سید حسین طباطبائی قمی
| فائل:آیت الله حاج آقا حسین قمی.jpg | |
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | سید حسین طباطبائی قمی |
| تاریخ ولادت | 12 رجب 1282 ھ |
| آبائی شہر | قم |
| تاریخ وفات | 14 ربیع الاول 1366 ھ |
| مدفن | روضہ حضرت امیر (ع)، نجف |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | شیخ عبد المحسن مدرس ریاضی، میرزا ابو الحسن کرمانشاہی، آخوند محمد کاظم خراسانی، میرزا محمد حسن آشتیانی، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی و تے ۔۔۔ |
| شاگرد | محمد حسین صدقی مازندرانی، غلام حسن محامی بادکوبہ ای، محمد علی کاظمی خراسانی، سید محمد موسوی لنکرانی، آقا بزرگ اشرفی شاہرودی تے ۔۔۔ |
| تالیفات | حاشیہ بر عروة الوثقی (از اول مسائل تقلید تا بخشی از احکام نماز)، ہدایہ الانام فی المسائل الحلال و الحرام «رسالہ الحکام»، تے ۔۔۔ |
| خدمات | |
| سماجی | مرجع تقلید، |
سید حسین طباطبایی قمی، (1282۔1366 ھ) حاج آقا حسین قمی دے ناں توں مشہور، شیعہ فقیہ تے مجتہد نيں جو آیت اللہ سید ابوالحسن اصفہانی دی وفات دے بعد تن ماہ تک مرجع تقلید رہے۔ انہاں نے رضا خان (شاہ ایران) دے اقدامات اُتے اعتراضات کيتے تاں انہاں نوں ایران توں عراق جلا وطن کر دتا گیا۔ رضا خان دی حکومت کیتی طرف توں انہاں دی گرفتاری عوام دے جمع ہونے تے مسجد گوہرشاد دے واقعہ دے رونما ہونے دا سبب بنی۔
سوانح حیات و تعلیم
سودھوسید حسین 12 رجب 1282 ھ وچ قم وچ پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم قم دے اک مکتب وچ حاصل کيتی۔ اس دے بعد علوم دینی دے مقدمات نحو، صرف، منطق دی تعلیم حاصل کيتی تے فیر آگر دی تعلیم دے لئی تہران چلے گئے۔ معالم، قوانین، شرح لمعہ، رسالے تے مکاسب ورگی کتاباں اوتھے حوزہ علمیہ دے اساتید توں پڑھیاں۔ 22 برس دی عمر وچ حج بیت اللہ دے لئی مکہ و مدینہ دا سفر کيتا۔ واپسی اُتے نجف گئے تے اوتھے آیت اللہ میرزا محمد حسن شیرازی دے درس وچ شرکت کيتی۔ نجف وچ دو سال قیام کرنے دے بعد سن 1306 ھ وچ واپس تہران آ گئے۔ 5 سال تک تہران وچ تحصیل علم وچ مشغول رہنے دے بعد 1321 ھ وچ اک بار فیر عراق دا سفر کيتا تے اوتھے سامرا وچ آیت اللہ میرزا محمد حسن شیرازی دے دروس وچ حاضر ہوئے۔ 10 سال سامرا وچ قیام کیا، استاد انہاں اُتے خاص توجہ فرماندے سن تے احتیاط دے مسائل وچ اپنے مقلدین نوں انہاں دی طرف رجوع کرنے نوں کہندے سن ۔
مشہد دی عوام دے عالم دین بھیجنے دی درخواست اُتے میرزا محمد حسن شیرازی نے انہاں نوں جانے دا مشورہ دتا تے اوہ مشہد دے لئی روانہ ہوئے گئے۔ حاج حسین آقا نے نجف و سامرا وچ اپنے تمام اساتید توں اجازہ اجتہاد حاصل کيتا سی تے سید مرتضی کشمیری توں اجازہ روایت اخذ کيتا سی۔[۱]
اساتید
سودھو- شیخ عبد المحسن مدرس ریاضی
- میرزا علی اکبر حکمی یزدی
- میرزا ابوالحسن کرمان شاہی
- آخوند محمد کاظم خراسانی
- میرزا محمد حسن آشتیانی
- آخوند ملیا علی نہاوندی
- میرزا ابو الحسن جلوه
- سید محمد کاظم طباطبایی یزدی
- آقا رضا ہمدانی
- میرزا حبیب الله رشتی
- میرزا ہاشم رشتی
- سید احمد کربلایی
- میرزا محمود قمی
- شیخ فضل الله نوری
- شیخ علی نوری
- آقا علی مدرس۔[۲]
شاگرد
سودھو
- سید زین العابدین کاشانی حائری
- محمد رضا جرقویہ ای اصفہانی
- محمد حسین صدقی مازندرانی
- غلام حسن محامی بادکوبہ ای
- محمد علی کاظمی خراسانی
- یوسف بیارجمندی شاہرودی
- سید محمد موسوی لنکرانی
- آقا بزرگ اشرفی شاہرودی
- سید مہدی طباطبایی قمی
- سید حسن طباطبایی قمی
- سید صدر الدین جزایری
- سید حسین موسوی نسل
- حسین علی راشد تربتی
- ہادی حائری شیرازی
- علی توحیدی بسطامی
- محمد علی سرابی
- احمد مدرس یزدی
- عباس علی اسلامی
- کاظم دامغانی
- مجتبی قزوینی
- فاضل قفقازی
- سید حسن موسوی بجنوردی
- ہاشم قزوینی
- عباس تربتی
- مہدی حکیم۔[۳]
تالیفات
سودھو- حاشیہ بر عروة الوثقی (از اول مسائل تقلید توں بخشی از احکام نماز)
- ہدایہ الانام فی المسائل الحلال و الحرام رسالہ الاحکام
- الذخیره الباقیہ فی العبادات و المعاملات
- حاشیہ بر رسالہ ربائیہ رضاعیہ
- حاشیہ بر رسالہ ارث و نفقات
- حاشیہ بر صحہ المعاملات
- حاشیہ بر مجمع المسائل
- منتخب الاحکام
- مختصر الاحکام
- طریق النجات
- ذخیره العباد
- مناسک حج۔[۴]
مرجعیت
سودھوحاج آقا حسین قمی نے مشہد وچ وارد ہونے دے بعد نماز جماعت دے ذریعہ عوام نال رابطہ بر قرار کيتا تے انہاں دے سوالےآں دے جوابات دے نال نال محرومین و مستضعفین دی دست گیری کرنے لگے۔ حوزہ علمیہ دی زعامت و سرپرستی دی ذمہ داری سنبھالی تے طالب علماں علوم دینی دے امور حل دے علاوہ اپنے گھر وچ انہاں دے لئی فقہ و اصول دے دروس دا سلسلہ وی جاری کيتا۔ انہاں نے توضیح المسائل دینے تے مرجعیت دی ذمہ داری توں کنارہ کشی اختیار کرنی چاہی لیکن دین دار طبقہ دے بیحد اصرار تے رجوع کرنے اُتے انہاں دی فارسی دی توضیح المسائل سن 1351 ھ وچ طبع ہوئی تے اس دے بعد باقاعدہ انہاں دی مرجعیت دا آغاز ہوئے گیا۔[۵]
وہ رضا خان دے ضد مذہبی اقدامات اُتے ہمیشہ سخت اعتراض کردے سن ۔ آخر کار مسجد گوہر شاد دے واقعہ دے بعد پہلوی حکومت نے انہاں نوں کچھ عرصہ تہران وچ نظر بند کرنے دے بعد سن 1354 ھ وچ عراق جلا وطن کر دتا۔ ايسے وجہ توں اس دے بعد توں انہاں دی مرجعت کربلا وچ منتقل ہوئے گئی۔ انہاں دے وجود دے سبب حوزہ علمیہ دی عام حالت وچ تبدیلی رونما ہوئے گئی تے درس و مباحثہ دے سلسلہ نے رونق اختیار کر لئی۔ انہاں نے حوزہ علمیہ تے عوام دی زعامت و سرپرستی تے امور مرجعیت دے نال نال تدریس تے طالب علماں دی تربیت دی ذمہ داری وی اپنے ذمہ لی تے فقہ و اصول دے دروس خارج دے تدریس دا سلسلہ وی جاری رکھیا۔ آیت اللہ سید ابو الحسن اصفہانی دے انتقال دے بعد انہاں نے 11 سال دے بعد کربلا نوں ترک کرکے نجف اشرف دا رخ کيتا تے اوتھے دے مجتہدین نے مرجعیت دے امور نوں انہاں دے حوالے کے دتا۔[۶][۷]
ان دی مرجعیت دا زمانہ بہت کوتاہ رہیا تے چند ماہ دے بعد انہاں دی وفات ہوئے گئی۔ آیت اللہ سید محمد ہادی میلانی نقل کردے نيں: حقیر حرم امام حسین (ع) دی زیارت توں مشرف ہويا تاں اوتھے دیکھیا کہ حاج آقا حسین قمی بالائے سر بیٹھے ہوئے نيں۔ انہاں نے میری طرف اشارہ کيتا تاں وچ انہاں دے نیڑے گیا۔ انہاں نے عرض کیا: دینی زعامت و مرجعیت آیت اللہ سید ابو الحسن اصفہانی دے بعد میرے سپرد ہوئی تے وچ ڈردا ہاں کہ اس توں میرے دین نوں نقصان نہ پہچے لہذا وچ دعا کردا ہاں تسيں آمین کہو: پروردگارا جے ایہ زعامت میرے دین دے لئی مضر اے تو، تاں میری جان لے لے اس دے بعد انہاں نے اس قدر گرایہ کیہ کہ زمین انہاں دے آنسواں توں تر ہوئے گئی۔[۸]
سیاسی فعالیت
سودھورضا خان دی حکومت وچ اس دے اقدامات نے علماء نوں اعتراض اُتے مجبور کيتا تے حاج آقا حسین قمی اس دی حکومت دے خلاف کھڑے ہوئے گئے۔ اک جلسہ وچ جو مشہد دے علماء دی معیت وچ انہاں دی گھر اُتے منعقد ہويا۔ اس وچ انہاں نے ملک دے موجودہ حالات توں بیحد متاثر ہوئے کے گرایہ کیہ تے کہیا:
اج اسلام نوں قربانی دینے والےآں دی ضرورت اے لہذا لوک قیام کرن۔
آخر وچ علماء ایہ فیصلہ کردے نيں کہ آیت اللہ قمی رضا خان دے ضد دینی اقدامات اُتے اعتراض جتانے دے لئی تہران جا کے اس توں گل کرن۔ انہاں نے اپنے آخری درس وچ کہیا:
میرا مننا ایہ اے کہ جے ضد مذہب اقدامات نوں روکنے دے سلسلہ وچ ہزاراں افراد، جنہاں وچ حاج آقا حسین قمی وی شامل ہو، دی جان وی چلی جاواں تاں ایسا کرنا اہمیت رکھدا اے۔
ان دے تہران دے لئی حرکت کرنے توں پہلے علماء دا اک گروہ انہاں توں سوال کردا اے کہ شاہ نال ملاقات وچ آپ اس توں کيتا چاہن گے؟
جواب اوہ کہندے نيں کہ پہلے تاں اس توں درخواست کراں گا کہ اوہ اپنے غیر اسلامی کماں توں ہتھ کھچ لے لیکن جے اوہ نئيں منیا تاں اس دا گلا گھونٹ دیاں گا۔[۹]
گرفتاری
سودھوآیت اللہ قمی تہران وچ وارد ہونے دے بعد شہر ری گئے تے اوتھے باغ سراج الملک وچ قیام کيتا۔ تہران والے کثرت توں انہاں نال ملاقات دے لئی آنے لگے تاں پہلوی حکومت نے انہاں دی رہائش دا محاصرہ کے لیا۔ اس مرجع تقلید دی گرفتاری دے نال حکومت نوں عوامی اعتراضات دا خاص طور اُتے مشہد وچ سامنا کرنا پيا۔ لوک حرم تے مسجد گوہرشاد وچ جمع ہُندے تے خطباء و واعظین دیاں گلاں سندے۔ روز بہ روز اعتراضات دی شدت وچ وادھا ہونے لگا۔ ایتھے تک کہ آخر وچ 14 ربیع الثانی نوں حکومت دے کارندےآں نے مسجد گوہر شاد وچ دھرنے اُتے بیٹھے علماء تے عوام الناس اُتے حملہ کرکے انہاں نوں قتل کرنا شروع کر دتا۔ مسجد گوہر شاد وچ قتل عام تے تشدد دے بعد حکومت نے انہاں نوں ایران توں عراق طلا وطن کر دتا۔[۱۰]
فتوائے جہاد
سودھوحوزہ علمیہ کربلا وچ قیام دے دوران جنگ جہانی دوم وچ عراق اُتے قبضہ اُتے انہاں نے عراق وچ موجود دوسرے عراقی و ایرانی علماء دے نال مل کے انہاں دے خلاف جہاد دا فتوی صادر کيتا تے انہاں توں مقابلہ دا حکم دتا۔ حاج آقا حسین قمی نے رضا شاہ دی حکومت دے سقوط دے نال ہی اپنی اٹھ سالہ جلا وطنی نوں ختم کيتا تے سن 1322 وچ مشہد پرت آئے۔ انہاں نے حکومت توں چاہیا کہ بے حجابی و مختلط مدارس دا نظام ختم کيتا جائے، نماز جماعت، درس قرآن، مدارس وچ دینی علوم دی تدریس تے حوزات علمیہ نوں آزاد کيتا جائے، عوام دے کمزور طبقہ توں اقتصادی فشار وچ کمی تے ائمہ بقیع دے قبور دی تعمیر دی کوشش جداں مطالبات تسلیم کيتے جاواں۔ جے حکومت نے ایہ مطالبات قبول نئيں کيتے تاں اوہ مسلحانہ قیام دا حکم دے دین گے۔ انہاں دی دھمکی تے عوام دی حمایت سبب بنی کہ حکومت انہاں دے مطالبات نوں تسلیم کر لے۔[۱۱]
وفات
سودھوحاج آقا حسین قمی دا انتقال آیت اللہ سید ابو الحسن اصفہانی دی وفات دے تن ماہ دے بعد سن 1366 وچ نجف اشرف وچ ہويا تے حرم امام علی (ع) وچ انہاں نوں دفن کيتا گیا۔
حوالے
سودھو- ↑ گلشن ابرار، ج۲، ص۵۹۱.
- ↑ گلشن ابرار، جلد دو، ص ۵۹۱.
- ↑ گلشن ابرار، جلد دو، ص ۵۹۲.
- ↑ گلشن ابرار، جلد دو، ص ۵۹۴.
- ↑ پورتال اہلبیت (ع).
- ↑ گلشن ابرار، جلد دو، ص ۵۹۲.
- ↑ پورتال اہل بیت (ع).
- ↑ افق حوزه - ۱۸ دتی ماه ۱۳۹۲شماره ۳۸۱. بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ افق حوزه - ۱۸ دتی ماه ۱۳۹۲شماره ۳۸۱. بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ افق حوزه - ۱۸ دتی ماه ۱۳۹۲شماره ۳۸۱. بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ سایٹ تورجان
مآخذ
سودھو- گلشن ابرار، جلد دو، نشر معروف، قم ۱۳۸۵
- افق حوزه - ۱۸ دتی ماه ۱۳۹۲، شماره ۳۸۱. بہ نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- پورتال اہل بیت (ع)