ہلال نقوی
 | |
|---|---|
| جم | فروری 18, 1950ء راولپنڈی، پاکستان |
| قلمی ناں | ہلال نقوی |
| کم کِتہ | تدریس، تحقیق، شاعر |
| بولی | اردو |
| شہریت |  پاکستانی |
| مادر علمی | کراچی یونیورسٹی |
| صنف | مرثیہ گوئی، تحقیق |
| وڈے کم | مقتل و مشعل ویہويں صدی تے جدید مرثیہ ( مقالہ ) جوش ملیح آبادی دی نادر و غیر مطبوعہ تحریراں مسدس فریاد و جوابِ فریاد ( جمیل مظہری ) نسیم امروہوی دے مرثیے ڈاکٹر یاور عباس دے مرثیے |
ڈاکٹر ہلال نقوی دا شمار اگرچہ نظم گو شاعر وچ ہُندا اے اُتے اوہ پاکستان دے جدیدمرثیہ نگاراں تے رثائی ادب دے محقیقن وچ اک بہت معتبر حوالہ منے جاندے نيں ۔
جیون ویروے
سودھوسید ہلال رضا نقوی المعروف ہلال نقوی 18 فروری 1950 نوں راولپنڈی وچ پیدا ہوئے۔ والد دا ناں سید مزمل حسین نقوی سی ۔ ست سال دی عمر وچ کراچی آ گئے۔ تے ایتھے تعلیمی منازل کراچی وچ طے کيتیاں ۔ کراچی وچ ہی راجا صاحب محمود آباد دے قائم کردہ کالج سراج الدولہ کالج توں بی اے تک تعلیم حاصل کيتی۔ تے فیر کراچی یونیورسٹی توں 1973 وچ ایم اے اردو کیتا۔ ڈاکٹر ہلال نقوی نے 1985 وچ پی ایچ ڈی دی ڈگری حاصل کيتی۔[۱]انہاں دا پی ایچ ڈی مقالہ ویہويں صدی تے جدید مرثیہ دے عنوان توں سی ۔[۲]
ڈاکٹر ہلال نقوی نے 1974 توں درس و تدریس دا سلسلہ شروع کیتا تے انہاں دی تعیناتی جنہاں مختلف کالجز وچ بطور استاد شعبہ اردو دے رہی۔ انہاں وچ گورنمنٹ کالج گھوٹکی سندھ، گورنمنٹ سراج الدولہ کالج کراچی، گورنمنٹ اسلامیہ کالج کراچی تے گورنمنٹ کالج گلشن اقبال کراچی شامل نيں۔ اوہ گورنمنٹ ڈگری کالج، گلشن اقبال ،کراچی وچ شعبہ اردو دے سربراہ وی رہے نيں تے کراچی یونیورسٹی دے مطالعہ پاکستان دے شعبہ وچ وزٹنگ پروفیسر دی خدمات اُتے مامور نيں۔ ہور اردو وچ ایم فل تے پی ایچ ڈی دے طلبہ دی رہنمائی تے نگرانی وی فرماندے نيں۔ اج کل کراچی وچ ہی مقیم نيں۔ ڈاکٹر ہلال نقوی رثائی ادب تے ہور ادبی موضوعات اُتے لیکچرز دے لئی تے بالخصوص مرثیہ پیش کرنے دے لئی ناروے اوسلو، کنیڈا، عرب امارات، بھارت تے ہور کئی ملکاں وی با رہیا مدعو کیتے جا چکے نيں ۔[۳]
آغازِ شاعری
سودھوشاعری دا آغاز 1967 وچ غزل گوئی توں ہويا۔ اس دے بعد نظم دی طرف توجہ رہی۔ البتہ اوہ بنیادی طور اُتے نظم دے شاعر نيں۔ زیادہ شہرت انہاں نوں نويں طرز دے مرثیاں دے سبب ملی، جنہاں وچ انہاں نے مسدس دے تیسرے مصرعے نوں غیر مقید کر دتا۔ تے اس دا بہت چرچا رہیا۔ ڈاکٹر ہلال نقوی جدید مرثیہ نگاری دے بہت معتبر شاعراں وچ شمار ہُندے نيں۔ جوش ملیح آبادی دے مرثیے سن کر مرثیہ گوئی دی جانب آئے تے 1970 وچ پہلا مرثیہ کہیا۔ جدوں اوہ بی اے دے طالبِ علم سن ۔ تے جوش ملیح آبادی توں اصلاح لئی۔ جوش صاحب نے اپنے اک خط وچ انہاں نوں اپنا شاگردِ اولین لکھیا اے۔ انہاں دے علاوہ ڈاکٹر ہلال نقوی نے مرثیہ وچ جناب نسیم امروہوی دی وی شاگردی اختیار کيتی۔ مرثیئے دے علاوہ انہاں نے غزل، نظم، رباعیات تے آزاد نظماں اُتے وی طبع آزمائی کیتی[۴]ڈاکٹر ہلال نقوی جوش دی تمام قلمی نگارشات بشمول فنِ مرثیہ دے بہترین ناقدین وچوں نيں تے اوہ اس موضوع اُتے ہن تک چھ کتاباں لکھ چکے نيں
نمونہِ کلام
سودھومرثیہ کا بند
| اٹھا نہیں ہے غیر شعوری میرا قلم | میدانِ مرثیہ میں رکھا سوچ کر قدم | |
| ہر موڑ پر خیال یہی ہے کہ بیش و کم | رکھنا ہے حسنِ فکر سے تعمیر کا بھرم | |
شاید سخن وری کو اک آھنگ دے سکوں | ||
ممکن ہے مرثیئے کو نیا رنگ دے سکوں | ||
مرثیہ کا بند
| جس ہاتھ میں قلم ہے ، حشم اسکے ہاتھ ہے | جو ہاتھ خود قلم ہے ، علم اسکے ہاتھ ہے | |
| ہر عہدِ تشنگی کا تمدن لکھے جو ہاتھ | آثار و ارتقا کا بھرم اسکے ہاتھ ہے | |
برہم کرے صفوں کو جو ترتیب کے لیے | ||
وہ ہاتھ اک سبیل ہے تہذیب کے لیے | ||
لکھتاں
سودھو- چشمِ نم 1970
- گلدستہِ اطہر پر ایک نظر 1977
- جدید مرثیئے کے تین معمار 1977
- امانتِ غم ( باقر امانت خانی کے مرثیے ) 1982
- مقتل و مشعل (1976 )
- پسِ تاریخ ( ڈاکٹر ہلال کا مرثیہ ) 1982
- جمیل مظہری کے مرثیئے 1988
- عرفانیاتِ جوش ( 1991 / 2011)
- مثنوی آب و سراب (جمیل مظہری ) 1988
- ارمغانِ نسیم (مقالات ) 1992
- جوش ملیح آبادی کی نادر و غیر مطبوعہ تحریریں (1992)
- مسدس فریاد و جوابِ فریاد ( جمیل مظہری ) 1993
- اذانِ مقتل ( ڈاکٹر ہلال کے مرثیے ) 1993
- بیسویں صدی اور جدید مرثیہ ( مقالہ ) 1994
- جوش ملیح آبادی، شخصیت و فن (2007)
- جوش کے انقلابی مرثیئے (2010)
- اوراقِ جوش ( 2010)
- مرثیئے کی نایاب آوازیں (2011)
- جدید بیاضِ مرثیہ (2012)
- نسیم امروہوی کے مرثیے (2012)
- ڈاکٹر یاور عباس کے مرثیے (2012)
- جوش ملیح آبادی [۵]
- یادوں کی برات کا قلمی نسخہ
- صابر تھاریانی کے گجراتی قطعات
- انتقادیاتِ جوش ( 2017 )
انہاں لکھتاں دے علاوہ ڈاکٹر ہلال نقوی نے اردو ادب وچ مرثیہ دے حوالے توں پہلا معتبر ادبی رسالہ مرثائی ادب کے ناں توں اک جاری کیتا۔ ہن تک اس دے چھتیس شمارے شائع ہو چکے نيں۔ تے انہاں وچ بارہ بارہ سو صفحات دے انیس و دبیر نمبر وی مرتب کیتے گئے نيں ۔
ہور اردو شاعراں وچ ہن تک غالب تے اقبال دے ناں توں ہی باقاعدہ رسالے جاری ہوئے سن ۔ ڈاکٹر ہلال نقوی نے جوش شناسی دے عنوان توں باقاعدہ رسالہ جاری کیتا اے۔ جو صرف جوش ملیح آبادی دیاں تحریراں تے انہاں توں متعلق تحقیقات اُتے مشتمل ہُندا اے۔ ہن تک اس دے ست شمارے آ چکے نيں۔ جوش ملیح آبادی دے ناقدین اس گل دے معترف نيں کہ جوش توں متعلق ڈاکٹر ہلال نقوی دی مسلسل تحقیق و تحریر دے باعث انہاں دا ناں برصغیر وچ جوش ملیح آبادی اُتے تحقیق دے حوالے توں اٹھارتی دا درجہ رکھدا اے ۔
تنقید و آرا
سودھوڈاکٹر ہلال نقوی دے پہلے مرثیہ مقتل و مشعل دی وی علمی، ہنری تے آفاقی قوت دا اندازہ ڈاکٹر احسن فاروقی دے انہاں لفظاں توں ہُندا اے ۔
| ” | انہاں نے نہ صرف اس مسدس نوں ' جدید نظم وچ اک اہم اضافہ قرار دتا اے بلکہ اوہ کہندے نيں ۔اس مسدس وچ مسدسِ حالی دی طرح عصر، جدید اُتے تنقید کيتی گئی اے۔
جو حالی دی سمجھ توں بہت دور اے ۔تے جنہاں دی مثال اقبال دے ایداں دے مسدس وچ ملدی اے جداں شکوہ و جوابِ شکوہ ۔ |
“ |
جوش ملیح آبادی نے ڈاکٹر ہلال نقوی دے مرثیہ وچ انقلابی تے آفاقی پیغام دے ابلاغ نوں انہاں لفظاں وچ سراہا اے ۔[۶]
| ” | میں اس صنفِ سخن یعنی مرثیئے دے میدان وچ انہاں دی روایت شکنی دی داد دیندا ہاں ۔انہاں نے لوکاں نوں رلایا نئيں بلکہ جگایا اے ۔
حسین (ع) انہاں دے ہاں اک مخصوص فرقے یا گروہ دے رہبر نئيں بلکہ پوری کائنات دے رہنما نيں ۔ |
“ |
حوالے
سودھو- ↑ https://rekhta.org/ebooks/josh-malihabadi-ki-nadir-o-gair-matbua-tehreerein-volume-001-ebooks تعارفِ مصنف، اندرونِ سرورق
- ↑ DAWN – Features; May 08, 2008 – Newspaper – DAWN.COM
- ↑ Urdu got its name from the poet Mushafi, says scholar – Art & Culture – Images
- ↑ https://rekhta.org/ebooks/urdu-marsiya-pakistan-mein-zameer-akhtar-naqvi-ebooks اردو مرثیہ پاکستان وچ ، ضمیر اختر نقوی
- ↑ Bio-bibliography.com - Authors
- ↑ https://rekhta.org/ebooks/urdu-marsiye-ka-safar-aur-bisvin-sadi-ke-urdu-marsiya-nigar-sayyad-ashoor-kazmi-ebooks اردو مرثیہ دا سفر، سید عاشور کاظمی