ہشام بن سالم جوالیقی
| کوائف | |
|---|---|
| لقب/کنیت | علاف |
| نسب | ابو محمد |
| علمی معلومات | |
| شاگرد | ابن ابی عمیر • ابن محبوب • ابن مسکان • بزنطی • حماد بن عثمان • صفوان بن یحیی و … |
| تالیفات | حج، تفسیر تے معراج دے موضوع پر |
| خدمات | |
ہشام بن سالم جوالیقی جعفی، امام جعفر صادق تے امام موسی کاظم دے اصحاب وچوں نيں۔ علم کلام وچ انہاں دی مہارت فقہ توں زیادہ سی۔ امام صادقؑ بعض کلامی مسائل جداں توحید وچ انہاں دی طرف رجوع کرنے دا حکم دیندے سن ۔ انہاں نے انہاں دونے اماماں توں روایات وی نقل کيتیاں ناں۔ علماء و ماہرین علم رجال انہاں نوں ثقہ تسلیم کردے نيں۔ انہاں دا ناں شیعہ حدیثی کتاباں وچ 663 روایات دے سلسلہ سند وچ ذکر ہويا اے۔ امام صادقؑ دی شہادت دے بعد ہشام نے امام کاظمؑ دی امامت دی ترویج دے سلسلہ وچ اپنا کردار ادا کيتا۔ اوہ صاحب تالیف وی نيں انہاں دی مشہور ترین کتاب معراج دے بارے وچ اے۔ اہل سنت نے مسئلہ توحید دے سلسلہ وچ بعض مخصوص نظریات دی نسبت انہاں دی طرف دتی اے۔
تعارف
سودھوہشام بن سالم دا تعلق اصالدا ریاست خراسان دے شہر بلخ دے نواحی علاقہ جوزجان توں سی۔ بعض کتاباں نے انہاں دا شمار اسراء وچ کیہ اے لیکن اس گل دے مد نظر کہ جوزجان دا علاقہ سن 33 ہجری وچ فتح ہويا سی،[۱] انہاں دے جد یا والد دا تعلق اسیراں وچوں ہونا چاہیدا۔ ہشام سن 183 ہجری تک زندہ سن ۔[۲] اوہ مدینہ وچ بشر بن مروان دے خادم سن ۔[۳] انہاں دی کنیت ابو محمد اے [۴] تے انہاں نوں غلام جعفی[۵] جوالیقی تے علاف وی کہیا جاندا سی۔[۶] اوہ امام صادق و امام کاظمؑ دے اصحاب وچوں سن ۔[۷] علم کلام دے مباحث اُتے تسلط رکھدے سن تے انہاں دا ناں راویان حدیث وچ وی شمار ہويا اے۔
مقام علمی
سودھوعلم کلام دے مباحث اُتے تسلط
سودھوفتحیہ توں امام کاظمؑ دی امامت دا دفاع
سودھوروایت دے مطابق جس وقت امام جعفر صادقؑ دی شہادت دے بعد عبد اللہ افتح نے امامت دا دعوی کيتا۔ ہشام بن سالم تے مومن الطاق نے اس توں زکات دے بارے وچ سوال کیا تے اس دے جواب توں شک و تردید دا شکار ہوئے گئے۔ امام موسی کاظمؑ نال ملاقات دے بعد ہشام دا شک دور ہوئے گیا تے انہاں نے امام صادق دے خاص اصحاب دے درمیان آپ دی امامت دی تبلیغ شروع کر دتی۔ انہاں دے ایسا کرنے توں لوکاں نے عبد اللہ توں دوری اختیار کر لئی تے عبد اللہ نے بعض لوکاں نوں مقرر کیا کہ اوہ انہاں نوں ماراں۔[۸]
دوسرے فرقےآں دے نال مناظرہ
سودھواک شامی مرد تے امام صادقؑ دے درمیان مناظرہ ہونے لگیا تاں امام ہر بحث دے سلسلہ وچ اپنے اصحاب وچوں کِسے دی طرف رجوع کرنے نوں کہیا تے توحید دی بحث وچ ہشام بن سالم دا ناں لیا۔[۹] ہشام نے بعض مناظرات جو انہاں نے بشیریہ فرقہ دے رہنما محمد بن بشیر تے دوسرےآں دے نال انجام دتے نيں، ذکر ہوئے نيں۔[۱۰] اوہ امامت[۱۱] تے فقہ دے موضوع اُتے خاص مہارت رکھدے سن ۔
امام صادق و امام کاظمؑ توں نقل روایت
سودھوہشام نے امام جعفر صادقؑ[۱۲] تے امام موسی کاظمؑ[۱۳] توں روایات نقل کيتیاں ناں تے انہاں دا ناں شیعہ حدیثی کتاباں وچ 663 روایات دے سلسلہ سند وچ ذکر ہويا اے۔[۱۴] انہاں نے ابو بصیر، ابو حمزہ ثمالی، ابو خالد کابلی، ابن ابی یعفور، ابان بن تغلب، ابان بن عثمان تے زرارہ[۱۵] توں روایات نقل کيتیاں ناں۔ انہاں نے سلیمان بن خالد توں 99 روایت نقل کيتی اے [۱۶] تے ابن ابی عمیر[۱۷]، ابن محبوب، ابن مسکان، بزنطی، حماد بن عثمان و صفوان بن یحیی نے انہاں توں روایات نقل کيتیاں ناں۔[۱۸] نجاشی نے انہاں دے لئی ثقہ ثقہ دی تعبیر ذکر کيتی اے۔[۱۹] آیت اللہ خوئی نے انہاں روایات نوں جنہاں وچ انہاں مذمت ہوئی اے، سند دے اعتبار توں ضعیف کہیا اے۔[۲۰]
بحث انگیز نظریات پیش کرنا
سودھوبعض اہل سنت مصنفاں نے انہاں دی طرف بغیر کِسے معتبر سند و منبع دے خاص نظریات دی نسبت دتی اے۔ انہاں توں منسوب بعض نظریات ایتھے ذیل وچ ذکر کيتے جا رہے نيں:
خدا دے لئی صورت قرار دینا: سمعانی و ابو الحسن اشعری نے ہشامیہ نامی فرقہ دی نسبت ہشام بن حکم تے ہشام بن سالم دی طرف دتی اے تے انہاں دا کہنا اے کہ ہشام بن سالم خداوند عالم نوں انسان دی صورت وچ تصور کردے سن ۔ البتہ نور دی شکل وچ جو چمک رہیا ہوئے تے جس دے حواس پنجگانہ ہون۔[۲۱]
استطاعت: ابو الحسن اشعری، ہشام بن سالم دی طرف نسبت دیندے نيں کہ اوہ استطاعت نوں عمل توں پہلے تے اسنوں انسانی جسم تے اس دا جزء خیال کردے سن ۔[۲۲]
تدوین کتاباں
سودھوہشام بن سالم دے اک اصل موجود سی جس دے بارے وچ بعض گروہ نے نقل کیا اے۔ ابن ابی عمیر نے اس دے سلسلہ وچ خبر دتی اے۔[۲۳] ايسے طرح توں حج، تفسیر تے معراج دے موضوع اُتے انہاں دی تالیفات ذکر ہوئی نيں۔[۲۴] نقل ہويا اے کہ انہاں دی مشہور ترین کتاب معراج دے بارے وچ اے۔[۲۵]
حوالے
سودھو- ↑ ابن جوزی، المنتظم، ج۵، ص ۱۹
- ↑ اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۶
- ↑ نجاشی، رجال، ص۴۳۴؛ کشی، رجال، ص۲۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۱۸.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۱۸.
- ↑ کشی، رجال، ص۲۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۱۸ و ۳۴۵.
- ↑ کشی، رجال، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ کشی، رجال، ص۲۷۶.
- ↑ کشی، رجال، ص۴۷۸.
- ↑ کشی، رجال، ص۲۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۴۵؛ کشی، ص۱۱۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۴۳۴.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۳۰۱.
- ↑ کشی، رجال، ص۱۳۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۳۰۲.
- ↑ کشی، رجال، ص۱۱۹، ۱۳۳
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۳۰۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۴۳۴.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۱۹، ص۳۰۱.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۱۳، ص۴۱۴؛ اشعری، مقالات الإسلامیین، ج۱، ص۳۴.
- ↑ اشعری، مقالات الإسلامیین، ج۱، ص۴۳.
- ↑ طوسی، اللسٹ، ص۴۹۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۴۳۴.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعہ، ص۱۸۰.
مآخذ
سودھو- اشعری، علی بن حسین، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین
- خوئی، سید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعہ، قم، ۱۴۱۰ق/۱۳۶۹ش
- سمعانی، عبد الکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق عبد الرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ط الأولی، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲ع
- شفیعی، سعید، مکتب حدیثی شیعہ در کوفہ (تا پایان قرن سوّم هجری)، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، قم، ۱۳۸۹ش
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قیومی اصفہانی، جواد، مؤسسہ النشر الاسلامی التابعہ لجامعہ المدرسین، قم، ۱۳۷۳ش
- طوسی، محمد بن حسن، لسٹ کتاباں الشیعہ و أصولہم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، مصحح: طباطبائی، عبد العزیز، مکتبہ المحقق الطباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق
- کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی- إختیار معرفہ الرجال، مصحح: طوسی، محمد بن الحسن / مصطفوی، حسن، مؤسسہ نشر دانشگاه مشہد، مشہد، ۱۴۰۹ق
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، مؤسسہ النشر الاسلامی التابعه لجامعہ المدرسین، قم، ۱۳۶۵ش