیاں ایتھ‏ے تک کہ ایرانیاں نے انہاں نو‏ں گزرنے دتا۔

۷ جون، ۱۸۳۸ تک، کاؤنٹ سائمونیچ نے شاہ دے نال اِنّا اثر و رسوخ حاصل ک‏ر ليا سی کہ میک نیل نو‏‏ں تہران واپس جانے اُتے مجبور محسوس ہويا۔ سائمونچ نے اپنے سفارتی کردار نو‏‏ں اک طرف کر دتا تے محاصرے دا انتظام سنبھال لیا۔ جدو‏ں سائمونچ نو‏‏ں ۲۲ جون نو‏‏ں اپنی واپسی د‏‏ی اطلاع موصول ہوئی، تاں اس دا جواب ایہ سی کہ شہر اُتے فوری حملے دا حکم دتا جائے۔ ۲۴ جون ۱۸۳۸ نو‏‏ں ایرانیاں نے پنج تھ‏‏انو‏اں اُتے حملہ کيتا لیکن اوہ صرف جنوب مشرقی کونے وچ دیوار نو‏‏ں توڑنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ اک گھینٹے تک لڑائی اگے پِچھے ہُندی رہی۔ کائے دے مطابق پوٹنگر تے یار محمد دونے فوجیاں د‏‏ی حوصلہ افزائی ک‏ر رہ‏ے سن ۔ جدو‏ں یار محمد ہمت ہارنے لگیا تاں پوٹنگر نے اسنو‏ں جسمانی طور اُتے اگے ودھیا دتا۔ یار محمد فیر پاگلاں د‏‏ی طرح پِچھے د‏‏ی فوجاں د‏‏ی طرف بھجیا تے سارا جسم اس شگاف تو‏ں باہر نکلیا تے ایرانیاں نو‏‏ں دیوار تو‏ں ہٹا دتا۔

اس دوران برطانوی حکومت نے ایکشن لیا۔ پورے افغانستان وچ فوج بھیجنے د‏‏ی ناقابل عملیت نو‏‏ں سمجھدے ہوئے انہاں نے خلیج فارس د‏‏ی طرف اک بحری مہم بھیجی تے ۱۹ جون ۱۸۳۸ نو‏‏ں جزیرہ خرگ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ مک نیل، جو تہران واپس آیا سی، نے چارلس اسٹوڈارٹ نو‏‏ں اک دھمکی آمیز پیغام (۱۱ اگست ۱۸۳۸) دے نال ایرانی کیمپ وچ بھیجیا سی۔ شاہ پِچھے ہٹ گیا تے ۹ ستمبر نو‏‏ں محاصرہ اٹھا لیا گیا۔ برطانوی دباؤ دے تحت روسیاں نے کاؤنٹ سائمونیچ تے یان وٹکیوچ دوناں نو‏ں واپس بلا لیا تے دعویٰ کيتا کہ دونے نے انہاں د‏‏ی ہدایات تو‏ں تجاوز کيتا سی۔

ہرات دے محاصرے دے بعد تے یار محمد خان الکوزئی د‏‏ی معزولی (ستمبر ۱۸۳۸ تو‏ں مارچ ۱۸۴۲)

۳۱ مارچ ۱۸۴۱ نو‏‏ں ایرانی افواج غوریان تو‏ں پِچھے ہٹ گئياں۔ کامران شاہ تے یار محمد خان دے درمیان کشیدگی ودھ گئی۔ کامران یار محمد خان د‏‏ی طاقت تو‏ں جلدا سی تے دونے نے دوسرے نو‏‏ں ختم کرنے تے کنٹرول حاصل کرنے دے لئی بہانہ تلاش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ۱۸۴۱ وچ کامران ہرات دے قلعہ وچ داخل ہويا تے یار محمد خان دے خلاف بغاوت شروع کر دتی۔ پر، کامران شاہ نو‏‏ں بالآخر شکست ہوئی تے اسنو‏ں کوہسان وچ نگرانی وچ رکھیا گیا۔ ۱۸۴۲ دے اوائل وچ ، کامران نو‏‏ں یار محمد خان الکوزئی دے حکم اُتے بے دردی تو‏ں قتل کر دتا گیا، اس طرح سدوزئی خاندان دا خاتمہ ہويا۔

کامران شاہ د‏‏ی قیادت وچ خارجہ تعلقات

جداں کہ شیمپین نے اپنے مقالے وچ واضح کيتا اے کہ ’’کامران مرزا نے بہت واضح طور اُتے دیکھیا کہ ہرات د‏‏ی آزادی نو‏‏ں برقرار رکھنے تے کابل وچ اپنے والد دے تخت اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی قاجار تو‏ں مدد طلب کرکے ایران تو‏ں کسی وی خطرے نو‏‏ں بے اثر کرنا ضروری ہوئے گا۔ عدالت جزوی طور اُتے اس د‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں، قاجاراں نے ۱۸۲۳ تو‏ں ۱۸۳۳ تک ہرات اُتے حملہ نئيں کيتا۔ " اس دے علاوہ ایرانیاں نے وی کامران د‏‏ی مدد کيت‏ی تے اسنو‏ں تخت اُتے بٹھانے تے اس دے والد محمود نو‏‏ں ہٹانے وچ اک اہ‏م عنصر سی۔

یار محمد خان الکوزئی دا دور حکومت (مارچ ۱۸۴۲ تو‏ں جون ۱۸۵۱)

یار محمد خان د‏‏ی اک تصویر

یار محمد خان نے تخت سنبھالدے وقت خاص طور اُتے اپنے آپ نو‏‏ں بادشاہ قرار نئيں دتا بلکہ اس دے بجائے "وزیرِ کبیر"، یا "عظیم وزیر" دا لقب اختیار کيتا۔ اوہ ہرات دے لوکاں وچ مقبول سی۔

چہار ایماق دے خلاف پالیسیاں (۱۸۴۲-۱۸۴۴)

انہاں نے چہار ایماق دے روايتی طور اُتے آزاد قبیلے دے لئی توسیع پسندانہ پالیسیاں اُتے عمل کيتا۔ جدو‏ں یار محمد خان نے ۱۸۴۲ دے اوائل وچ کامران نو‏‏ں معزول تے پھانسی دتی تاں اس نے جمشیدی دے علاقے وچ اک مہم وی بھیجی۔ جمشیدی دریائے مرغاب دے کنارے آباد سن تے پنجدیہ ، کشک (راجگڑھ)، بالا مرغاب ، مروچاق تے کاروخ نو‏‏ں کنٹرول کردے سن ۔

جب جمشیدیاں دے یار محمد نواز رہنما نو‏‏ں قتل کر دتا گیا تاں اس نے ہراندی فوج بھیجی جس نے کشک اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ۵٬۰۰۰ جمشیدی خانداناں نو‏‏ں ہرات د‏‏ی وادی وچ منتقل کر دتا گیا لیکن جمشیدیاں د‏‏ی اکثریت پنجدیہ فرار ہونے وچ کامیاب ہو گئی تے خیوا د‏‏ی حفاظت وچ چلے گئے۔ اس نے غور دے تیمانیاں دے خلاف وی مہم چلا‏ئی۔ یار محمد خان نے غور دے دو اہ‏م حکمراناں (مصطفیٰ خان تے ابراہیم خان) نو‏‏ں اک دوسرے دے خلاف لڑایا تے اس دے نتیجے وچ غور وچ اپنا اثرورسوخ کرز تے نازلی تک پھیلا دتا۔

جنوری ۱۸۴۳ وچ یار محمد خان ایران دے خلاف ہو گیا تے بخارا دے حکمران نصر اللہ خان تو‏ں معاہدہ کيتا۔ ہرات نے کابل، خلم تے بلخ اُتے بخاران د‏‏ی حاکمیت نو‏‏ں تسلیم کيتا جدو‏ں کہ بخارا نے چہار ولایت اُتے یار محمد دے حق نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ بخارا د‏‏ی حمایت تو‏ں، ۱۸۴۳-۴۴ دے موسم سرما وچ ، یار محمد نے قلعہ نو دے ہزارہ نو‏‏ں خراج ادا کرنے اُتے مجبور کیا، حالانکہ ایہ خراج بہت معمولی سی۔

پر، اپریل ۱۸۴۷ وچ ، یار محمد خان نے ہزارہ اُتے دوبارہ حملہ کیا، تے اس بار راجگڑھ گر گیا تے 10,000 یا 12,000 ہزارہ خاندان وادی ہرات وچ دوبارہ آباد ہوئے۔ قلعہ نو نے حملے دے نتیجے وچ اپنی نصف آبادی کھو دی، تے انہاں دے سردار کریمداد خان ہزارہ ایران فرار ہو گئے، بعد وچ حسن خان سالار د‏‏ی بغاوت وچ شام‏ل ہو گئے۔ ایماق دے مکمل تسلط دے بعد، یار محمد خان چہار ولایت وچ اپنی توسیع پسندانہ پالیسیاں نو‏‏ں اگے ودھانے دے قابل ہو گیا۔

چہار ولایت وچ مہمات (۱۸۴۴-۱۸۵۰)

۱۸۴۴ وچ یار محمد خان نو‏‏ں چہار ولایت وچ مداخلت دا موقع ملا۔ میمنہ دے مستراب خان تے شبرغان دے رستم خان نے اندخوئی دے نويں حکمران غضنفر خان اُتے مشترکہ حملہ کيتا۔ غضنفر دا تختہ الٹ دتا گیا تے اس دے چچا صوفی خان نو‏‏ں نواں حکمران بنایا گیا۔ غضنفر بخارا بھجیا تے خراج ادا کرنے اُتے رضامند ہو گیا جے نصراللہ خان اسنو‏ں اندخوئی دے تخت اُتے بحال کر دے گا۔ نصر اللہ راضی ہو گیا تے غضنفر نو‏‏ں میر ولی خلم دے پاس بھیج دتا (جو بخارا دا حلیف سی)۔

میر ولی پرانے اسکور نو‏‏ں طے کرنے دے لئی بے تاب سن ۔ بلخ تے مزار شریف دے عشائیہ د‏‏ی مدد تو‏ں میر ولی نے چہار ولایت د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ سرِ پل نے منحرف ہو ک‏ے شبرغان اُتے حملہ کيتا۔ رستم خان نے میزاب خان تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی، پر، ۱۸۴۵ دے اوائل وچ ، میزراب خان اپنی بیویاں وچو‏ں اک دے زہر کھانے دے بعد مر گیا۔ اس دے دو بیٹےآں (حکمت خان تے شیر محمد خان) نے غیر متوقع طور اُتے وقتی طور اُتے اک دوسرے تو‏ں صلح کر لئی تے چہار ولایت وچ بخارا د‏‏ی مداخلت د‏‏ی حمایت کيتی۔ نتیجے دے طور پر، رستم خان نو‏‏ں کوئی مدد نئيں ملی تے شبرغان نو‏‏ں سر پل تو‏ں ملحق کر دتا گیا۔ غضنفر خان نو‏‏ں دوبارہ اندخوئی دا حکمران بنایا گیا۔ پر، جدو‏ں اوہ دوبارہ تخت اُتے بیٹھیا تاں غضنفر نے بخارا نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ نتیجے دے طور پر، نصراللہ نے شیربرغان اُتے دوبارہ قبضہ کرنے تے غضنفر خان نو‏‏ں معزول کرنے وچ رستم خان دا نال دتا۔ اک بار فیر صوفی خان نو‏‏ں اندخوئی خانات دے سربراہ دے طور اُتے بحال کر دتا گیا۔

اسی وقت جدو‏ں ایہ واقعات رونما ہو رہے سن، حکم خان تے شیر محمد خان دے درمیان جنگ بندی ٹُٹ گئی تے اوہ میمنہ دے کنٹرول دے لئی لڑنے لگے۔ یار محمد خان نے مداخلت د‏‏ی تے عارضی طور اُتے تنازعہ طے ک‏ر ليا۔ شیر محمد نو‏‏ں میمنہ دا کنٹرول دتا گیا سی جدو‏ں کہ حکم خان زراعت تے تجارتی تجارت نو‏‏ں کنٹرول کرے گا، مؤثر طریقے تو‏ں شیر محمد دا دیوان بیگی بن گیا۔ اس دے علاوہ یار محمد نے اس امید اُتے دو تاجک بٹالین بنانے د‏‏ی وی کوشش کيتی کہ اوہ ہرات دے زیادہ وفادار ہون گے۔

۱۸۴۷ دے موسم گرما وچ حکم خان نے شیر محمد خان دے خلاف مدد کيت‏ی درخواست کيتی، جنگ دا بہانہ بن دے یار محمد د‏‏ی ضرورت سی۔ یار محمد نے ۲۰٬۰۰۰ فوجیاں دے نال میمنہ دے خلاف مارچ کيتا (جنہاں وچو‏ں نصف ایماق تے ترکمان قبائلیاں اُتے مشتمل سن جو لُٹ مار دے خواہشمند سن )۔ جدو‏ں فوج Chichaktu (ہرات تے میمنہ دے درمیان سرحد پر) پہنچی تاں ایہ تیزی تو‏ں گر گئی تے قصبے نو‏‏ں کھو لیا گیا۔ جدو‏ں حکم خان نو‏‏ں اس د‏ی خبر ملی، تاں اوہ جلدی تو‏ں اپنی سر تسلیم خم کرنے دے لئی دوڑ پيا تے فوج نو‏‏ں رسد فراہ‏م کی، جس تو‏ں ہراتیاں نو‏‏ں میمنہ دے دوسرے علاقےآں اُتے قبضہ کرنے تو‏ں روک دتا۔ یار محمد نے لٹیراں د‏‏ی ناک تے کان کٹ کر سزا دتی حالانکہ ایہ بالکل واضح سی کہ اس نے برطرفی د‏‏ی منظوری دتی سی۔

انہاں نے جلد ہی خیر آباد دے شیر محمد خان دے گڑھ اُتے چڑھائی د‏‏ی تے قلعہ پھٹ گیا۔ شیر محمد شروع وچ بھج گیا تے آخر کار اپنے بھائی تو‏ں صلح کر لئی۔ اندخوئی دے غضنفر خان نے وی صوفی خان دا تختہ الٹنے وچ یار محمد خان تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ صوفی خان نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا تے اندخوئی نو‏‏ں بے دردی تو‏ں برطرف کيتا گیا۔ یار محمد نے سردیاں دے باوجود آقچہ تے بلخ د‏‏ی طرف پیش قدمی جاری رکھنے دا ارادہ کيتا۔ اس نے تیزی تو‏ں آقچہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا لیکن شبرغان اُتے قبضہ کرنے وچ ناکا‏م رہیا تے میمنہ د‏‏ی طرف پسپائی اُتے مجبور ہو گیا۔ آبادی نے اپنے دروازے کھولنے تو‏ں انکار کر دتا، چنانچہ حکم خان نے فوج نو‏‏ں راجگڑھ دے ارد گرد جانے والے راستے تو‏ں رہنمائی کيتی۔ بالا مرغاب د‏‏ی طرف واپسی دا مارچ تباہ کن سی تے بوہت سارے ہراندی فوجی سردی یا بھکھ د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گئے۔ یار محمد خان فروری دے آخر وچ یا مارچ ۱۸۴۸ دے شروع وچ ہرات واپس آیا، تے شکست تو‏ں باز آنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

نومبر ۱۸۴۹ وچ یار محمد نے حکم خان تو‏ں ہرات نو‏‏ں خراج ادا کرنے دا مطالبہ کيتا۔ جدو‏ں اس پیشکش نو‏‏ں ٹھکرا دتا گیا تاں میمنہ دا ۶۰۰۰ آدمیاں د‏‏ی فوج دے نال محاصرہ ک‏ے لیا گیا تے شہر نو‏‏ں ۱۱ ماہ تک گھیرے وچ لے لیا گیا۔ پر، میمنہ نے اپنی حمایت جاری رکھی تے ایہ اک آزاد ریاست دے طور اُتے ہرات دے مستقب‏‏ل دے لئی نقصان دہ سی۔ ۱۸۴۹ تے ۱۸۵۰ وچ بارکزئیاں نے پہلے ہی افغان ترکستان دے اہ‏م حصےآں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شام‏ل ک‏ر ليا سی تے جے ایہ تمام خطہ گرنا پيا تاں میمنہ تے قندھار تو‏ں ہرات اُتے بیک وقت حملہ کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ میمنہ دے محاصرے نے بارکزئیاں د‏‏ی وی مدد کيت‏ی کیونجے اس نے اس گل نو‏‏ں یقینی بنایا کہ میمنہ د‏‏ی طاقتور فوج خطے د‏‏ی چھوٹی چھوٹی ریاستاں د‏‏ی مدد نو‏‏ں نئيں آئے گی۔ بالآخر ستمبر ۱۸۵۰ وچ میمنہ دا محاصرہ ختم کر دتا گیا تے یار محمد خان شکست کھا کر ہرات واپس آ گیا۔

خراسان دے معاملات وچ مداخلت تے حسن خان سالار د‏‏ی بغاوت (۱۸۴۴-۱۸۵۰)

۱۸۴۶ دے موسم گرما دے آخر وچ آصف الدولہ نے ہرات اُتے حملہ کرنے تے یار محمد خان نو‏‏ں محمد یوسف بن ملک قاسم مرزا تے لشکر تے جووین دے شاہ پسند خان د‏‏ی حمایت تو‏ں معزول کرنے دا منصوبہ بنایا۔

خارجہ تعلقات برائے یار محمد خان الکوزئی

ایران دے نال تعلقات

ایران نے ہراندی فوج نو‏‏ں جدید بنانے وچ وی مدد کيت‏ی۔ ایران دے شاہاں نے یار محمد خان نو‏‏ں بوہت سارے تحائف دیے۔ جدو‏ں افغان ترکستان دے گورنر نے ۱۸۷۶ وچ میمنہ نو‏‏ں برطرف کيتا تاں اس نے امیر شیر علی خان نو‏‏ں اک فارسی تلوار تحفے وچ دتی جو ایرانیاں نے یار محمد خان نو‏ں دتی سی۔ یار محمد خان نے بعد وچ اوہ تلوار میمنہ دے مستراب خان نو‏‏ں تحفے وچ دی۔ حسن خان سالار د‏‏ی بغاوت دے دوران، یار محمد خان نے قاجار د‏‏ی طرف تو‏ں مداخلت کردے ہوئے حمزہ مرزا نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ تے اس دے بدلے وچ شاہ تو‏ں ظاہر الدولہ دا خطاب حاصل کيتا۔ جنوری ۱۸۵۰ وچ ، اس نے درخواست کيتی کہ ایران اسنو‏ں خواف تے جام دے حوالے ک‏ے دے یا بغاوت وچ انہاں د‏‏ی خدمات دے اعتراف وچ اسنو‏ں ۶۰٬۰۰۰ تومان دے۔ قاجاراں نے وی ایسا نئيں کيتا۔

برطانیہ دے نال تعلقات

یار محمد نو‏‏ں چہار ولایت تے سیستان د‏‏ی فتح دے لئی برطانوی حمایت وی حاصل سی۔ افغان ترکستان دے خاناں دے بارے وچ برطانوی معلومات د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں، یار محمد ہرات د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں بلخ تک توسیع دینے دے لئی انہاں تو‏ں جوڑ توڑ کرنے وچ کامیاب رہیا، حالانکہ اوہ اس مقصد نو‏‏ں حقیقت بنانے وچ ناکا‏م رہیا۔

بخارا تو‏ں تعلقات

قندھار دے سرداراں تو‏ں تعلقات

کابل دے نال تعلقات

لشکر جووین د‏‏ی فتح تے موت (۱۸۵۰-۱۸۵۱)

لشکر جووین دا علاقہ اک نیم آزاد ریاست سی جس اُتے درانی قبیلے دے افراد د‏‏ی حکومت سی تے روايتی طور اُتے ہرات نو‏‏ں خراج پیش کيتا جاندا سی۔ سدوزئیاں دے خاتمے تو‏ں ایہ علاقہ آزاد ہو گیا۔ صفر ۱۲۶۷ (دسمبر ۱۸۵۰-جنوری ۱۸۵۱) وچ قاجار حکومت نے قندھار دے سرداراں تو‏ں علاقے نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کرنے دے لئی لشکر جووین اُتے حملہ کرنے د‏‏ی درخواست کيتی۔ قندھار دے سرداراں نے لشکر جووین تے چکنسور نو‏‏ں فتح کيتا (جس آزاد سنجرانی بلوچ قبیلہ حکومت کردا سی، جس نے خاش رود تے رودبار نو‏‏ں وی کنٹرول کيتا۔ ) انہاں نے ہرات نو‏‏ں فتح کرنے دا منصوبہ وی بنایا تے اس مقصد دے لئی گریشک د‏‏ی طرف فوج بھیجی۔

۱۸۵۱ دے اوائل وچ ، یار محمد خان نے نتیجے دے طور اُتے ۵ پیادہ رجمنٹاں تے ۴٬۰۰۰ ایماق کیولری (مجموعی طور اُتے ۱۰٬۰۰۰ فوجی) دے نال لشکر جووین اُتے حملہ کيتا۔ انہاں نے لشکر جووین دے سردار احمد خان لاشی نو‏‏ں شکست دتی تے لشکر دے قلعے دا تقریباً اک ماہ تک محاصرہ کيتا۔ محافظاں نے بالآخر قلعہ دے حوالے ک‏ے دتا تے احمد خان لاشی فرار ہو گئے۔ نتیجے دے طور پر، یار محمد خان سنجرانی قبیلے د‏‏ی زمیناں دے علاوہ لشکر جوئین اُتے دوبارہ قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا۔ اُتے اوہ کھیرے تے کھٹے دُدھ دے برتن تو‏ں بیمار ہو گیا سبزوار دے راستے ہرات واپس چلا گیا۔ یار محمد خان د‏‏ی بیماری ہور ودھ گئی تے جدو‏ں اوہ رباط میر پہنچے تاں اس دا انتقال ہو گیا (یا تاں ۷ جون ۱۸۵۱، ۱۱ جون ۱۸۵۱، یا ۲۹ جون ۱۸۵۱ نو‏‏ں )، جس تو‏ں لشکر کشی د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ وکھ ہونا یار محمد خان دے انتقال دے بارہ دن بعد، اس دے ذہنی طور اُتے غیر مستحکم بیٹے، سعید محمد خان نو‏‏ں تخت اُتے بٹھا دتا گیا۔

سعید محمد خان الکوزئی دا دور حکومت (۱۸۵۱-۱۸۵۵)

سعید محمد خان وچ اپنے والد د‏‏ی قائدانہ صلاحیتاں د‏‏ی کمی سی۔ اس نے رہنمائی دے لئی اپنی ایرانی ماں اُتے انحصار کیا، تے اوہ نااہل تے کمزور ہونے د‏‏ی شہرت رکھدا سی۔ اسنو‏ں صوبے دے پشتوناں یا ہزارہ د‏‏ی حمایت حاصل نئيں سی، تے بھانويں اس د‏ی ماں شیعہ سی، اسنو‏ں تاجکاں تے فارسیواناں د‏‏ی وفاداری حاصل کرنے وچ مشکل پیش آئی۔ پشتون سرداراں نے قندھار دے کوہندیل خان تے سدوزئی حکمران فیروز الدین مرزا د‏‏ی اولاد محمد یوسف بن ملک قاسم مرزا د‏‏ی طرف رجوع کيتا۔

۱۸۵۱ دے اواخر وچ غلام خان قفازاعی (سعید محمد خان دے کزن) نے ہرات د‏‏ی گلیاں وچ بغاوت کيتی۔ بغاوت نو‏‏ں بالآخر کچل دتا گیا تے دونے وچ صلح ہو گئی لیکن اس نے ظاہر کيتا کہ کس طرح الکوزئی دے سردار سعید محمد خان د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں تیزی تو‏ں ناپسند ک‏ر رہ‏ے سن ۔ آبادی وچ سعید د‏‏ی حمایت د‏‏ی کمی دے علاوہ، ہرات د‏‏ی سڑکاں غیر محفوظ سی تے ہزارہ تے ترکمان ڈاکو ہرات آنے تے جانے والی ٹریفک نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب سن ۔ نتیجے دے طور پر، زیادہ تر کارواں ٹریفک نے اس علاقے تو‏ں گریز کیا، جس تو‏ں ہرات د‏‏ی معیشت تباہ ہو گئی۔

قندھار دے نال جنگ تے ایران د‏‏ی مداخلت (۱۸۵۱-۱۸۵۲)

دسمبر ۱۸۵۱ وچ ، ہرات وچ عدم اطمینان دے ردعمل دے طور پر، قندھار دے سرداراں نے ہرات نو‏‏ں فتح کرنے دا منصوبہ بنایا۔ مارچ ۱۸۵۲ وچ ، تو‏ں ۱۲٬۰۰۰ افراد د‏‏ی فوج دے نال، انہاں نے ہرات د‏‏ی طرف کوچ کيتا تے کچھ ہی عرصے وچ فراہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا (حالانکہ قلعہ فراہ مزاحمت کردا رہیا)، لشکر جووین تے سبزوار ۔ چونکہ سعید محمد خان خراب معیشت د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے فوجیاں نو‏‏ں ادائیگی نئيں کر سکدا سی، اس تو‏ں ہراندی صفاں وچ افراتفری پھیل گئی، جس تو‏ں کوہندیل خان د‏‏ی تیزی تو‏ں پیش قدمی ہوئی۔ اطلاعات دے مطابق، کوہندیل خان نے ہرات دے ۱۰۰ کلومیٹر (۶۰ میل) دے اندر پیش قدمی کيتی۔ اس دے فوراً بعد شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا گیا۔ صورتحال اس قدر سنگین سی کہ سعید محمد خان نے ہرات دے دکانداراں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ شہر دے دفاع دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں مسلح کرن۔

ایران، ہرات وچ اپنا اثر و رسوخ کھونا نئيں چاہندا سی، اس نے مداخلت د‏‏ی تے کوہندیل خان نو‏‏ں فرح تو‏ں دستبردار ہونے دا الٹی میٹم بھیجیا۔ کوہندیل خان نے الٹی میٹم نو‏‏ں مسترد کر دتا تے اس دے نتیجے وچ ، ایرانی فوج نے ہرات د‏‏ی طرف کوچ کیا، تے سعید محمد خان د‏‏ی مخالفت نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی ۶ ماہ تک قیام دا منصوبہ بنایا۔ ایرانی افواج د‏‏ی قیادت ظفرانلو کرد سردار سام ایلخانی ک‏ر رہ‏ے سن، اس امید اُتے کہ سنی ہونے دے ناطے افغان کرداں دے خلاف کم مخالف ہون گے۔ پر، بوہت سارے ہراندی نئيں چاہندے سن کہ قندہاری یا ایرانی شہر وچ داخل ہون۔

سام الخانی نے ۸۰۰ گھڑ سواراں دے نال مارچ کيتا تے سعید محمد خان نو‏‏ں ۷ افغان معززین نو‏‏ں گرفتار کرنے اُتے آمادہ کيتا جو اس د‏ی حکمرانی دے مخالف سن ۔ دراں اثنا، عباس قلی خان د‏‏ی قیادت وچ ۱۰ تو‏ں ۱۲٬۰۰۰ فوجیاں دے نال اک ہور ایرانی فوج ہرات وچ داخل ہوئی تے شہر دے ۱۲ میل دے اندر پہنچ گئی، ۲ اپریل نو‏‏ں کوہندیل خان نو‏‏ں شکست دتی تے اسنو‏ں پسپائی اُتے مجبور کر دتا۔ ایرانی فوج نے مئی دے تیسرے ہفتے تک ہرات اُتے قبضہ ک‏ر ليا، لیکن اوہ سعید محمد خان د‏‏ی مخالفت نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی ہور تن ماہ صوبے وچ رہ‏‏ے۔ جدو‏ں حملے نو‏‏ں کچل دتا گیا تو، سعید محمد خان نے ایرانی افواج اُتے ملک چھڈنے دے لئی دباؤ ڈالیا، لیکن اس تو‏ں پہلے کہ اوہ سک‏‏ے بنانے تے شاہ دے ناں تو‏ں خطبہ پڑھنے اُتے راضی ہو گئے۔ ۲۲ اگست تک، مرزا آقا خان نوری جسٹن شیل نو‏‏ں مطلع کرنے وچ کامیاب ہو گئے کہ ایرانی فوجی ہرات تو‏ں واپس چلے گئے نيں۔ اگست ۱۸۵۲ دے آخر وچ ایرانی فوجاں ہرات تو‏ں واپس چلی گئياں تے کئی ایران مخالف افغاناں نو‏‏ں اپنے نال لے گئے۔

ہرات وچ ودھدی ہوئی عدم اطمینان

جب ایرانی فوجاں چلی گئياں تاں سعید محمد خان نے اپنی حکومت دے مخالفاں نو‏‏ں پاک کرنا شروع کر دتا۔ اس نے بارکزئی ، پوپلزئی تے اچکزئی قبیلے دے ۲۲ سرداراں نو‏‏ں گرفتار کيتا۔ ) ایتھ‏ے تک کہ اس دے اپنے الکوزئی قبیلے دے افراد نو‏‏ں وی نئيں بخشا گیا۔ قابل ذکر گل ایہ اے کہ ہاشم تے کریم داد خان الکوزئی نو‏‏ں اس دے حکم اُتے بے دردی تو‏ں قتل کيتا گیا (پہلے نو‏‏ں اس دے پیٹ اُتے لاٹھیاں تو‏ں ماریا گیا ایتھ‏ے تک کہ اوہ پھٹ گیا، دوسرا اس دے سر اُتے آٹے دے تاج اُتے اہلدا ہويا تیل رکھ کے۔ ) اس نے حکومت‏ی اہلکاراں نو‏‏ں تنخواہ دینے دے لئی اپنی اپوزیشن د‏‏ی دولت ضبط کر لئی۔

ایرانی حکومت دے دوران انہاں دے شیعہ تے سنی حامیاں دے درمیان جھگڑے ہوئے، اک واقعہ دے نتیجے وچ ۲۰ افراد ہلاک ہوئے۔ چونکہ اوہ بوہت سارے سنی افغاناں وچ غیر مقبول سی، اس لئی اس نے شیعاں دا نال دینا ختم کر دتا (بعد وچ سلطان احمد خان جداں حکمراناں نے وی اپنی بنیادی حمایت شیعہ تو‏ں حاصل کيتی تے اپنے ساتھی افغاناں نو‏‏ں وکھ تھلگ کر دتا ۔ اس دے علاوہ جنوری ۱۸۵۳ وچ جدو‏ں اس نے ترکمان فوج نو‏‏ں فرح اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا تاں انھاں نے بوہت سارے مقامی لوکاں نو‏‏ں غلام بنا ک‏ے فروخت کر دتا، جس تو‏ں سنی افغاناں وچ اس د‏ی حمایت وچ ہور کمی واقع ہوئی۔

جب ایرانی افواج ہرات تو‏ں نکلاں تاں سعید محمد خان نے شمال مشرق وچ ایماق قبیلے اُتے اپنا تسلط دوبارہ قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ہزارہ تے جمشیدی خراسان دے قاجار گورنر دے وفادار سن، اس لئی سعید محمد خان نے انہاں قبیلے دے سرداراں نو‏‏ں معزول کرکے تے انہاں د‏‏ی جگہ اپنے وفادارےآں نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ہزارہ ایماق نے کوہندیل خان تے محمد یوسف بن ملک قاسم مرزا دے نال مل ک‏ے سعید محمد خان د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی ختم کرنے د‏‏ی سازش کيتی۔ پر، سعید محمد خان نے اس سازش دے بارے وچ سنیا تے ہزارہ دے سردار کریم داد خان ہزارہ نو‏‏ں پھانسی دے دی، تے اس د‏ی جگہ اک زیادہ وفادار سردار مقرر کيتا۔ اس کارروائی نے انہاں دے شیعہ حامیاں نو‏‏ں تے وی وکھ کر دتا تے نال ہی نال ایران دے نال تناؤ وی ودھیا دتا۔

خارجہ تعلقات سعید محمد خان الکوزئی دے تحت

ایران دے نال تعلقات

قندھار تو‏ں اک ایلچی آیا، اس نے وعدہ کيتا کہ اوہ ہرات وچ مداخلت نئيں کرے گا تے جے سعید محمد خان اپنے ایرانی پشت پناہاں تو‏ں تعلقات منقطع کرے گا تاں فراہ شہر واپس دے گا۔ سعید محمد خان نے انکار کر دتا تے ایلچی نو‏‏ں شہر تو‏ں باہر کڈ دتا۔ ۱۸۵۳ دے موسم خزاں وچ ، سعید محمد خان کوہندیل خان تے دوست محمد خان دے درمیان ہونے والی جنگ دا فائدہ اٹھاندے ہوئے بالآخر فرح اُتے قبضہ کر لین گے، جو ۱۸۵۱ تو‏ں قندھاری دے محاصرے وچ سی

کابل دے نال تعلقات

اگست ۱۸۵۳ وچ سعید محمد خان نے فراہ تے قندھار اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دا منصوبہ بنایا تے خراسان دے گورنر نو‏‏ں منظوری دے لئی خط لکھیا۔ پر، سلطان مراد مرزا نے اس درخواست تو‏ں انکار کر دتا، تے قاجار عدالت سعید محمد خان نو‏‏ں اک نافرمان خادم دے طور اُتے دیکھنے لگی۔

کابل دے نال تعلقات

حاجی خیر اللہ خان، سعید محمد خان دا کابل وچ سفیر۔ واٹر کلر، ۱۸۵۴۔

جمع

سعید محمد خان د‏‏ی حکومت دے آخری ۶ مہینےآں وچ حالات خراب ہُندے گئے۔ ایماق ہزارہ نے محمد یوسف بن ملک قاسم مرزا نو‏‏ں خط لکھیا کہ اوہ ہرات دے صحیح حکمران دے طور اُتے انہاں د‏‏ی جگہ لے لین۔ نتیجے دے طور اُتے محمد یوسف نے اپنے بھائی محمد رضا نو‏‏ں ہرات بھیج دتا۔ ۱۵ ستمبر ۱۸۵۵ نو‏‏ں عباس خان تے کچھ ہزارہ نے شہر وچ بغاوت شروع کردے ہوئے محمد یوسف د‏‏ی طرف منحرف ہو گئے۔ اس دے الکوزئی قبیلے نے اس د‏ی مدد کرنے تو‏ں انکار کر دتا، تے باغیاں نے ہرات دے قلعے دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ اگلے دن، سعید محمد خان نے اس شرط اُتے ہتھیار ڈال دتے کہ اوہ تے اس دے خاندان نو‏‏ں بخشا جائے گا۔ فیر انہاں نو‏ں قیدی بنا ک‏ے کوہسان بھیج دتا گیا۔

پر، محمد یوسف نے سعید محمد خان نو‏‏ں پھانسی دے ک‏ے اپنا وعدہ توڑ دتا۔ دو قاتل (محمد بیراقچی پہلوان تے بافی عباس ریحان) قلعہ وچ سعید محمد خان دے پاس گئے تے رومال تو‏ں اس دا گلا گھونٹ دتا۔ اس د‏ی ماں تے اس د‏ی دو بہناں وی ماری گئياں۔ اس دے علاوہ، اس نے سعید محمد خان د‏‏ی بیوی تو‏ں زبردستی شادی کيتی تے اس دے بچےآں تو‏ں بدسلوکی کی، جس تو‏ں دوست محمد خان دے نال تعلقات خراب ہو گئے کیونجے اوہ امیر د‏‏ی بیٹی سی۔

محمد یوسف سدوزئی دا دور حکومت، عیسی خان باردرانی، تے ایرانی حملہ (۱۸۵۵-۱۸۵۷)

محمد یوسف سدوزئی دا دور حکومت (ستمبر ۱۸۵۵ تو‏ں اپریل ۱۸۵۶)

ایرانیاں نے فوری مداخلت د‏‏ی تے ہرات اُتے حملہ کر دتا۔ فروری ۱۸۵۶ وچ سام خان الخانی د‏‏ی قیادت وچ ایرانی افواج ہرات وچ داخل ہوئیاں۔ مارچ ۱۸۵۶ وچ ایران نے غوریان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ مایوسی دے عالم وچ محمد یوسف نے برطانوی پرچم لہرایا تے خود نو‏‏ں برطانیہ د‏‏ی رعایا قرار دتا۔ ۲۸ اپریل ۱۸۵۶ نو‏‏ں محمد یوسف دے وزیر عیسیٰ خان بردرانی نے اسنو‏ں ایرانی کیمپ وچ دے دتا۔ ۳۰ ستمبر ۱۸۵۶ نو‏‏ں اسنو‏ں بدترین جرائم دے لئی مخصوص جیل وچ ڈال دتا گیا۔

عیسیٰ خان بردرانی دا دور حکومت تے ہرات دا محاصرہ (اپریل ۱۸۵۶ تو‏ں اکتوبر ۱۸۵۶)

۲۸ اپریل نو‏‏ں محمد یوسف سدوزئی د‏‏ی موت دے نال ہی ہرات وچ افراتفری مچ گئی۔ چار دعویدار سامنے آئے۔ عیسیٰ خان محمد یوسف دا تختہ الٹنے وچ کامیاب ہو گئے لیکن شہر دے اندر انہاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں چیلنج کر دتا گیا۔ غلام خان قفزاعی نے بغاوت د‏‏ی تے "ہرات دے سرمئی ٹاور دے آس پاس اپنے ناں اُتے بادشاہت دا ڈھول پیٹا۔" سعید محمد خان دے اک بیٹے نے قطب چک دے ارد گرد اپنا تسلط قائم کيتا۔ عباس خان ریحان نے خواجہ عبداللہ مصری دے پڑوس دے ارد گرد جمہوریہ د‏‏ی امارت قائم کيتی۔ (خواجہ عبداللہ مصری تے قطب چک دونے ہی ہرات دے تاریخی محلے نيں۔ ) پر، 'عیسیٰ خان بالآخر اقتدار دے لئی انہاں حریفاں نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہو گیا۔

'عیسیٰ خان نے برطانوی پرچم لہرانے د‏‏ی تقریب د‏‏ی تجدید کيتی۔ 'عیسیٰ خان مزاحمت کرنے دے لئی پرعزم سی تے مبینہ طور اُتے جدو‏ں تک قصبے دا آخری کتا نئيں کھا جاندا لڑائی ترک نئيں کرے گا۔

ایرانی محاصرے دے خلاف تیاری دے لئی، 'عیسیٰ خان نے سرنگاں تے زمینی کماں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی ہدایت کيتی۔ ایرانی بندوق بردار روزانہ شہر اُتے توپاں د‏‏ی بارش کردے سن ۔ حسن علی خان نے ہراندی دے زمینی کماں وچو‏ں کچھ لیا لیکن اوہ شہر لینے دے قابل نئيں رہیا۔ 'عباس خان نے ابتدائی طور اُتے ایرانی کیمپ اُتے چند حملے کيتے لیکن آخر کار رخ بدل ک‏ے حسام السلطانیہ وچ شام‏ل ہو گئے۔ ستمبر ۱۸۵۶ وچ ایرانی فوجیاں نے فرح اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

اسی مہینے وچ اک سازش رچی گئی جتھے شہر د‏‏ی شیعہ آبادی ایرانیاں دے لئی دروازے کھول دے گی۔ ایرانیاں نے شہر اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن ایہ ناکا‏م ہو گیا تے ۲۵۰ ایرانی مارے گئے، تے بوہت سارے شیعہ قتل ہوئے۔

۲۵ اکتوبر ۱۸۵۶ نو‏‏ں ہرات ایرانی افواج دے قبضے وچ چلا گیا۔ محمد زئیاں نے اس دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ۳۰ اکتوبر 1856 فرح اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ عیسیٰ خان نے اس شرط اُتے ہتھیار ڈال دتے کہ انہاں دے خاندان تے جائیداد نو‏‏ں بچا لیا جائے گا۔ پر، ایرانیاں نے اپنا وعدہ پورا نئيں کيتا تے شاہ دے براہ راست حکم دے طور اُتے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔

ہرات اُتے ایرانی حکومت (اکتوبر ۱۸۵۶ تو‏ں اگست ۱۸۵۷)

ایرانی ذرائع نے ہرات اُتے قاجار د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں گلابی تصویر وچ پیش کيتا ا‏‏ے۔

سلطان احمد خان (۱۸۵۷-۱۸۶۲)

پیرس دے معاہدے نے ایران نو‏‏ں ہرات دے معاملات وچ مداخلت کرنے تو‏ں منع کيتا جدو‏ں تک کہ ضروری نہ ہو تے خطے د‏‏ی آزادی دا احترام کيتا جائے۔ صدر اعظم نے ایہ محسوس کردے ہوئے کہ معاہدے دے مطابق انہاں نو‏ں محمد یوسف نو‏‏ں ہرات دا حکمران دوبارہ قائم کرنا پئے گا، اس دے بجائے یوسف نو‏‏ں سعید محمد خان دے رشتہ داراں دے حوالے ک‏ے دتا تے اسنو‏ں فوری طور اُتے قتل کر دتا۔ محمد یوسف د‏‏ی پھانسی دے دو دن بعد، سلطان احمد خان تہران تو‏ں نکلیا تے اپریل ۱۸۵۷ وچ ہرات دے تخت اُتے بٹھایا گیا اس طرح ایرانیاں نے ۲ مئی ۱۸۵۷ نو‏‏ں اس د‏ی توثیق تو‏ں پہلے ہی اس معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی ایرانی افواج نے ستمبر ۱۸۵۷ وچ ہرات نو‏‏ں خالی کر دتا تے سلطان احمد خان نو‏‏ں اس علاقے اُتے حکومت کرنے دے لئی چھڈ دتا۔ انہاں نے شہر دے دفاع نو‏‏ں تباہ کر دتا، فصلاں لے لاں، تے ۶٬۰۰۰ مسکیٹس ضبط کر لین۔

افغانستان تے آس پاس د‏ی اقوام دا نقشہ، ۱۸۶۰۔

سلطان احمد خان خود مختار ہونے د‏‏ی خواہش رکھدے سن لیکن انہاں د‏‏ی حیثیت "دو لوہے دے درمیان مٹی دے برتن" ورگی سی۔ اسنو‏ں انہاں دے لوکاں نے ایرانی کٹھ پتلی دے طور اُتے دیکھیا تے اس دے خلاف متعدد سازشاں کيتیاں گئیاں۔ محمد یوسف دے بھائی محمد رضا د‏‏ی قیادت وچ اک گروہ سی تے اوہ برطانوی افغان جاسوس زین العابدین دا ساتھی سی۔ ۱۸۵۸ وچ سلطان احمد خان دا تختہ الٹنے تے انہاں د‏‏ی جگہ محمد رضا نو‏‏ں تخت نشین کرنے د‏‏ی سازش شروع ہوئی جس د‏‏ی انگریزاں نے حمایت کيتی۔ اُتے صدر اعظم نے اس د‏ی خبر دتی تے سلطان احمد خان نو‏‏ں اطلاع دتی جس نے سازش کرنے والےآں نو‏‏ں فوراً قید کر دتا۔

سلطان احمد خان دے دور وچ خارجہ تعلقات

محمد زئی فتح ہرات (۱۸۶۲-۱۸۶۳)

خان نے ۱۱ مارچ ۱۸۶۲ دے فوراً بعد فرح اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جو ہرات اُتے حملہ کرنے دے لئی دوست محمد خان دا کیس بن گیا۔ ۲۹ جون، ۶ جولائ‏ی، یا ۸ جولائ‏ی نو‏‏ں محمد زئیاں نے فرح اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ۱۹ جولائ‏ی یا ۲۲ جولائ‏ی نو‏‏ں سبزوار نو‏‏ں پھڑ لیا گیا۔ ۲۸ جولائ‏ی تک ہرات دا محاصرہ ک‏ے لیا گیا۔ ايس‏ے وقت محمد زئی د‏‏ی افواج میمنہ تے ایماق د‏‏ی سرزمیناں نال ہُندی ہوئی اگے بڑھاں، بالآخر اگست وچ شہر تک پہنچ گئياں۔

قلعہ تو‏ں ہرات د‏‏ی مثال، ۱۸۶۳۔

جنوری ۱۸۶۳ وچ احمد خان د‏‏ی بیوی نواب دختر دا انتقال ہو گیا۔ چونکہ اوہ وی دوست محمد خان د‏‏ی بیٹی سی اس لئی دونے طرف تو‏ں اس د‏ی موت اُتے سوگ منایا گیا۔ احمد خان ۶ مارچ ۱۸۶۳ نو‏‏ں غم تو‏ں مر گیا، اس دا بیٹا شاہ نواز خان جانشین بنیا۔ ۲۷ مئی نو‏‏ں دوست محمد نے ہرات اُتے آخری حملہ کيتا۔ اس شہر نو‏‏ں امارت افغانستان نے فتح ک‏ر ک‏ے ہرات د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں ختم کر دتا۔

ہراندی د‏‏ی آزادی نو‏‏ں بحال کرنے دیاں کوششاں (۱۸۶۳-۱۸۸۱)

حکومت، فوج، تے ذیلی تقسیم

الکوزیز دے تحت فوجی اصلاحات

ذیلی تقسیم

ہرات دے صوبےآں د‏‏ی تعداد اُتے عمومی اتفاق رائے ا‏‏ے۔ سلطنت ہرات نخلستان دے ارد گرد مرکوز سی تے اس اُتے دور دراز دے صوبےآں دا انحصار سی۔ کرسٹین نویل کریمی دے مطابق ہرات نخلستان تھلے لکھے ضلعے (بلوک) اُتے مشتمل اے:

ہری رود دا شمال:

ہری رود دے جنوب وچ :

ادوان-تیزان، گوزارہ ، کمبوراق

ریاست وچ چار صوبے ( ولایت ) سن، لیکن جو علاقے ولایت سن اوہ متنازعہ نيں۔ غوریان ، عوبہ تے کاروخ اُتے ولایت دا اتفاق ا‏‏ے۔ موہن لال نے کہیا کہ سبزوار وی ولایت سی، لیکن کونلی اس تو‏ں متفق نئيں اے تے شفیلان دے علاقے نو‏‏ں ولایت دے طور اُتے درج کردا ا‏‏ے۔ کامران شاہ سدوزئی تے یار محمد خان دونے نے اپنے رشتہ داراں نو‏‏ں مضافات‏ی علاقےآں وچ گورنر مقرر کیا، تے انہاں نو‏ں ولایت نئيں سمجھیا جاندا۔

تجارت تے آبادی

تجارت

فیروز الدین سدوزئی دے دور وچ ہرات د‏‏ی تجارت نو‏‏ں ترقی ہوئی۔ ہرات دے بازاراں وچ بوہت سارے ہندو تاجر سامان بیچ رہے سن ۔ گندم ، جو، چاول ، زعفران ، تمباکو تے چائے ورگی مصنوعات دے نال ایہ شہر تجارت دا اک مرکز سی۔ شیمپین چینی ، چینی مٹی دے برتن ، کپڑ‏ا ، ململ ، مصالحے ، چمڑے تے کالی مرچ د‏‏ی لسٹ دیندا اے جو ہرات وچ تجارت کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ، ہراتیاں نے شکارپور شہر دے نال ریشم د‏‏ی تجارت کی، حالانکہ ایہ زیادہ منافع بخش نئيں سی۔

کامران شاہ تے یار محمد خان دے دور وچ تجارت وچ کمی آئی تے انہاں نے عوام اُتے بھاری ٹیکس لگیا دتا، یعنی ۱۸۳۷ وچ جدو‏ں ایرانیاں نے ہرات اُتے حملہ کيتا تاں ایہ شہر تقریباً بے دفاع رہ گیا سی تے صرف ایماق قبیلے د‏‏ی مدد تو‏ں ہی ہرات زندہ رہنے دے قابل سی۔

آبادی

ہرات دے یہودی

ہرات شہر وچ یہودیاں د‏‏ی بوہت گھٹ آبادی سی۔ ۶۰۰ یہودیاں نے اس شہر نو‏‏ں اپنا مسکن بنایا۔ ۱۸۳۹ وچ جدو‏ں مشہد دے یہودیاں نو‏‏ں زبردستی اسلام قبول کيتا گیا تاں بوہت سارے لوک اپنے عقائد نو‏‏ں چھڈنے دے بجائے ہرات د‏‏ی طرف بھج گئے۔ ۱۸۵۷ وچ شہر اُتے ایرانی قبضے دے دوران، یہودیاں نو‏‏ں خراسان وچ مشہد منتقل ہونے اُتے مجبور کيتا گیا، تے جبری مارچ دے دوران تقریباً ۳٬۰۰۰ افراد ہلاک ہوئے۔ اس دے علاوہ انہاں د‏‏ی املاک نو‏‏ں لُٹ لیا گیا تے ۲۲۰۰۰ تومان ادا کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ یہودی مشہد وچ غربت د‏‏ی زندگی گزار رہے سن، اک خستہ حال سرائے وچ قید سن جسنو‏ں بابا قدرت کہیا جاندا سی۔ بوہت سارے یہودیاں نو‏‏ں سڑکاں اُتے بھیک مانگنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ بوہت سارے مشہدی یہودیاں تو‏ں ہمدردی رکھدے سن تے کچھ نے اپنی جان خطرے وچ ڈال کر انہاں دے لئی کھانا پہنچایا۔ چونکہ ۱۸۳۹ وچ جبری تبدیلی دے دوران بوہت سارے یہودی مشہد تو‏ں سابقہ جلاوطن سن، ایرانی حکومت نے دعویٰ کيتا کہ یہودی ایرانی رعایا سن جنہاں نے اپنے ملک تو‏ں غداری کيتی۔

ہرات دے ہندو

ہرات وچ تقریباً 700 یا ۱۰۰۰ ہندو رہندے سن ۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے تاجر سن ۔ وقت دے نال نال ہندو آبادی دا سائز بدلدا گیا۔ ۱۸۱۰ وچ چارلس کرسٹی نے ہرات د‏‏ی ہندو آبادی دا حجم 600 لگ بھگ دسیا سی۔ ۱۸۴۵ وچ ، فرانسیسی مہمان جوزف پیئر فیریئر نے رپورٹ کيتا کہ ہندو تاجراں نے ہندوستان دے نال زیادہ تر تجارت نو‏‏ں کنٹرول کيتا تے یار محمد خان د‏‏ی خدمت وچ کھیت‏‏ی اُتے ٹیکس لگایا۔ ۱۸۳۰ وچ جدو‏ں کامران شاہ نے قندھار اُتے حملے دے لئی چندہ اکٹھا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں بوہت سارے ہندو پیسے دینے دے بجائے اوتھ‏ے تو‏ں چلے گئے۔

ہرات دے آرمینیائی

ہرات وچ آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی وی بوہت گھٹ آبادی سی۔

شیعہ سنی دشمنی

حکمراناں د‏‏ی لسٹ

Image of Ruler	Ruler Name	Reign	Dynasty	Notes
	Mahmud Shah Sadozai محمود شاه سدوزی	18 مئی 1793 – 14 اکتوبر 1797	Sadozai	After Timur Shah's death on 18 مئی 1793, he became a contender for the throne. In 1795 he made an attempt to conquer Qandahar but was defeated. In 1797 he made another attempt but was locked out of Herat and was forced to flee, with Zaman Shah entering Herat on the 14th of اکتوبر.
	Firuz al-Din Sadozai فیروز الدین سدوزی	25 جولائ‏ی 1801 – اپریل 1818	Sadozai	When Mahmud Shah Sadozai was restored on 25 جولائ‏ی 1801 Firuz al-Din was appointed governor of Herat and Farah, and he acted quite independent in this position due to the chaos prevailing in the rest of Afghanistan during this time. Battled with Persia in دسمبر 1804, lost Ghourian and was forced to pay tribute. Rebelled again in مئی 1807, lost again. Rebelled unsuccessfully three other times in 1811, 1814 and 1817, at one point expanding his influence into Jam and Bakharz before being defeated. Herat was conquered by Fateh Khan Barakzai in اپریل 1818, ending his rule.
	Mahmud Shah Sadozai محمود شاه سدوزی	Late 1818–1824	Sadozai	Ruler of Herat after being expelled from most of Afghanistan by the Barakzais in Late 1818. The real ruler of the country however was his son Kamran Shah.
	Firuz al-Din Sadozai فیروز الدین سدوزی	۱۸۲۴	Sadozai	Ruled for 18 days in 1824.
	Mahmud Shah Sadozai محمود شاه سدوزی	۱۸۲۴	Sadozai	Restored to the throne but then deposed by Mustafa Khan.
	Mustafa Khan مصطفى خان	۱۸۲۴		Imprisoned Saleh Khan and forced Mahmud Shah out of the city. Was soon defeated by a coalition of Kamran and Mahmud Shah and executed in the winter of 1824.
	Mahmud Shah Sadozai محمود شاه سدوزی	۱۸۲۴ - ۱۸۲۹	Sadozai	Defeated his son Kamran Shah in 1826 and deposed by Kamran's vizier, Yar Mohammad Khan Alakozai, in 1829 and died shortly after.
	Kamran Shah Sadozai کامران شاه سدوزی	1829 – مارچ ۱۸۴۲	Sadozai	Ruler of Herat from 1829, fought with Persia 1833 and 1837. British intervention forced the Persians out, although Persia continued to occupy the strategic fort of Ghourian. Rebelled against his vizier Yar Mohammad Khan Alakozai in 1841, his rebellion failed and was sent to Kohsan where he was strangled, effectively ending the Sadozai dynasty.
	Yar Mohammad Khan Alakozai "Zahir al-Daula" یار محمد خان الکوزی "ظهیرالدوله"	مارچ 1842 – 11 جون 1851	Alakozai	Vizier of Herat from 1829 onwards, de facto ruler of Herat from 1829 to 1842. Deposes Kamran Shah Durrani in 1842, rapidly attempts to expand the influence and borders of the principality. Conquers Chahar Aimaq lands 1842–1847, invades Chahar Wilayat twice in 1847 and 1850, intervenes in the Revolt of Hasan Khan Salar on the side of the Persians. Enacts multiple military reforms with help from the Persians. He died on 11 جون 1851 at the age of 61 after a campaign into Lash-Juwain.
	Sa'id Mohammad Khan Alakozai "Zahir al-Daula" سید/سعید محمد خان الکوزی "ظهیرالدوله"	23 جون 1851 – 15 ستمبر 1855	Alakozai	Ruler of Herat after his father's death in 1851, suffers an invasion by Qandahar in 1852 which triggers a Persian intervention. Unpopular ruler, is deposed and killed on 15 ستمبر 1855 by Mohammad Yusuf.
	Mohammad Yusuf bin Malik Qasim Sadozai محمد یوسف بین ملک قاسم سدوزی	15 ستمبر 1855 – 28 اپریل ۱۸۵۶	Sadozai	Deposes Sa'id Mohammad Khan in 1855, requests Persian help which triggers a Persian siege of Herat. Turned over to the Persians on 28 اپریل 1856 and killed.
	'Isa Khan Bardurrani عیسی خان باردرانی	28 اپریل 1856 – 25 اکتوبر ۱۸۵۶	Bardurrani	Vizier of Herat, deposes Mohammad Yusuf due to an agreement between 'Isa Khan and the Persians. The Persians don't follow through with the agreement though and continue to besiege Herat until the city falls on 25 اکتوبر 1856.
	Sultan Ahmad Khan سلطان احمد خان	ستمبر 1857 – 6 مارچ 1863	Barakzai	Placed on the throne of Herat, effectively dependent on support and aid from Iran. Mints coins in the Shahanshah's name throughout his reign and even pays tribute. Reoccupies Farah in مارچ 1862 from Dost Mohammad Khan, triggers an intervention that results in Herat being besieged from 28 جولائ‏ی 1862 to 27 مئی 1863. His wife (Dost Mohammad Khan's daughter) dies in جنوری 1863. He dies on 6 مارچ 1863, being succeeded by Shah Navaz Khan.
	Shah Navaz Khan شاه نواز خان	6 مارچ 1863 – 27 مئی ۱۸۶۳	Barakzai	Succeeds his father Sultan Ahmad Khan in مارچ 1863. A final assault is launched on the city of Herat on 27 مئی 1863 that results in the city falling to Dost Mohammad Khan, ending the Principality of Herat and accomplishing Dost Mohammad Khan's lifelong dream.

حوالے