گرچرن سنگھ

گرچرن سنگھ گرچرن سنگھ: اک کوکا نیتا سی (بابا رام سنگھ دوارا رسمی طور ‘تے صوبہ ارتھات (گورنر جاں ڈپٹی) تھاپیا گیا، جسنے برطانویاں دے خلاف روسیاں دی سہائتا لین دی کوشش کیتی سی۔ اسدا جنم اجوکے پاکستان دے سیالکوٹ دے پنڈ چکّ پرانا وچ 1806 وچ ہویا سی۔ ایہہ عطر سنگھ ورک دا پتر سی۔ 1833 وچ، ایہہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی فوج وچ سپاہی دے طور ‘تے بھرتی ہویا اتے ادوں تک اسنے سکھ راج دی سیوا کیتی جدوں تک پنجاب 1849 وچ انگریزاں دے قبضے ادھین نہیں چلا گیا سی۔ 1870 دے تقریباً ایہہ سیالکوٹ ضلعے دے کوکا صوبہ، جوتا سنگھ دی پریرنا نال کوکیاں وچ شامل ہویا اتے کجھ سمیں پچھوں آپ صوبہ نیوکت ہو گیا سی۔ 1872 وچ، بابا رام سنگھ دا رنگون نوں جلاوطن ہون توں بعد، گرچرن سنگھ نے کوکا مت دا پرچار کرن لئی دور-دور تک دیاں یاتراواں کیتیاں اتے لوکاں نوں اپنے پنتھ وچ شامل کیتا۔ ایہہ روسیاں دے سمپرک وچ ادوں آیا جدوں ایہناں (روسیاں) نے اپنے آپ نوں وچکارلے ایشیاء وچ چنگی طرحاں ستھاپت کر لیا سی۔ ایہہ پشتو اتے فارسی بھاشاواں جاندا سی اتے افغانستان اتے دور-دور دے علاقیاں توں پوری طرحاں جانو سی۔ ایہہ کئی وار کابل گیا سی۔ تکڑے جسے والا ہون کرکے ایہہ لمیاں اتے اوکڑاں بھریاں یاتراواں پوریاں کر لیندا سی۔ 1881 وچ اس نوں گرفتار کرن سمیں پولیس ریکارڈ وچ اسدا ویروا اس پرکار بیان کیتا گیا سی: “گورا رنگ ، وڈیاں اکھاں، باج ورگے نقش، چٹی داڑھی اتے مچھاں ، قد پنج فٹّ گیاراں انچ ، عمر 75 سال سدھارن دکھّ توں ودھیا اتے خوبصورت دکھّ والا سکھ سی۔”

1879 وچ، گرچرن سنگھ روسیاں کول پتر لے کے گیا تاں جو روسیاں نوں پرتیت ہووے کہ ایہہ پتر-کوکا آگوُ ، بابا رام سنگھ نے بھیجیا ہے۔ ایہہ 1880 نوں تاش کرگھن پہنچیا جتھے اسدا تاشقند دے روسی گورنر دوارا سواگت کیتا گیا۔ گورمکھی لپی وچ لکھیا ہویا ایہہ پتر روسی بادشاہ ، روسی گورنر-جرنل اتے ہور روسی افسراں نوں سلام کرن نال شروع کیتا گیا سی اتے ہور کئی گلاں دے نال اس پتر وچ ایہہ وی کیہا گیا سی کہ رام سنگھ 3،15،000 کوکیاں دا ادھیاتمک گورو ہے، سارے بہادر یودھے ہن؛ اس لئی ظالم برطانوی سرکار نے اسنوں رنگون وچ قیدی بنا دتا ہے کیونکہ برتانویاں نوں ڈر سی کہ اوہ پنجاب نوں کوکیاں کول ہار جانگے؛ اس لئی روسیاں نوں بھارت وچ جانا چاہیدا ہے تاں کہ برتانویاں نوں اتھوں کھدیڑیا جا سکے اتے روسی اتے خالصہ دوویں ملکے پورے بھارت اتے راج کرنگے۔ بھاویں روسی حکومت نے گرچرن سنگھ دے مشن وچ ڈونگھی دلچسپی دکھائی، پرنتو اوہ وچنبدھ نہیں سن اتے سمجھداری نال اگے ودھن دی اچھا رکھدے سن؛ پھر وی، اوہناں ولوں کوکا آگوُ نوں اک پتر بھیجیا گیا :

مکھ سیناپتی اتے گورنر-جرنل ولوں بابا رام سنگھ اتے بابا بدھ سنگھ نوں شبھکامناواں۔ گرچرن سنگھ پاسوں باقائدہ پتر پراپت کر لیا گیا: اس ‘تے دھیان نال وچار کیتا گیا ہے اتے اس وچلے پکھاں نوں نوٹ کرنا سنتوشجنک ہے۔سوچناتمک پتر بھیجن لئی دھنواد پرنتو اجے وی بھارت دی پرستھتی اتے معاملیاں بارے ہور تازیاں خبراں دے ویروے دی لوڑ ہے۔ گرو گوبند سنگھ جی اتے گرو بابا نانک جی دی بھوکھ-بانی جانکاری لئی نوٹ کر لئی گئی ہے۔ سبھ کجھ پرماتما دی اچھا نال واپریگا۔ پیغمبراں نوں زیادہ چنگی طرحاں پتہ ہے کہ اوہ سماں کدوں آؤنا ہے۔

گرچرن سنگھ پشاور اتے راولپنڈی والے ونگے-ٹیڈھے رستے راہیں بھینی صاحب پہنچیا اتے اسنے روسی پتر دے نال لیاندے تحفے بابا بدھ سنگھ نوں اگے بابا رام سنگھ نوں پچاؤن لئی دتے۔ برطانوی سرکار نوں گرچرن سنگھ دیاں گتیودھیاں دا پتہ چل گیا اتے اوہناں نے اسطے سخت نگرانی رکھنی شروع کر دتی۔ ایہنوں جلدی ہی گرفتار کر لیا گیا اتے ملتان دی جیل وچ بھیج دتا گیا۔ 1886 وچ اسدی رہائی توں بعد، اسنوں پولیس دی نگرانی ہیٹھ سیالکوٹ دے اسدے جدی پنڈ وچ رکھیا گیا۔

ہور پڑھو

لیکھک : م.ل.ا. اتے انُ.: ج.پ.ک.سں.، سروت : سکھ دھرم وشوکوش، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ۔

حوالے

1. فوجا سنگھ، کوکا موومینٹ، دلی، 1965

2. آہلووالیا، م.ل.، کوکاس : د فریڈم فائٹرس آف د پنجاب، ممبئی، 1965

3. گنڈا سنگھ، کوکیاں دی وتھیا، امرتسر، 1944