اختیار معرفۃ الرجال (کتاب)
موضوع | رجال |
---|---|
ناشر | دانشگاه مشہد، دانشکده الہیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات |
متن | [[s:{{{Wikisource}}}|اختیار معرفۃ الرجال (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
إختیارُ مَعرفَۃ الرّجال شیعہ امامیہ دی علم رجال دے منابع وچوں اک کتاب دا نام اے ۔ ایہ کتاب رجال کَشّی دے نام توں مشہور اے ہور اسنوں معرفۃُ النّاقلین وی کہیا جاندا اے ۔ شیخ طوسی نے مذکورہ کتاب نوں محمد بن عمر کشی (متوفی حدود ۳۴۰ق) دی رجالی کتاب توں منتخب کیتا اے تے اس وقت اصل کتاب موجود نئيں اے۔
مؤلف
سودھوابو عمرو محمد بن عمر بن عبد العزیز کَشّی تیسری تے چوتھی صدی ہجری دے بزرگ شیعہ علما وچوں نيں۔ اوہ محمد بن مسعود عیاشی صاحب تفسیر عیاشی دے شاگرد سن . انہاں دی تاریخی وفات ۳۴۰ق لکھی گئی اے۔ [۱]
کتاب
سودھوابن شہر آشوب نے اس کتاب دا نام معرفۃ الناقلین عن الائمۃ الصادقین نقل کیتا اے۔ [۲] شیخ طوسی اسکا نام معرفۃ الرجال رکھدے نيں۔[۳] تے آقا بزرگ تہرانی نے اسنوں معرفۃ الناقلین ذکر کیتا اے [۴]
تعارف
سودھورجال کشی دا کوئی نسخہ ساڈے پاس موجود نئيں اے۔ اس وقت جو موجود اے اوہ شیخ طوسی دا تلخیص شدہ تے منتخب شدہ نسخہ موجود اے ۔ شیخ طوسی (م۴۶۰) نے کتاب فہرست تے رجال، دے بعد جدید تے نويں مطالب نوں رجال کشی وچ پایا تو ۴۵۶ ق وچ رجال کشی دی تلخیص تے تہذیب اپنے شاگرد نوں املا کروائی ۔اسی مناسبت توں اس تلخیص و انتخاب دا نام اختیار معرفۃ الرجال اے۔
یہ تالیف علم رجال دی اہم ترین کتاب اے کہ جس وچ ائمہ طاہرین دی زندگی دی وی اہم معلومات مذکور اے۔ البتہ اس کتاب اصلی ہدف راویاں دی جرح و تعدیل بیان کرنا اے خاص طور اُتے کشی نے غیبت دے زمانے وچ زندگی گزارنے دی وجہ توں تنقیح روایات دی ضرورت نوں محسوس کیتا۔
شیوۂ تحریر
سودھومؤلف دی اس کتاب وچ ایہ روش رہی اے کہ راویاں تے اصحاب آئمہ توں متعلق اپنی رائے ذکر کيتے بغیر روایات ذکر کردے نيں ہور اس کتاب وچ صرف شیعہ روایاں دے نام مذکور نيں اہل سنت دے صرف انہاں راویاں دے نام ذکر کيتے نيں جو شیعاں دے لئی روایت نقل کردے سن ۔
مضامین کتاب
سودھوکتاب ۱۱۵۱ روایات اُتے مشتمل اے تے چھ اجزا وچ مرتب ہوئی اے ۔ کتاب دے آغاز وچ اخذ حدیث دی اہمیت دی بیان گر گیارہ(۱۱) روایتاں ذکر کيتیاں نيں پھر شیعہ رجال دے اسمائے پیامبر توں لے کے عصر امام ہادی(ع) تے امام عسکری(ع) تک ذکر کيتے تے تاریخی ترتیب دے مطابق انہاں توں مربوط کچھ روایات ذکر کيتیاں نيں۔ بعض علما شیخ طوسی دی طرف توں کتاب دی تہذیب و تلخیص وچ غلطیاں دے پائے جانے دا منشائ اصل کتاب یا دوسرے نسخاں وچ موجود اغلاط نوں سمجھدے نيں ۔
خصوصیات
سودھو- کشی دی کتاب ائمہ دے نزدیک ترین زمانے وچ اس طرح تدوین ہوئی اے کہ کشی صرف اک واسطے توں آئمہ دے زمانے دے ابن فضال جداں برجستہ ترین اصحاب توں روایات نقل کردے نيں ۔
- کشی توں پہلے بغداد، کوفہ، قم تے ہور مناطق وچ رجالی آثار حوادث دا شکار ہو کے ناپید ہو گئے سن ۔ اس لحاظ توں کشی دی کتاب مختلف شیعہ حوزاں وچ تنہا اک جامع رجالی دی حیثیت رکھدی سی ۔
- غلات، واقفیہ، فطحیہ، تبریہ، مرجئہ، زیدیہ، ناووسیہ، کیسانیہ، علیاویہ، طاہریہ، عجلیہ، عبدالله بن سبا و.... جداں مختلف شیعہ فرقےآں دے حدیث وچ مؤثر کردار ادا کرنے والے گروہاں دے متعلق ابحاث اس کتاب دا حصہ نيں ۔
- کشی نے اپنے توں پہلے دی رجالی کتب جداں رسالۂ علی بن مہز یار، کتاب جامع و کتاب الدور، دے ناماں تے انہاں دے مضامین نوں اپنی کتاب وچ جگہ دتی اے ۔
- معصومین دی نگاہ و رائے دے مطابق راویاں دی شناخت، شیعاں دی آئمہ توں خط و کتابت اسکی ہور خصوصیات وچوں نيں ۔[۵][۶]
خطی نسخے
سودھوکتاب معرفۃ الناقلین دا کوئی نسخہ اسيں تک نئيں پہنچیا اے یہانتک کہ چھیويں تے سويں ہجری صدی تک دی منقول اخبار وچ وی اسکا کوئی اثر یا تذکرہ نئيں پایا جاندا اے ۔پس اس بنا اُتے شیخ طوسی دی اختیار معرفۃ الرجال ہی دے مختلف خطی نسخے ہی کتاب کشی تک پہنچنے دا ذریعہ نيں ۔انہاں وچوں اہم ترین درج ذیل نيں:
- ۵۷۷ ہجری توں مربوط نسخہ جو حدیث ۳ تا ۸۵۷ اُتے مشتمل اے تے منصور بن علی بن منصور خازن دے ہتھ دا لکھیا ہويا اے ۔ اس نسخے وچ چند جگہاں اُتے دوسرے نسخاں توں مقابلے دی علامات تے تعلیقے موجود نيں ۔
- کتابخانہ دانشگاه تہران دا خطی نسخہ کہ جو جزو چہارم توں آخر تک دا اے ۔وہ ۶۰۲ ہجری وچ بخط ابو احمد بن ابی المعالی دا لکھیا ہويا اے تے ایہ نسخہ خط شیخ طوسی دے نال جانچہ ہويا اے ۔
- کتابخانۂ آیت اللہ مرعشی نجفی قم وچ کتاب معالم العلماء دے نال اک جلد وچ اے ۔
طباعت
سودھویہ کتاب ۱۳۴۸ وچ کنگره ہزاره شیخ طوسی دے موقع اُتے حسن مصطفوی دے توسط توں دانشگاه مشہد توں محمد واعظ زاده خراسانی دے مقدمے تے حسن مصطفوی دی تحقیق دے نال چھپی ۔
اسی طرح ۱۳۸۲ہ ق وچ محمد تقی فاضل میبدی تے ابوالفضل موسویان دی تحقیق دے نال سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی نے اسنوں چھاپا ۔
حوالے
سودھومنابع
سودھو- ابن شہر آشوب، محمد بن علی، معالم العلما، بی جا، بی تا.
- تہرانی، آقابزرگ، الذریعہ، بیروت، دارالاضواء.
- حسینی دشتی، سیدمصطفیٰ، معارف و معاریف: دائرة المعارف جامع اسلامی، تہران: مؤسسہ فرہنگی آرایہ، ۱۳۷۹ش.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعہ مدرسین، ۱۴۱۵ ق.
- کنعانی، سید حسین، ویژگی ہای رجالی کتاب اختیار معرفۃ الرجال، مشکوة، تابستان ۱۳۸۹ - شماره ۱۰۷.
- بہارزادہ، پروین، جستاری در اختیار معرفۃ الرجال، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۸۳ - شماره ۲.
- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانہ ای علوم اسلامی نور.