ابن شعبہ حرانی
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | حسن بن علی بن حسین بن شُعبَہ حَرّانی |
| آبائی شہر | حلب |
| رہائش | شام(شام) |
| علمی معلومات | |
| تالیفات | تحف العقول، التمحیص۔ |
| خدمات | |
| سماجی | محدث |
حسن بن علی بن حسین بن شُعبَہ حَرّانی ، ابن شعبہ حرانی دے ناں توں معروف و مشہور عظیم شیعہ محدث تے گرانقدر کتاب تُحَف ُالعقول دے مؤلف نيں ۔ آقا بزرگ تہرانی نے حسین بن علی بن صادق بحرانی دی کتاب رسالہ اخلاق توں نقل کيتا اے کہ ابن شعبہ انہاں عظیم علماء و بزرگاں وچوں سن جنہاں توں شیخ مفید جداں عظیم عالم نے روایات نقل کيتی نيں تے ایہ شیخ صدوق دے معاصرین وچوں سن ۔ جدوں کہ کچھ رجالی مآخذ و منابع وچ ملدا اے کہ شیخ مفید نے ابن شعبہ حرانی نامی کسی وی راوی توں کوئی حدیث نقل نئيں کيتی اے۔
تعارف
سودھوحسن بن علی بن حسین بن شُعبَہ حَرّانی، ابن شعبہ حرانی دے ناں توں مشہورتھے تے انہاں دی نسبت حلب دے مشہور خاندان شُعبہ توں سی۔[۱] انہاں دی تریخ پیدائش تے وفات دے بارے وچ کوئی اطلاع نئيں اے ہور شیعہ رجال دی قدیم کتاباں وچ وی کوئی دقیق اطلاع نئيں ملدی اے ۔حوالےدی لوڑ؟
ابن شعبہ حرانی دی علمی و دینی شخصیت دے بارے وچ سب توں پہلے دسويں صدی ہجری دے مشہور عالم دین ابراہیم بن سلیمان قطیفی دے اقوال پائے جاندے نيں۔ چنانچہ شہید ثالث قاضی سید نوراللہ شوشتری دے بقول، [۲] قطیفی نے اپنی کتاب الوافیہ وچ جناب حرّانی نوں ’’شیخِ، عالم ، فاضل، عاملِ تے فقیہ‘‘ جداں عنوان توں یاد کيتا اے۔ تے حسین بن علی بن صادق بحرانی دے اس رسالہ دے مطابق جو انھاں نے اخلاق تے سیر و سلوک دے موضوع اُتے لکھیا سی، ابن شعبہ نوں قدیم امامیہ علماء وچ شمار کيتا اے اورشیخ مفید نے انہاں دی کتاب تحف العقول دے کچھ مطالب نقل کيتے نيں۔[۳] لہذا ابن شعبہ حرانی دے سلسلہ وچ بعد دے علماء نے جو کچھ نقل کيتا اے انھاں دو بزرگاں یعنی ابن صادق بحرانی تے قطیفی توں نقل کيتا اے۔[۴] آقا بزرگ تہرانی نے بحرانی دے رقم کردہ مطالب توں ایہ استفادہ کيتا اے کہ شیخ مفید نے وی انہاں توں روایت نقل کيتی اے تے ہور ایہ وی رقم کيتا اے کہ ایہ شیخ صدوق دے اسيں عصرسن ۔[۵] جدوں کہ جے التمحیص نامی کتاب دے مقدمہ اُتے اعتماد کيتا جائے تاں اس وچ مرقوم اے کہ شیخ مفید نے کسی وی حرانی ناں دے شخص توں مطلق کوئی حدیث نقل نئيں کيتی اے۔[۶]
آثار
سودھو
ابن شعبہ حرانی دی سب توں اہم کتاب تحف العقول فیما جاء من الحِکم و المواعظ من آل الرسول اے جدوں کہ کچھ علماء کتاب التمحیص نوں وی انھاں دی طرف منسوب کردے نيں ۔
تحف العقول
سودھوکتاب تحف العقول ہی ابن شعبہ حرانی دی ہمہ گیر شہرت دا سبب قرار پائی۔ ایہ کتاب مختلف و متعدد قسم دی حدیثاں اُتے مشتمل اے چنانچہ اس وچ کچھ حدیثاں اصول، کچھ فروع دین، تے کچھ وچ آداب و اخلاق دا تذکرہ اے تے جدوں کہ کچھ وچ آئمہ معصومین علیہم السلام دے حکیمانہ اقوال و مواعظ مرقوم نيں ۔[۷] اس گرانقدر کتاب وچ امام مہدی علیہ السلام دے علاوہ، پیغمبر اکرمؐ تے تقریباً جملہ آئمہ معصومین علیہم السلام دے منتخب اقوال جمع کيتے گئے نيں تے کتاب دے خاتمہ وچ حضرت موسی علیہ السلام تے حضرت عیسی علیہ السلام دے نال خداوند عالم دی گفتگو ، ہور انجیل وچ مذکور حضرت عیسی مسیح دی اپنی امت نوں نصیحتاں ، تے آخر وچ اوہ نصیحتاں مرقوم نيں جو امام جعفر صادق علیہ السلام دے صحابی خاص جناب مفضّل بن عمر نے شیعاں تے اہل بیت علیہم السلام دے چاہنے والےآں دے لئی بیان فرمائی سن۔
کتاب تحف العقول انہاں آخری چند صدیاں وچ مسلسل شیعہ علماء دی توجہ دا مرکز رہی اے تے حدیثی و فقہی کتاباں وچ مسلسل اس توں نقل روایات کيتیاں گئیاں نيں۔[۸] البتہ اپنے زمانہ دے مایہ ناز عالم، آیت اللہ العظمیٰ سید ابوالقاسم خوئی ابن شعبہ حرانی دے فضل و شرف و ورع دی طرف اشارہ کرنے دے نال نال ، تحف العقول دی احادیث دے مُرسل ہونے دی بنیاد اُتے احکام شرعی دے استنباط کرنے دے سلسلہ وچ انہاں روایات دی طرف استناد کرنے نوں جائز نئيں جاندے نيں۔[۹]
التمحیص
سودھوالتمحیص، اک ایسی کتاب اے جس وچ اللہ دی طرف توں مؤمنین دی آزمائش تے امتحان دے اسباب تے طریقےآں نوں بیان کرنے دے نال نال صبر ، زہد تے رضائے خدا دے بارے وچ روایات دا انتخاب عمل وچ آیا اے۔ اس کتاب (التمحیص) دے اصلی مؤلف دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے کچھ لوک اسنوں ابن شعبہ حرانی دی تألیف شمار کردے نيں تاں کچھ لوک ابن ہمام اسکافی نوں اس دا مؤلف بتلاندے نيں چنانچہ قطیفی دے مطابق حرّ عاملی تے مرحوم افندی اصفہانی اسنوں حرانی دی تألیف شمار کردے نيں۔ [۱۰] جدوں کہ انہاں نے مقابل، علامہ مجلسی[۱۱] تے محدث نوری[۱۲] اس کتاب نوں حرانی یا ابن ہمام وچ کِسے اک دی طرف منسوب کرنے وچ شک و تردید دے شکار نيں تے کسی مطمئن نتیجہ تک نئيں پہونچ سکے ۔
موحدی ابطحی نے ايسے کتاب (التمحیص) دے مقدمہ وچ انہاں افراد دے قول اُتے تبصرہ کيتا اے کہ جو اسنوں حرانی یا ابن ہمام دی طرف منسوب کرنے وچ شک و تریدید وچ مبتلا نيں تے اس نتیجہ تک پہونچدے نيں کہ ایہ کتاب در حقیقت محمد بن ہمام دی اے لیکن اس امر وچ شک اے کہ کسی دوسرے نے انہاں توں اس کتاب نوں نقل کيتا اے یا نئيں تے اس صورت وچ اس کتاب دی روایتں با واسطہ تاں ابن ہمامکیتیاں نيں لیکن اس دی تألیف دا امتیاز ابن شعبہ حرانی دے حصہ وچ جاندا اے یا ایہ کتاب حرانی نے ابن ہمام توں املا کرکے لکھی اے تاں فیر اس کتاب دی نسبت ابن ہمام دی طرف دینا ٹھیک ہوئے گی تے اس دوسری قسم دے ساڈے پاس بوہت سارے نمونے موجود نيں جداں کہ امالی شیخ مفید، امالی سید مرتضی تے امالی شیخ طوسی وغیرہ۔[۱۳]
حوالے
سودھو- ↑ رجوع کیجئے: حلبی، اشارۃ السبق، 1414ھ ، ص9۔
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، 1354ش، ج1، ص383۔
- ↑ رجوع کیجئے: قمی، الکنی والألقاب، 1357-1358ش، ج1، ص329-330۔
- ↑ رجوع کیجئے: حرّ عاملی، امل الأمل، 1362ش، ص74؛ افندی اصفہانی، ریاض العلماء، 1401ھ ، ج1، ص244۔
- ↑ آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، دار الأضواء، ج3، ص400۔
- ↑ اسکافی، التمحیص، 1380ش، ص13-14۔
- ↑ ابن شعبہ، تحف العقول، 1363ش، ص3۔
- ↑ رجوع کیجئے: مجلسی، بحار الأنوار، 1403ھ ، ج1، ص29؛ بحرانی، الحدائق الناضرۃ، 1363-1367ش، ج25، ص180؛ نوری، خاتمۃ مستدرک الوسائل، 1415-1420ھ ، ج1، ص187۔
- ↑ توحیدی، مصباح الفقاہقہ، 1377ش، ج1، ص9؛ ہور رجوع کیجئے: معلم، اصول علم الرجال، 1416ھ ، ص274-277۔
- ↑ رجوع کیجئے: شوشتری، مجالس المؤمنین، 1354ش، ج1، ص383۔
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ھ ، ج1، ص17۔
- ↑ نوری، خاتمہ مستدرک الوسائل، 1415-1420ھ، ج1، ص186-187۔
- ↑ اسکافی، التمحیص، 1380ش، ص10-14۔
مآخذ
سودھو- آقا بزرگ تہرانی، محمد محسن، الذریعۃ الی لکھتاں الشیعۃ، بیروت، دار الأضواء، بے تا۔
- ابن شعبہ، تحف العقول عن آل الرسول صلی اللّہ علیہم، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جامعہ مدرسین، 1363 ہجری شمسی۔
- اسکافی، محمد بن ہمام، التمحیص، قم، شریف الرضی ، 1380 ہجری شمسی۔
- افندی اصفہانی، عبداللہ بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی، قم، بے نا، 1401ھ ۔
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق النّاضرۃ فی احکام العترۃ الطاہرۃ، قم، جامعہ مدرسین، 1363–1367 ہجری شمسی۔
- توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاہۃ، قم، تقریرات درس آیۃ اللہ خوئی، 1377 ہجری شمسی۔
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تحقیق احمد حسینی، بغداد، 1965ء ، چاپ افست قم، 1362 ہجری شمسی۔
- حلبی، علی بن حسن، اشارۃ السبق، تحقیق ابراہیم بہادری، قم، جامعہ مدرسین، 1414ھ ۔
- شوشتری، نوراللّہ بن شریفالدین، مجالس المؤمنین، تہران، بے نا، 1354 ہجری شمسی۔
- قمی، عباس، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا، 1357-1358، چاپ افست قم، بے تا۔
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسۃ الرسالۃ، 1403ھ ۔
- معلم، محمدعلی، اصول علم الرجال بین النظریۃ و التطبیق، تقریرات درس آیت اللہ داوری، قم، 1416ھ ۔
- نوری، حسین بن محمد تقی، خاتمۃ مستدرک الوسائل، قم، مؤسسہ آل البیت، 1415-1420ھ ۔