ابن تيميہ
شیخ الاسلام | |
---|---|
ابن تيميہ | |
جم | سنہ 1263 [۱] |
وفات | سنہ 1328 (64–65 سال)[۱] |
رہائش | ضلع ہاران (۱۲۶۳–۱۲۶۸) |
شہریت | مملوک سلطنت |
والد | شہاب الدین بن تیمیہ |
عملی زندگی | |
تلمیذ خاص | ابن قیم ، علامہ ذہبی ، ابن کثیر ، صلاح الدین صفدی ، شہاب العمری |
پیشہ | فقیہ ، شاعر |
پیشہ ورانہ زبان | عربی [۳][۴] |
شعبۂ عمل | فقہ ، تفسیر قرآن ، علم حدیث ، سیاست ، شریعت [۵] |
کارہائے نمایاں | عقيدہ واسطيہ |
عسکری خدمات | |
ترمیم |
شیخ الاسلام | |
---|---|
ابن تیمیہ | |
جم | سنہ 1263 [۱] |
وفات | سنہ 1328 (64–65 سال)[۱] |
رہائش | ضلع ہاران (۱۲۶۳–۱۲۶۸) |
قومیت | شام، زیر اقتدار باہری سلطنت مملوک |
نسل | کردی یا عربی |
فرقہ | اہل سنت[۶] |
فقہی مسلک | حنبلی[۶][۷] |
والد | شہاب الدین بن تیمیہ |
عملی زندگی | |
مادر علمی | مدرسہ در الحدیث الشکریہ |
تلمیذ خاص | ابن قیم ، علامہ ذہبی ، ابن کثیر ، صلاح الدین صفدی ، شہاب العمری |
پیشہ | فقیہ ، شاعر |
پیشہ ورانہ زبان | عربی [۳][۴] |
شعبۂ عمل | فقہ ، تفسیر قرآن ، علم حدیث ، سیاست ، شریعت [۵] |
کارہائے نمایاں | عقيدہ واسطيہ |
عسکری خدمات | |
باب اسلام | |
ترمیم |
ابن تیمیہ (1263-1328) اک اسلامی عالم تے گرو سن۔ اوہ ہران ترکی چ جمے۔ منگول ہلیاں دے ویلے اوناں نے منگولاں نال لڑن تے زور دتا تے اسلام چ ہون والیاں نویاں گلاں نوں روکیا۔
ابن تیمیہ دا اصل نام احمد، کنیت ابو العباس تے ابن تیمیہ دے نام توں مشہور نيں۔ 621ھ وچ پیدا ہوئے۔ حنبلی مذہب دے فروغ تے اسنوں پروان چڑھانے وچ شیخ الاسلام حافظ ابن تیمیہ دی خدمات جلیلہ قدر نيں۔ اُنہاں نوں مذہبِ حنبلی دا شارح سمجھیا جاندا اے۔ لیکن بعض مسائل وچ ابن تیمیہ نے امام احمد بن حنبل توں وی اختلاف کیتا۔[۱۳] قلعہ دمشق ملک شام (سوریہ) وچ بحالت قید و بند 20 ذوالقعدہ 728ھ وچ وصال ہويا۔
ابن تیمیہ عقائد وچ جمہور مسلمین اسيں نوا سن، اوہ توسل تے وسیلہ دے قائل نئيں سن ۔ اوہ تقرب بالموتیٰ توں سخت روکتے سن ۔ فقہیات وچ ابن تیمیہ دا مسلک احمد بن حنبل دے مذہب اُتے اے۔ گو واقعہ ایہ اے کہ ابن تیمیہ بعض مسائل وچ مذہبِ حنبلی توں منفرد سن، جنہاں وچ اوہ اپنی رائے تے بصیرت دے مطابق فتویٰ دیندے سن تے انہاں وچ اوہ کسی دے مقلد نئيں سن ۔[۱۴] ابن تیمیہ اک حنبلی المسلک عالم سن، لیکن عقائد و عبادات توں متعلق بوہت سارے مسائل وچ اُنہاں نے جمہور توں علیحدگی دی سی، جس اُتے بوہت سارے علما، مثلاً ابن حجر عسقلانی، ابن حجر ہیتمی، تاج الدین سبکی، فقیہ ولی الدین عراقی تے تقی الدین سبکی وغیرہ نے سخت رد کیتا اے۔
ابتدائی زندگی
سودھوکسی عالم دی عظمت تے مرتبے دا اندازہ اس دے شاگرداں توں وی ہو سکدا اے۔ امام ابن تیمیہ دے شاگرداں وچ امام ابن قیمؒ تے مشہور مفسر قرآن حافظ ابن کثیرؒ جیسی عظیم المرتبت علما وی شامل نيں۔ امام ابن تیمیہؒ 661 ہجری وچ موجودہ ترکی دے علاقے حران وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے بچپن وچ انہاں دا گھرانہ تاتاریاں دے حملےآں دی وجہ توں ہجرت کردے شام آ گیا۔
شیخ الاسلام تقی الدین ابو العباس احمد بن عبد الحلیم بن عبد السلام بن عبد اللہ بن الخضر بن محمد بن الخضر بن علی بن عبد اللہ ابن تیمیہ نمیرى، حرانى، دمشقى، حنبلى، عہد مملوکى دے نابغہ روزگار علما وچوں سن ۔ اللہ تعالى نے انہاں نوں اک مجدد کى صلاحیتاں توں نوازیا سی ۔ آپ نے عقائد، فقہ، رد فرق باطلہ، تصوف تے سیاست سمیت تقریبا ہر موضوع اُتے قلم اٹھایا تے اہل علم وچ منفرد مقام پایا۔ آپ بہت فصیح اللسان تے قادر الکلام سن ۔ علم وحکمت، تعبیر وتفسیر تے علمِ اصول وچ انہاں نوں خاص مہارت حاصل سی۔
پہلا درس
سودھواپنے والد کى وفات دے بعد دمشق دے دارالحدیث السکریة کى مسندِ حدیث اُتے جدوں آپ نے پہلا درس دتا، اس وقت آپ کى عمر ویہہ سال دے قریب سی، اس وچ قاضی القضاة تے ہور مشایخ زمانہ موجود سن ۔ آپ نے صرف بسم اللہ الرحمن الرحیم دے بارے وچ اتنے نکات بیان کیتے کہ سامعین دنگ رہ گئے۔ شیخ الاسلام تاج الدین فزارى شافعى ( 690 ہجرى) نے انہاں دا پورا درس حرف بحرف قلم بند کر دے دارالحدیث السکریة دے کتب خانہ وچ محفوظ کروا دتا۔
علمی مناظرے
سودھوذہانت تے بے پناہ علمى قابلیت دے نال نال آپ دی زندگی جہدِ مسلسل توں عبارت سی۔ آپ نے اپنے دور دے کئى علما دے نال علمى مناظرے وی کیتے تے حکومتِ وقت دے نال مل کر تاتاریاں تے باغیاں دے خلاف عملى جہاد وچ وی حصہ لیا۔ نفاذِ شریعت کى کوششاں دے سلسلہ وچ آپ کئى تجاویز و شکایات لے کے وفود دے نال حکم دے پاس وی جاندے رہے۔ آپ دا انداز محققانہ تے محتاط سی ۔ اک مرتبہ آپ نوں قاضى دا عہدہ وی پیش کیتا گیا مگر آپ نے حکومتى شرائط توں متفق نہ ہونے کى وجہ توں اسنوں قبول نئيں کیتا۔
تاتاری بادشاہ غازان نال ملاقات
سودھوموصوف کى انسانیت دوستى دا ایہ عالم سی کہ شام دے جنگی قیدیاں کى رہائی دے لئی تاتارى مسلمان بادشاہ غازان دے پاس جا پہنچے۔ اس نے آپ دے احترام وچ صرف مسلمان قیدیاں کى رہائی دا اشارہ دتا تو آپ اس اُتے راضى نہ ہوئے تے ایہ کہہ کر سب قیدیاں کى رہائی اُتے اصرار کیتا کہ یہودی تے نصرانى وی ساڈی رعایا نيں تے انہاں دے جان ومال کى حفاظت اسيں اُتے ضرورى اے چنانچہ سبھی نوں رہیا کر دتا گیا۔ آپ بے باک اس قدر سن کہ 27 ربیع الاول 699 ہجرى نوں جدوں شام دے شہر حمص تے سلمیہ دے درمیان وادى خازندار وچ تاتارى سلطان غازان تے سلطانِ مصر ملک ناصر محمد بن قلاؤن دے درمیان سخت لڑائی دے نتیجے وچ بہت تباہی ہوئی، مصرى تے شامى فوجاں دا بہت نقصان ہويا تے ملک ناصر وی فرار ہو کے قاہرہ پہنچ گئے تو امام ابن تیمیہ رحمہ اللہ مشائخ دمشق نوں لے کے 3 ربیع الثانی 699 ہجری نوں بعلبک دے قریب تاتارى بادشاہ غازان توں ملاقات کرنے پہنچ گئے۔ انہاں نے بادشاہ دے سامنے بہت اُتے حوش انداز وچ عدل و انصاف کى خوبیاں بیان کيتیاں تے اس دے آباؤ اجداد دے مظالم دے نال نال انہاں دے بعض اصولاں تے وفائے عہد دا تذکرہ کیتا۔ غازان اگرچہ اس توں قبل ہی مسلمان ہو چکيا سی مگر تاتارى تے غیرتاتارى کى لڑائی تسلسل توں جارى سی۔ آپ کى تقریراں اس قدر سخت تے جملے اس قدر تندوتیز سن کہ پورے وفد نوں آپ دے قتل ہو جانے دا یقین ھو چلا سی ۔ غازان نے انہاں نوں قتل کرنے کى بجائے اپنے امرا دے سامنے انہاں کى بے باکى تے شجاعت کى تعریف کى تے انہاں توں دعاواں کى درخواست کى۔ امام ابن تیمیہ رحمہ اللہ نے اس دے لئی ایہ دعا کى : " اے اللہ جے تو جاندا اے کہ غازان تیرا کلمہ بلند کرنے دے لئی لڑ رہیا اے تے اوہ تیرى راہ وچ جہاد دے لئی نکلیا اے تو تو اس کى مدد کر۔ تے جے تیرے علم وچ اے کہ اوہ مال ودولت حاصل کرنے دے لئی نکلیا اے تو اسنوں اس کى پوری جزا عطا کر ۔" غازان اس پوری دعا اُتے آمین کہندا رہیا!
آپ کى حق گوئی تے بے نفسى دا ایہ عالم سی کہ غازان نے آپ دے وفد دے لئی دسترخوان لگوایا مگر آپ نے اوتھے کھانے توں انکار کر دتا تے کہیا: "ماں ایہ کھانا کِداں کھا سکدا ہاں جدوں کہ اسنوں لوٹ کھسوٹ دے مال توں تیار کیتا گیا اے ؟"
ابن تیمیہ دے بعض عقائد ومسائل
سودھوامام ابن تیمیہ دے زمانے وچ مسلماناں وچ یونانی فلسفہ تے منطق دا بہت چرچا سی ۔ یونانی فلسفے دے آمیزش دی وجہ توں مسلماناں دے بوہت سارے عقائد خراب ہو گئے سن ۔ فلسفیاں تے خود فلسفے توں متاثرہ مولویاں نے وی عجیب و غریب عقائد نوں فروغ دینا شروع کر دتا سی ۔ بات ایہ اے کہ اسلام بہت ہی سادہ سا دین اے۔ اک عام انسان وی قرآن و حدیث نوں سمجھ کر پڑھ سکدا تے اس توں رہنمائی حاصل کر سکدا اے۔ جتھے کوئی گل سمجھ نہ آئے اوتھے انسان علما توں رہنمائی حاصل کرے۔ قرآن و حدیث وچ توحید، رسالت، جہاد، سود، زنا، نماز، روزہ، زکوۃ غرض تمام تر شعباں وچ سادہ بولی وچ رہنمائی کيتی گئی اے۔ لیکن آپ نے دیکھیا ہوئے گا کہ کچھ لوگ قرآن و حدیث وچ عجیب و غریب موشگافیاں کردے تے نت نويں تاویلات پیش کردے سادہ لوح لوگاں نوں الجھانے دی کوشش کردے نيں۔ عجیب و غریب فلسفے جھاڑتے نيں۔ شاید انہاں دا مقصد اپنی بڑائی دا اظہار کرنا، علم دا رعب جمنیا ہُندا اے۔ یا پھر اوہ نادان یا بھٹدے ہوئے ہُندے نيں۔ تو امام ابن تیمیہؒ جدوں پیدا ہوئے اوہ دور وی کچھ ایسا ہی سی ۔ امام ابن تیمیہ نے فلسفے دا پرزور انداز وچ رد کیتا۔ مسلمان جو یونانی فلسفے توں بہت زیادہ مرعوب ہو گئے سن، انہاں نوں اس سحر توں کڈیا۔ تے قرآن و حدیث دی تعلیمات نوں بہت سادہ تے آسان کردے عوام الناس دے سامنے پیش کیتا۔
ابن عربی دا رد
سودھوان دے زمانے وچ اک فلسفی سی ابن عربی جس نے ’’عقیدہ وحدۃ الوجود‘‘ نوں نويں سرے توں پیش کیتا۔ عام لوگ تو اک طرف علمی طبقاں وچ وی ابن عربی دی تعلیمات و عقائد نوں بہت پسند کیتا جاندا سی ۔ اس دے نتیجے وچ مسلماناں دے عقائد وچ بہت زبردست بحران پیدا ہويا۔ امام ابن تیمیہؒ نے پرزور انداز وچ عقیدہ وحدہ الوجود تے ابن عربی دے افکار دا رد کیتا تے اسنوں قرآن و حدیث دے خلاف ثابت کیتا۔ دیکھیا جائے تو مسلماناں اُتے امام ابن تیمیہؒ دا ایہ بہت وڈا احسان اے کہ انہاں نے اسلامی تعلیمات دے چشمہ صافی نوں بدعات و خرافات توں پاک صاف کر دتا۔
شاہ ولی اللہ دا بیان
سودھوہم فقہا یا ائمہ دی پیروی ایہ سمجھ کر کردے نيں کہ قرآن و سنت دے عالم نيں۔ لیکن جے سانوں رسول اللہ دی کوئی صحیح حدیث پہنچ جائے جو اس عالم دے موقف دے برخلاف ہو، تو اس دے بعد جے اسيں حدیث نوں رد کردے اپنے فقہ دی پیروی کراں تو اسيں توں زیادہ ظالم تے کون ہوئے گا تے اسيں قیامت وچ اپنے خدا نوں کیتا جواب دین گے۔ امام ابن تیمیہ نے ایہ موقف اختیار کیتا کہ کسی خاص فقہ اُتے چلنا اک قدرتی گل اے تے ایسا شروع توں ہُندا چلا آیا اے۔ لیکن مسلمان نوں جدوں کدی قرآن و حدیث توں کوئی دلیل پیش دی جائے تو اسنوں بلاتردد اپنے پچھلے طرز عمل نوں چھڈ دے قرآن و سنت دی پیروی کرنی چاہیے۔ پھر جہاد دے محاذ اُتے وی امام ابن تیمیہؒ سرگرم رہے تے تاتاریاں دا مقابلہ کیتا۔ کتاب دے مطالعے توں اک حیرت انگیز گل ایہ پتہ چلی کہ اس زمانے وچ شام اُتے حملہ کرنے والے تاتاری مسلمان سن ۔ انہاں دے بادشاہ دا نام قازان سی جس دی حکومت ایران تے عراق اُتے سی۔ قازان نے شام اُتے حملہ کیتا تے اس دے حکمراں نوں شکست دے دتی۔ اس وقت شام وچ شدید افراتفری مچی ہوئی سی۔ ایسے وچ امام ابن تیمیہ علما دا اک وفد لے کے قازان توں ملے تے اسنوں عدل و انصاف قرآن و حدیث دا درس دتا۔ امام ابن تیمیہ نے قازان توں کہیا کہ تساں مسلمان ہونے دا دعویٰ کردے ہو لیکن اس دے باوجود تساں نے اسيں اُتے حملہ کیتا۔ قازان امام توں بہت متار ہويا تے اس نے تمام مسلمان قیدیاں نوں رہیا کر دتا۔ راوی لکھدا اے کہ امام ابن تیمیہ نے قازان توں اِنّی سخت گفتگو دی کہ اسيں ڈر رہے سن جلاد نوں حالے گردن اڑانے دا حکم ہويا۔ امام توں ملاقات دے بعد وی قازان نے شام و مصر نوں فتح کرنے دا ارادہ ترک نہ کیتا تے حالات بدستور خراب ہی رہے۔ امام نے عوام الناسنوں جہاد اُتے ابھارا تے قتال دی ترغیب کيتی۔ اک وقت ایسا آیا کہ دمشق دے معاملات عملا امام ابن تیمیہ دے ہتھ وچ آ گئے۔ اس توں فائدہ اٹھاندے ہوئے انہاں نے شہر وچ شراب خاناں دے خلاف کارروائیاں کيتیاں ۔ تاتاریاں نے اک بار پھر شام دا رخ کیتا۔ اس دوران وچ سوال اٹھا کہ تاتاری وی مسلمان نيں تو انہاں توں جنگ دا کیتا حکم اے۔ تو امام نے انہاں تاتاریاں نوں خوارج قرار دیکر کہیا کہ جے تساں تاتاریاں دی صف وچ مینوں وی دیکھو تو میری وی گردن اڑا دینا۔ بہرحال تاتاریاں دا لشکر آن پہنچیا۔ اسماعیلیاں نے تاتاریاں دا پورا نال دتا۔ اسلامی فوج تے تاتاریاں وچ جنگ ہوئی جس وچ اسلامی لشکر نوں فتح ہوئی۔
بدعات و شرک دی مخالفت
سودھوجنگ ختم ہونے دے بعد امام نے بدعت تے شرک دے خلاف پوری طاقت توں سرگرم ہو گئے۔ اک چٹان سی جتھے لوگ منت مندے سن ۔ امام نے اس چٹان نوں توڑا۔ پھر انہاں نے ملحداں تے، نصیری قبائل دے خلاف لشکر کشی دی کیونکہ انہاں نے مسیحیاں تے تاتاریاں نوں شام اُتے حملے دی دعوت دتی سی۔ اس طرح کردے کردے امام ابن تیمیہؒ دا زور بہت ودھ گیا۔ اوہ دیکھدے کہ جتھے حکومت منکر نوں ختم کرنے وچ سستی کر رہی، تو قانون ہتھ وچ لے کے خود شرعی حکم نافذ کردیندے۔ اس دے نتیجے وچ مولویاں تے حاسداں دا اک طبقہ انہاں دا مخالف ہو گیا۔ مناظرے شروع ہو گئے۔ لوگاں نے سلطان نوں شکایت کردی جس نے امام نوں دار الخلافہ مصر طلب کر لیا۔ انہاں نوں اک سال تک قید کر دتا گیا۔ تو انہاں نے جیل وچ ہی دعوت و تبلیغ دا اِنّا کم کیتا کہ قیدیاں دی حالت ہی بدل گئی۔ رہائی دے بعد دوبارہ درس و تدریس وچ مصروف ہو گئے۔ انہاں نوں پھر نظر بند کر دتا گیا لیکن کچھ عرصے بعد پھر رہیا کر دتا گیا۔ اس دوران مصر دا سلطان ناصر تبدیل ہو گیا۔ نويں حکمراں رکن الدین نے پھر امام نوں قید کر دتا۔ اک سال بعد سلطان ناصر دوبارہ حکومت وچ آیا تو اس نے امام نوں رہیا کیتا۔ سلطان ناصر امام دا بہت احترام کردا سی ۔ امام چاہندے تو اپنے تمام مخالفین نوں سزا دلوا سکدے سن لیکن انہاں نے سب نوں معاف کر دتا۔ پھر دوبارہ درس و تدریس وچ مشغول ہو گئے۔ اس دوران وچ تن طلاقاں دا مسئلہ سامنے آیا۔ امام نے فتویٰ دتا کہ اک مجلس وچ تن طلاقاں دراصل اک ہی طلاق شمار ہوئے گی، جس دے بعد رجوع کیتا جاسکدا اے۔ پھر اک مسئلہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم دی قبر مبارک دی زیارت دا اٹھا۔ امام نے کہیا کہ کسی دی وی قبر دی زیارت دے لئی اہتمام توں سفر کردے جانا جائز نئيں۔ اس معاملے اُتے حکومت نے امام ابن تیمیہؒ نوں انہاں دے شاگرد امام ابن قیمؒ دے نال دوبارہ قید کر دتا۔ تے اسی وچ انہاں دی موت ہو گئی۔ درحقیقت امام ابن تیمیہؒ دی زندگی تے جدوجہد انتہائی سیرحاصل اے جسنوں اک کتاب تے خلاصے وچ بیان کرنا ناممکن اے۔
دور جدید اُتے ابن تیمیہ دے اثرات
سودھوامام ابن تیمیہ نے جہاد دا مشہور فتویٰ جاری کیتا جس دا القاعدہ تے ہور جہادی تنظیماں اپنے مقاصد دے لئی حوالہ وی دیندی نيں۔ سعودی عرب دے مشہور عالم دین محمد بن عبد الوہابؒ دی تحریک اُتے امام ابن تیمیہؒ دی تعلیمات دا بہت زیادہ اثر اے۔ امام ابن تیمیہؒ نے لوگاں نوں مزاراں اُتے جانے تے بزرگان دین نوں وسیلہ بنانے توں منع کیتا۔ جدوں اوہ تیس سال دے سن تو اک مسیحی پادری اصف النصرانی نے توہین رسالت دا ارتکاب کیتا۔ حکومت نے النصرانی نوں کہیا کہ جے اوہ اسلام قبول کرلے تو اوہدی جان بخشی جاسکدیاں نيں۔ اوہ راضی ہو گیا۔ لیکن امام ابن تیمیہؒ نے اوہدی مخالفت کردے ہوئے کہیا کہ مسلمان ہو یا کافر جے بقائمی ہوش و حواس توہین رسالت کرے گا تو اوہدی گردن اڑائی جائے گی۔ اس اُتے حکومت نے انہاں نوں قید کر دتا۔ اسی قید وچ انہاں نے اپنی پہلی معرکہ آرا کتاب ’’الصارم المصلول علی شاتم الرسول‘‘ لکھی۔ ایہ کتاب مکتبہ قدوسیہ لاہور توں اردو بولی وچ وی شائع ہوئی اے۔ اس کتاب دے نام دے معنی نيں ’’شاتم رسول دے سر اُتے لٹکتی ننگی تلوار‘‘۔ موجودہ حالات وچ اس کتاب دا مطالعہ فائدہ مند ثابت ہو سکدا اے۔ امام ابن تیمیہ نے اپنے شاگرداں دی مدد توں امر بالمعروف و نہی عن المنکر دی تحریک چلائی۔ اس دوران وچ انہاں نے ہتھ توں لوگاں نوں گناہاں توں روکیا تے سزاواں دتیاں جدوں مملوک حکمراں الملک المنصور نے لبنان دے پہاڑاں وچ علوی قبائل (بشارالاسد دا تعلق وی علوی خاندان توں اے ) دے خلاف کارروائی دی تو امام نے متعدد بار حکومت دا نال دتا۔ کیونکہ اوہ علویاں نوں یہود و نصاریٰ توں وی زیادہ ملحد قرار دے دیندے سن ۔ تے اس لئی وی کہ انہاں نے بغداد و شام اُتے حملے وچ صلیبیاں تے تاتاریاں دی مدد کیندی سی۔ جب تاتاری رہنما قازان خان نے شام اُتے حملہ کیتا تو تب امام ابن تیمیہ نے اپنا مشہور فتویٰ جاری کیتا کہ تاتاری جو اگرچہ اسلام قبول کرچدے نيں لیکن انہاں دے خلاف جہاد فرض کفایہ ہی نئيں بلکہ جہاد فرض عین اے، کیونکہ اوہ شریعت دی بجائے انساناں دے بنائے ہوئے قوانین دے تحت نہ صرف حکومت کردے نيں بلکہ انہاں نوں شریعت توں بہتر وی سمجھدے نيں لہذا اوہ حالت جاہلیت وچ ہی نيں۔ دراصل تاتاریاں نے اسلام تو قبول کر لیا سی لیکن اپنے پرانے ’’الیاسق قانون‘‘ نوں برقرار رکھیا سی تے شریعت نوں نافذ نئيں کیتا سی ۔ ایہ کسی عالم دی طرف توں مسلماناں دے خلاف طاقت دے استعمال دا پہلا فتویٰ سی ۔ تے اج جہادی تنظیماں اسی نوں اپنا جواز بناندی نيں۔ پھر مصر و شام دی اسلامی فوج تے تاتاری فوج وچ جنگ ہوئی جس وچ امام ابن تیمیہ نے خود وی شرکت کيتی۔ امام دے دونے مشہور شاگرداں امام ابن قیم تے حافظ ابن کثیر نے وی اپنے استاد دے اس موقف دی تائید کيتی۔ بیلجیئم دے اک مسلمان پروفیسر یحیٰ مچوٹ امام ابن تیمیہ نوں القاعدہ دا نظریاندی جد امجد قرار دیندے نيں۔ امام ابن تیمیہ نے دنیا نوں چار خاناں وچ تقسیم کرنے دا تصور پیش کیتا۔ دارالاسلام جتھے مسلمان بستے ہاں تے شریعت نافذ ہو، دارالکفر جتھے کفار بستے ہاں تے کفر دی حکومت ہو، دارالحرب کفار دا اوہ ملک جس توں دارالاسلام دی جنگ ہو رہی ہو تے دارالمرکب مسلماناں دا اوہ علاقہ جتھے شریعت نافذ نہ ہوئے۔ امام ابن تیمیہ توں اک تے تصور ’’شریعت نافذ نہ کرنے والے مسلم حکمران نوں قتل کرنا جائز اے ‘‘ وی منسوب کیتا جاندا اے۔ امریکی محکمہ خارجہ دے انسداد دہشت گردی دے سابق رابطہ کار ڈینیئل بنجمن نے اپنی کتاب وچ دور جدید دی اسلامی تحریکاں نوں ابن تیمیہ دے بچے قرار دتا۔
فتویٰ ماردین
سودھوامام ابن تیمیہ دے اس فتویٰ نوں وی القاعدہ و ہور جہادی تنظیماں دلیل بناندی نيں۔ دراصل ماردین مسلم اکثریندی علاقہ سی جس اُتے تاتاریاں (جو اسلام قبول کرچدے سن ) نے قبضہ کر لیا سی تے اوتھے ظلم و ستم کر رہے سن ۔ اوتھے دے لوگاں نے پُچھیا کہ ساڈا علاقہ دارالحرب اے یا دارالکفر تو امام تیمیہ نے اسنوں دارالمرکب دا نام دتا جتھے دے رہنے والے مسلماناں توں ویسا سلوک کیتا جائے گا جس دا اوہ مستحق اے مگر شریعت چھوڑنے والے توں جنگ دی جائے گی۔ انہاں نے کہیا تاتاری حکمراں قازان تے اوہدی فوج نے شریعت قبول نئيں دی اس لئی اوہ غیر مسلم نيں۔ تے جو کوئی انہاں دی مدد کرے گا اوہ زندیق یا منافق اکھوائے گا۔
صوفیا متعلق عقائد
سودھوبوہت سارے لوگ امام نوں صوفی ازم دا مخالف سمجھدے نيں لیکن حقیقت وچ اوہ صوفی ازم نوں اسلام دا اہم ترین حصہ سمجھدے سن ۔ اُتے اوہ صوفی ازم وچ در آنے والی خرابیاں و بدعات نوں ختم تے اصلاحات کرنا چاہندے سن ۔ اوہ صوفیا مثلا جنید بغدادی، بایزید بسطامی و ہور دا بہت احترام کردے سن تے انہاں دے افکار نوں سراہندے سن ۔ اک اندازے دے مطابق انہاں نے 700 توں زیادہ کتاباں لکھياں اُتے انہاں دی بوہت سارے کتاباں محفوظ نہ رہ سکن تے گردش دوراں وچ گم ہوگئياں۔
ابن تیمیہ دا رد
سودھواہل سنت دے مذاہب اربعہ دے علما دی اک جماعت نے ابن تیمیہ دی رد وچ اُنہاں دے عقائد اُتے طعن کردے ہوئے تے انہاں دے فتاویٰ نوں باطل کرنے دی غرض توں کتاباں لکھی نيں جنہاں وچوں کچھ علما دے نام حسب ذیل نيں:
- علی المیلی (مالکی): انہاں نے السیوف المشرقیہ لقطع اَعناق القائلین بالجہۃ و الجسمیۃ لکھی۔[۱۵][۱۶]
- شہاب الدین احمد بن یحیی بن اِسماعیل الکلابی الحلبی (شافعی): ابن تیمیہ دے عقائد دے رد وچ ”خبر الجہۃ“ لکھی۔[۱۷]
- تقی الدین حصنی (شافعی): انہاں نے دفع شبہ من شبہ وتمرد ونسب ذلک اِلى السید الجلیل الاِمام اَحمد لکھی جو سنہ 1350ھ وچ مصر وچ طبع ہوئی، اس وچ ابن تیمیہ دے جہت تے تشبیہ دے قول نوں باطل کیتا گیا اے۔[۱۸]
لکھتاں
سودھوالدین زرکلى نے دُرر دے حوالہ توں لکھیا اے کہ آپ کى لکھتاں چار ہزاراجزاء توں متجاوز نيں۔ فوات الوفیات وچ انہاں کى تعداد تن سو مجلد منقول اے۔ انہاں وچوں آپ دا اک مبسوط فتاوى، الجوامع، السیاسة الشرعیة، الجمع بین العقل والنقل، الصارم المسلول على شاتم الرسول، رفع الملام عن الأئمة الأعلام، مجموعة الرسائل والمسائل وی نيں۔ آپ دے حالات زندگی اُتے ابن قدامہ نے العقود الدریة فی مناقب شیخ الإسلام أحمد بن تیمیة، شیخ مرعى حنبلى نے الکوکب الدریة، سراج الدین عمر البزار نے الأعلام العلیة فی مناقب ابن تیمیة، عبد السلام حافظ نے الإمام ابن تیمیة، شیخ محمد ابو زہرہ نے ابن تیمیة ؛ حیاتہ وعصرہ_ آراؤہ وفقهہ تے اسى طرح شہهاب الدین أحمد بن یحیى بن فضل اللہ العمری، ابو عبد اللہ محمد بن أحمد بن عبد الهادی الحنبلی، وغیرہ کئى اہل علم نے علاحدہ علاحدہ کتاباں لکھياں۔ اردو وچ آپ کى سوانح پرڈاکٹر غلام جیلانى برق کى کتاب امام ابن تیمیہ، افضل العلماء محمد یوسف کوکن عمرى کى مبسوط کتاب امام ابن تیمیہ تے مولانا ابو الحسن على ندوى کى کتاب تاریخ دعوت وعزیمت جلد دوم بہت مفید نيں۔ انہاں نے کئی کتاباں لکھياں جنہاں وچوں اک کتاب منہاج السنہ النبویہ فی نقض الکلام شیعہ و قدریہ بہت مشہور اے۔
وفات
سودھوامام ابن تیمیہ نے کسى دے خوف تے دباؤ دی پروا کیتے بغیر اپنی منفرد علمى تحقیقات کى اشاعت کى۔ اپنے بعض علمى مباحثاں تے فتواں کى وجہ توں آپ نوں اک مدت تک قید وبند کى صعوبتاں وی برداشت کرنا پڑاں، حتى کہ جدوں داعئ اجل نوں لبیک کہنے دا وقت آیا تو آپ زندگی کى آخرى قید برداشت کر رہے سن تے آپ دا جنازہ جیل ہی توں نکلیا۔ آپ کى کل مدت قید سوا چھ سال بنتى اے۔
ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ full work available at URL: https://archive.org/details/ZIR2002ARAR — مصنف: Khayr al-Din al-Zirikli — عنوان : الأعلام — : اشاعت 15 — جلد: 1 — صفحہ: 144 — ناشر: Dār al-ʿIlm lil-Malāyīn
- ↑ عنوان : Ибн Таймия — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ Ibn Taymiyyaẗ — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jx20070917002 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱ مارچ ۲۰۲۲
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jx20070917002 — اخذ شدہ بتاریخ: ۷ نومبر ۲۰۲۲
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ ۶.۲ (1999) Kitab Al-Iman. Kuala Lumpur: Islamic Book Trust. ISBN 978-967-5062-28-5. Retrieved on 16 جنوری 2015.
- ↑ "Ibn Taymiyyah"۔ Encyclopædia Britannica۔ 2018-12-24 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 جنوری 2015
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Al-Matroudi, Abdul Hakim (2006). The Hanbali School of Law and Ibn Taymiyyah. Routledge, 53. ISBN 0-415-58707-7.
- ↑ Halverson, Jeffry R. (2010). Theology and Creed in Sunni Islam. Palgrave Macmillan, 48. ISBN 0-230-10279-4.
- ↑ Jonathan A.C. Brown۔ "Salafism – Islamic Studies – Oxford Bibliographies"۔ Oxford Bibliographies۔ 2018-12-24 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 10 فروری 2015
- ↑ حیات احمد بن حنبل از ابو زہرہ مصری ص 494
- ↑ سیرت احمد بن حنبل از عبد الرشید عراقی، ص 111 سانچہ:Dash 112
- ↑ ہدیۃ العارفین اَسماء المؤلفین و آثار المصنفین از اِسماعیل باشا البغدادی، ج 1، ص 774
- ↑ اِیضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون از اِسماعیل باشا البغدادی، ج 2، ص 37
- ↑ ہدیۃ العارفین اَسماء المؤلفین و آثار المصنفین از اِسماعیل باشا البغدادی، ج 1، ص 108
- ↑ معجم ما اَلفہ علما الاَمہ الاِسلامیۃ ضد الوہابیۃ از السید عبد اللہ محمد علی، ص 14