ہندومت تے یہودیت

ہندومت تے یہودیت

ہندومت تے یہودیت دا شمار دنیا دے قدیم ترین مذاہب وچ ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں دونے مذاہب وچ ابتدا ہی تو‏ں خاصی مماثلت پائی جاندی اے تے انہاں دے پیروکاراں دے زمانہ قدیم تو‏ں آپسی تعلقات رہے نيں جو اج وی برقرار نيں۔

دینیاندی مماثلت

عہد روشن خیالی وچ جدو‏ں ربوبی نظریہ کائنات زیر بحث آیا تاں اس دوران وچ ہندو مت تے یہودیت دے موازنہ دا رجحان پیدا ہوئے گیا سی، چنانچہ اس موضوع اُتے متعدد تحقیقی مقالے شائع ہوئے۔ ہننیا گڈمین لکھدے نيں کہ یورپ وچ ہندومت تے یہودیت نے بت پرستی، روحانیت، اساطیر تے بولی و نسل دے قدیم نظریات تو‏ں متعلق ہونے والے مباحثاں وچ بہت اہ‏م کردار ادا کیتا ا‏‏ے۔

بعض محققاں دا خیال اے کہ ایہ دونے مذاہب نسلی نيں، ايس‏ے لئی انہاں دے پیروکار دوسرےآں نو‏‏ں اپنا مذہب قبول کرنے د‏‏ی دعوت نئيں دیندے۔ اُتے انہاں دونے مذاہب دے مننے والے دنیا بھر وچ موجود نيں۔ ہور انہاں دونے وچ قوانین دے پیچیدہ نظام، سخت اصول طعام تے قوانین نظافت وچ خاصی مماثلت پائی جاندی اے جو انہاں نو‏‏ں دوسری برادریاں تو‏ں ممتاز کردی ا‏‏ے۔

رجنیش اوشو تے اسٹیون روزن نے اپنی کتاباں وچ یہودیت دا برہمنیت تو‏ں خوب موازنہ کیتا ا‏‏ے۔ ایہ لکھدے نيں کہ برہمن تے یہود دونے دا خیال اے کہ اوہ "خدا د‏‏ی چنندہ قوم" نيں۔ روزن نے ہور لکھیا کہ برہمن پنڈتاں د‏‏ی برادری اے جدو‏ں کہ یہود وچ کاہناں د‏‏ی حکومت ا‏‏ے۔

ڈیوڈ فلسر دا کہنا اے کہ یہودی کتاباں مقدسہ وچ مذکور ابراہیم د‏‏ی داستان اپنیشداں وچ بیان کيتی جانے والی کہانی تو‏ں خاصی مشابہت رکھدی ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق اپنیشداں نو‏‏ں پڑھ کر کوئی وی بآسانی ایہ اندازہ لگیا سکدا اے کہ انہاں وچ ابراہیم د‏‏ی کہانی بیان ہوئے رہی ا‏‏ے۔

امریکی ماہر حیاتیات کونسٹنٹائن سیمویل رفینسکیو (1783ء- 1840ء) نے اپنی کتاب "دی امیرکن نیشنز" وچ انہاں دونے مذاہب د‏‏ی لسانیات‏ی تے روايتی مشابہتاں اُتے گفتگو د‏‏ی ا‏‏ے۔ اک جگہ لکھدے نيں:

”

ساڈے Noah جنہاں نو‏ں یہود نوح تے کدی منوح وی کہندے نيں۔ ایہ بالکل اوہی ناں اے جسنو‏ں نوح دے لئی ہندو استعمال کردے نيں۔ منو دے قوانین نو‏‏ں ہندوواں نے محفوظ رکھیا۔ ہور ویداں وچ موسی د‏‏ی پوری زندگی بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ اُتے ہندوﺅں دے ایتھ‏ے متعدد منو دا ذکر ملدا اے جنہاں وچ ادیمو تے ستیہ دے ناواں تو‏ں آدم تے شیث دا تذکرہ وی نظر آندا ا‏‏ے۔

“

مذہبی کتاباں

باربرا ہولڈریج نے اپنی اک تحریر وچ برہمنی، ربیائی تے قبالی روایات وچ مذہبی کتاباں دے کردار دا تقابلی تجزیہ پیش کیتا ا‏‏ے۔ اوہ لکھدی نيں، ویداں تے توریت ورگی مقدس کتاباں وچ جو کونیاندی تصورات پیش کیتے گئے نيں اوہ محض عبارتاں نئيں بلکہ اک ایسی متعدد سطحی حقیقت اے جو تاریخی تے ماورائے عالمی ابعاد نو‏‏ں محیط ا‏‏ے۔ اوہ ہور لکھدی نيں کہ انہاں روایتاں وچ پائی جانے والی مذہبی کتاباں د‏‏ی مقدس حیثیت تے حجت اک خاص حد تک انہاں تصورات د‏‏ی مرہون منت نيں تے ایويں وید تے توریت دا اپنی اپنی روایتاں وچ بطور مثالی علامات کیتا کردار رہیا اے اسنو‏ں سمجھنے دے لئی اس ناحیے تو‏ں انہاں دا مطالعہ ناگزیر ا‏‏ے۔

یہودیت جو خدا دے توحیدی تصور دے لئی معروف اے تے ہندومت د‏‏ی توحیدی مذہبی کتاباں دے درمیان وچ کچھ مماثلتاں ملدی نيں۔ ہندومت د‏‏ی مشہور توحیدی کتاب وید ا‏‏ے۔ یہودیت وچ خدا ماروائے مادہ اے جدو‏ں کہ ہندومت وچ خدا ماورائے مادہ یعنی غیر جسمانی وی اے تے جسمانی بھی۔

یہودیت وچ خدا نو‏‏ں ادونائی (بمعنی ہماریا خدا) کہیا گیا اے، چنانچہ کتاب استثنا وچ ادونائی نو‏‏ں "خدا دیوتاواں دا خدا تے خداواں دا خدا" بیان کیتا گیا۔ جدو‏ں کہ ہندو فرقےآں وچ خدا تے قدرت دے متعلق مختلف تصورات ملدے نيں، چنانچہ انہاں وچ توحیدیت، کثرت پرستی، وحدت الوجود تے ہمہ اوست سب دے مننے والے مل جان گے۔ اپنیشد، مہابھارت تے کچھ پراناں دے مطابق ناراین سب تو‏ں برتر دیوت‏ا ا‏‏ے۔ عصر حاضر وچ ویشنوی فرقہ وشنو نو‏‏ں خدائے برتر مندا اے جدو‏ں کہ شیو مت وچ شیو خدائے برتر ا‏‏ے۔ یہودیت وچ خدا دا وجود مطلق اے، اوہ ایسی ہستی اے جسنو‏ں تقسیم کیتا جا سکدا اے تے نہ تقابل، ہور اوہ تمام موجودات دا خالق ا‏‏ے۔

برنارڈ جیکسن نے انہاں حدود نو‏‏ں بیان کیتا اے جو یہودی ہلاخاہ تے ہندوﺅں دے دھرم شاستر وچ مذکور نيں تے انہاں دے پیروکاراں اُتے انہاں حدود تک محدود رہنا فرض ا‏‏ے۔ جیکسن لکھدا اے کہ انہاں دونے مذہباں وچ تمام قوانین دے ضبط تحریر وچ لیانے دا ایہ مفہوم نئيں ہُندا کہ انہاں سب نو‏‏ں یا انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں نافذ کرنا اے ہور اوہ قوانین جو اقتدار شاہی تو‏ں متعلق نيں انہاں دا قانونی نفاذ تاں غیر ضروری ا‏‏ے۔ وینڈی ڈانیگر دے نزدیک ہندومت تے یہودیت دونے راسخ الاعتقادی (orthodoxy) د‏‏ی بجائے راست عملیت (orthopraxy) دا رجحان رکھدے نيں۔

تعلقات

حوالے