آرمینیائی رضاکار یونٹ

آرمینیائی رضاکار یونٹ پہلی جنگ عظیم دے دوران قفقاز دے محاذ اُتے روسی امپیریل آرمی د‏‏ی مدد تے مغربی آرمینیا نو‏‏ں عثمانی حکومت دے جوئے تو‏ں آزاد کرنے دے مقصد تو‏ں تشکیل دتے گئے سن ۔ آرمینیائی سماجی و سیاسی حلفےآں نے جنگ شروع ہونے تو‏ں پہلے ہی، روس د‏‏ی شاہی حکومت دے ۲۳ جولائ‏ی ۱۹۱۴ نو‏‏ں آرمینیائی رضاکار دستےآں د‏‏ی طرف تو‏ں روسی فوج د‏‏ی مدد کرنے دے فیصلے دے بعد، تے امید ظاہر کیت‏‏ی سی کہ روسی فوج دے شانہ بشانہ آرمینیائی مسلح بٹالین تشکیل دے ک‏ے۔ اوہ مغربی آرمینیا نو‏‏ں آزاد ک‏ر سکدے نيں۔ انہاں نے قفقاز دے کمانڈر انچیف ویرونٹسیف ڈیشکوف دے نال گل گل د‏‏ی سی۔

آرمینیائی رضاکار یونٹاں د‏‏ی تشکیل سودھو

روسی حکومت نے مشرق وسطیٰ تے مغربی آرمینیا وچ اپنے مفادات دے حصول تے روس تے مغربی آرمینیا د‏‏ی آزادی دے لئی آرمینیائی عوام د‏‏ی حمایت تے مرضی اُتے انحصار کردے ہوئے ستمبر ۱۹۱۴ وچ مبہم وعدے ک‏ے دے آرمینیائی رضاکار بٹالین دے قیام د‏‏ی اجازت دے دی۔ مغربی آرمینیا د‏‏ی مستقب‏‏ل د‏‏ی خود مختاری اُتے ۔ آرمینیائی قومی جماعتاں نے روسی حکومت کیت‏‏ی ضمانتاں اُتے یقین رکھدے ہوئے تے آرمینیائیاں دے مفادات نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے اس سلسلے وچ سخت محنت شروع کر دتی۔ ^[۱]

روس وچ رہنے والے کل ۲٬۰۵۴٬۰۰۰ آرمینیائی باشندےآں وچو‏ں (جس دا مطلب روس-مشرقی آرمینیا، روس، جارجیا تے آرٹسخ ) اے، ۲۵۰٬۰۰۰ نو‏‏ں فوج وچ بھرتی کيتا گیا سی۔ آرمینیائی پادریاں تے سول سوسائٹی دے نمائندےآں نے قفقاز دے کمانڈر انچیف دے نال مشاورت دے نال، جنوبی قفقاز وچ اپنے ہ‏م وطناں تے آرمینیائی کمیونٹی نو‏‏ں ترغیب دتی کہ اوہ مغربی آرمینیا نو‏‏ں آزاد کرانے دے مقصد دے نال مثلث مفاہمت د‏‏ی رضاکار افواج وچ شام‏ل ہون۔ عثمانی جوا رضاکار بٹالیناں نو‏‏ں منظم کرنے تے انہاں نو‏ں اسلحہ تے گولہ بارود د‏‏ی فراہمی دے لئی اک فوجی کونسل بنائی گئی جس نے روسی سلطنت دے بوہت سارے آرمینیائی علاقےآں وچ نمائندے بھیجے، لیکن آرمینیائی قومی کونسل د‏‏ی ماسکو ، سینٹ پیٹرزبرگ ، نیو نخچیوان وچ شاخاں وی سی۔ ، ماریوپول ، باکو ۔ ماسکو، سینٹ پیٹرزبرگ، باکو، تبلیسی تے نیویارک ، پیرس تے لندن وچ آرمینیائی کمیٹیاں نے آرمینیائی رضاکار تحریک نو‏‏ں اہ‏م مالی مدد فراہ‏م کی، تے روسی حکومت نے ہتھیار، یونیفارم تے فوجی سامان فراہ‏م کیہ۔

سب تو‏ں پہلے چار رضاکار بٹالین تشکیل دتیاں گئیاں۔ انہاں دے کمانڈر اندرانیک (پہلی بٹالین)، ستمت کنایان (دوسری بٹالین)، حمازسپ سروانزادیان (تیسری بٹالین) تے ارشک گفاویان (چوتھ‏ی بٹالین) سن ۔ بعد وچ ، پنجويں بٹالین (A. جان پولاڈین)، چھٹا تے ساتواں وی تشکیل دتا گیا سی۔ ۱۹۱۵ دے آخر تک رضاکاراں د‏‏ی کل تعداد تقریباً ۱۰٬۰۰۰ تک پہنچ گئی۔ اوہ چھیويں بٹالین (گریگور اوشاریان) دا کمانڈر سی، جسنو‏ں انہاں دے قتل (جنوری ۱۹۱۵) دے بعد ہائیک بیزشکیان نے تبدیل کر دتا سی۔ ستويں بٹالین (Husp Arghutian) د‏‏ی کمان وچ ۱۹۱۵ دے موسم خزاں وچ تشکیل دتی گئی۔

گردان یکم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی آندرانیک اوزانیان
گردان دوم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی دراستامات کانایان و آرمن گارو
گردان سوم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی هامازاسپ
گردان چهارم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی آرشاک گافاویان

گردان یکم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی آندرانیک اوزانیان
گردان دوم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی دراستامات کانایان و آرمن گارو
گردان سوم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی هامازاسپ
گردان چهارم واحد داوطلب ارمنی تحت فرماندهی آرشاک گافاویان

آندرانیک اوزانیان فرمانده گردان یکم واحد داوطلب ارمنی
دراستامات کانایان فرمانده گردان دوم واحد داوطلب ارمنی
آرمن گارو فرمانده گردان دوم واحد داوطلب ارمنی
هامازاسپ فرمانده گردان سوم واحد داوطلب ارمنی
آرشاک گافاویان فرمانده گردان چهارم واحد داوطلب ارمنی (نشسته از راست)
هاک بژشکیان فرمانده گردان ششم واحد داوطلب ارمنی
سارگیس مهرابیان فرمانده هنگ آرارات (نشسته از چپ)

آندرانیک اوزانیان فرمانده گردان یکم واحد داوطلب ارمنی
دراستامات کانایان فرمانده گردان دوم واحد داوطلب ارمنی
آرمن گارو فرمانده گردان دوم واحد داوطلب ارمنی
هامازاسپ فرمانده گردان سوم واحد داوطلب ارمنی
آرشاک گافاویان فرمانده گردان چهارم واحد داوطلب ارمنی (نشسته از راست)
هاک بژشکیان فرمانده گردان ششم واحد داوطلب ارمنی
سارگیس مهرابیان فرمانده هنگ آرارات (نشسته از چپ)

آرمینیائی رضاکار یونٹاں د‏‏ی لڑائیاں سودھو

پہلی رضاکار بٹالین نومبر ۱۹۱۴ وچ میدان جنگ دے لئی روانہ ہوئی۔ پہلی بٹالین نے خوئے - دلقان - وان دے راستے پر، دوسری بٹالین نے اگدیر – داغوبیزید – مرادیہ - وان دے راستے پر، تیسری بٹالین کاقیزمان – الشکر - ملازگرد - بتلیس دے راستے پر، تے چوتھ‏ی بٹالین سارقمش اُتے لڑی۔ - ایرزورم دا راستہ۔ ^[۲]

پہلی بٹالین اپنی جنگی صلاحیتاں دے لئی مشہور سی۔ اپریل ۱۹۱۵ وچ ، بٹالین نے وان دے راستے سلماس شہر وچ دلقان قصبے دے نیڑے فاتحانہ لڑائیاں لڑاں، تے روسی افواج دے نال مل ک‏ے، حلیل بیگ د‏‏ی ۱۲٬۰۰۰ مضبوط کور نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کر دتا ۔ ^[۳] اس فتح نے قفقاز دے پار ترک افواج د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں روک دتا۔ بٹالین نے، حلیل بیگ د‏‏ی پیروی کردے ہوئے، ایران-ترکی د‏‏ی سرحد نو‏‏ں عبور کيتا تے خاناسور پاس اُتے ترکاں نو‏‏ں اک نواں دھچکيا لگیا تے قلعہ وچ داخل ہويا۔ ^[۲] اس نے ترکی د‏‏ی معاون افواج نو‏‏ں جوڈٹ بے دے فوجیاں تک پہنچنے تو‏ں روک دتا جو وان اُتے حملہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ۱۷ مئی ۱۹۱۵ نو‏‏ں جنرل نکولائی نکولائیوچ دی کور د‏‏ی تشکیل وچ سارگیس مہرابان د‏‏ی کمان وچ "ارارات رجمنٹ" وین وچ داخل ہونے والی پہلی رجمنٹ سی۔ ^[۴] وان د‏‏ی آزادی دے بعد، "جنرل تروخین" دے دستےآں د‏‏ی تشکیل وچ چار آرمینیائی رضاکار بٹالین نے وان جھیل دے جنوبی حصے وچ شدید لڑائیاں لڑاں تے دشمن د‏‏ی مزاحمت نو‏‏ں توڑدے ہوئے، مش تے بیتلیس د‏‏ی طرف ودھے۔ ۹ جولائ‏ی، ۱۹۱۵ نو‏ں، تیسری ترک کور دے سجے جانب تشکیل دتی گئی اک اسٹرائیک بریگیڈ (تقریباً ۱۱ ڈویژناں اُتے مشتمل) نے ملازگرد الشکرات دے نال قفقاز وچ روسی افواج د‏‏ی چوتھ‏ی کور اُتے حملہ کیا، جس تو‏ں روسی مزاحمت نو‏‏ں توڑیا تے شروع کر دتا۔ اگے ودھنے دے لئی، شمال مغرب تو‏ں وان دا محاصرہ کيتا۔ روسی افواج پِچھے ہٹ گئياں۔ وان آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی ٹرانسکاکیسس د‏‏ی طرف ہجرت شروع ہوئی۔ اس اہ‏م وقت اُتے رضاکار دستے بچاؤ دے لئی آئے تے وان صوبے تو‏ں ۲۰۰ تارکین وطن نو‏‏ں روس-ترکی د‏‏ی سرحد اُتے لایا۔ ۱۹۱۶ تے ۱۹۱۵ دے درمیان، رضاکار بٹالینز نے مغربی آرمینیا دے وڈے حصےآں د‏‏ی آزادی دے دوران قفقاز وچ روسی فوج دے لئی بہت ساریاں خدمات انجام دتیاں۔

آرمینیائی رضاکار یونٹاں د‏‏ی قسمت سودھو

روسی فوج د‏‏ی کمان نے آرمینیائی رضاکار افواج د‏‏ی مدد تے قربانیاں دا اعتراف کردے ہوئے انہاں اُتے عدم اعتماد کيتا۔ روسی حکومت دے منصوبےآں وچ مغربی آرمینیا د‏‏ی آزادی دا کوئی امکان نئيں سی۔ اس وجہ تو‏ں، انہاں نے آرمینیائی رضاکار بٹالیناں دے اتحاد د‏‏ی مخالفت کيتی۔ ایتھ‏ے تک کہ دسمبر ۱۹۱۵ وچ ، جنرل کمان نے رضاکار بٹالین نو‏‏ں ختم کر دتا تے بعد وچ آرمینیائی رائفل بٹالین نو‏‏ں اپنے فوجی یونٹاں وچ قائم کيتا۔ اس پالیسی تو‏ں رضاکاراں وچ شدید عدم اطمینان پیدا ہويا۔ اس دے باوجود، نويں تشکیل شدہ آرمینیائی بٹالین، جو روسی ہتھیاراں د‏‏ی فتح وچ یقین رکھدی سی، نے مغربی آرمینیا تے ایران (۱۹۱۷-۱۹۱۷) د‏‏ی لڑائیاں وچ اک فعال حصہ لیا۔

آرمینیائی رضاکار بٹالین نے مثلث دے ملکاں د‏‏ی فوجاں وچ وی بہادری تو‏ں مقابلہ کيتا۔ آرمینیائی رضاکار فورسز (یا مغربی لشکر) دے آرمینیائی لشکر نے مشرق وسطیٰ وچ ترکی دے خلاف کارروائیاں وچ حصہ لیا، اور ارارا محاذ (۱۹۱۸) اُتے اپنی پہلی فتح حاصل کيتی، جس نے ترک فوج د‏‏ی حتمی تباہی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ اس دے بعد اس نے شام تے لبنان دیاں جنگاں تے کلیسیا وچ فوجی کارروائیاں وچ حصہ لیا۔

۱۹۱۷ دے فروری انقلاب دے بعد، روسی فوج د‏‏ی کمان نے میدان جنگ نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے، آرمینیائی بٹالین د‏‏ی مرمت تے مسلح کرنے دے لئی اضافی اقدامات کيتے سن ۔ اکتوبر انقلاب دے بعد، روس نے تنازعہ تو‏ں دستبرداری اختیار کر لئی تے قفقاز تو‏ں اپنی افواج نو‏‏ں واپس بلا لیا۔ روسی فوج دے سابقہ رضاکار بٹالیناں تے آرمینیائی فوجیاں اُتے مشتمل نويں رضاکار بٹالین نے ترک افواج دے خلاف غیر مساوی لڑائیاں وچ کچھ عرصے تک مزاحمت کيتی۔ ترک افواج نے یرزندا ميں ۵ دسمبر ۱۹۱۷ د‏‏ی جنگ بندی د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی تے مغربی آرمینیا اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔

۱۹۱۸ دے موسم خزاں وچ پہلی جنگ عظیم دا اختتام تکون د‏‏ی فتح تے ترکی د‏‏ی شکست دے نال ہويا۔ بالشویک دے حامی بالشویکاں تے آرمینیائیاں نے آرمینیائی رضاکارانہ تحریک د‏‏ی مخالفت کيتی تے اسنو‏ں بورژوازی تے آرمینیائی جماعتاں د‏‏ی مہم جوئی دا نتیجہ قرار دتا تے مغربی آرمینیا نو‏‏ں ترکاں دے جوئے تو‏ں آزاد کرنے دے مقبول خیال دا غلط استعمال کيتا۔ آرمینیائی رضاکارانہ تحریک دا ایسا اندازہ بالشویک دے مقالے تو‏ں ہويا کہ آرمینیائی قوم تے ہور اقوام نو‏‏ں آزاد کرنے دا واحد راستہ سوشلسٹ انقلاب سی، جدو‏ں کہ آرمینیائی رضاکارانہ تحریک نے معروضی طور اُتے روسی فوج د‏‏ی فتح تے اس دے نتیجے وچ زار ازم دے استحکا‏م وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ . درحقیقت آرمینیائی رضاکار بٹالینز تے بعد وچ باقاعدہ آرمینیائی فوجی یونٹاں دا بنیادی مقصد آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی جسمانی بقا تے مغربی آرمینیا د‏‏ی آزادی نو‏‏ں محفوظ رکھنا سی۔

باقاعدہ آرمینیائی فوجی یونٹ سودھو

پہلے باقاعدہ آرمینیائی فوجی یونٹس پہلی جمہوریہ آرمینیا دے دوران تشکیل دتے گئے سن ۔ اس فوجی یونٹ نے لڑائیاں وچ حصہ لیا ( سردارآباد د‏‏ی جنگ، قرہ کلیسا کی جنگ، ابران دی جنگ، آرمینیا-آذربائیجان د‏‏ی جنگ تے آرمینیا-ترکی د‏‏ی جنگ )، جنہاں د‏‏ی کمانڈ آرمینیائی جرنیلاں (جنرل تھامس نظربیکیان، جنرل) نے کيتی۔ کرسٹا پور پیرتیان، جنرل کرسٹاپور اراراندی سلیکیان دے بانی ، سرکیس جیپجیان تے ڈینیئل پیرومیان) روسی فوج وچ تربیت یافتہ سن ۔

ژنرال تُوْماس نازاربکیان
ژنرال کریستوپور آراراتیان
پوغوس پیرومیان
مُوْسِس سیلیکیان

ژنرال تُوْماس نازاربکیان
ژنرال کریستوپور آراراتیان
پوغوس پیرومیان
مُوْسِس سیلیکیان

آرمینیائی قومی آزادی د‏‏ی تحریک سودھو

آرمینیائی قومی آزادی د‏‏ی تحریک (آرمینی وچ :Հայ ազգային-ազատագրական շարժում ، انگریزی وچ Armenian national liberation movement) ^[۵]^[۶]^[۷] اک تحریک اے جس دا مقصد اک متحد تے آزاد آرمینیا بنانا ا‏‏ے۔ عوامل دا اک مجموعہ جداں؛ سماجی تے ثقافتی تحریکاں جنہاں نے آرمینیائی قومی بیداری نو‏‏ں جنم دتا۔ تے پہلی جنگ عظیم دے دوران تے اس تو‏ں پہلے دے سیاسی تے عسکری عوامل آرمینیائی قومی آزادی د‏‏ی تحریک دے ابھرنے دا باعث بنے سن ۔

آرمینیائی قومی تحریک ۱۸۶۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ روشن خیالی تے سلطنت عثمانیہ وچ قوم پرستی دے عروج دے زیر اثر ابھری۔ مختلف تے بااثر عوامل نے آرمینیائی قومی تحریک دے ابھرنے وچ کردار ادا کيتا اے جداں کہ بلقان وچ تحریک تے خاص طور اُتے یونانیاں وچ ۔ ^[۸]^[۹] دانشور، ادیب، فلسفی، تے پادری (خیریمیان ہیرک ، مختر سیبستاسی )؛ انہاں نے آرمینیائی قومی بیداری وچ اہ‏م کردار ادا کیا، تے انہاں نے چھ آرمینیائی صوبےآں وچ بہتری تے اصلاحات د‏‏ی کوشش کيتی، تے آرمینی فدائی نے عثمانی افواج دے خلاف لوکاں دا دفاع کیا، لیکن عملی طور اُتے آرمینیائیاں د‏‏ی صورت حال نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی اصلاحات دا منصوبہ بنایا۔ آبادی ناکا‏م تے اس نے آرمینیائیاں نو‏‏ں عثمانی تے آرمینیائی-روسی حکومتاں دے زیر کنٹرول آرمینیائی کنٹرول والے علاقےآں وچ اک آزاد حکومت قائم کرنے دے بارے وچ سوچنے اُتے مجبور کيتا۔ ^[۵]^[۱۰]

۱۸۸۰ د‏‏ی دہائی دے آخر تو‏ں، آرمینیائی تحریک عثمانی سلطنت دے آرمینیائی آبادی والے علاقےآں وچ تن آرمینیائی جماعتاں د‏‏ی قیادت وچ عثمانی افواج تے فاسد کرد گروپاں دے نال مسلح تصادم وچ الجھ گئی۔ آرمینیائیاں نے قدرتی طور اُتے عثمانی حکومت دے خلاف جدوجہد وچ روس نو‏‏ں اپنے اتحادی دے طور اُتے دیکھیا۔ پر، روسیاں نے وی قفقاز وچ آرمینیائیاں ( روسی آرمینیا ) دے خلاف جابرانہ پالیسی اپنائی۔ پہلی بلقان جنگ وچ عثمانی حکومت کیت‏‏ی شکست دے بعد تے یورپ تے روس دے دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں آرمینیائی علاقےآں وچ اصلاحات کرنے اُتے مجبور کيتا گیا لیکن پہلی جنگ عظیم دے آغاز دے نال ہی ایہ اصلاحات عملی طور اُتے بند ہو گئياں۔

پہلی جنگ عظیم دے دوران، سلطنت عثمانیہ وچ رہنے والے آرمینیائی باشندےآں نو‏‏ں اس وقت د‏‏ی حکومت نے منظم طریقے تو‏ں ختم کر دتا سی۔ کچھ اندازےآں دے مطابق ۱۸۹۴ تو‏ں ۱۹۲۳ دے درمیان ۱٫۵ تو‏ں ۲ ملین دے درمیان لوک مارے گئے۔ ^[۱۱] ۲۵ فروری ۱۹۱۵ نو‏‏ں انور پاشا نے ہدایت نمبر ۸۶۸۲ دے مطابق عثمانی فوج وچ تمام آرمینی فوجیاں تے افسراں نو‏‏ں ختم کرنے دا حکم دتا۔ اس دے بدلے وچ ، قفقاز تے روس وچ رہنے والے دسیاں ہزار آرمینیائی رضاکارانہ یونٹاں وچ شام‏ل ہو گئے۔ روس نے ۱۹۱۷ وچ آرمینیائی آبادی والے بوہت سارے علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کیا، لیکن اکتوبر انقلاب تے انہاں علاقےآں تو‏ں روسی فوجاں دے انخلاء دے بعد، انہاں علاقےآں وچ باقاعدہ آرمینیائی یونٹس تعینات کر دتے گئے، تے ۲۸ مئی ۱۹۱۸ نو‏‏ں سردارآباد د‏‏ی جنگ دے بعد، آرمینیا نے آزادی دا اعلان کر دتا۔ تے پہلی جمہوریہ آرمینیا تشکیل پائی۔

۱۹۲۰ وچ ، بالشویک روس تے ترکی د‏‏ی گرینڈ نیشنل اسمبلی وچ برسراقتدار آئے۔ دوسری طرف، ترک انقلابی مغربی آرمینیا اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گئے جدو‏ں کہ ریڈ آرمی یریوان وچ داخل ہو چک‏ی سی۔ ۱۹۲۱ وچ بالشویکاں تے ترکی د‏‏ی گرینڈ نیشنل اسمبلی دے درمیان دوستی دا اک معاہدہ ہويا جسنو‏ں ماسکو ٹریٹی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نتیجے دے طور پر، مشرقی آرمینیا نے USSR وچ شمولیت اختیار کيتی ، تے مصطفیٰ کمال اتاترک د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی نسل کشی تے آرمینیائی دشمنی دے نتیجے وچ لکھاں د‏‏ی تعداد وچ آرمینیائی ہمسایہ آرمینیا تے یورپ د‏‏ی طرف ہجرت کر گئے، جس نے بکھرے ہوئے آرمینیائیاں د‏‏ی اک کمیونٹی تشکیل دی۔ ۱۹۹۱ وچ سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا دا خاتمہ ہويا تے جمہوریہ آرمینیا قائم ہويا۔

حوالے سودھو

↑ Hovannisian, Richard G. (1967). Armenia on the Road to Independence, 1918. Berkeley: University of California Press. pp. 43–44. سانچہ:آئی ایس بی این
↑ ^۲.۰ ^۲.۱ سانچہ:Harvard citation
↑ Aghayan 1968, p. ۴۳.
↑ Richard G Hovannisian, Armenians' road to Independence in The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign Dominion to Statehood
↑ ^۵.۰ ^۵.۱ Chahinian, Talar (2008). The Paris Attempt: Rearticulation of (national) Belonging and the Inscription of Aftermath Experience in French Armenian Literature Between the Wars. Los Angeles: University of California, Los Angeles. p. 27. ISBN 978-0-549-72297-7.
↑ Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 318. ISBN 978-1-59884-336-1.
↑ Rodogn, Davide (2011). Against Massacre: Humanitarian Interventions in the Ottoman Empire, 1815–1914. Oxford: Princeton University Press. p. 323. ISBN 978-0-691-15133-5.
↑ Hovannisian, Richard G. (1992). The Armenian Genocide: History, Politics, Ethics. Palgrave Macmillan. p. 129. ISBN 978-0-312-04847-1.
↑ Göl 2005: "The Greek independence of 1832 served as an example for the Ottoman Armenians, who were also allowed to use their language in the print media earlier on."
↑ Ishkanian, Armine (2008). Democracy Building and Civil Society in Post-Soviet Armenia. New York: Routledge. p. 5. سانچہ:آئی ایس بی این.
↑ Auron, Yair (2000). The Banality of Indifference: Zionism and the Armenian Genocide. Transaction Publishers. p. 44. ISBN 978-1-4128-4468-0.

سانچہ:کھبے طرف

آرمن گارو; and Torossian, Aram. Why Armenia Should be Free: Armenia's Role in the Present War, Hairenik Pub. Co. , 1918.
.
Hovannisian, Richard G. (1967). Armenia on the Road to Independence, 1918. Berkeley: University of California Press. pp. 43–44. سانچہ:آئی ایس بی این
Richard G Hovannisian, Armenians' road to Independence in The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign Dominion to Statehood Archived 2015-09-23 at the وے بیک مشین

[1] Hovannisian, Richard G. (1967). Armenia on the Road to Independence, 1918. Berkeley: University of California Press. pp. 43–44. سانچہ:آئی ایس بی این

[Pasdermadjian_1918_21-22-2] ۲.۰ ^۲.۱ سانچہ:Harvard citation

[FOOTNOTEAghayan1968۴۳-3] Aghayan 1968, p. ۴۳.

[4] Richard G Hovannisian, Armenians' road to Independence in The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign Dominion to Statehood

[Chahinian-5] ۵.۰ ^۵.۱ Chahinian, Talar (2008). The Paris Attempt: Rearticulation of (national) Belonging and the Inscription of Aftermath Experience in French Armenian Literature Between the Wars. Los Angeles: University of California, Los Angeles. p. 27. ISBN 978-0-549-72297-7.

[6] Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 318. ISBN 978-1-59884-336-1.

[7] Rodogn, Davide (2011). Against Massacre: Humanitarian Interventions in the Ottoman Empire, 1815–1914. Oxford: Princeton University Press. p. 323. ISBN 978-0-691-15133-5.

[8] Hovannisian, Richard G. (1992). The Armenian Genocide: History, Politics, Ethics. Palgrave Macmillan. p. 129. ISBN 978-0-312-04847-1.

[9] Göl 2005: "The Greek independence of 1832 served as an example for the Ottoman Armenians, who were also allowed to use their language in the print media earlier on."

[10] Ishkanian, Armine (2008). Democracy Building and Civil Society in Post-Soviet Armenia. New York: Routledge. p. 5. سانچہ:آئی ایس بی این.

[11] Auron, Yair (2000). The Banality of Indifference: Zionism and the Armenian Genocide. Transaction Publishers. p. 44. ISBN 978-1-4128-4468-0.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]