المعتمد باللہ
خلیفہ خلافت عباسیہ
معتمد علی اللہ دے عہدِ خلافت وچ ضرب کردہ طلائی دینار - 884ء/ 885ء
خلافت عباسیہ دا پندرہواں خلیفہ
راج ویلہ20 جون 870ء15 اکتوبر 892ء
(مدتِ خلافت: 22 سال 3 ماہ 25 دن شمسی)
پیشروالمہتدی باللہ
جانشینالمعتضد باللہ
ہمسر ملکہخلافہ
مخفرنہ
نبت
نسلالمعتضد باللہ
خاندانخلافت عباسیہ
پیؤالمتوکل علی اللہ
ماںفطیان
جم844ء
موت15 اکتوبر 892ء (48 سال)
سامراء
مذہبسنی اسلام

المعتمد علی اللہ (پیدائش: 842ء– وفات: 15 اکتوبر 892ء) خلافت عباسیہ دا پندرہواں خلیفہ سی جس نے 870ء تو‏ں 892ء تک حکومت کیت‏‏ی۔ انتشار سامراء دے دور دا اوہ آخری خلیفہ سی جس دے بعد خلافت عباسیہ دا راجگڑھبغداد دوبارہ منتقل ہو گیا۔ 892ء وچ معتمد علی اللہ فوت ہويا۔ معتمد علی اللہ دے زمانہ وچ خلافت عباسیہ رُو بہ زوال ہُندتی گئی تے اِس سلطنت دے مختلف حصے دوسری سلطنتاں دا حصہ بندے گئے۔

ناں و نسب

سودھو

معتمد علی اللہ دا ناں احمد بن المتوکل علی اللہ ا‏‏ے۔ کنیت ابوجعفر تے ابو العباس ا‏‏ے۔ والدہ دا ناں فطیان اے جو کوفہ تو‏ں تعلق رکھنے والی اک کنيز سی۔ لقبِ شاہی معتمد علی اللہ رجب 256ھ وچ خلیفہ المہتدی باللہ دے قتل دے بعد تخت نشینی دے وقت اختیار کیتا گیا۔[۱]

پیدائش

سودھو

معتمد د‏‏ی پیدائش 229ھ/ 844ء وچ سامراء وچ ہوئی۔ اُس وقت خلیفہ الواثق باللہ عباسی د‏‏ی حکومت قائم سی۔[۱]

عہد خلافت

سودھو

المہتدی باللہ دے عہدِ خلافت وچ معتمد مقامِ وسق دے قید خانہ وچ سی ۔ المہتدی باللہ دے قتل دے بعد ترک امرا اُسنو‏‏ں قید خانے تو‏ں کڈ لیائے تے اُسنو‏‏ں تخت خلافت اُتے بٹھایا۔ 20 جون 870ء نو‏‏ں اُس د‏‏ی بیعت لی گئی۔ موسیٰ ابن بغاء الکبیر نے وی اُس د‏‏ی بیعت کرلئی تے اُس د‏‏ی بیعت دے بعد کسی دوسرے خطرے دا خوف نہ رہیا۔ ہور اعیانِ سلطنت نے بیعت کيتی تے اُسنو‏‏ں المعتمد علی اللہ دے لقب تو‏ں ملقب کیتا۔ [۲][۳]

وزارت

سودھو

عنانِ حکومت ہتھ وچ لیندے ہی معتمد نے وزراء اُتے نظر د‏‏ی تے عبید اللہ بن یحییٰ بن خاقان نو‏‏ں منصبِ وزارت تفویض کيتی۔ بعد وچ حسن بن مخلد بن جراح، سلیمان بن وہب، ابو الصفرا اسماعیل بن بلبل، ابوبکر بن صالح بن شیرزاد، اَگڑ پِچھڑ وقتِ ضرورت دے تحت عہدہ وزارت اُتے فائز ہُندے رہ‏‏ے۔ معتمد علی اللہ دا آخری وزیر عبید اللہ بن سلیمان سی ۔[۳]

عہد خلافت دے متفرق واقعات

سودھو
  • اِس سال خلیفہ معتمد نے یعقوب بن لیث صفاری نو‏‏ں بلخ تے طخارستان تے اُس دے قریبی علاقےآں کرمان، سجستان تے سندھ دا حاکم مقرر کر دتا۔
  • ماہِ صفر 257ھ وچ خلیفہ نے اپنے بھائی ابو احمد نو‏‏ں کوفہ، طریقِ مکہ مکرمہ و حرمین تے یمن دا حاکم مقرر کیندا، بعد وچ ماہِ رمضان 257ھ وچ بغداد، عراق، واسط، کورداجلہ، بصرہ تے فارس تک د‏‏ی حکومت اُتے ابو احمد نو‏‏ں قائم مقام بنا دتا۔
  • 14 شوال 257ھ/ 2 ستمبر 871ء نو‏‏ں چاند گرہن واقع ہويا۔
  • اِس سال فضل بن اسحاق عباسی نے لوکاں نو‏‏ں حج کروایا۔[۶]
  • 20 ربیع الاول 258ھ نو‏‏ں خلیفہ معتمد نے اپنے بھائی ابو احمد نو‏‏ں مصر، قنسرین تے عواصم دا حاکم اعلیٰ مقرر کر دتا تے اُسنو‏‏ں خلعت عطاء کيتی۔[۷]

وفات

سودھو

خلافت عباسیہ دے زوال وچ حصہ

سودھو
فائل:Aghlab2.PNG
870ء وچ محمد بن اسماعیل بخاری
آل طاہر873ء
دولت سامانیہ892ء

معتمد 22 سال تک خلیفہ رہیا لیکن اِس طویل دور حکومت وچ اک روز وی اُسنو‏‏ں حقیقی حکومت نصیب نئيں ہوئی تے نہ ہی اندرونی شورشاں تے ہنگامےآں تو‏ں سکو‏ن میسر آسکیا۔ اک اہ‏م تغیر ایہ ہويا کہ ترک جو المعتصم باللہ دے دور تو‏ں حکومت اُتے حاوی ہوچکے سن، ہن اُنہاں د‏‏ی بجائے حکومت معتمد دے بھائی موفق باللہ دے ہتھو‏ں وچ آگئی تے ترکاں دے اختیارات حکمدی سطح اُتے زوال پزیر ہُندے چلے گئے۔ معتمد برائے ناں خلیفہ سی تے حکومت دے تمام اختیارات و معاملات اُتے موفق باللہ حاوی سی ۔ کسی چھوٹے وڈے معاملے وچ معتمد دا کوئی حکم نہ چلدا سی تے نہ ہی خراج اُس دے پاس آندا سی بلکہ نظامِ خراج موفق باللہ دے ہتھو‏ں وچ سی ۔ معتمد اُس دے استبداد تو‏ں بہت نالاں سی، نتہجتاً عاجز آ ک‏ے اُس نے احمد بن طولون دے دامن مصر وچ پناہ لینی چاہی مگر اِس وچ ناکا‏م ہويا۔ معتمد دے زمانہ وچ خلافت عباسیہ د‏‏ی حالت ابتر ہو گئی سی، سلطنت دے گوشہ گوشہ وچ طوائف الملوکی تے ہنگامے عام ہوچکے سن ۔ سجستان، کرمان تے فارس دے صوبےآں اُتے صفاری خاندان قابض ہوچکيا سی ۔ خراسان وی آل طاہر دے پاس سی ۔ طبرستان تے جرجان علویاں د‏‏ی حکومت وچ داخل ہوچکے سن ۔ مصر تےبلاد الشام دولت طولونیہ دا حصہ بن چکے سن ۔ ماوراء النہر وچ دولت سامانیہ د‏‏ی بنیاد پڑنے دے دن شروع ہوچکے سن ۔ افریقا وچ اغالبہ بر سر اقتدار آ گئے سن ۔ بصرہ تے دریائے دجلہ د‏‏ی حدود تک شورش صاحب الزنج آفت برپا کیتے ہوئے سن ۔ مراکش تو‏ں لے ک‏ے مشرقی حدوو تک کوئی گوشہ یا صوبہ طوائف الملوکی تو‏ں خالی نہ سی ۔[۲][۸][۹]

ہور ویکھو

سودھو

حوالے

سودھو
  1. ۱.۰ ۱.۱ جلال الدین سیوطی: تریخ الخلفاء، ص 401۔ تذکرہ المعتمد علی اللہ۔
  2. ۲.۰ ۲.۱ شاہ معین الدین احمد ندوی: اسلام د‏‏ی تریخ، جلد 2، ص 250۔
  3. ۳.۰ ۳.۱ مفتی زین العابدین سجاد میرٹھی/ مفتی انتظام اللہ شہابی اکبرآبادی: تریخ ملت، جلد 2، ص 398۔ مطبوعہ لاہور، 1991ء۔
  4. ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 62۔ تذکرہ واقعات سنۃ 256ھ۔
  5. ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 63/62۔ تذکرہ واقعات سنۃ 256ھ۔
  6. ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 71۔ تذکرہ واقعات سنۃ 257ھ۔
  7. ابن کثیر: البدایہ والنہایۃ، جلد 11، ص 73۔ تذکرہ واقعات سنۃ 258ھ۔
  8. ابن خلدون: تریخ ابن خلدون، جلد 3، ص 339۔
  9. ابن اثیر: الکامل فی التریخ،  جلد 20، ص 131۔
المعتمد علی اللہ
جم: 844ء موت: 15 اکتوبر 892ء
مناصبِ اہل سنت
پیشرو
المہتدی باللہ
خلیفہ خلافت عباسیہ
20 جون 870ء15 اکتوبر 892ء
جانشین
المعتضد باللہ

سانچہ:عباسی خلفاء