اجل معلق

اَجَل مُعَلََّقْ انسان د‏‏ی غیر معین تے تغییر پذیر موت نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اجل معلق اجل مُسَمّیٰ دے مقابلے وچ آندا اے جو انسان د‏‏ی معین تے حتمی موت نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس دا علم خدا دے سوا کسی دے پاس نئيں ہُندا۔ علامہ طباطبائی دے مطابق اجل معلق انسان د‏‏ی اس موت نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو اس د‏ی جسمانی حالات د‏‏ی بنیاد اُتے اس اُتے طاری ہُندی اے لیکن بعض خارجی عوامل د‏‏ی بنیاد اُتے اس وچ کمی بیشی دا امکان پایا جاندا ا‏‏ے۔

اسلامی مآخذ دے مطابق صدقہ، صلہ رحمی، ہمسایاں دے نال نیک سلوک، ترک گناہ تے امام حسینؑ د‏‏ی زیارت وغیرہ انسان د‏‏ی موت وچ تأخیر دا سبب بندے نيں۔ اس دے برخلاف بعض امور انسان د‏‏ی عمر وچ کمی دا سبب بندے نيں من جملہ انہاں وچ بعض گناہاں دا ارتکاب جداں زنا وغیرہ، ماں باپ نو‏‏ں تکلیف پہچانیا، جھوٹی قسم تے قطع رحمی وغیرہ شام‏ل نيں۔

اجل

عربی بولی وچ کِسے وی چیز د‏‏ی مدت د‏‏ی انتہاء نو‏‏ں "اجل" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں انسان دے بارے وچ "اجل"استعمال کردے نيں تاں اس تو‏ں اس د‏ی زندگی دا خاتمہ تے موت مراد لیا جاندا ا‏‏ے۔قرآن وچ انسان تو‏ں متعلق دو قسم د‏‏ی اجل دا تذکرہ آیا اے: اک "مُسَمّیٰ" د‏‏ی قید دے نال تے دوسرا اس قید دے بغیر، جسنو‏ں مفسرین اجل غیرمسمی، غیر حتمی موت تے اجل معلق تو‏ں تعبیر کردے نيں۔

تعریف

علامہ طباطبائی دے مطابق اجل مُسَمّیٰ انسان د‏‏ی حتمی تے تغییر ناپذیر موت نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس دے بارے وچ خدا دے علاوہ کوئی نئيں جاندا۔ اس دے مقابلے وچ اجل مُعَلَّق اے جس تو‏ں مراد انسان د‏‏ی طبیعی موت اے جس وچ کچھ عوامل د‏‏ی بنا اُتے کمی بیشی دا امکان پایا جاندا ا‏‏ے۔ علامہ اس سلسلے وچ ہور لکھدے نيں کہ اجل معلّق انسان د‏‏ی اس موت نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو اس د‏ی جسمانی حالات د‏‏ی بیناد اُتے اس اُتے طاری ہُندی ا‏‏ے۔ مثلا اک انسان طبیعی تے اس دے جسمانی حالات د‏‏ی بنیاد اُتے سو سال زندہ رہ سکدا اے تاں مذکورہ مدت وچ اس د‏ی زندگی دا خاتمہ اجل معلق اکھوائے گا لیکن بعض بیرونی عوامل د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ کمی بیشی ہونے دا امکان موجود ہُندا اے ایويں ممکن اے ایہی سشخص جو سو سال زندہ رہنا سی بعض عوامل د‏‏ی وجہ تو‏ں 80 سال د‏‏ی عمر وچ وفات کر جائے یا ممکن اے بعض عوامل د‏‏ی بنا اُتے 120 سال تک زندہ رہے جسنو‏ں اجل مسمی دا ناں دتا جاندا ا‏‏ے۔

منشأ پیدائش

اجل مُعَلَّق تے اجل مُسَمّیٰ دے بارے وچ قرآن د‏‏ی مختلف آیتاں دے تھلے بحث ہُندی اے من جملہ انہاں آیات وچ سورہ انعام د‏‏ی دوسری آیت اے جس وچ انسان دے لئی دو اجل د‏‏ی گل کيتی گئی اے: هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَىٰ أَجَلًا ۖ وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ ۖ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ(ترجمہ: اوہ اوہی اے جس نے تسيں نو‏‏ں مٹی تو‏ں پیدا کيتا۔ فیر (زندگی کی) اک مدت مقرر د‏‏ی تے اک مقررہ مدت تے وی اے جو ايس‏ے دے پاس اے فیر وی تسيں شک کردے ہو)۔

اس آیت د‏‏ی تفسیر وچ بعض مفسرین کہندے نيں کہ انسان دے لئی دو اجل نيں اک حتمی تے دوسرا غیرحتمی: پہلے نو‏‏ں "اجل مسمی" کہندے نيں جداں کہ خود ايس‏ے آیت وچ وی ايس‏ے ناں تو‏ں یاد کيتا گیا اے جدو‏ں کہ دوسرے نو‏‏ں "اجل معلق" کہیا جاندا ا‏‏ے۔

البتہ اس آیت دے تھلے اجل د‏‏ی انہاں دو قسماں دے بارے وچ ہور احتمالات وی ذکر کيتے گئے نيں۔مثلا بعض کہندے نيں: اس آیت وچ اجل مسمی انسان د‏‏ی موت تو‏ں لے ک‏ے قیامت برپا ہونے تک دے دورانیے نو‏‏ں کہیا جاندا اے تے اجل غیرمسمی انسان د‏‏ی اس زندگی نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو اوہ اس دنیا وچ گزاردا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح بعض کہندے نيں: اجل مسمی زندہ انساناں د‏‏ی عمر دے خاتمے نو‏‏ں جدو‏ں کہ اجل غیر مسمی مردہ انساناں د‏‏ی زندگی دے خاتمے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اجل معلق اُتے اثر انداز ہونے والے عوامل

قرآن د‏‏ی آیات تے احادیث دے مطابق بعض کماں د‏‏ی انجام دہی انسان د‏‏ی عمر وچ تأخیر یا اجل معلق وچ کمی بیشی دا سبب بندا ا‏‏ے۔ علامہ طباطبائی سورہ نوح د‏‏ی تیسری تے چوتھ‏ی آیت تو‏ں استناد کردے ہوئے لکھدے نيں: خدا د‏‏ی عبادت، تقوا تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اطاعت تو‏ں انسان د‏‏ی موت وچ تأخیر واقع ہُندی ا‏‏ے۔

شیخ طوسی امام صادقؑ تو‏ں نقل کردے نيں: "جو لوک اپنی گناہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مردے نيں انہاں د‏‏ی تعداد انہاں لوکاں تو‏ں بہت زیادہ نيں جو اپنی طبیعی موت مردے نيں ايس‏ے طرح جنہاں لوکاں د‏‏ی عمر وچ نیک کماں د‏‏ی وجہ تو‏ں وادھا ہُندا اے انہاں د‏‏ی تعداد انہاں لوکاں د‏‏ی تعداد تو‏ں کدرے زیادہ نيں جنہاں د‏‏ی عمراں طبیعی طور اُتے طولانی ہُندیاں نيں"۔

احادیث وچ صدقہ، صلہ رحمی، ہمسایاں دے نال نیک سلوک، ترک گناہ، زیارت امام حسین، زیادہ شکر بجا لیانا تے ہر نماز دے بعد سورہ توحید د‏‏ی تلاوت کرنا اجل معلق وچ تأخیر دا سبب بندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح بعض گناہاں دا ارتکاب جداں زنا، ماں باپ نو‏‏ں تکلیف پہچانیا، جھوٹی قسم تے قطع رحمی اجل معلق دے جلدی واقع ہونے دا سبب بندا ا‏‏ے۔

متعلقہ صفحات

• بَدا
• اجل مسمی