کنہئیا مثل
کنہیا مثل سکھ پنجابیاں دی ۱۲ مثلاں وچوں اک اے۔ اس دا گڑھ سوہیاں سی تے ایہ اجنالہ ڈیرہ بابا نانک کلانور دے علاقےآں وچ سی۔ اس وچ ۵۰۰۰ سکھ سن تے اس دے سردار دا ناں جے سنکھ کنہیا سی۔ سدا کور دا تعلق وی ايسے مثل توں سی۔
کنہی مثل سکھ پنجابیاں دیاں ۱۲ مثلاں چوں اک اے۔ ایدا گڑھ سوہیاں سی تے اے اجنالہ ڈیرہ بابا نانک کلانور دیاں تھاواں چ سی۔ ایدے چ ۵۰۰۰ سکھ سن تے ایدے سردار دا نان جے سنکھ کنہیا سی۔ سدا کور دا جوڑ وی ایس مثل نال سی۔
تریخ
سودھوکنہئیا مثل دا قیام سردار جےَ سنگھ نے کیتی جو کہ لاہور دے دکھن-مغرب ول ۱۵ میل دے فاصلے اتے واقع پنڈ کاہنا دا رہن والا سی۔ جےَ سنگھ نے ۱۷۳۹ دے قریب سردار کپور سنگھ فضلپوریا دی چڑھت دیکھ کے کھنڈے دا پاہل سردار کپور سنگھ کولوں امرتسر وکھے لیا۔سردار جےَ سنگھ نے ۱۷۴۹ دے قریب ۴۰۰ گھوڑ-سوآر اکٹھے کر لئے سن۔
۱۷۵۴ وچ جےَ سنگھ دا بھرا جھنڈا سنگھ راولکوٹ دے سر: ندھان سنگھ ہتھوں آپسی لڑائی وچ ماریا گیا۔ جےَ سنگھ نے جھنڈا سنگھ دی بیوی دیساں اتے چدر پا لئی حالانکہ جےَ سنگھ پہلاں ہی ہمیر سنگھ نابھہ دی سپتری نال ویاہیا ہویا سی۔ جھنڈا سنگھ دے علاقے وی جےَ سنگھ دے قبضے ہیٹھ آ گئے۔ ہن جےَ سنگھ دی گنتی وڈے سرداراں وچ ہون لگ پئی سی۔ اس نے ناگ، مکیریاں، حاجی پور ، پٹھان کوٹ، دھرمکوٹ تے سجان پور آدی اتے وی قبضہ کر لیا۔ ہن دور-دور دے پہاڑی راجے جویں کہ کانگڑا، نورپور، داتارپور؉ آدی اس نوں نذرانے بھینٹ کردے سن۔
۱۷۷۴ وچ جےَ سنگھ نے امرتسر وچ کٹڑا (بازار) بنوایا جس نوں کٹڑا کنہئیا کیہا جاندا سی۔
۱۷۸۲ وچ راجا دنیا چند کانگڑے دا راجا بنیاں۔ اوہ کانگڑے دے قلعے اتے قبضہ کرنا چاہندا سی۔ اس نے کئی وار قلعے اتے حملہ کیتا پر کامیابی نہ ملی۔ سیف علی خان دی موت مگروں اکّ واری پھر دنیا چند نے قلعے اتے حملہ کیتا پر قلعے اتے قبضہ نہ کر سکیا۔ اس نے جےَ سنگھ کنہئیا توں امداد منگی۔ جےَ سنگھ نے اپنے سپتر گربخش سنگھ نوں کجھ یودھیاں سمیت بھیجیا اتے نال ہی سردار بگھیل سنگھ روانہ ہویا۔ اسے سال ہی جےَ سنگھ دے شروع توں لے کے ہن تک رہے خاص دوست حقیقت سنگھ دی موت ہو گئی۔ خالصہ فوج دی مدد نال کانگڑے دا قلعہ فتح ہو گیا۔ جےَ سنگھ دی ۱۷۹۳ وچ موت ہوئی۔ اوہ اس ویلے ۸۱ سال دا سی۔ کنہئیا مثل دا کنٹرول سردار جےَ سنگھ دی نونھ رانی سدا کور کول چلا گیا (سدا کور دے شوہر گربخش سنگھ دی ۱۷۸۵ وچ اچل بٹالا وکھے ہوئی لڑائی وچ موت ہو گئی سی)۔ رانی سدا کور نے اپنی بیٹی مہتاب کور دی شادی شکرچکیا مثل دے سردار رنجیت سنگھ نال کیتی تے دوہاں مثلاں دے ویاہک تعقات نے دوہاں مثلاں نوں ہور طاقتور بنایا۔
حقیقت سنگھ دی پوتی چند کور (بیٹی سردار جیمل سنگھ) دی شادی مہاراجہ رنجیت سنگھ دے وڈے سپتر کنور کھڑک سنگھ نال ہوئی۔ جیمل سنگھ دا ۱۸۱۲ وچ انتقال ہو گیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے جیمل سنگھ دا سارا خزانہ جو کہ اس نے فتہگڑھ دے قلعے وچ رکھیا ہویا سی، اتے قبضہ کر لیا۔ اس دے سارے علاقے پرنس کھڑک سنگھ دے ناں کر دتے گئے۔ کسے ویلے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے برابر دی حیثیت رکھن والی رانی سدا کور دے علاقے وی ہولی-ہولی مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنے قبضے وچ کرنے شروع کر دتے۔ رانی سدا کور کولوں بٹالا کھوہ کے مہاراجے نے اپنے بیٹے کنور شیر سنگھ دے ناں کر دتا۔ رانی چاہندی سی کہ اوہ کنہئیا مثل دی آزاد روپ وچ سردارنی بنیں رہے پر جدوں مہاراجے نے دیکھیا کہ رانی خفیہ طور اتے سر چارلس میٹکاف اتے سر ڈیوڈ اخترلونی نال گل بات کر رہی اے تاں مہاراجے نے اس دے باقی دے علاقے سردار دیسا سنگھ مجیٹھیا دی گورنرشپّ ماتحت کر دتے اتے رانی نوں قید کر لیا۔ اس دی ۱۸۳۲ وچ حراست وچ ہی موت ہوئی۔
حوالے
سودھو