پاکستان دے گردوارےآں دی لسٹ

ہیٹھ پاکستان دے سکھ گردوارےآں دی لسٹ اے ۔

گردوارےآں دی لسٹ

رائے بھوئی دی تلونڈی درشنی ڈیوڑی ننکانہ صاحب

1. TALWANDI RAI BHOI DI

راوی اتے جھناں دے وچکارلے علاقے نوں ساندل بار آکھیا جاندا اے۔ اس ساندل بار دا اک مشہور شہر ننکانہ صاحب اے۔ اس شہر دے دکھن ول اک تھیہ اے۔ اس تھیہ نوں 'دھولر' کرکے جانیا جاندا اے۔ دھولر دا مطلب اے 'چٹے راج مندر' ۔

اس تھیہ توں ملے کئی پتھراں توں پتہ چلدا اے کہ کئی صدیاں پہلاں اتھے اک راجے دا محل سی۔ کھورے اسے کرکے 'دھولر' مشہور اے۔ اس دے پیراں وچ 'سیتاوالا' نامی کھوہ اے۔ اس توں ہی ایہہ واضع ہندا اے کہ ایہہ کھوہ کسے سیتا نامی رانی دے اشنان واسطے بنایا گیا سی۔ اوہناں سمیاں وچ جدوں پتھراں وچ اکریاں ہوئیا مورتیاں نوں بڑی اہمیت حاصل سی، اس ویلے ایہہ شہر گھگّ وسدا سی۔ پھر پتہ نہیں کی واپری کہ ایہہ مٹی دا ڈھیر ہو گیا۔

پندرویں صدی عیسوی وچ اس تھاں رائے بھوئ دی تلونڈی نام دا اک چھوٹا جیہا نگر سی۔ اس نوں بھٹی گوت دے کسے رائے بھوئے نامی سجن نے وسایا سی۔ اس دے پروار وچو رائے بلار اس ویلے اتھو دا حاکم سی۔ بیدی بنس وچوں مہتہ کلیان داس (کالو) نام دا پڑھیا لکھیا اک سجن رائے بلار پاس ملازم سی۔ اتھے ہی اس ملازم دے گھر وساکھ سدی 3 (20 وساکھ) سمت 1569) نوں ماں ترپتا جی دے ادر توں اک نور پرگٹیا، جس نے سارا جگّ رشنا دتا۔

گردوارہ جنم استھان (ننکانہ صاحب)

2. GURDWARA JANAM ASTHAN NANKANA SAHIB

اس تھاں ستگرو بابا نانک دیو جی دا جم سدی 3 (20 وساکھ) سمت 1526 (15 اپریل 1469) نوں ہویا۔ اوہ کوٹھا جس وچ دائی دولتاں نے سبھ توں پہلا بال روپ اندر ستگرو نانک دا دیدار پایا، اوہ ایہہ تھاں سی۔ اتھے ہن گرودوارہ جم استھان دی چوکھنڈی (روشنی استھان) اے۔ اس دی موجودہ عمارت مہاراجہ رنجیت سنگھ دی آگیا ماتحت سن 1819–20 وچ بنی سی۔ چوکھنڈی دے باہر ساہمنے کھلا برانڈا اے جس نوں باراندری دا نام دتا گیا اے، ایہہ مہنت سادھو رام نے بنوائی سی اتے آلے دوآلے دا احاطہ، درشنی ڈیوڑی دے اپر دا حصہ اتے برج گرودوارہ کمیٹی نے بنوائے۔ سروور دی سیوا مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ویلے ہی ہوئی۔ ننکانہ صاحب اسٹیٹ دا کل رقبہ 17975 ایکڑ اے۔ ایہدے وچ واہیواناں دیاں بستیاں، سرکاری عمارتاں، سڑکاں، ریلوے لائن اتے نہراں وغیرہ ہیٹھ 1749 ایکڑ رقبہ اے جد کہ کھیتی باڑی یوگ رقبے دی نپائی 15926 ایکڑ اے۔

گرودوارہ جم استھان دی ولگن وچ کجھ ہور تریخی استھان

درشنی ڈیوڑی لنگھدیاں ہی اک وڈا سارا جنگلا آؤندا اے۔ اس جنگلے اندر کھوہ اے، اس کھوہ نوں بے بے نانکی جی دا کھوہ آکھیا جاندا اے۔ ایہہ کھوہ پہلاں مہتہ کالو داس دے گھر دا کھوہ سی۔ ستگور جی نے بال حالت وچ اسے کھوہ دا ہی پانی چھکیا سی۔ ہن اس پاون کھوہ دوآلے جنگلا لا دتا گیا اے اتے ایہدے وچ ٹیوبویل لگا دتا گیا اے۔ گرودوارہ صاحب اندر اسے کھوہ دا ہی پاون پانی ورتایا جاندا اے۔

3. JAND SAHIB A TREE OF MARTYRDOM, NANKANA جنڈ صاحب

چوکھنڈی گرودوارہ جم استھان دی سجی باہی دے کوئی 12 میٹر دی وتھّ تے اک جنڈ دا رخ اے۔ اس جنڈ نال جتھیدار بھائی لچھمن سنگھ جی نوں جیوندا ہی پٹھا لٹکا کے مہنت نرائن نے 20 فروری 1921 نوں ساڑ دتا سی۔

4. GURDWARA BAL LEELA NANKANA SAHIB

گرودوارہ بال لیلا ننکانہ صاحب

جم استھان توں کوئی 225 میٹر دی وتھّ اتے مشرق دکھن دے رخ نوں ستگرو نانک دیوَ جی دے بالپن دیاں کھیڈاں کھیڈن دا استھان اے۔ گردوارے دے مشرق ول اک تال اے جو گرو صاحب دے نام اپر رائے بلار جی نے کھدوایا سی۔ اس دی پہلی عمارت اتے نال لگدے کچے سروور نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ دی آگیا نال بابا گربخش سنگھ جی نے سن 1820–21 وچ پکا کروایا۔ 5. GURDWARA PATTI SAHIB NANKANA

گرودوارہ پٹی صاحب

گرودوارہ بال لیلا دے پاس ہی ایہہ پاون استھان اے۔ اتھے پہلے پاتشاہ جی پاندھے پنڈت گوپال داس کول ہندی پڑھن لئی بٹھائے گئے، پھر پنڈت برجّ لال پاس سنسکرت اتے 13 سال دی عمر وچ تلونڈی دے مولانا قطب الدین پاس عربی فارسی پڑھن بٹھایا گیا۔ ستگور جی دی تیکھن بدھی، روحانی علم اتے روشن دماغ دے ساہمنے واری واری ایہناں سنسارک استاداں نے سیس نوایا۔ گرو جی نے اتھے ہی آسا راگ وچ پٹی نامی بانی اچار کے پنڈت دے شنکے نورت کیتے۔

6. GURDWARA SACHA SAUDA CHUHRKANA

گردوارہ سچا سودا (چوہڑکانا)

ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی نوں پیؤ مہتہ کالو جی نے سنسارک کار وہار وچ پاؤن لئی 20 روپئے دتے اتے ویوپار کرن نوں کیہا۔ اس ویلے آپ جی دی عمر 18 ورھے سی۔ آپ بابا مردانہ جی نال وپار کرن نکلے۔ منڈی چوہڑکانے توں باہر اوہناں دیکھیا کہ جنگل وچ کجھ سادھو بھکھے بھانے بیٹھے ہن۔ آپ توں اوہناں دی بھکھ ویکھی نہ گئی تاں آپ جی نے اوہناں ویہاں روپئیاں دا سادھوآں نوں لنگر چھکا دتا۔ جد آپ جی دے پیؤ جی نوں ایہہ پتہ لگا تاں اوہ کافی ناراض ہوئے تاں آپنے فرمایا کہ میں سچا سودا کر کے آیا ہاں۔

جس تھاں آپ جی نے سادھوآ نوں لنگر چھکایا سی، اس تھاں گرودوارہ بنیا ہویا اے۔ ایہہ قلعے ورگا سندر تے وڈا گرودوارہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے دور وچ شاہی حکم تے بنیا۔ اتھے وساکھی، ماگھ سدی 1 اتے کتک پنیا نوں میلہ لگدا سی۔ 1947 توں مگروں ایہہ گرودوارہ بند پیا رہا۔ ہن سن 1993 دی وساکھی اتے دیش ودیش توں آئیاں سنگتاں دے کھلے فلسفہ دیدار واسطے ایہنوں کھوہل دتا گیا اے۔ روشنی استھان دے سجے پاسے ون دا اک رکھ اے۔ ستگرو جی نے داتن کرکے اتھے دب دتی تے اس توں ہری بھری ہو کے اج تک شردھاروآ نوں چھاں دے رہی اے۔

7. GURDWARA KIARA SAHIB گرودوارہ کیارا صاحب

ننکانہ صاحب وکھے ایہہ اوہ پاون استھان اے، جتھے گروجی دیاں مجھاں نے اک جٹّ دی پیلی اجاڑی سی۔ جم ساکھیاں مطابق جٹّ نے ویلے دے حاکم اگے شکایت کیتی۔ رائے بلار نے گرو جی توں پچھیا تاں آپ جی نے فرمایا کہ ہو سکدا اے کہ مجھاں کھیت نوں جا پئیاں ہون پر اس دا نقصان نہیں ہویا۔ جا کے ویکھیا تاں اجڑی کھیتی ہری بھری سی۔ اس گردوارے دی عمارت وی مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ویلے اساری گئی۔

8. GURDWARA MAALJI SAHIB NANKANA

مال جی صاحب ننکانہ

ستگرو نانک دیوَ جی دے ویلے اتھے وناں دا گھنا جنگل ہندا سی۔ آپ بال عمرے اتھے ہی مجھاں چارن آؤندے۔ اک وار آپ جی اک ون دی ٹھنڈی چھاویں سوں گئے، دن ڈھل گیا تاں آپ دے مکھ اتے دھپّ آ گئی۔ اک کالے ناگ نے آپ دے مکھ اتے اپنی چھجلی کھلار کے چھاں کیتی رکھی۔ ایہہ ون دا رکھ ہن وی موجود اے۔

9. GURDWARA TAMBOO THE TENT SAHIB NANKANA

گرودوارہ تنبو صاحب

ننکانہ صاحب ریلوے سٹیشن توں جم استھان ول جاندیاں جم استھان توں کوئی اک کلومیٹر پہلاں تہاڈے سجے ہتھ اتے اک بہت ہی اچے گمبد والا گرودوارہ صاحب اے۔ ایہہ گرودوارہ تنبو صاحب اے۔ ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی، پیؤ مہتہ کالو جی دے ویہہ روپئے چوہڑکانا دے بھکھے سادھوآں نوں کھوا کے سچا سودا کرن اپرنت بھائی مردانہ جی سنے اتھے ون دے اک برچھ ہیٹھ آن براجے۔ ایہہ برچھ اج وی موجود اے اتے تنبو وانگ تنیا ہویا اے۔ 10. GURDWARA SACHKHAND SAHIB گرودوارہ سچکھنڈ

ایہہ پاون استھان گرودوارہ سچا سودا توں صرف اک کلومیٹر اسے سڑک اتے ریلوے لائن توں پار کھیتاں وچ اداس کھلوتا اے۔ اس استھان اتے بابے مردانے نے بھکھ لگن دی گل کیتی سی۔ نالو جا راے کھوتے جنہاں وچ کھنڈ لدی ہوئی سی وپاری کولو پچھیا تاں اس کیہا کہ جی میں ریت لے کے جا رہا ہاں۔ بعد وچ زدّ چھٹّ کھولی تاں کہ دیکھدا اے کہ ریت ہی اے۔ پھر گرو ول دوڑدا تے بھل بخشاؤندا اے۔اس تھاں اتے سڑک کنارے اک گمبد والا عالیشان گرودوارہ بنیا ہویا اے۔اس دی حالت مندی اے۔ جے سنبھال ناں کیتی گئی تاں نشان وی مٹ جاویگا۔ 11. GURDWARA RORI SAHIB

گردوارہ روڑی صاحب، ایمن آباد، گجراں والہ

ایمنااباد توں کوئی ڈیڈھ کلومیٹر باہر پکی سڑک کنارے پہلے پاتشاہ دا گرودوارہ روڑی صاحب اے۔ اس تھاں تے گرو صاحب روڑاں دے آسن تے براجے۔ اتھوں ہی بابر دیاں فوجاں نے سمت 1578 وچ آپ نوں گرفتار کر لیا۔ اسے تھاں اک بہت ہی عالیشان گرودوارہ بنیا ہویا اے۔ وڈا سروور تے سندر عمارتاں اس دی شان وچ ہور وادھا کردے ہن۔

12. GURDWARA CHAKKI SAHIB

گرودوارہ چکی صاحب ایمن آباد، گجرانوالا

شہنشاہ بابر دیاں فوجاں نے جد سمت 1578 نوں سیدپور (ایمن آباد) اتے قبضہ کیتا تاں اوہناں ہور بہت سارے لوکاں دے نال نال ستگور نانک دیوَ جی نوں وی گرفتار کر لیا اتے اوہناں توں چکی پیہن دی مشقت لئی گئی۔ سرکاری اہل کاراں نے ویکھیا کہ بابا جی دی چکی آپے چل رہی اے۔ اوہناں نے جا کے بابر نوں دسیا تے اوہنے بابا جی نوں اپنے کول سدّ لیا۔ اتھے اوہنے بابا جی نال گل بات کیتی۔ اوہ بابا جی توں بہت متاثر ہویا۔ اوہنے بابا جی نوں رہا کر دتا تے بابا جی نے دوجے قیدیاں نوں وی ریا کرن دا حکم دتا، جس نوں بابر نے منّ لیا۔ ایوں بابا جی کارن ہزاراں قیدی ریاہ ہو گئے۔

اس استھان اتے جتھے آپ قید ہو کے چکی چلاؤندے راے، بعد وچ گرودوارہ بنا دتا گیا۔ اج وی اوہی بابر ویلے دے دو کمرے ہن۔ نشان صاحب ویہڑے وچ جھول رہا اے۔

13. GURDWARA WELL OF BHAI LALO JI

پوتر کھوہی گھر بھائی لالو جی ایمنااباد، گجروالابھائی لالو سیدپور

ایمن آباد نواسی گھٹوڑا جات دا اک ترکھان سی۔ ستگور نانک دیوَ جی جد ایمنااباد آئے تاں اس دے گھر ہی ٹھہرے۔ اتھے ہی مہاراج نے جیسی مے آوے خصم کی بانی، تیسڑا کری گیانُ وے لالو۔۔تلنگ راگ وچ شبد اچاریا۔

ملک بھاگو نامی اک بندہ جو ایمن آباد دے حاکم دا اہل کار سی، اک وار اسنے برہمبھوج کیتا۔ اس نے گرو جی نوں وی بلایا تے گرو جی نے انکار کر دتا۔ اس اتے اس نوں غصہ آ گیا۔ اس نے حکم نال گرو جی نوں طلب کیتا۔ گرو صاحب نے بھری کچہری وچ اوہدے ماہل پوڑیاں نوں آپدے اک ہتھ وچ تے دوجے ہتھ وچ لالو ترکھان دی سکی روٹی نوں نچوڑیا تاں ملک بھاگو دے ماہل پوڑیاں وچوں خون ٹپکن لگ پیا تے بھائی لالو جی سکی روٹی وچوں دودھ سمن لگ پیا۔ آپ جی نے فرمایا تیری کمائی اندر غریباں دا چوسیا ہویا خون اے جدکہ اس ترکھان دی روٹی وچ اسدی حلال دی محنت دا دودھ اے۔ ایہہ ہی وجہ اے کہ جو مے تیرے مال پوڑیاں نوں ٹھکرا کے محنت دے سکے ٹکر چنگے جانے۔ بھائی لالو دے گھر جتھے گرو صاحب ٹھہرے، اتھے گرودوارہ بنا دتا گیا۔ اس نوں گرودوارہ بھائی لالو جی کھوہی آکھیا جاندا اے۔ اوہ کھوہ جس وچوں گرو جی نے پانی پیتا، اوہ اج وی موجود اے۔

14. GURDWARA CHABUCHA SAHIB LAHORE

گرودوارہ چبچہ صاحب، دھرمپورا، لاہور

لاہور شہر وچوں لنگھن والی نہر دے کنارے مغلپورا اتے دھرمپورا وچالے چبچہ صاحب نامی بسّ سٹاپ اے۔ اس سٹاپ دے اتر والے پاسے آبادی وچ رام رائے جی دا استھان چبچہ صاحب اے، ایہہ اک وڈا عمارت اے۔ مکھ دوار بہت وڈا اے۔ اس وچ وڑ کے کوئی 200 کرما اتے اک نکا جیہا گول دروازہ اے۔ ایہہ گرودوارہ صاحب دا دروازہ اے۔ اس پرکار دے چار دروازے ہن۔ایہناں دروازیاں دے اندر چکور عمارت اے، جہدیاں چوہاں نکراں اتے برج بنے ہوئے ہن۔ ایہہ ہی روشنی استھان اے۔ اتھے بابا رامرائے اتے ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی نے چرن پائے۔ گرو نانک دیوَ جی نے جس چھپڑی توں چرن دھوتے، رامرائے جی نے اس نوں پوجا استھان بنا دتا۔ اس ویلے اس پاون استھان اندر بہت سارے یو پی تے سی پی دے محاجر گھرانے وسے ہوئے ہن۔ عمارت دی حالت بہت مندی اے۔ تسی فلسفہ کرنا چاہو تے نہیں کر سکدے۔

15. GURDWARA CHUHTA MUFTI BAKAR LAHORE

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، چہٹا مفتی باقر، ضلع لاہور

ایہہ تریخی استھان جو دھرم شالہ پہلی پاتشاہی دے نام توں مشہور، لاہور دلی دروازے توں اندر چووہٹا مفتی باقر وچ موجود اے۔ اس علاقے نوں اس ویلے سریاں والا بازار جاں چوہٹا جواہر ملّ آکھیا جاندا سی۔( کیہا جاندا اے کہ جواہر مل، کروڑی مل کلانوریئے دا دادا سی جس نے کرتارپور واسطے 100 قلعہ زمین دان کیتی سی۔-اڈیٹر)

صاحب سری گرو نانک دیوَ جی 1567 بکرمی 1570 ای نوں اپنے اک پریمی دنی چند دے گھر براجے۔ جس دن آپ اتھے آئے، دنی چند اپنے پیؤ دا سرادھ کر رہا سی۔ گرو جی نے اوہنوں ایہناں پکھنڈاں توں ورجیا تے گرسکھی نال نہال کیتا۔ گرو جی دی چرن چھوہ حاصل ہون کرکے اس گھر نوں گرودوارہ صاحب دا مان حاصل ہویا۔

16. GURDWARA JANAM ASTHAN BEBE NANKI DERA CHAHAL LAHORE

گرودوارہ جم استھان بے بے نانکی، ڈیرہ چاہل، لاہور

ڈیرہ چاہل نامی ایہہ پنڈ جو ضلع لاہور، تھانا برقی وچ اے، لاہور توں گھونڈی جادیاں لاہور توں کوئی 35 کلومیٹر دور اے۔ اس پنڈ اندر جگت گرو سری گرو نانک دیوَ جی دا گرودوارہ اے۔ اس گردوارے نوں جم استھان بے بے نانکی وی آکھیا جاندا اے۔

اس پنڈ وچ سری گرو نانک دیوَ جی نے کئی وار چرن پائے، کیونکہ اتھے اوہناں دے نانکے سن۔ اتھے ہی سمت 1521 وچ بے بے نانکی جی دا جم ہویا، جو بابا جی دی وڈی بھین سی۔

گرودوارہ صاحب دی عمارت گمبددار خوبصورت بنی ہوئی اے۔ پاون دربار دے سجے پاسے سندر سروور سی جو کہ ہن الوپ ہو چکا اے۔ اس عمارت اندر کڑیاں دا سکول اے۔

عمارت دی حالت بہت ہی وگڑ گئی سی۔ پاکستان دے پچھلے وزیر اعظم ملک معراج خالد ہوراں پنج لکھ سرکاری خزانے وچوں خرچ کرکے 1996 وچ اس دی مرمت کروائی۔

17. GURDWARA LAHURA SAHIB LAHORE

گرودوارہ لہوڑا صاحب، ضلع لاہور

لاہور گھونڈی روڈ اتے اک پنڈ جہنوں گھونڈ آکھیا جاندا اے، ایہہ پنڈ گھونڈی توں کوئی دو کلومیٹر دور اے۔ اس پنڈ وچ ستگرو سری گرو نانک جاہمنا توں چل کے آئے سن۔ اس ویلے اتھے لہوڑے دا رکھ سی، جس تھلے آپ براجے، اس واسطے اس دا نام لہوڑا صاحب ہو گیا۔ اس برچھ نوں رہوڑا تے رہیڑا وی آکھیا جاندا اے۔ اس نوں بسنت رتّ وچ کیسری پھلّ لگدے ہن۔ اس دی لکڑی سارنگی تے دوسرے ساز بناؤن دے کم آؤندی اے۔

جد گرو صاحب نے اس حصےآں والی دھرتی اتے چرن پائے، اس ویلے اتھے ونجاریاں دی اک بستی سی۔ پنڈ دے ونجارے دے گھر لڑکا پیدا ہویا، جس اتے سبھ خموضوعاں کر راے سن۔ بھائی مردانے نے گرو جی پاس بینتی کیتی کہ پاتشاہ! میں دو دناں توں بھکھا ہاں، جے حکم دیؤ تاں پنڈ وچوں روٹی کھا آواں۔ گرو صاحب نے فرمایا کہ مردانیاں چلا بھانوے جاہ پر مونہوں منگ کے روٹی نہ کھاویں۔ مردانہ چر تیکر ونجاریاں دے در تے بیٹھا رہا پر اوہ اتنی خوشی وچ سن کہ اوہناں بھائی مردانے ول نظر نہ کیتی۔

کرتار دا بھانا اناں ہویا کہ اوہ لڑکا چلانا کر گیا اتے سبھ رون پٹن لگ پئے۔ ستگرو جی نے اوہناں نوں بھانا منن دا فرمان دتا اتے سری راگ وچ شبد اچارن کیتا، جسدا سرلیکھ پہرے اے۔ اجکل اسدے اندر یونین کوسل دا دفتر اے۔ مکھ دوار گر چکیا اے صرف دو مکان باقی بچے ہن، جہناں وچ دفتر دا کم ہندا اے۔

18. GURDWARA ROORHI SAHIB, JAHMAN, LAHORE

گرودوارہ روڑی صاحب، جاہمن لاہور

ایہہ پاون استھان لاہور شہر توں کوئی 25 کلومیٹر دور اے۔ پنڈ دی آبادی توں باہر کوئی ادھا کلومیٹر دی وتھّ اتے گرو نانک دا پاون استھان واقع اے جتھے آپ براجے، اس استھان نوں روڑی صاحب کیہا جاندا اے۔ اس استھان نوں آپ نے تن وار چرن چھوہ بخشش کیتی۔ اس دا کارن ایہہ سی کہ اتھے نیڑے ہی پنڈ ڈیرہ چاہل وچ آپ دے نانکے آباد سن، جتھے آپ براجے۔ اتھے اک چھپڑی سی جہنوں مگروں سروور دا روپ دے دتا گیا۔ آپ دا پریمی سکھ نریا اس پنڈ دا وصی سی، جس دی کرپا نال کئی بھابڑے سرستہ پائے۔

اس ویلے اس استھان دا سروور اک وار پھر چھپڑی دا روپ دھارن کر گیا اے۔ امبر چھونہدا گمبددار روڑی صاحب مرمت چاہندا اے۔ جے کجھ چر ہور مرمت نہ ہوئی تاں مٹی دا ڈھیہ ہو جاویگا۔ 19. GURDWARA CHHOTA NANKIANA, MANGA, LAHORE

گرودوارہ چھوٹا نانکیانا، مانگا، لاہور

ایہہ پاون استھان لاہور توں ملتان جان والی سڑک اتے، قصبے مانگا دے سٹاپ توں کوئی ڈیڈھ کلومیٹر پہلوں آؤندا اے۔ پولیس تھانا مانگا دی کندھ اس پاون استھان نال سانجھی اے۔ ستگور نانک دیوَ جی مانگا نواسیاں نوں گر سکھیا دین لئی اتھے پدھارے، جتھے آپ ٹھہرے، سنگتاں نے اس تھاں اک عالیشان گرودوارہ بنوا دتا۔ صاحب سری گرو نانک دیوَ جی دے اس پاون استھان دے درشناں نوں میری پیری دے پاتشاہ وی آئے سن۔ سروور بہت ہی وڈا اتے چنگی حالت وچ اے۔ وساکھی دا میلہ بہت بھرواں لگدا ہندا سی۔

1947 ویلے اس پاون استھان وچ میوات توں آئے شرنارتھیاں نوں رکھیا گیا، اوہ کجھ مہینے اتھے راے۔ اک دن اچنچیت اگّ لگ گئی جس نال عمارت نوں بہت نقصان پہنچیا، ہن عمارت اسے ہال وچ اے۔ مچھی پال محکمے نے اکے اک وڈا باغ لگوایا اے اتے اس باغ وچ وکھو وکھ کچے پکے تال کھدوا کے اوہناں وچ مچھی پال ہوئی اے۔

20. GURDWARA PEHLI PATSHAHI, MANAK, LAHORE

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، مانک، لاہور

مانک نامی ایہہ پنڈ لاہور توں 45 کلومیٹر دور رائیونڈ روڈ اتے اے۔ اس پنڈ نوں جان واسطے پاجیاں بسّ سٹاپ اتے اترنا پیندا اے۔ پنڈ مین روڈ توں کوئی چار کلومیٹر ہٹواں اے۔

سری گرو نانک دیوَ جی مانگے توں پیدل چل کے پنڈ پاجیاں وچ آئے۔ اتھوں دے لوکاں نے پہلوں آپ نانل پریم وکھایا پھر آپ نال مخول کیتے۔ گرو صاحب پنڈ توں باہر اس تھاں تے آن براجے۔ کسے پریمی نے پچھیا کہ گرو جی تسیں پنڈوں کیوں آ گئے تاں اپ نے فرمایا کہ اوہ پاجی ہن۔ اس اتے اس پنڈ دا نام پاجی پے گیا جد کہ اس ٹبے دا نام مانک ہو گیا، مگروں اتھے اک وڈا پنڈ بن گیا۔

گرودوارہ صاحب دی عمارت بہت سندر اتے بہت وڈی تن منجلی بنی ہوئی سی۔ لنگر ہال، روشنی استھان، سراں، درشنی ڈیوڑی، دیوان ہال جو باراندری دی صورتَ دا سی، نال الونڈی سادھوآں دیاں سمادھاں، سروور جو ہن چھپڑ ہو چکیا اے، ایہہ سبھ کجھ ہن مٹی دا ڈھیر ہندا جا رہا اے۔ مرکزی عمارت پچھلے دو سالاں وچ ڈگی اے۔

گرودوارہ صاحب دے نام 82 گھماؤ زمین پنڈ ولوں اے، وساکھی اتے میلہ جڑدا سی۔ اس پنڈ دے جٹّ اکو دادے دی اولاد ہن۔ اوہناں وچوں کجھ ہندو راے، کجھ سنگھ سج گئے باقی مسلمان ہو گئے۔

1947 توں بعد اس گردوارے اندر بچیاں دا سکول بنایا گیا، پھر اس نوں خالی چھڈّ دتا گیا جہنوں میوات توں آئے شرنارتھیاں نے مندے ہتھی لیا۔ پہلاں کندھاں تے ہویاں پھلکاریاں مٹیاں، پھر چھتاں لتھیاں تے ہن کدھاں مکّ رہیاں ہن۔

21. GURDWARA PEHLI PATSHAHI, BHAILGRAM, KASUR گرودوارہ پہلی پاتشاہی بھیلگرام، قصور

بھیلے روسے نہ دے دو پنڈ مانگا قصور روڈ اتے پکی سڑک توں کوئی چار کلومیٹر پچھاہ ہٹوے ہن۔ ایہناں وچوں پنڈ بھیل وچ سری گرو نانک دیوَ جی دا سندر گرودوارہ سی۔ ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی ماگے توں رام تھمن جاندے ہوئے اتھے براجے سن۔ اس گردوارے دا ہن صرف مکھ دوار بچیا اے۔ رہائشی مکاناں وچ شرنارتھی وسے ہوئے ہن۔ روشنی استھان الوپ ہو چکیا اے۔

22. GURDWARA BABA RAM THAMAN JI, KALUKHARA, KASUR

گرودوارہ بابا رام تھمن جی کالوکھارا، قصور

ایہہ پاون استھان تحصیل تے ضلع قصور پنڈ کالوکھارا وچ اے۔ اس استھان کرکے اس دا نام کالوکھارا رام تھمن پے گیا۔ بابا رام تھمن جی سری گرو نانک دیوَ جی دے مسرے سن۔ ایہہ پرتاپی سادھو ہن۔ ستگرو سری نانک دیوَ جی نے اتھے کئی وار فلسفہ دتے۔ بہت سندر کلے ورگا گرودوارہ صاحب بنیا ہویا اے۔ اک وڈا سروور سی جو ہن چھپڑ دا روپ دھارن کر چکا اے۔ اس سروور دے مکھ دوار تے سندر مندر بنیا ہویا اے۔ اتھے ہر سال چیتر 14 توں وساکھی تک میلہ ہن وی لگدا اے۔ اس استھان دے ساہمنے باوے دی مال کرکے استھان مشہور اے، جتھے سندر عمارتاں بنیاں ہوئیاں ہن۔

23. GURDWARA HOLAN SAHIB, BHARNAVAN, KASUR گرودوارہ ہولاں صاحب، بھرناوا، قصور NO IMAGE

اس پاون استھان اتے ستگرو نوں سلطان نامی اک کھیت دے راکھے نے ہولاں بھنّ کے ارپیا سن اتے سکھی دھار کے گرمکھ پدوی نوں حاصل ہویا سی۔ اس استھان تے پہلو سلطان نے ہی اک تھڑا بنوایا،پھر منجی صاحب اسریا۔ چھوٹا جیہا گرودوارہ بنیا ہویا سی جو ہنے اک سال پہلاں الوپ ہو چکیا اے۔ ایہہ پنڈ ضلع قصور دے مشہور نگر بھائی پھیرو توں لاہور ول نوں کوئی دو کلومیٹر دی وتھّ اتے ملتان روڈ اتے ہی اے۔ پنڈ وچ اک چھپڑ اے جو کدے اس پاون استھان دا سروور ہندا سی۔

24. GURDWARA CHHOTA NANKIANA, NANAK JAGIR, SATGHARA, DISTT. OKARA گرودوارہ چھوٹا نانکیانا نانک جاگیر، ستگھرا، ضلع اوکاڑا

گرو نانک نال متعلق ضلع اوکاڑا دے قصبے ستگھرا توں اجھ تاں چوکھا دور اے، پر اس نال ہی جوڑیا جاندا اے۔ اس تھاں اپڑن واسطے پتوکی توں ہنجرا راہیں پکی سڑک پنڈ میگھے وچ جاندی اے۔ اس پنڈ میگھے دے نیڑے کوئی چار کلومیٹر دور ایہہ استھان اے۔ اک سڑک جہنوں ہلاّ چوچک روڈ وی آکھیا جاندا اے، اس راہیں ہلے توں وی میگھے آیا جا سکدا اے اتے ستگھرے توں چوچک راہیں وی اسے سڑک اتے اپڑیا جا سکدا اے۔ اتھے ستگرو نانک دیوَ جی الپے توں چل کے آئے سن۔ اتھے آپ نے اک شاہوکار دا دکھ دور کیتا اتے ایہہ شبد اچاریا سہنسر دان دے اندر روایا

25. GURDWARA PEHLI PATSHAHI, ALAPPA, KASUR گرودوارہ پہلی پاتشاہی الپا، قصور

الپا ناں دا پنڈ ضلع قصور تحصیل چونیاں وچ اے۔ پتوکی توں اک سڑک# راوی والے پاسے نکلدی اے۔ اس سڑک اتے مشہور نگر ہلاّ اے۔ ہلے توں کوئی 12 کلومیٹر دور راوی دے بالکل کڈھے اتے ایہہ پنڈ وسیا ہویا اے۔ اس پنڈ وچ ستگرو نانک ننکانے توں چل کے آکے ٹھہرے سن۔ ہن صرف تن کمرے رہِ گئے ہن۔ ایہناں وچ پہلاں گورمنٹ سکول سی، ہن خالی پئے ہن۔ چھتاں ڈگّ چکیاں ہن۔

26. GURDWARA MANJI SAHIB, MANAK DEKE, DISTT. KASUR

گرودوارہ منجی صاحب، مانک دیکے، ضلع قصور

ایہہ پنڈ ریلوے سٹیشن کنگنپر توں کوئی دو کلومیٹر دی وتھّ اتے اے۔ تحصیل تے ضلع قصور اے۔ اتھوں دے لوکاں نوں ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی نے اجڑ جان دی دعا دتی۔ ایہہ پنڈ اج وی اجڑیا نظر آؤندا اے۔ پورا پنڈ کچا اے۔ لوک دوجے شہراں وچ نوکریاں تے کم کاج کردے ہن۔ اسے پنڈ توں باہر ہی گورمنٹ پرائمری سکول دے ساہمنے والی گلی وچ ہی منجی صاحب ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی دا پکا بنیا ہویا اے۔ اس اندر ہن میوات توں آئے شرنارتھی آباد ہن۔ نگر واسی اج وی پریمی ہن۔

27. Gurdwara Maalji Sahib, Kanganpur, Distt. Kasur گرودوارہ مال جی صاحب، کنگنپر، ضلع قصور

جد اس نپنڈ نوں وساؤن آئے تاں اتھوں دے وسنیکاں اوہناں نوں اتھے وسن نہ دتا اتے وٹے مارے۔ اس اتے ستگوراں ایہناں لوکاں نوں وسدے رہو کہہ کے کوچ کیتا۔ جس ون دے رکھ ہیٹھ آپ نے نواس کیتا، اوہ مال صاحب کرکے مشہور سی۔ اس توں اٹھ کے آپ نے کوئی دو کلومیٹر دی وتھّ اتے اک ہور پنڈ مانک دیکے وچ جد چرن پائے تاں اوہناں لوکاں نے آپ دا بہت ستکار کیتا تے آپ نے اوہناں نوں اجڑ جان دی اسیس دے دتی۔ اس اتے بھائی مردانہ جی حیران ہو کے پچھیا کہ جہناں نے آپ نوں دکھ دتا، اوہناں نوں آپ اوہناں نے وسدے رہن دی اسیس دتی اتے جہنا نے آپ دا ستکار کیتا اوہناں نوں اجڑ جان دی اسیس کیتی۔ آپ نے فرمایا کہ ایہہ اجڑ کے جتھے وی جانگے، نیکی تے بھلائی ہی ورتاؤنگے تے اوہ جتھے وی جانگے، بھیڑ ہی کھلارنگے۔ اس واسطے اوہناں نوں وسن تے ایہناں نوں اجڑن دا حکم دتا اے۔

کنگن پور اج وی وس رہا اے۔ اتھے گرودوارہ صاحب بنیا ہویا اے۔ اس دے پجاری نامدھاری سنگھ سن۔ اتھوں دے لوکاں وچ مشہور اے کہ اوہ لوک جہناں نے بابے نوں روڑے مارے، اوہناں دی ونش دے لوکاں نوں گلڑ دی بیماری ہو جاندی اے۔ پورے پنجاب وچ ایہہ ہی اک علاقہ اے جتھے لوکاں نوں ایہہ بیماری ہندی اے۔

28. Gurdwara Chhota Nankiana, Hujra Shah Mukeem, Okara

گرودوارہ چھوٹا نانکیانا، حجرہ شاہ مقیم، اوکاڑا

ایہہ پاون استھان حجرہ شاہ مقیم شہر توں اک کلومیٹر دی وتھّ تے بوگھا اوان جان والی سڑک اتے اے۔ گرو نانک مانک دیکے توں چل کے اتھے براجے۔ کدے اتھے بہت خوبصورت گر استھان سی، ہن اس تھاں صرف کھیت ہن۔ لوک اج وی اس تھاں نوں چھوٹا نانکیانا کرکے جاندے ہن۔ ہن یادگار وچوں اک بوہڑ اتے اک کھوہ اے۔

29. Gurdwara Nanaksar, Pak Patan, گرودوارہ نانکسر، پاکپتن شہر

ستگرو نانک جی نال متعلق ایہہ پاون استھان پرانے شہر پاکپتن توں باہر دی آبادی وچ اے۔ اس آبادی نوں سمادھیاں کرکے یاد کیتا جاندا سی۔ اتھے ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی دا براجن استھان سی، جہدے پجاری الونڈی سادھو سن۔ اس استھان دے آس پاس سادھوآں دیاں انگنت سمادھاں سن، اس کرکے ایہہ استھان سمادھاں کرکے مشہور ہو گیا۔ گرودوارہ صاحب تے سمادھاں الوپ ہو چکیاں ہن۔ اس تھاں ہن بابا فرید گنج شکر کالج اے۔ اس کالج دی اجوکی عمارت بنن توں پہلاں ایہہ کالج گرودوارہ صاحب دی عمارت اندر سی اس عمارت نوں ڈیگ کے ہن کالج دی نویں عمارت اساری گئی اے۔ گرودوارہ صاحب دا سروور یادگار وجوں سنبھال لیا گیا اے۔

30. Gurdwara Chhota Nankiana, Dipalpur, Distt Okara

گرودوارہ چھوٹا نانکیانا دیپالپر، ضلع اکاڑا

دیپالپر اک بہت ہی تریخی نگر اے۔ ایہہ کدے پنجاب دی راجگڑھ رہا اے۔ شہر توں دکھن-مشرق نوں باہروار ستگرو نانک دیوَ جی دا پاون استھان چھوٹا نانکیانا اپنیاں شانہ وکھا رہا اے۔ ستگرو جی نے اتھے آ کے اک سکے پپل ہیٹھ ڈیرہ کیتا جو کہ ہرا ہو گیا۔ ایہہ پپل اج وی موجود اے۔ اتھے ہی آپ جی نے اک نوری (نورنگا) نامی کوہڑی نوں آروگ کیتا۔ اوہدی قبر گرودوارہ صاحب دے پچھواڑے اے۔ پجاری بیدی سنگھ ہندے ہن۔ اسے ہی شہر اندر بھائی نتھو رام دی سنتان وچوں بھائی حضوری سنگھ سہجدھاری دے گھر گرو ہررائے جی دی بخشش کیتی گئی منجی سی جو پونے چھ فٹ لمی اتے تن فٹ چوڑی تے سوا فٹ اچی اے۔ چٹے تے لال سوتر نال ایہہ بنی ہوئی سی۔ اس دے رنگین پاوے تے لکڑی کالی سی۔ اک ویلدار چتری ہوئی لکڑ دی الماری سی۔ اس الماری بارے آکھیا جاندا سی کہ ایہہ الماری دسم پیؤ جی نے گرو گرنتھ صاحب جی سنے بھائی نتھو جی نوں بخشی سی۔ ہن ایہہ سبھ کجھ یاداں تے کتاباں دے پنیاں اتے ہی رہِ گیا اے۔

31. Gurdwara Tibba Nanaksar, Pak Patan

گرودوارہ ٹبہ نانکسر، پاکپتن

نانکسر نامی ایہہ پاون استھان پاکپتل شہر توں کوئی چھ کلومیٹر دور ریلوے لائن دے نیڑے ہی اے۔ ایہہ اوہ استھان اے جتھوں ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی دے حضرت بابا ابراہم فرید ثانی توں بابا فرید جی دے سلوک اکتر کیتے جہنا نوں بعد وچ ستگرو سری گرو ارجن دیوَ جی نے گرو گرنتھ صاحب وچ درج کیتا۔

ایہہ استھان اک ٹبی اتے اے۔ دو منجلا گمبددار سندر عمارت بنی ہوئی اے۔ اس دے احاطے وچ ہی بابا فرید جی دی ونش وچوں اک درویش بابا فتح اللہ شاہ نوری چشتی دا مزار اتے اہناں دی مسیت اے۔ سیوادار مسلمان ہن۔ گرودوارہ صاحب دی عمارت دی حالت کافی مندی اے۔ مرمت دی سخت لوڑ اے۔ پنجابی ساہت دے اتہاس اندر اس تھاں دی بہت اہمیت اے، اس واسطے اس نوں سنبھالنا بہت ضروری اے۔

32. Gurdwara Nanaksar, Tibba Abhor, Pak Patan

گرودوارہ نانکسر، ٹبہ ابھور، پاکپتن

ستگرو نانک جی دا ایہہ پاون استھان پاکپتن - آرپھوالا روڈ اتے ٹبہ ابھور اتے اے۔ اس پنڈ نوں جان واسطے پاکپتن توں کوئی 30 کلومیٹر دی ودھّ اتے رنگ شاہ نامی سٹاپ تے اتر کے ٹاگے تے بہہ کے جایا جا سکدا اے۔ اس پنڈ دا پورا نام ون اوبھ ٹبہ ابھور اے۔ ایہہ پاون استھان بہت ہی سندر تے وڈا بنیا ہویا اے۔ گرودوارہ صاحب توں باہر اک سندر سروور کول بہت سارے کمرے، لنگر ہال، کھوہ ٹنڈا والا، اک باؤلی، ایہہ سبھ شیا اس پاون استھان دی عمارتی شان وچ وادھا کردیاں ہن۔ اس ویلے اس گردوارے دے رہائسی کمریاں وچ بہت سارے شرنارتھی پروار آباد ہن۔

33. Gurdwara Nanaksar, Harappa

گرودوارہ نانکسر ہڑپا

ہڑپا ضلع ساہیوال (منٹگمری) شہر حضرت عیسیٰ توں وی کئی ہزار سال پہلا آباد سی۔ پھر کسے ربی آفت جا باہری ہلیا کارن تھیہ ہو گیا۔ اتھو سونے چاندی دیاں کئی وستاں توں علاوہ لکھتی مہراں وی ملیاں ہن، جو پڑھیاں نہیں جا سکیاں۔ ایہناں توں سدھ ہندا اے کہ ہزار ورھے پہلاں وی اس دھرتی دے وسنیک لکھنا پڑھنا جاندے سن۔ اس تھیہ توں دکھن ول کوئی سوا کلومیٹر دی وتھّ اتے# رکھاں دے سنگھنے جھنڈ اندر ستگرو نانک دیوَ جی دا پوتر استھان نانکسر اپنیاں شانہ وکھا رہا اے۔ عمارت بہت سندر اتے عالیشان اے۔ روشنی استھان دے نیڑے ہی اک وڈا سروور اے۔ اس ویلے ایہہ پاون استھان گورمنٹ کالج ہڑپا دی عمارت کرکے جانیا جاندا اے۔

34. Gurdwara Makhdoompur Pahora, (Sajjan Thug wala)

گرودوارہ مخدوم پور پہوڑا (سجن ٹھگّ والا)

ایہہ پاون استھان کبیروالا اتے خانیوال وچالے اے۔ مخدومپور پہوڑا ملتان توں دلی جان والی شیر شاہ سوری دی بنائی سڑک اتے آباد اک بہت مشہور قصبہ اے۔ اس قصبے توں تھوڑا دور تلمبا اے۔

ستگرو نانک دیوَ جی مہاراج پاکپتن توں اٹھ تلمبے نیڑے اس تھاں پجے، جتھے پادھیاں دے ٹھہرن واسطے سجن اتے کجن دو چاچے بھتیجے نے سراں دے ناں اتے مکاری دا جال کھلاریا ہویا سی۔ اوہ مسافراں دا دھن اوہناں دے پرانا سمیت لیندا۔ اس نے ستگرو نانک دیوَ جی نوں وی پھساؤن دا چارہ کیتا پر ناکام رہا۔ اتھے ستگرو نانک دیوَ جی نے جو شبد اچاریا، اوہ ایہہ سی:

اجلُ کیہا چلکنا گھوٹم کالڑی مس۔۔دھوتیا جوٹھ ن اترے جے سؤ گھووا تس۔۔ (سوہی م: 1, پنہ 729)

ایہہ شبد سن کے سجن ٹھگّ توں گر سجن ہو نبڑیا۔ اس گھٹنا دی یاد وچ سجن دی سرھاں نوں گردوارے دا روپ دے دتا گیا۔ ایہہ استھان بہت سندر بنیا ہویا اے۔ کوئی دو گھما وچ اس دی چار دیواری اے۔ اس دے پچھم ول وڈا سروور سی، جو ہن پور دتا گیا اے۔ سنگت دے ٹھہرن واسطے چار دیواری دے نال نال کمرے بنے # ہوئے ہن۔ ہر پاسے ہرے بھرے رکھ، پھلدار ویلا، گلاب، چمبیلی، رویل تے ہور کئیاں پرکار دے پھلّ اپنی بہار دکھاؤندے ہن۔ اس ویلے اس عمارت اندر گورمنٹ ہائر سیکنڈری سکول اے جو بینوریا نوں نور ورتا رہا اے۔

ستگرو سری گرو ہررائے صاحب جی دا سکھ بھائی جودھ وی اسے پنڈ دا واسی سی۔

35. Gurdwara Pehli Patshahi Chawali Masaikh, Burewala

گرودوارہ پہلی پاتشاہی چاولی مسائکھ، بوریوالا

ایہہ پاون استھان ضلع وہاڑی دی تحصیل بوریوالا تو ساہوکی جان والی سڑک اتے چکّ نن اوبھ-317, جہنوں چکّ دیوان صاحب چاولی مشائکھ جا چکّ حاجی شیر وی آکھیا جاندا اے، وچ اے۔ اس تھاں دیوان حاجی شیر محمد جی ہوراں دا مزار اے۔ ایہناں دا ناں پہلاں 'مہاں چاور' سی تے ایہہ چونیاں دے راجے مہیپال تے رانی چونیاں دے پتر سن۔ ایہناں دی بھین دا ناں کنگن برس سی، جہدے نہ اتے ضلع قصور اندر مشہور قصبہ کنگن پور اج وی آباد اے۔ 730 ای دے نیڑے تیڑے ایہناں اس دنیا توں پردہ کیتا۔ ایہناں دے مجار توں کوئی ادھا کلومیٹر اگے آبادی وچ ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی دے براجن استھان اتے سندر دربار بنیا ہویا اے۔ اس استھان نوں سادھارن لوک اج وی 'تپ استھان گرو نانک' کہہ کے یاد کردے ہن۔

36. Gurdwara Thara Sahib, Uch Sharif, Distt. Bahawalpur

گرودوارہ تھڑا صاحب، اچ شریف، ضلع بہاول پور

اچّ شریف اک بہت مشہور شہر اے۔ اس دا ضلع بہاول پور توں تحصیل احمدپور شرکیا اے۔ اس شہر توں باہر پچھم دی باہی کوئی اک کلومیٹر دی وتھّ، حضرت پیر جلالدین بخاری جی دا مزار اے۔ ایہہ مجار اک ٹبے اتے اے۔ جنوب اتر والی باہی تے کھیتاں وچ اک کھوہ اے۔ جس نوں ستگور نانک دیوَ جی دا کھوہ جاں عامَ کرکے کراڑی دا کھوہ کیہا جاندا اے۔اتھے ستگرو نانک دیوَ جی دیاں پنج یادگاراں پیراں دی سنتان پاس دسیا جاندیاں ہن۔(1) اک جوڑا مہاراج دیاں کھڑاواں، (2) اک بیراگن، جس اتے ہتھ رکھ کے آرام کریدا اے،(3) پتھر دا اک گرج، (4) دو پتھر دے کڑے، (5) اک بیڑی جو ڈیڈھ فٹ لمبی تے اک فٹ چوڑی اے۔ اتھے ہی آپ جی نے پیراں نال گوشٹی کیتی اتے اتھے ایہہ شبد اچاریا : دنیا قیس مکامے (م: 1 پنہ 64)

37. Gurdwara Thara Sahib, Multan

گرودوارہ تھڑا صاحب، ملتان

ایہہ پاون استھان شاہ شمس روڈ اتے حضرت شاہ شمس سبجواری ہوراں دے مزار دے برامدے وچ اے۔ ستگرو جدوں ملتان آئے تاں شہر توں باہر ہی آپ جی نے مقام کیتا۔ اتھے ہی شاہ رکنے عالم ہوراں آپ دی سیوا وچ دودھ دا بھریا اک گلاس بھیجیا جہدا مطلب سی کہ اتھے تاں پہلے ہی بڑی بھیڑ اے۔ ستگوراں نے اس دودھ دے پیالے وچ پھلّ دی اک پتی رکھ کے موڑ دتا، جہدا مطلب سی کہ جویں ایہہ پھلّ بھرے گلاس وچ سما گیا اے، بسّ اس طرحاں اسیں وی تھاں بنا لوانگے۔ اتھے ہی آپ جی نے ملتان دے اس ویلے دے کئیاں پیراں نال گوشٹی کیتی۔

اس تھاں اج تک کوئی گرودوارہ صاحب دی وکھری عمارت نہیں، اس مزار دے برانڈے وچ ہی تھڑا صاحب اے۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ ویلے اس برامدے وچ ہی روشنی ہندا رہا۔ 1850 نوں انگریزاں نے ایہہ روشنی بند کروا دتا۔ ایہہ برآمدہ اج وی جگت گرو جی دے ملتان آؤن دی یادگار وجوں قایم اے۔

38. Gurdwara Pehli Patshahi, Shikarpur, Distt Sakhar

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، شکار پور، ضلع سکھر

شکار پور ضلع سکھر دا اک بہت وڈا نگر اے۔ اس اندر ستگرو نانک دیوَ جی دا پاون استھان اے۔ اس استھان نوں سندھی وچ 'پوج اداسیئن سمادھاں آسرم' آکھیا جاندا اے۔

ایہہ بہت ہی وڈا استھان اے اس دے اندر بوہڑ دا اوہ برچھ اج تک موجود اے، جس تھلے جگت گرو نانک دیوَ جی براجے۔ استھان دے نال اداسیاں دیاں سمادھیاں ہن۔

39. Gurdwara Pehli Patshahi, Jindpeer, Sakhar

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، جند پیر سکھر سکھر سندھ صوبہ دا مشہور نگر اے۔

روہڑی اتے سکھر نوں ملاؤن والا سندھ دریا دا پل پار کردیاں سجے ہتھ اک سڑک تھلے اتردی اے۔ ایہہ سڑک دریا اتے پل دے نال نال گھمدی ہوئی گرودوارہ جند پیر تے اپڑ جاندی اے۔ ایہہ اک بہت ہی سندر گرودوارہ اے۔ اتھے گرو نانک دیوَ جی اپنی تیسری الونڈی ویلے براجے سن۔ اتھوں اٹھ کے ہی آپ سندھ دریا دے جزیرہ اندر سادھوآں دے بیلے پجے۔ جھولے لال نامی الونڈی سادھو اتھوں دا پہلا پجاری سی۔ اس ویلے ایہہ استھان نانک پنتھی ہندواں پاس اے۔

40. Gurdwara Sadhu Bela, Sakhar, Sind

گرودوارہ سادھو بیلا (سکھر، سندھ)

ایہہ پاون استھان ریہڑی اتے سکھر شہراں وچالے وگن والے سندھ دریا دے جزیرہ وچ اے۔ اس تیک اپڑن واسطے تہانوں بیڑی راہیں جانا پیندا اے۔ بیڑی اس استھان دے مکھ دوار جا لگدی اے۔ درشنی ڈیوڑی وچ وڑدیاں کھبے ہتھ اتے سنگ مرمر دی اک سندر عمارت اے۔ ایہہ ہی اوہ پاون استھان اے جتھے ستگرو نانک دیوَ جی مہاراج جی وراجے سن۔ اتھے ہی آپ نے سادھاں نوں زندگی جیون دا راہ درسایا اے۔

ایہہ اک وڈا جزیرہ اے۔ اس اندر سنگ مرمر دی ایہہ من موہنی عمارت جہنوں دھرم مندر آکھیا جاندا اے، توں وکھ ہور بہت سارے مندر اتے الونڈی سادھواں دیاں سمادھاں ہن۔ گرودوارہ صاحب توں کوئی ادھا کلومیٹر اگے ایہہ لائبریری اے۔ پاون استھان دے متھے اتے سری راگ (محلہ پہلا گھر پہلا) وچ اچارن کیتا ایہہ شبد: موتی ت مندر اوسریہ رتنی ت ہوہِ جڑاؤ ۔۔ کستورِ کنگو اگرِ چندن لیپِ آوے چاؤ ۔۔ متُ دیکھِ بھولا ویسرے تیرا چتِ ن آوے ناؤ ۔۔ (پنہ 14 گرو گرنتھ صاحب) ک ایہہ شبد اتھے اچاریا گیا۔

41. Gurdwara Pehli Patshahi, Karachi گرودوارہ پہلی پاتشاہی، کراچی

سری گرو نانک دیوَ جی جد کراچی تشریف لیائے تد سبھ توں پہلاں اتھے ہی براجے۔ اتھوں اٹھ کے ہی گرو صاحب سمندر دی دیوی دی گفا وچ گئے جتھوں جوت لے کے لوکاں نے شہر اندر گرمندر بنوایا۔ ہن کراچی اندر گرمندر اک بہت وڈے علاقے دا ناں وی اے۔

42. Gurdwara Pehli Patshahi, Mirpur Khas

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، میرپر خاص

میرپر خاص، سندھ صوبہ دا مشہور شہر اے انوں وی گرو نانک جی نے اپنے پاون چرنا دی چھوہ بخشی۔

43. Gurdwara Pehli Patshahi, Cliffton,Karachi

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، کلپھٹن، کراچی

ایہہ پاون استھان سمندر کنارے بنی سیرگاہ کلپھٹن تے اے۔ جگت گرو نانک دیوَ جی دے چرن پاؤن توں پہلاں اتھے سمندر دی دیوی دا مندر سی۔ سمندری جہاز بھیٹاں کرکے لنگھدے سن۔

اک دیوا جگدا رہندا اے جہنوں گر جوتی آکھیا جاندا اے۔ گردوارے دی عمارت خوبصورت سنگمرمر دی بنی ہوئی اے۔ 14 پوڑیاں اترن مگروں اک ویہڑا آؤندا اے۔ اس ویہڑے توں تھلے پھر 6 پوڑیاں اتردیاں ہن۔ اس توں اگے اک ہال کمرہ اے۔ اس ہال کمرے دے اخیر وچ گفا دا اوہ حصہ اے، جتھے ستگرو جی نے بیٹھ کے تپ کیتا سی۔

پجاری نانک پنتھی ہندو ہن۔

44. Gurdwara Pehli Patshahi Kalat گرودوارہ پہلی پاتشاہی، قلات

قلات کوئٹہ توں کراچی جان والی سڑک اتے کوئٹہ توں 124 کلومیٹر اے۔ اس دے پرانے نگر اندر صاحب سری گرو نانک دیوَ جی دا پاون استھان اے۔ ریاست ٹٹن تے شہر دے اجڑن مگروں نواں شہر وسیا۔ اس نویں شہر دے ہندو محلے اندر گرو نانک دربار گرودوارہ اے، جتھے ہر روز روشنی ہندا اے۔ دن وچ دو وار سنگت جڑدی اے۔ نواں گرودوارہ گھر وانگ بنیا ہویا اے۔ پرانا استھان نانک مندر اکھواؤندا اے جو نویں شہر توں کوئی تن کلومیٹر باہر اے۔ اس پرانے دربار دی سیوا خان قلات نے کروائی سی۔ اس دا پہلا پجاری الونڈی بابا سنت انکھنڈی داس سی۔

45. Gurdwara Pehli Patshahi, Tilganji Sahib, Quetta

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، تلگنجی صاحب، کوئٹہ

کوئٹہ بلوچستان شہر دے مسجد روڈ اتے سری گرو نانک جی دا گرودوارہ تلگنجی صاحب واقع اے۔ ستگرو جی نے اتھے اپنی تیجی الونڈی ویلے چرن پائے۔ گرو صاحب جد اس تھاں تے براجے تاں عقیدت مند آپ جی دے درشناں نوں آئے۔ آپ جی نے آئیاں سنگتاں نوں اک تل دا پرشادا چھکا کے پرسن کیتا۔ اس کرکے اس پاون استھان دا نام تلگنجی ہو گیا۔ مطلب تلاں دا خزانہ۔

اس ویلے اس پاون استھان دے اندر گورمنٹ سنڈیمن ہائی سکول کم رہا اے۔ گرودوارہ صاحب دی خالی زمین اتے سکول دی نویں عمارت بنا دتی گئی اے۔ گرودوارہ صاحب خالی پیا اے۔ گردوارے دا مین گیٹ مسیت ورگا اے جد کہ اندر سوہنی تے وڈا گمبددار عمارت اے۔ کوئٹہ دی سنگت نے اس دا قبضہ لین لئی مقدمہ کیتی ہویا اے۔

46. Gurdwara Pehli Patshahi, Bulani, Distt. Larkana

گرودوارہ پہلی پاتشاہی، بلانی، ضلع لاڑکانا، سندھ

بلانی سندھ صوبہ دا اک مشہور نگر اے۔ اتھے ہی نور نصرت نامی اک آجڑی نے بابا جی دی سیوا کیتی ؛تے برکت واسطے دعا پچھی۔ آپ نے فرمایا سبھ برکتاں نیکی، دئیا اتے دھرم دا پلہ نانہہ چھڈن وچ ہن۔ اتھے ہی داؤد نامی اک جلااے نے آپ نوں اک ان ملاّ غلیچہ پیش کیتا تاں آپ نے اوہ غلیچہ اک کتی دے بچیاں ہیٹھ وچھا دتا جو ٹھنڈھ وچ ٹھر راے سن اتے فرمایا میرا غلیچہ تاں ایہہ ہریا بھریا گھاہ اے۔ آپ جی سمجھاؤنی سی کہ ساڈیاں خموضوعاں سبھ بیکار ہن جے کول بیٹھا کوئی جیو دکھی ہووے۔

47. Gurdwara Nanakwarha, Kandhkot, Distt. Jacobabad, Sindh گرودوارہ نانکواڑا، کندھکوٹ، ضلع جیکباباد (سندھ)

ایہہ پاون استھان ضلع جیکباباد دی تحصیل کندھکوٹ، سنیار بازار اندر ستھتّ اے۔ اس محلے نوں نانکواڑا وی آکھیا جاندا اے۔ اس استھان نوں نانک دربار کرکے یاد کیتا جاندا اے۔ پجاری دھنا سنگھ جی ہن۔ دربار دے نال کالی ماں دا مندر، سری رام جی دا مندر تے ہنومان دا مندر وی اے۔ گرو گرنتھساہب دا روشنی اے۔

48. Gurdwara Thara Sahib, Sakhi Sarvar, Dera Gazi Khan گرودوارہ تھڑا صاحب، سخی سرور، ڈیرہ غازی خان

ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی ڈیرہ اسمٰعیل خاں توں چل کے اتھے آئے۔ آپ دے براجن والے استھان نوں تھڑا صاحب آکھیا جاندا اے۔ سخی سرور لاہور توں کوئی چار سو کلومیٹر دور اے۔ ریلوے سٹیشن ڈیرہ غازی خاں اے۔ شہر اندر پکی سڑک جاندی اے۔ اس شہر نوں اوہناں ویلیاں اندر نگاہا آکھیا جاندا اے۔ھھھھھہجرت سخی سرور ہوراں دے مزار دے احاطے اندر ہی جگت گرو جی دا براجن استھان اے۔ اس بارے منشی حکم چند لکھدا اے، دکھشن مشرق کی باہی استھان بابا گرو نانک دے ناں توں مشہور اے اتے مشرق ول دوجیاں کوٹھریاں ہن۔ ایہہ اک مکان اے جس نوں ہر ویلے جندرا لگا رہندا اے۔

49. Gurdwara Dharamsala Guru Nanak, Dera Ismail Khan

دھرم سالا گرو نانک دیوَ جی، ڈیرہ اسمٰعیل خاں

ایہہ پاون استھان چھوٹا بازار وچ ڈیرہ اسمٰعیل خاں شہر اندر اے۔ صاحب سری گرو نانک دیوَ جی اپنی چوتھی الونڈی ویلے اتھے پدھارے۔ جس تھاں آپ براجے، اس تھاں اتے عقیدت منداں نے دھرم شالہ اسار دتی۔ ایہہ اک بہت ہی خوبصورت تے وڈا عمارت اے۔ اس دروازے دے اندر اک دو منزلاں چوکور تے بہت ہی سندر عمارت اے۔ اس دربار دے وچالے تھڑا صاحب اے، اتھے ہی گرو صاحب براجے سن۔

اس ویلے اس عمارت اندر گورمنٹ ہائر سکول نن: 3 اے۔ عمارت دی حالت بہت چنگی اے۔ چہناں درواجیا اتے سنگمرمر دیاں سردلاں لگیاں ہوئیاں ہن۔

50. Gurdwara Kali Devi Gurdwara, Inside Topanwala Chowk, D. I. Khan

گرودوارہ کالی دیوی، بیرون توپاں والا چونک، ڈی آئی خان

ایہہ استھان توپاں والے چوک توں باہر مین روڈ اتے ہی اے۔ کیہا جاندا اے کہ جد گرو صاحب اپنی چوتھی الونڈی سمے اس شہر اندر آئے تاں اس ویلے اتھے کالی دیوی دی پوجا ہندی سی۔ گرو صاحب نے اس استھان توں کجھ وتھّ اتے (جتھے ہن دھرم شالہ اے) براجے۔ آپ دے شہر وچ وڑدیاں ہی کالی دیوی دی مورتی زمین اتے آن ڈگی۔ پجاریاں چکّ کے کھڑی کیتی تاں اوہ پھر ڈگّ پئی۔

کسے نے دسیا کہ اک بزرگ نے اتھے ڈیرے کیتے ہن، ہو سکدا اے کہ ایہہ سبھ کجھ اوہناں دے آؤن کارن ہویا ہووے۔ پجاری آپ جی پاس گئے تاں آپ نے اوہناں نں ੴ دا مطلب سمجھایا اتے اسے دی بھرفتار کرن لئی کیہا۔ اس پچھوں اس استھان اندر دیوی پوجا نوں چھڈّ کے گرو گرنتھ صاحب دا روشنی ہون لگا۔ ہولی ہولی پجاریاں نال دیوی دی مورتی وی رکھ لئی۔ ایہہ گھٹنا دی یاد وچ اس دن توں مندر نوں گرودوارہ کالی دیوی آکھیا جان لگا۔ ہن اس اندر سکول اے۔

51. Gurdwara Chhota Nanakiana, Sikardoo, Azad Kashmir

گرودوارہ چھوٹا نانکیانا، سکردو، آزاد کشمیر

سکردو نامی شہر کشمیر دا اک بہت ہی مشہور نگر اے۔ سکردو دے مین چوک توں کوئی اک کلومیٹر اگے اک نکی جہی پہاڑی اتے اک وڈا عمارت اے۔ ایہہ عمارت ہی گرودوارہ چھوٹا نانکیانا اے۔ پہاڑی دے اتے روشنی استھان، لنگر ہال اتے سراں اے۔ اس عمارت دے تھلے مین سڑک دے اتے دوکاناں ہن۔ ایہہ دوکاناں اس پاون استھان دی مالکی ہن۔ گرودوارہ صاحب توں کوئی دو کلومیٹر اگے سکردو دا قلعہ اے۔ جگت گرو نانک دیوَ جی اپنی چین دی پھیری توں مڑدے ہوئے اس استھان تے ٹھہرے۔ اس نوں مقامی لوک استھان نانک پیر وی کہندے ہن۔(2004دے بھینکر بھچال موقعے عمارت ڈگّ پئی سی؟)

52. Gurdwara Nanaksar, Tialkpur, Sialkot گرودوارہ نانکسر، تلکپر، سیالکوٹ

ایہہ پاون استھان سیالکوٹ چپراڑ روڈ اتے شہر توں کوئی 20 کلومیٹر دی دوری تے اے۔ اس پنڈ دے ہائی سکول توں پہلاں سڑک کنارے ستگرو نانک دیوَ جی دا پاون استھان اے۔ گرو صاحب جموں توں چل کے اتھے آئے۔ اس ویلے ایہہ استھان الوپ ہو چکیا اے۔ صرف کجھ کندھاں کھلوتیاں ہن۔ گرودوارہ صاحب دی خالی زمین اتے قبضہ کرن والیا دے مقدمے چل راے ہن۔ ہن اک یادگار بن کے رہِ گئی اے۔ 54. Gurdwara Pehli Patshahi, Balakot, Distt. Hazara گرودوارہ پہلی پاتشاہی، بالاکوٹ، ضلع ہزارا

بالا کوٹ ضلع ہزارا اتے تحصیل مانسہرا اک بہت ہی تریخی نگر اے۔ ستگرو نانک دیوَ جی جد اس پاسے لوکاں دی بنیاد واسطے آئے، تد بھائی بالا جی کجھ سماں دھرم پرچار واسطے اتھے ٹھہرے سن۔ اتھے تن سومے ہن۔ اک دربار دے احاطے وچ جو کہ بالا پیر دا چشمہ کرکے مشہور اے۔ دو سومے اس دربار تے کوئی ادھا کلومیٹر دی دوری اتے آبادی وچ ہی ہن۔ ایہناں وچوں اک بابے مردانے دا چشمہ تے اک بالا پیر دا تھڑا کرکے جانے جاندے ہن۔ اج وی ہزاراں لوک اتھے حاضری بھردے ہن۔ 53. Gurdwara Baoli Sahib, Sialkot گرودوارہ باؤلی صاحب سیالکوٹ

گرودوارہ بیر جی صاحب دے ہی کوئی 200 میٹر دی ودھّ اتے گرودوارہ اس تھاں اتے بنایا گیا اے جتھے مولے کراڑ دا گھر سی۔ اوہ گرو صاحب نوں ملن توں ڈردا مارا اپنی بیوی دے کاے کہائے اندر جا وڑیا، جتھے اوہ سبھ لڑ جان کارن مر گیا۔ اتھے ہی ستگرو ایہہ شبد اچاریا:- نال کراڑا دوستی کوڑے کوڑی پائِ۔۔مرنو ن جاپے مولیا آوے کتے تھائ۔۔ اس گردوارے دی سیوا بھائی نتھا سنگھ جی نے بڑے پریم نال کیتی اے۔ گرودوارہ سندر بنیا ہویا اے۔ ہن اس وچ انھیاں دا سکول اے۔ اس دے آسے پاسے لوکاں نے زمین تے قبضہ کر لیا اے تے مکان بنا لئے ہن۔ جہدے کارن گرودوارہ صاحب لک گئے ہن۔ اس دے نال ہی بھائی نتھا سنگھ جی ہوراں دا بنایا سروور اے جو اج وی موجود اے اتے ہولی ہولی الوپ ہون ول ودھ رہا اے۔

55. Gurdwara Ber Sahib, Sialkot گرودوارہ بیر صاحب سیالکوٹ

جموں توں کشمیر جاندے ہوئے جد ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی مہاراج سیالکوٹ پجے تاں پورا شہر سہمیا ہویا سی۔ اک بہت ہی کرنی والے فقیر ہمجا گوس نال کسے نے وعدہ کھلاپھی کیتی اے تے اوہ جلال وچ آ کے 40 دن دا چلا کر راے ہن۔ چلا پورا ہون تے سارا شہر غرق ہو جاویگا۔ ایہہ سن کے ستگرو جی چلے والی تھاں توں تھوڑی ودھّ اتے اک بیری دے رکھ ہیٹھ جا براجمان ہوئے اتے شبد دی اچی دھنی کڈھی جس نال ہمجا جی دا چلا ٹٹ گیا۔ اوہ غصے وچ آ گرو جی پاس آ کے کہن لگے، توں کون اے، جو ایہناں جھوٹھیاں نوں بچاؤن چاہندا اے ؟ ستگرو نانک دیوَ جی نے فرمایا، ہمجا کسے اک دے جھوٹھ دی سجا سارے شہر نوں نہیں دینی چاہیدی۔ پر اوہناں دی تسلی نہ ہوئیتاں آپ نے فرمایا کہ اس شہر اندر کجھ لوک جیون دا اہمیت سمجھن والے وی ہن۔

گرو نانک دیوَ جی نے بھائی مردانہ جی نوں دو پیسے دے کے سچ اتے جھوٹھ خریدن لئی بھیجیا۔ کجھ لوکاں مردانہ جی دا مخول اڈایا پر مولا نامی اک کراڑ اجیہا وی سی جہنے دو پیسے رکھ کے اک پرچی اتے لکھیا کہ جیونا کوڑ اے تے دوجی اتے لکھیا مرنا سچ اے۔ ایہہ دوویں پرچیاں بھائی مردانہ جی نے ستگرو جی نوں پیش کر دتیاں۔ ہمجا گوس جی نے جد ایہہ پڑھیا تاں اوہناں سیالکوٹ نواسیاں نوں معاف کر دتا۔

مولا کجھ چر ستگوراں نال سفر وچ وی رہا۔ جم ساکھیاں مطابق اک وار ستگرو نانک دیوَ جی اوہنوں بلان گئے تاں اوہ اپنی دھرم بیوی دے آکھے لگ کے ہنیرے وچ جا لکیا۔ اوہدی بیوی نے آکھیا کہ اوہ تاں گھر نہیں اے۔ تھوڑے چر پچھوں پتہ لگیا کہ اوہ ہنیرے وچ ہی سپّ دے ڈنگن کارن مر گیا اے۔ ستگرو نانک دیوَ جی جس تھاں ٹھہرے اس محلے نوں اج وی بابا بیر آکھیا جاندا اے۔ اتھے اک سندر تے عالیشان گرودوارہ بنیا ہویا اے۔ ایہنوں بیری صاحب آکھیا جاندا اے۔ گردوارے دے پچھواڑے بیری دا اوہ رکھ موجود اے جس تھلے آپ وراجے سن۔ ہن کجھ وریاں توں اس برچھ تھلے کسے مسلمان فقیر دی قبر بنا دتی گئی۔

اسے گردوارے دے مہنت کول رہِ کے گیانی علم سنگھ نے تواریخ خالصہ لکھی۔ اس احاطے دے اندر ہی شہید نتھا سنگھ جی دا شہید گنج اے۔ اوہناں دا بنوایا ہویا اک وڈا کھوہ، جہدے اتے کئی ہلٹ چلدے سن، اس گردوارے دے نال سی۔ اک سندر تال وی اے۔ بابری مسجد دے جھگڑے ویلے اس پاون استھان نوں بہت نقصان پہنچیا۔ ایہدے نال لگدا اک بہت ہی اچا مندر اے، جسنوں لوکاں نے ڈھاہ ڈھیری کر دتا۔ گرودوارہ صاحب دی مرمت دی سخت لوڑ اے۔

56. Gurdwara Nanaksar, Sahowal, Sambirhal, Distt. Sialkot گرودوارہ نانکسر، ساہووال، تحصیل سمبڑیال، ضلع سیاکوٹ

سیالکوٹ توں سمبڑیال آؤندیاں ریلوے سٹیشن اگوکی توں اگے ریلوے سٹیشن ساہووال اے۔ گرودوارہ صاحب دی عمارت مندر دے طرحاں دی ہون کرکے لوک اس استھان نوں نانک مندر کارن جاندے ہن۔

روشنی استھان اس کلسدار مندر اندر اے جدکہ اک وڈا حویلی ورگی عمارت اندر بہت سارے رہائشی کمرے ہن جہناں اندر شرنارتھی آباد ہن۔ ستگرو نانک جی سیالکوٹ توں چل کے اتھے براجے۔ اتھے آپ ستّ دن ٹھہرے، اس سمے اتھے اک تال 25 گھماؤں وچ سی۔ ایہہ گرودوارہ وی اسے وچ اے۔(کیونکہ سکھ گردوارے دا گمبد کجھ مسلمانا نمونے دا ہندا اے اس کرکے کسے عقیدت مند نے اتھے گردوارے دا مندر والا شکھر بنا کے مسلماناں تو وکھریواں کرن دی کوشش کیتی اے۔ جو اصولاً غلط اے کیونکہ گردوارے اندر گرو گرنتھ دی پردھانتا ہ اے تے سنگت دی نیڑتا ‍دی اے پر مندر وچ مورتی پردھان ‍دی اے تے لوک صرف فلسفہ کر سکدے ہن۔پر سکھی وچ سنگت پاتر (Participant) ‍دی اے۔-اڈیٹر)

57. Gurdwara Pehli Patshahi, Mallah, Distt. Narowal گرودوارہ پہلی پاتشاہی، ملھا، ضلع نارووال

تحصیل شکرگڑ، تھانا شاہ غریب دا اک پنڈ جو ریلوے سٹیشن نارووال توں 9 میل دکھن اے، اس پنڈ دے باہر مشرق ول گرو نانک دیوَ جی دا گرودوارہ صاحب سی۔ ستگرو جی کرتارپور توں سیالکوٹ جاندے ہوئے اس تھاں اک بیری دے رکھ ہیٹھاں براجے سن۔ اس بیری پاس اک چھوٹا جیہا گرودوارہ سی۔ ہن ناں تاں بیری اے تے ناں ہی گرودوارہ صاحب۔ صرف مٹی دا اک ڈھیر ہی اے۔ 1952 وچ راوی دے ہڑ نال ایہہ پاون استھان مٹی دا ڈھیر ہو گیا۔ پنڈ اندر پکے گرودوارہ صاحب اندر روشنی ہندا سی، اوہ استھان ہن وی اے۔ (اس اڈیٹر دے نانکے اتھے ہی پنڈ بھابڑا وچ سن جو ملے دے نال ہی لگدا اے۔ ماں گرچرن کور جی دسدے ہن کہ اس گردوارے نوں وی بیر سہب کیہا جاندا سی۔ بڑے اچے ٹلے تے سی۔ افسوس اج اوتھے ڈنگراں دے گواے دیاں پتھکناں نظر آ رہیاں ہن)

58. Gurdwara Chhota Nankiana (Sioke) Daska, Distt Sialkot چھوٹا نانکیانا (سیوکے) ڈسکا ضلع سیالکوٹ

اس پنڈ دے وچ ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی دا پوتر استھان چھوٹا نانکیانا کرکے مشہور اے۔ ستگرو پورے نامک سکھ دا پریم ویکھ کے پسرور توں ایمنااباد جاندے ہوئے کجھ دور اتھے ٹھہرے سن۔ جس ویلے گرو صاحب اتھے آئے، اس ویلے اس پنڈ دا ناں بھارووال سی۔ گرو صاحب پنڈ توں باہر بیریاں دے جھنڈ وچ ٹھہرے جو ہن وی موجود اے۔ اس وڈا بیریاں دے جھونڈ وچ ہن قبرستان اے۔ اس دے نال ہی گرو صاحب دے ٹھہرن والی تھاں اتے گرودوارہ صاحب جی ہن الوپ ہو چکیا اے۔ اس تھاں اتے ہن (4 مئی 1997) سورج مکھی دا کھیت جھوم رہا سی۔

59. Gurdwara Manji Sahib, Pasrur, (Deoka) منجی صاحب پسرور (دیوکا)

ستگرو نانک دیوَ جی سیالکوٹ توں پسرور پہنچے۔ اتھے جس تھاں ستگرو جی ٹھہرے سن، اس تھاں نوں دیوکا آکھیا جاندا اے۔ ایہہ استھان نارووال- سیالکوٹ روڈ اتے پسرور ریلوے سٹیشن توں ادھا کولومیٹر نارووال والے پاسے این سڑک اتے اے۔

اس ویلے جد ستگورُ پسرور پہنچے، اتھے اک مشہور صوفی فقیر جناں دا نام تاں کجھ ہور سی، پر اوہناں دی بولی انی مٹھی سی کہ لوک اوہناں نوں میاں مٹھاں جی دے ناں نال جانن لگے۔ اتھوں تک کہ اوہناں دا اصل نام وسر گیا۔ ستگور سری گرو نانک دیوَ جی اتے میاں مٹھا جی وچکار اس تھاں گوشٹی ہوئی۔

جس تھاں ایہہ گوشٹی ہوئی، اس ویلے ایہہ تھاں کوٹلہ میاں مٹھاں دے ناں نال مشہور سی، مگروں اس پنڈ دا نام دیوکا مشہور ہو گیا۔ کدے اتھے نیڑے ہی ڈیک ندی وگدی سی جو ہن وتھّ تے ہو گئی اے۔ اتھے اک بہت ہی وڈا بیریاں دا باغ اے۔ اس باغ دا اک وڈا گیٹ نارووال پسرور روڈ اتے کھلدا اے۔ اس گیٹ وچ وڑدیاں ہی اک وڈا سروور اے۔ اس سروور دے اخیر اتے اس توں سجے پاسے اک سادھارن جیہا منجی صاحب بنیا ہویا اے۔ ایہہ اک تھڑا اے جس اتے کوئی چھت نہیں، صرف اک سندر بوہا اے۔ اس تھڑا صاحب دے پچھے تن مکان بنے ہوئے ہن۔ جہناں وچوں اک مکان اندر گرو گرنتھ صاحب جی براجمان ہندے سن۔ اس استھان دی جھاڑو آدک سیوا بھائی موہن سنگھ جی کردے سن۔ ایہہ زمین ڈسٹرکٹ بورڈ دے قبضے وچ اے۔ سروور اس ویلے اک چھپڑ دا روپ دھارن کر چکا اے۔

60. Gurdwara Gur Hatrhi, Peshawar گرودوارہ گرہٹڑی، پشاور

ایہہ تریخی استھان پشاور شہر دے محلہ گنج وچ اے۔ اس نوں گر ہٹڑی اتے دھرم شالہ بابا سری چند وی آکھیا جاندا اے۔ پرانے جم ساکھیاں مطابق مری گرو نانک دیوَ جی اتھے چوتھی الونڈی ویلے سشریپھ لیائے۔ اتھے اک مسلمان عبدل رحمٰن جو چمڑے دا ویوپاری سی، اسنے ستگرو جی دے پیراں وچ جتی پوائی۔ گرو نانک دیوَ جی نے پرسن ہو کے اپنی پرانی جتی اس نوں بخشی، جو چار پیڑیاں تک اوہناں دے پاس رہی۔ پھر رحیم خاں اسنوں 'ہوتی' مردان لے گیا، سردار موتا سنگھ کول امانت رکھ کے آپ چلا گیا تے مڑ کدے واپس نہ آیا۔ موتا سنگھ نے اوہ پاون جوڑا اپنے اک متر منا سنگھ نوں دتا، اوہدا متبنا (لے پالک) بھائی نتھا سنگھ نے اوہنوں پریم نال رکھیا۔ 1934 نوں ایہہ جوڑا پٹیالے وچ گربخش سنگھ نامی اک سجن دے گھر موجود سی۔(کی کوئی سجن جانکاری دیویگا کہ اوہ جوڑا اج کتھے ہے- اڈیٹر)

61. Gurdwara Panja Sahib, Hasan Abdal. Distt. Attak گرودوارہ پنجہ صاحب، حسن ابدال، ضلع اٹک

گرو نانک جی مہانکوش مطابق پہلی ساون تے دوسرے اتہاسکاراں مطابق وساکھ سمت 1578 (1521 عیسوی) نوں تشریف لیائے۔ اس ویلے اتھے بابا ولی قندھاری جی اک پہاڑ دی چوٹی اتے ٹھہرے ہوئے سن۔ ستگرو جی نے اتھے پپل دے اک درخت ہیٹھ نواس کیتا۔ بابے مردانے نوں جد تریہ لگی تاں سچے پاتشاہ جی نے اوہناں نوں تن وار ولی قندھاری جی پاس پانی لین بھیجیا۔ تنے وار اوہناں آکھیا کہ 'جس فقیر دا توں مرید اے اوہ تینوں پانی نہیں پیا سکدا۔ ایہہ سن کے ستگور جی فرمائے تے اک پتھر اپنے کر کملاں نال اٹھایا تے اوہدے تھلیو نرمل پانی فٹ کھلوتا۔ مردانہ جی نے پانی پی کے ربّ دا شکر کیتا۔ ادھر ولی قندھاری جی د چشمہ سکّ گیا۔ اس دا پانی اس چشمے وچ آ گیا سی۔ اوہناں نے اک بھاری پتھر تھلے ول ریڑ دتا۔ ستگرو جی نے اس پتھر نوں پنجے نال روک لیا تے پتھر اندر آپ جی دا پنجہ اکر گیا۔ پنجے دے چنہ والا ایہہ پتھر اتے مردانے دی پیاس بجھاؤن والا ایہہ چشمہ اج وی جاری اے۔ عقیدت مند پنجے نوں چمّ کے تے پانی چھک کے نہال ہندے ہن۔

بہت چر ایہہ استھان انجھ ہی پیا رہا۔ مقامی عقیدت مند متھا ٹیکدے راے، ہولی ہولی سنگت جڑن لگی تے کچا دربار اساریا گیا۔ خالصہ راج ویلے جد پشاور فتح ہویا تاں سرکار ہری سنگھ نلوآ نے اک وڈا تے سندر گرودوارہ تے سروور بنوایا۔ پشاور تو مڑدیا شیرے پنجاب مہاراجہ رنجیت سنگھ وی درشناں نوں آئے۔

گرو کے باغ دے مورچے ویلے 30 اکتوبر 1922 نوں جد بندی سنگھاں نوں اٹک جیل وچ بند کرن واسطے لے جان والی ریل گڈی پنجہ صاحب پہنچی تاں سنگتاں نے اوہناں نوں پرشادا چھکاؤن واسطے ٹرین روکن دی بینتی کیتی، جو نہ منی گئی تاں سنگت ریلوے لائن اتے لمی پے گئی۔ اس دھرنے وچ سر: پرتاپ سنگھ تے سر: کرم سنگھ نے گڈی تھلے آ کے شہیدی حاصل کیتی تے گڈی رکوا لئی گئی۔

62. Gurdwara Pehli Patshahi, Katas, Distt. Chakwal گرودوارہ پہلی پاتشاہی، کٹاس ضلع چکوال

کٹاس ہندواں دا اک بہت ہی پوتر استھان اے۔ جسدا دا ذکر مہامبھارت وچ وی ملدا اے۔ ہندو یعقین مطابق کٹاس اتے پسکر 'اجمیر' دوویں شو جی دیاں اکھاں ہن۔ اتھے ہی پارس ناتھ جوگی نے پران تیاگے۔ اتھے گرو نانک دیوَ جی نے وی چرن پائے وساکھی والے دن۔ آپ دے استھان نوں نانک نواس آکھیا جاندا سی۔ اتھوں بہت سارے جوگیاں، رشیاں، منیاں نے تپّ کیتا اے، جہناں دے استھان بنے ہوئے ہن۔ ایہناں تھاواں اتے تختیاں نہ لگیاں ہون کرکے ایہناں تھاواں نوں وکھ وکھ کرنا بہت ہی اوکھا اے۔ اتھے ہی بہہ کے ابو ریحان البیرونی نے زمین دا گھیرا ناپیا، سنسکرت تعلیم لئی تے پھر جگت مشہور کتاب کتاب-ال-ہندب لکھی۔ ہندو یاتریاں دے جتھے بھارت توں درشناں واسطے آؤندے ہن۔ اس تواریکھی استھان دے نشان سرکاری انگہلی کرکے مٹدے جا راے ہن جو کہ اک بہت ہی وڈا تواریکھی ظلم اے۔

63. Gurdwara Pehli Patshai, Bal Gundai (Tilla Jogian) Jehlam گرودوارہ پہلی پاتشاہی، بال گندائی، (ٹلا جوگیاں) جیہلم

ایہہ استھان جہلم شہر توں کوئی 28 کلومیٹر پچھم ول اک پہاڑی اتے اے۔ اتھے ہی پنجابی لوک کہانی ہیر رانجھے دے مکھ پاتر رانجھے نے بال ناتھ جوگی توں کنّ پڑوائے اتے جوگ لئی۔ جوگی بال گندائی اس ٹلے اتے رہندا سی۔ سچے پاتشاہ اس دے آشرم پدھارے۔ ایہہ ستگور جی دے بچن سن کے آپ جی دا عقیدت مند ہویا۔جتھے گرو صاحب براجے سن، اتھے آپ جی دے چرن چنہ پتھر اتے اکرے ہوئے سن۔ جو ہن الوپ ہو چکے ہن۔ چھوٹا جیہا دربار بنیا ہوئء اے۔ اس دے نال اک سندر سروور اے۔

64. Gurdwara Choa Sahib, Rohtas, Distt. Jehlam گرودوارہ چوآ صاحب، روہتاس، ضلع جیہلم

چوآ صاحب ناں دا ایہہ تریخی استھان روہتاس قلعے دے قابلی دروازے توں باہر گھان ندی کنارے اپنیاں شاناں وکھا رہا اے۔ سچے پاتشاہ صاحب سری گرو نانک دیوَ جی ٹلا جوگیاں توں چل کے اتھے آئے، اس ویلے اتھے کوئی وسوں نہیں سی۔ آپ جی نے اپنے سوٹے نال اتھوں اک سوما چلایا، پانی دے سومے نوں چوآ آکھیا جاندا اے۔ اس واسطے اس استھان دا ناں چوآ صاحب مشہور ہو گیا۔ بعد وچ شیر شاہ سوری نے اتھے اپنا اک وڈا قلعہ بنوایا تاں ایہہ استھان قلعے توں باہر قابلی دروازے ول آ گیا۔ اج وی قلعے دے لوک اس چوئے دا پانی ہی ورتوں وچ لیاؤندے ہن۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے حکم نال 1835 وچ اجوکی عمارت بنوائی گئی جو بہت ہی سندر اے۔ اس دے اک پاسے گھان ندی، دوجے پاسے قلعہ تے باقی دوویں پاسے جنگل اے۔ اتھے پہنچن دا راہ قلعے دے اندر ہی اے۔

65. Gurdwara Nanaksar Dinga Distt. Gujrat

گرودوارہ نانکسر، ڈنگا، ضلع گجرات

ڈنگا نامی قصبہ ضلع گجرات، تحصیل کھاریا دا مشہور قصبہ اے، اس قصبے وچ سری گرو نانک دیوَ جی نے چرن پائے۔ ایہدی آبادی توں باہر منڈی بہاؤدین نوں جان والی سڑک نیڑے نانکسر نامی استھان بنیا ہویا اے، جو ہن الوپ ہو چکیا اے۔ اس تھاں ہن لاری اڈا اے۔ سڑک دے نال بنی کندھ دے پار سروور نوں پانی دین والا کھوہ اجے وی پیلیاں وچ لنگھے ویلے دی یاد دواؤندا اے۔گرو نانک جی جد اتھے چرن پائے تاں اک جوگی نے اپنا پاکھنڈ رچایا ہویا سی۔ اس نے ہوکا دوایا کہ میں بناں کھادھے چالیسا کٹاگاں۔ گرو جی نے ہوکا بند کروا دتا۔ جد اس دا چالیسا پورا ہویا تاں اوہ ایہہ ویکھ کے بے ہوش ہو گیا کہ کوئی اوہنوں ویکھن واسطے نہیں آیا۔ تد ستگرو جی نے ڈھولی توں ہوکا دوایا، لوک کٹھے ہوئے تاں آپ نے فرمایا کہ ایہہ جوگی جھوٹھ بولدا اے کہ اس نے بناں کھادھیاں چالیسا کٹیا اے۔ ایہہ تاں ہؤنمے دی خوراک کھاندا رہا اے۔ ہؤنمیں نوں مارے بناں تاں کدے کوئی جوگی، صوفی سنت جاں فقیر نہیں ہو سکدا۔

66. Gurdwara Ker Sahib, Jai Sukhwala, Mandi Bahauddin گرودوارہ کیر صاحب، جےَ سکھ والا، منڈی بہاؤدین

منڈی بہاؤدین ضلعے دا پردھان نگر اے۔ گرو صاحب ڈنگے توں چل کے اتھے براجے۔ اس ویلے اتھے دا انک صوفی لوکاں توں رسّ کے اوہناں نوں بددوا دینا چاہندا سی۔ آپ جی نے اس نوں ربی کماں نوں ہتھ وچ لین توں ورجیا۔

اس فقیر دے پوترے بھائی حصہ جی نے بہت ہی سچا جیون جیویا۔ اوہدی سمادھ گرودوارہ صاحب دے سروور دے دوجے کنڈھے اج وی درختاں دی ٹھنڈھی چھاں وچ اپنی خوبصورتی وکھا رہی اے۔

شیرے پنجاب مہاراجہ رنجیت سنگھ ویلے گرودوارہ صاحب دی تن منجلا سندر عمارت بنوائی گئی۔ اسدے کھبے پاسے دو سندر تلاب بنوائے گئے، جہناں وچوں انک بیبیاں واسطے سی۔ سنگت دے ٹھہرن واسطے اک بہت ہی ونڈی سراں وی اے۔ جس اندر کوئی 100 دے نیڑے گھر آباد ہن۔ اج گرودوارہ صاحب دی عمارت دیاں لوکاں نے ونڈیاں وائیاں ہوئیاں ہن۔ روشنی استھان اک پولیس اہلکار کول اے جو کسے نوں فلسفہ وی نہیں کرن دندا۔

175 Gurdwara Kartarpur sahib Narowal گرودوارہ کرتارپور صاحب دربار صاحب نارووال

اتھے گرُ نانک پاتشاہ 23 اسو سمت 1596 مطابق 22 ستمبر 1539 نوں جوتی جوت سمائے۔ اس استھان تک اپڑن لئی ریلوے سٹیشن دربار صاحب لگدا اے۔ اجوکی عمارت دی اساری پٹیالہ مہاراجہ بھپندر سنگھ نے 135600 دی رقم نال کروائی۔ ہن سن 1995 وچ پاکستان سرکار نے لکھاں روپئے لا کے اس دی مرمت کروائی اے۔ 67. Gurdwara Nanaksar, Distt. Jhang گرودوارہ نانکسر، ضلع جھنگ

جگت گرو، گرو نانک دیوَ جی دا ایہہ پاون استھان جھنگ شہر توں باہر ٹوبا روڈ اتے اے۔ جس ٹبے اتے سری گرو نانک دیوَ جی براجے ہن۔ اتھے مگروں عقیدت منداں نے گرودوارہ صاحب اسار لیا۔ اس استھان نوں نانک سر آکھیا جاندا اے۔ پنڈ دا ناں وی ایہی اے۔ اس گردوارے اندر پرائمری سکول اے۔ لنگر ہال، یاتریاں دے ٹھہرن واسطے کمریاں تے دوجیاں عمارتاں وچ جالندھر، ہشیار پور توں آئے ہوئے محاجر وسے ہوئے ہن۔ گرودوارہ صاحب دی عمارت بہت سندر تے وڈا اے۔ اس دی سجی باہی تے سندر سروور اے۔

68. Gurdwara Pehli Patshahi, Hafat Madar, Sheikhupura گرودوارہ پہلی پاتشاہی، ہپھت مدر شیخوپورا

ایہہ پنڈ جو ہپھت مدر دے نام توں مشہور اے، بھائی پھیرو کھنڈا روڈ اتے جاتری توں اگے اے۔اس پنڈ دے گردوارے دا نام گرودوارہ سچی منجی پہلی پاتشاہی وی اے۔ اتھے سری گرو نانک دیوَ جی دا پلنگھ گل زمیداراں پاس سی۔ سری گرو ارجن دیوَ جی نے اتھے چرن پائے اتے پریمی سکھا نوں سوٹا بخشش کیتا۔ ستگرو سری گرو امرداس جی دے اک جوڑے دا پیر وی اتھے سی اتے دوجا دھنی ضلع ہاپھجاباد وچ سی۔ سوا روپیہ لے کے فلسفہ کروائے جاندے سن۔ گرودوارہ صاحب ڈھیہہ چکیا اے۔ کجھ حصے ہی بچے ہن جو تسی تصویر وکھ ویکھ سکدے ہو۔

69. Gurdwara Jharhi Sahib, Targe, Kasur گرودوارہ جھاڑی صاحب ترگے، قصور

پنڈ ترگے دے تھوہ اتے جو کہ کادیونڈ توں مشرق ول نوں کوئی اک کلومیٹر دی وتھّ اتے اے، اس دے کول ایہہ استھان اپنیاں شانہ وکھا رہا اے۔ ستگرو سری گرو امرداس جی قصور نوں جا راے سن تے کادیونڈ دے لوکاں نے پریم ظاہر کیتا۔ بینتی منّ کے گرو جی اتھے ٹھہرے۔ نکا جیہا استھان بنیا ہویا اے۔ اتھے پاس ہی اوہ برچھ سن جس نال گرو جی نے گھوڑے دی اگاڑی پچھاڑی بنی سی۔ ایہہ رکھ ہن الوپ ہو چکے ہن۔ گردوارے دے نال ڈھائی گھماؤ زمین بھائی سلکھن سنگھ جی کادیونڈ والے ولوں اے۔

70. Gurdwara Janam Asthan Guru Ramdas ji, Chuna Mandi, Lahore جم استھان گرو رام داس جی، چونا منڈی، لاہور

اس استھان اتے 24 اسو سمت 1597 (24 ستمبر 1534) نوں ستگرو رام داس جی دا روشنی ہویا۔ ستگرو جی نے عمر دے پہلے ستّ سال اتھے ہی گزارے۔ ایہہ استھان چونا منڈی بازار وچ اے۔ گرو صاحب دا جدی مکان بہت ہی چھوٹا سی۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی مہارانی نکائن نے اپنے سپتر کھڑک سنگھ دے جم دی خوشی وچ اس یادگار استھان تے نویں عمارت بنوائی۔ اس تریخی عمارت دا نقشہ ہرمندر صاحب جی نال ملدا جلدا اے۔ سنگھ سبھا لہر دا ارمبھ اسے ستھان توں ہی ہویا سی۔

71. Gurdwara Bhai Behlol, Kadiwind, Kasur گرودوارہ بھائی بحلول، کادیونڈ، قصور

کادیونڈ تحصیل تھانا قصور وچ اے۔ پنڈ توں باہر گرو امرداس جی دا پاون استھان ترگے دی جوہ وچ اے۔ جد ستگرو جی اتھے ٹھہرے ہوئے سن تدوں دیوان چند دلی والے نے آ کے بینتی کیتی کہ پاتشاہ، میرے دھن نال کوئی یادگار قایم کروا دیو تاں کہ اس دنیا وچ میرا نہ بنیا راے۔ اس دی بھاونا مطابق گرو جی نے اک تلاب اتے نیڑے پکے رہائشی مکان بنوائے۔ ایہہ زمین دو سو وگھے بھائی بحلول کادیونڈ والے دی سی۔ جو اسدے ساری گرو جی نوں ارپن کر دتی۔ بعد وچ اتھے ہی بھائی بحلول دی سمادھ بنوائی گئی۔ گرو جی ولوں بنوایا تلاب چھپڑ ہو چکیا اے۔ بھائی جی دی سمادھ اخیری دمہ اتے کھلوتی اے۔ گرودوارہ صاحب دے کمریاں وچ گورمنٹ دا سکول اے۔ پنجابی ساہت دے مشہور لکھاری بابا سوہن سنگھ سیتل اسے ہی پنڈ دے رہن والے ہن۔ اوہناں دا باغ اتے گھر اجے وی موجود اے۔ ایہہ دووے میوات دے شرنارتھیاں پاس ہن۔

72. Gurdwara Pehli Patshahi, Fateh Bhinder, Distt. Sialkot

گرودوارہ پہلی پاتشاہی فتح بھنڈر، ضلع سیالکوٹ

فتح بھنڈر نامی ایہہ پنڈ تحصیل تھانا ڈسکا، وچ پنڈ گوئندکے نیڑے اے۔ اس پنڈ وچ دکھن والے پاسے ستّ گرو نانک دیوَ جی دا چھوٹا جیہا گرودوارہ گرو صاحب سنگت دا پریم ویکھ کے اتھے آئے۔ جس تھاں آپ وراجے، پریمیاں نے اتھے گرو استھان بنا دتا۔

73. Gurdwara Pancham Patshah, Bucheki, Seikhupura,

گرودوارہ پنچم پاتشاہ، بچیکی شیخوپورا

ننکانہ صاحب توں کوئی 15 کلومیٹر دکھن پچھم ول اے۔ اس پنڈ وچ ستگرو سری گرو ارجن جی دا گرودوارہ اے۔ گرو صاحب ننکانہ صاحب توں چل کے اکے آئے سن۔ گرودوارہ سندر گمبددار بنیا ہویا اے۔ سنگت دے ٹھہرن واسطے سراں توں لنگرکھانا وی اے۔ عمارت اجے وی تگڑی تے سندر اے۔ اس وچ گورمنٹ پرائمری سکول اے۔

74. Gurdwara Diwankhana, Chuna Mandi, Lahore گرودوارہ دیوانکھانا، چونا منڈی، لاہور

ایہہ پاون استھان لاہور شہر دے بازار چونا منڈی اندر اے۔ اس دے نیڑے ہی روشنی استھان سری گرو رام داس جی اے۔ گرو رام داس جی دے وڈے وڈیرے لاہور دے رہن والے سن۔ گرو صاحب اپنے بھرا دے پتر دے ویاہ تے آپ تاں نہ آئے پر اوہناں (گرو) ارجن دیوَ جی نوں بھیج دتا تے فرمایا کہ جد تک بلاوہ نہ آئے۔ آؤننا نہیں۔ کافی سماں بیت گیا۔ گرو ارجن دیوَ جی نے گر پیؤ ول تن چٹھیاں لکھیاں۔ دو چٹھیاں بابا پرتھی چند دے ہتھ آؤن کارن گرو جی پاس نہ پہنچیاں، تیجی چٹھی پہنچ گئی جس وچ پہلے دو پتراں بارے وی لکھیا سی۔ خط وچ لکھیا سی:

میرا من لوچے گر درسن تائی۔۔

اس استھان نوں دھرم شالہ گرو رام داس وی آکھیا جاندا اے۔ اس دے احاطے اندر ہی دیوانکھانا گرو ارجن دیوَ جی اے۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اس تھاں اک وڈا عمارت وی بنوائی جو لاہور کارپوریشن دے کارڈ نن: -2143 ماتحت درج اے۔ جم استھان ستگرو سری گرو نانک دیوَ جی دے درشناں نوں سنگتاں اتھوں پیدل جایا کردیاں سن۔اج کلھ لوک وسے ہوئے ہن تے فلسفہ کرنے مشکل ہن۔

75. Gurdwara Panjavi Patshahi, Beharhwal Distt. Kasur گرودوارہ پنجویں پاتشاہی، بہڑوال، ضلع قصور

بہڑوال ناں دا ایہہ پنڈ لاہور توں ملتان جان والی سڑک اپر جمبر اتے پتوکی وچالے اے۔ اس پنڈ وچ ستگرو سری گرو ارجن دیوَ جی مہاراج جمبر توں اٹھ کے آئے سن۔ گرمی دا موسم سی۔ گرو صاحب نے اتھوں دے ہیمے چودھری توں پانی چھکن لئی منگیا۔ چودھری نے آکھیا پاتشاہ، ایہہ پانی تا کھارا اے۔ میں پنڈ توں جا کے مٹھا پانی لیاؤندا ہاں تاں گرو جی نے بچن کیتا بھائی ہیمے ایہو پانی مٹھا اے۔" پنڈ دے لوکاں نے پانی پیتا تاں مٹھا پانی ہون کارن سبھ آنندت ہو گئے۔ چودھری ہیمے نوں گرو جی نے فرمایا کہ توں سادھ سنگت دی سیوا کریا کر۔ تد چودھری نے ہتھ جوڑ کے بینتی کیتی کہ میرے پاس نہ تاں دھن اے اتے نہ ہی میرے گھر عورت اے۔ تاں ستگوراں نے پچھیا کہ اس پنڈ وچ کوئی بیواہ عورت اے؟ تاں سنگت نے پنڈ دی اک بیواہ نوں گرو جی اگے پیش کیتا۔ گرو جی نے حکم کیتا کہ اے پتری، چودھری ہیما تیرا سرتاج اے۔ گرو جی دا حکم منّ کے اس نے چودھری نوں اپنا پتی دھارن کر لیا۔ گرو جی نے پرسن ہو کے اوہنوں ور دتا جس توں اس دے گھر اولاد ہوئی۔ اس دے خاندان وچ ہیرا سنگھ جو سمت 1763 نوں جنمیا۔ سنگت 1788 وچ امرت چھکیا اتے نکائن مثل دا پہلا سردار ہویا۔ اس مثل دے دوجے سردار بھگوان سنگھ دی بھین داتار کور مہارانی نکائن، مہاراجہ رنجیت سنگھ دی پٹرانی ہوئی۔ اس توں مہاراج کھڑک سنگھ پیدا ہویا۔ اس مثل دے اک سردار ایشر سنگھ نے اسلام قبول کر لیا اتے مسلمان ہو گیا۔ اس دا نام سردار عبدل عزیز رکھیا گیا۔ اس دی اولاد وچوں سردار عارف نکئی 1996 وچ لیہندے پنجاب دا وزیر اعلیٰ بنیا۔ پنڈ وچ جتھوں ستگرو جی نے پانی چھکیا تے کھارا مٹھا کیتا، اتھے گرودوارہ صاحب بنیا ہویا اے۔ اج کل اتھے یونین کوسل دا دفتر اے۔ گرودوارہ صاحب دی سجی نقر وچ اوہ پاون کھوہ تے ککر موجود اے، جس ہیٹھ گرو جی براجے تے کھارا مٹھا کیتا۔

76. Gurdwara Dharamsala Bhai Harnam Singh, Bucheki, Distt. Sekhupura

دھرم سالا بھائی ہرنام سنگھ، بچیکی، ضلع شیخوپورا

بچیکی نامی قصبہ لاہور جڑاوالا روڈ اتے بہت مشہور اے۔ پرانا شہر سڑک توں کوئی اک کلومیٹر ہٹ کے اے۔ پرانے شہر دے محلے دھرم شالہ وچ بھائی ہرنام سنگھ جی دی دھرم شالہ اے۔ ایہہ اک بہت ہی سندر عمارت سی۔ ہن اس وچ بہت سارے شرنارتھیاں دے گھر وس گئے ہن۔ اوہناں نے اس عمارت دا سارا حسن برباد کر دتا اے۔ ہن تاں اس تھاں نوں پچھاننا وی اوکھا اے۔ بھائی ہرنام جی گرو ارجن دیوَ جی دے سکھ سن۔ اوہناں دا پریم ویکھ گرو صاحب نے ننکانہ صاحب توں اتھے چرن پائے۔ جتھے آپ براجے، اوہ پوجا استھان بن گیا۔

اس پنڈ توں باہر دی آبادی بھورے وچ وی گرو جی دے براجن دا استھان دا استھان اے، جتھے ہن بچیاں دا سکول اے۔

77. Gurdwara Panjavi Patshahi, Hanjra, Pattoki گرودوارہ پنجویں پاتشاہی، ہنجرا

ہنجرا نامی پنڈ لاہور ملتان روڈ اتے مشہور قصبے پتوکی توں کوئی 20 کلومیٹر راوی والے پاسے اے۔ پنڈ دی پوربی باہی ول ستگرو سری گرو ارجن دیوَ جی دا گرودوارہ اے۔ اتھوں بیٹھ کے آپ جی نے جاتری اتے ہنجرا دو بھراواں وچکار چلیا آ رہا زمین دی ہدبندی دا جھگڑا نبیڑیا۔ دوہاں پنڈاں وچ حدبندی کیتی گئی اتے دوہاں پنڈاں وچ آپ جی نیچرن پا کے نہال کیتا۔ گرودوارہ پہلاں سادھارن جیہا بنیا ہویا سی مگروں پنڈ دی سنگت نے اس نوں اساریا 1947 توں بعد بند پیا اے۔ سروور چھپڑ دا روپ دھارن کر گیا اے۔

78. Gurdwara Thamm Sahib, Jambar Kalan, Distt. Kasur گرودوارہ تھم صاحب، جمبر کلاں، ضلع قصور

جمبر کلاں ضلع قصور دا اک پنڈ اے جو لاہور ملتان روڈ اتے پھیرو توں اگے چھانگا موڑ اتے آباد اے۔ جمبر کلا دی آبادی وچ ستگرو سری گرو ارجن دیوَ جی دا پاون استھان تھم صاحب اے۔ ستگرو جی بہڑوال توں چل کے اتھے آئے۔ اتھے اوہناں نے کداراں، سمدھو، مکھنڈا، تلسا اتے لالو نامی سکھاں نوں پاہل دے کے گرسکھ بنایا۔ عمارت سندر، بلند تے وڈا اے۔

79.Gurdwara Panjavi Patshahi, Shekham, Kasur گرودوارہ پنجویں پاتشاہی، شیکھم (قصور)

شیکھم نام دے ضلع قصور اندر دو پنڈ ہن۔ جس پنڈ بارے اسیں گل کر راے ہاں ایہہ پنڈ پتوکی ہلاّ روڈ اتے پتوکی توں کوئی تن کلومیٹر دی وتھّ اتے اے۔ پنڈ دی آبادی ہزاراں وچ اے، وچالے گرو ارجن دیوَ جی دا پاون استھان اے۔ آپ بہڑوال تو چل کے اتھے آئے۔ گرودوارہ چھوٹا جیہا بنیا ہویا اے۔

80. Gurdwara Panjavi Patshahi, Jatri, Sheikhupura

گرودوارہ پنجوی پاتشاہی، جاتری، شیخوپورا

جاتری ناں دا ایہہ پنڈ بھائی پھیرو کھنڈا روڈ اتے ہیڈ بلوکی توں اگے اے۔ اس پنڈ دی آبادی اندر ستگرو سری گرو ارجن دیوَ جی دا گرودوارہ سی جو ہن الوپ ہو چکیا اے۔ صرف اوہدی سراں ہی باقی اے۔ اتھے ستگرو جی اپنے پریمی سکھ بھائی جاتری دے پریم نوں ویکھدے ہوئے براجے۔ (ویکھو ہنجرا)بھائی جاتری دی سمادھ اج وی پنڈوں باہر راوی والے پاسے رکھاں والے پاسے رکھاں دے اک جھنڈ وچ کھلوتی اے۔

81. Gurdwara Panjavi Patshahi, Chakk Ramdas, Gujranwala

گرودوارہ پنچم پاتشاہی، چکّ رام داس، گجراں والہ

سڑک اتے ایمنابائد توں کوئی 20 کلومیٹر مشرق ول ایہہ پنڈ آباد اے۔ پنچم پاتشاہ سری گرو ارجن دیوَ جی بھائی پرانے دے پریم کر کے اتھے کھچے آئے۔ گرو صاحب دے نواس دے استھان اتے سندر گرودوارہ بنیا ہویا سی جو ہن الوپ ہو چکیا اے۔ اس استھان دے ساہمنے اک چوبارا سی، جہنوں ہن لوک گرو دا محل کرکے جاندے ہن۔ اس پاون استھان دے ناں سکھ راج ولوں دتی 40 گھماؤ زمین معاف اے۔ گرودوارہ صاحب انگولی کر کے مٹّ چکیا اے۔

82. Gurdwara Budhu da Awa, Lahore گرودوارہ بدھو دا آوا، لاہور

ایہہ پاون استھان لاہور امرتسر جی دی روڈ اتے اے۔ مہان کوش مطابق بدھو دا پتر لاہور دا اک گھمیار سی، اوہنے اک وار بہت وڈا آوا تیار کرکے گرو ارجن دیوَ جی دے حجور ارداس کروائی کہ آوا پکّ نکلے۔ سنگت نے جو پرشاد چھکّ کے ارداس کیتی تاں بھائی لکھے جی جو پرشاداں ورتاؤن پچھوں آیا سی، آکھیا آوا پلا ہو گیا اے۔ جد اٹاں پلیاں نکلیاں تاں بدھو نے ستگرو دے حجور بینتی کیتی۔ ستگوراں فرمایا پریمی سکھ دا بچن اٹلّ اے۔ تیریاں اٹاں پکیاں دے ملّ وکنگیاں۔ لاہور وچ بھاری برسات شروع ہو گئی تے پلیاں اٹاں پکیاں دے ملّ وک گئیاں۔ گلابی باغ نیڑے انجینئرنگ یونیورسٹی دے زیرو گیٹ ساہمنے بھائی بدھو جی دا مقبرہ اے۔ اس توں پچھوں گرودوارہ صاحب سی، ہن اتھے قبرستان بن چکا اے۔ ایہہ گرودوارہ بہت سماں گروسر ستلائی دے مہنتاں ماتحت رہا۔ پھر گرودوارہ پربندھک کمیٹی کول آ گیا۔

83. Gurdwara Baoli Sahib, Rang Mahal, Lahore

گرودوارہ باؤلی صاحب، رنگ محل، لاہور

پنجویں پاتشاہ جی دا ایہہ پاون استھان لاہور شہر دے رنگ محل بازار دے چوک اندر اے۔ اس استھان دے نال سنہری مسیت دا پچھواڑا لگدا اے۔ گرو صاحب دے لاہور جان ویلے اک وڈا جھگڑا ہو رہا سی۔ بکھارے دا اک پٹھان مہم اتے جان لگا چھیتی نال 142 موہراں دا بٹوآ چھجو بھگت پاس امانت رکھ گیا سی۔ اجے ادوں ہی چھجو نے دوکان کھولی سی اس لئی اجے تک روزنامچہ لکھن والا کوئی نہیں سی آیا۔ چھجّ#و اس بٹوئے نوں صندوق وچ رکھ کے بھلّ گیا۔ کئی مہینیاں پچھوں آ کے پٹھان نے رقم منگی۔ امانت دی وحی وچ اسدا نام نہیں سی۔ چھجو نے پیسے دین توں انکار کر دتا۔ مکدما لاہور دے حاکم کول گیا تے پٹھان ہار گیا۔ کجھ چر مگروں چھجو نے صفائی کیتی کہ اوہ بٹوآ نکل آئء۔ چھجو اک دوشالا لے کے پٹھان کول گیا تے معافی منگی۔ پٹھان نے آکھیا کہ میں مقدمہ ہار چکا ہاں، اس واسطے اس اتے میرا کوئی حق نہیں۔ ایہہ جھگڑا سری گرو ارجن دیوَ جی پاس پیش ہویا۔ جد اوہناں دوہاں نے پیسے قبول نہ کیتے تاں گرو جی نے اس پیسے نال ڈبی بازار اندر لوکاں واسطے سمت 1616 وچ اک باؤلی بنوائی۔

سمت 1685 وچ ایہہ باؤلی مٹی نال بھرا دتی گئی۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ ویلے سمت 1891 وچ اک پھلیرے دے پتہ دین تے ایہہ باؤلی ظاہر کیتی گئی۔ اس ویلے پھر ایہہ باؤلی الوپ ہو چکی اے۔ اس ویلے صرف اک نکا جیہا باغ اے، جس وچ لوک آرام کردے ہن، آسے پاسے دوکاناں ہن۔

84. Gurdwara Dehra Sahib, Lahore گرودوارہ ڈیہرا صاحب لاہور

سکھ اتہاس مطابق گرو ارجن دیوَ جی چندو دے تسیاے سہاردے ہوئے اتھے شہید ہوئے۔ اوہناں نوں تتی توی تے بٹھا کے اتھے راوی دے ٹھنڈے پانی وچ سٹّ دتا گیا۔ ایوں آپ نے اس تھاں اتے 30 مئی 1606 نوں شہیدی حاصل کیتی۔ اس ویلے راوی قلعے اتے شاہی مسیت دیاں کندھاں نال کھہِ کے اتھے وگدی سی۔ سن 1619 نوں چھویں پاتشاہ سری گرو ہرگوبند جی گر استھاناں دے درشناں نوں آئے تاں آپ نے اس شہیدی استھان اتے تھڑا صاحب تیار کروایا۔ سکھ راج ویلے مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں گرودوارہ صاحب دی اساری کروائی گئی۔ سنگمرمر دی منموہنی عمارت گبنددار جہدے چپھیرے برآمدہ بنوایا گیا۔

85. Gurdwara Lal Khuh, Mochi Darwaja, Lahore گرودوارہ لال کھوہ، موچی دروازہ، لاہور

ایہہ تریخی کھوہ موچی دروازے دے اندر بازار وچ اے۔ ایہہ کھوہ کدے چندو دی حویلی وچ سی۔ اس دے پاس ہی اک چھوٹی جہی کوٹھڑی سی جتھے چندو نے 1606 وچ سری گرو ارجن دیوَ جی نوں گرفتار کرکے قید کیتا سی۔ گرو جی قید ویلے اس کھوہ توں جد چھکدے اتے اشنان کردے سن۔ اتھے ہی گرو جی نوں کئیاں تسیاے دتے گئے۔ جد 1619 وچ چھویں پاتشاہ لاہور تشریف لیائے تد اتھے ہی گرسکھاں نے چندو دے نکّ وچ نکیل پا کے پھیریا اتے اتھے ہی بھڑبھنجے نے اپنا کڑچھا مار کے چندو نوں گڈی چاڑیا۔

86. Gurdwara Chhevi Patshahi, Mansehra گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، مانسہرا

صاحب گرو ہرگوبند جی دا ایہہ پاون استھان مانسہرا کشمیر روڈ اتے اے۔ اس استھان اتے آپ جی کشمیر توں مڑدے ہوئے وراجے۔ جتھے آپ نے چرن پائے اتے پریمی سنگت نوں فلسفہ دے کے نہال کیتا، گر سکھاں نے اتھے گرودوارہ اسار لیا۔ ایہہ گرودوارہ تن منجلا اے۔ فرش اتے کندھاں اتے وکھ وکھ سیواکاراں دے ناواں دیاں اٹاں لگیاں ہوئیاں ہن۔ ہن ایہہ اک سکھنی عمارت اے۔

87. Gurdwara Chitti Gatti, Mansehra Distt. Hazara گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، چٹی گٹی، مانسہرا، ضلع ہزارا

مانسہرا توں کوئی 8 کلومیٹر دور سڑک کنارے لگے اک باغ اندر گمبددار ایہہ استھان نظر آؤندا اے۔ چھویں پاتشاہ دھرم پرچار کردے ہوئے اس تھاں تے براجے سن۔ گرودوارہ سندر بنیا ہویا اے۔ گمبد اندر اتے شولنگ دی پوجا کیتی جاندی سی، جدکہ تھلے گرو گرنتھ صاحب جی دا روشنی ہندا سی۔ اج وی پتھر دا بنیا ہویا شولنگ اتھے قائم اے۔ پجاری ہندو سی، اس واسطے اس نے گرو گنرتھ صاحب دا روشنی تھلے کیتا ہویا اے۔

88. Gurdwara Chhevi Patsahi, Dhamial, Rawalpindi گرودوارہ چھیویں پاتشاہی دھمیال، راولپنڈی

دھمیال ناں دا پنڈ راولپنڈی شہر توں کوئی باراں کلومیٹر دور اے۔ سری گرو گوبند سنگھ صاحب اتے ماں صاحب کر نے اتھوں دے وسنیک روچا ملّ اتے انار سنگھ پریمیاں نوں انندپور وچ سنگت دی پریم مطلب نال سیوا کردے ویکھ کے اپنے جوڑے بخشے جہناں دا اک اک پیر اوہناں دی سنتان نرائن سنگھ پاس اے۔ گرو صاحب دا جوڑا سادہ 11 انچ لما، پبّ پاسوں تن انچ اے، ماں جی دا جوڑا 9 انچ اے اتے تن انچ طلے دار اے۔ ایہہ جوڑے پنڈ دے اس گرودوارہ صاحب اندر براجمان سن، جہناں دا فلسفہ کرکے لوک نہال ہندے سن۔ ہن گرودوارہ صاحب دی عمارت اندر سکول اے۔ جتھے بچے تعلیم لیندے ہن۔(کی کوئی گرسکھ اطلاع دیویگا کہ اوہ جوڑا اج کتھے اے تاں کس سنگتاں نوں دسیا جا سکے -اڈیٹر)

89.Gurdwara Chhevi Patshahi, Narhali, Distt. Rawalpindi گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، نڑالی، ضلع راولپنڈی

ضلع راولپنڈی تحصیل گجرکھان تھانا جاتری دا اک پنڈ جو ریلوے سٹیشن دولتالا توں چھ میل دکھن پچھم ول اے، اس پنڈ وچ سری گرو ہرگوبند جی دا گرودوارہ اے۔ اتھے بھائی ہربنس جی تپا گرو جی دے سکھ سن۔ اوہناں دا پریم ویکھ کے مانسہرے توں آؤندے ہوئے ستگرو جی اتھے براجے۔ ایہہ گرودوارہ پہلا تپا ہربنس جی دے ناں توں مشہور سی، پھر چھویں پاتشاہ دا گرودوارہ مشہور ہویا، اس دا دلان بہت ہی سندر اے تے اگے وڈا سروور اے۔ سروور دی پوربی نقر اتے اک بہت وڈا بوہڑ دا برچھ اے جو اوہناں سمیاں دا اے۔ بوہڑ دے رکھ تھلے ہی بھائی ہربنس سنگھ جی دی سمادھ مندر واگ بنی اے۔ ہن سروور سکا ہویا اے۔ دلان والے مکاناں وچ پرچون دیاں ہٹیاں ہن اتے گرودوارہ صاحب اندر کشمیری پروار رہندا اے۔

90. Gurdwara Chhevi Patshahi, Bajurgwal, Distt. Gujrat گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، بجرگوال، گجرات

گجرات توں اس پنڈ دی واٹ 24 کلومیٹر اے۔ اس پنڈ اندر سری گرو ہرگوبند صاحب جی دا گرودوارہ صاحب اے۔ آپ کشمیر توں گجرات آؤندے ہوئے اتھے براجے سن۔ اس پنڈ اندر تن گردوارے سن، ہن کوئی اک وی ثبوتا نہیں اے۔ باقی دوآں دے نام نشان تاں اکا ہی مٹ چکے ہن جدکہ اس تریخی استھان دے کجھ نشان باقی ہن۔

91. Gurdwara Chhevi Patshahi, Gujrat گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، گجرات

سری گرو ہرگوبند جی کشمیر توں مڑدے اس تھاں براجے۔ ایہہ استھان قابلی دروازے دے اندر اے۔ اس استھان نوں کجھ اتہاسکاراں نے حویلی چھیویں پاتشاہی کرکے وی لکھیا اے۔ اس دی عمارت بہت سندر بنی ہوئی اے۔ اس ویلے اس وچ بہت سارے شرنارتھیاں دے گھر آباد ہن۔ لوکاں نے آپو اپنی لوڑ موجب وادھے گھاٹے کر لئے ہن۔ اس شہر دے اندر مسلمان صوفی حضرت شاہ دولا جی دا مزار وی اے۔ بھائی گڑیئے دا اہنا نال ملاپ ہویا، اوہناں توں آپ نے سکھمنی صاحب دا پاٹھ سنیا۔ مگروں، چھویں پاتشاہ جی نال وی آپ جی وی ملنی ہوئی۔ شاہ دولا جی نے گرو گوبند سنگھ جی نوں سو تولے سوناں بھیٹ کیتا جو سبھ کجھ تواریخ دا حصہ اے۔ شاہ دولا جی دا مزار گرودوارہ صاحب توں نیڑے ہی اے۔

92. Gurdwara Chhevi Patshahi, Rasul Nagar (Ram Nagar) Gujranwala گرودوارہ چھیویں پاتشاہی رسول نگر (رام نگر) گجراں والہ

چناں دے کنڈھے، تہہ۔ وجیراباد ضلع گجراں والہ اندر رام نگر نامی بہت ہی تریخی قصبہ اے۔ اس قصبے اندر ستگرو سری گرو ہرگوبند جی دا گرودوارہ شانہ وکھا رہا اے۔ چھوٹا جیہا دربار بنیا ہویا اے جس اپر سندر گمبد اتے سنگمرمر دا فرش اے۔ کندھاں اپر گرو گرنتھ صاحب جی دے واک اکرے ہوئے ہن۔ گردوارے دے سجے پاسے والا بوہا اک وڈا باغ ول کھلدا اے۔ جو اس دربار دا حصہ اے۔ ستگرو سری گرو ہرگوبند جی وجیراباد توں چل کے اتھے آئے سن تے اتھوں اٹھ کے ہاپھجاباد نوں اپنے چرناں دی چھوہ بخشی۔

93. Gurdwara Guru Kotha Chhevi Patshahi, Vajirabad, Gujranwala گرو کوٹھا وجیراباد، ضلع گجرانوالا

اس شہر وچ سری گرو ہرگوبند جی دا پاون استھان گرو کوٹھا کرکے مشہور اے۔ آپ کشمیر توں مڑدے ہوئے، اپنے اک پریمی بھائی کھیم چند جی دے گھر ٹھہرے، جتھے بعد وچ گرودوارہ اساریا گیا۔ ایہہ اک بہت ہی سندر عمارت سی۔ ہن چوکھا حصہ ڈھیہہ چکا اے۔ گرودوارہ صاحب اندر شرنارتھیاں دے گھر آباد ہن۔ اک سندر تے وڈا تلاب اس دی خوبصورتی وچ وادھا کردا اے۔ مسلمان وسنیک اج وی اک نکا جیہا میلہ وساکھی والے دن کردے ہن۔

94. Gurdwara Chhevi Patshahi, Hafizabad

گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، حافظ آباد شہر

ایہہ استھان جنوں روڑی صاحب جاں قلعہ صاحب کرکے وی جانیا جاندا اے شہر اندر محلہ گرو نانک پرے وچ واقع اے۔ اس استھان نوں ایہہ مان حاصل اے کہ میری پیری دے پاتشاہ ستگرو سری گرو ہرگوبند جی کشمیر توں مڑدے ہوئے رسول نگر توں چل کے اکے براجے۔ جس تھاں آپ جی نے گھوڑا بنھیا، اس نوں قلعہ صاحب اتے جتھے آپ جی نے آرام فرمایا، اس نوں روڑی صاحب کیہا جان لگا۔ ہن کجھ سالاں توں دربار اندر اک قبر بنا دتی گئی اے، اس اندر کوئی وی انسان دفن نہیں اے، ایہہ خالی قبر اے، اس نوں لعلاں والی سرکار کرکے جانیا جاندا اے۔

95. Gurdwara Village, Bache, Hafizabad

گرودوارہ پنڈ بچے

بچے ناں دا ایہہ بہت ہی نکا جیہا پنڈ ضلع تحصیل تھانا ہاپھجاباد وچ ریلوے سٹیشن کالے کے توں 10 کلومیٹر مشرق ول اے۔ اس پنڈ وچ سری گرو ہرگوبند صاحب جی دا گرودوارہ اے، گرو جی ونی توں چل کے اتھے آ کے تھوڑا سماں براجے تے دھرم اپدیش دتا۔ چھوٹا جیہا گرودوارہ بنیا ہویا سی جو کہ ہن الوپ ہو چکا اے۔ گردوارے دے نال لگدی مہنت بھارتی داس دی سمادھ اج وی کھلوتی اے۔ بھارتی داس اک وار دسم پاتشاہ پاس اک سندر گھوڑا لے کے حاضر ہویا سی۔ گرو جی نے پرسن ہو کے اس نوں اک دستار تے گرو گرنتھ صاحب جی بخشے جو 1947 تک اتھے براجمان راے۔ عقیدت مند دور دور توں اوہناں دے درشناں نوں آؤندے سن۔ (کی کوئی سجن جانکاری دیویگا کہ اج کتھے نے ایہہ نشانیاں - اڈیٹر)

96. Gurdwara Guru Amardas, Dhunni, Hafizabad گرودوارہ گرو امرداس جی، دھنی (ضلع آپھجااباد)

ضلع تحصیل ہاپھجااباد دا پنڈ جو دھنی کرکے مشہور اے، اس پنڈ نوں آپھجااباد توں پکی سڑک جاندی اے، اس توں پہلوں پنڈ ونی آؤندا اے۔ اس وچ وی گرودوارہ صاحب اے۔

دھنی والے گرودوارہ صاحب وچ گرو امرداس جی دے جوڑے دا اک پیر سی جو 11 انچ لماں تے ساڈھے تن انچ چوڑا سی۔ بھائی چینا ملّ (دھیرو ملّ) تیجے گرو دا پریمی سکھ سی۔ ستگرو جی نے اس دی سیوا توں پرسن ہو کے اس نوں اپنا جوڑا بخشیا، جس دا اک پیر اتھے اتے اک پنڈ مدر، تحصیل ننکانہ صاحب ضلع شیخوپورا وچ اے۔ ہجیرا دے روگی ایہناں تھاواں وچ جاندے تے جوڑے نوں گل نال چھہا کے اروگ ہندے۔(کی کوئی سجن جانکاری دیویگا کہ اوہ جوڑا اج کتھے ہے- اڈیٹر) اس ویلے گرودوارہ صاحب پنڈ دے وچالے اے۔ ہال کمرہ اے، جس دے چار بواے ہن، اس وچ ہن امبالے توں آئے ہوئے شرنارتھی وسے ہوئے ہن۔

97. Gurdwara Ichha Purak, Vinni, Hafizabad گرودوارہ اچھا پورک، ونی، ہاپھجااباد

ونی ضلع تحصیل تے تھانا ہاپھجااباد دا اک پنڈ اے۔ اس پنڈ وچ ستگرو سری گرو ہرگوبند جی دا گرودوارہ اچھا پورک اے۔ ستگرو جی پنڈ واسیاں دے پریم نوں ویکھدے ہوئے آپھجااباد توں چل کے اتھے ٹھہرے سن۔

98. Gurdwara Chhevi Patshahi, Kotli Bhag, Gujranwala گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، کوٹلی حصہ، گجراں والہ

کوٹلی حصہ ناں دا ایہہ پنڈ ایمناباد توں میاں والی بنگلے نوں جان والی سڑک اتے اے۔ اتھے ستگرو سری گرو ہرگوبند جی دا گرودوارہ چھوٹا جیہا بنیا ہویا اے۔ آپ جس پپل دے رکھ ہیٹھ براجے، اوہ اج تک موجود اے۔ کول ہی اوہ نکا جیہا منجی صاحب اتے تھڑھا صاحب اے۔ ہن اتھے لوک وس گئے ہن۔

99. Gurdwara Panjvi/ Chhevi Patshai, Nankana Sahib گرودوارہ پنجویں چھیویں پاتشاہی، ننکانہ صاحب

ایہہ دوویں تریخی استھان گرودوارہ صاحب تنبو صاحب توں جم استھان نوں جان والی سڑک اتے واقع ہن۔ ستگرو سری گرو ارجن دیوَ جی دا استھان گمبد توں بناں تے میری پیری دے مالک ستگرو سری گرو ہرگوبند جی دا ستھان گمبد والا بنیا ہویا اے۔ ایہہ دوویں گردوارے اکو چاردیواری وچ ہن۔ چھویں پاتشاہ کشمیر توں مڑدے ہوئے ننکانہ صاحب جی دے درشناں نوں ہاڑ مہینے سمت 1670 مطابق 1613 نوں پدھارے۔ آپ جتھے وراجے سن، گرسکھاں سدا لئی ایہہ گرمیلا قایم کر لیا۔ جس ون دے برچھ ہیٹھ ستگرو براجے، ہن اوہ الوپ ہو چکیا اے۔ اس برچھ دا تناں شیشے دی اک پیٹی وچ سنبھال کے گرودوارہ چھیویں پاتشاہی دے اتے گمبد وچ آؤدیاں سنگتاں دے درشناں واسطے رکھیا ہویا اے۔

100. Gurdwara Khara Sahib, Bhai ke Mattu, Distt, Gujranwala گرودوارہ کھارا صاحب، بھائی کے مٹو، ضلع گجروالا

بھائی کے مٹو نامی پنڈ ضلع تے تحصیل گجراوالا تھانا نوشہرا ورکا توں نیڑے کوئی دو کلومیٹر دکھن مشرق ول اے۔ پنڈ وچ وڑن توں پہلاں ہی گرودوارہ کھارا صاحب اے۔ چھویں پاتشاہ سری گرو ہرگوبند جی جد اس تھاں تے براجے تاں اک آدمی متھا ٹیک کے آپ دے پاس بہہ گیا۔ اس دیاں مچھاں تماکو پی پی کے پیلیاں ہو گئیاں سن۔ گرو جی نے اس توں اوہدا ناں پچھیا تاں اس نے اتر دتا کہ میرا نام ہرگوبند اے۔ ستگرو جی نے آکھیا کہ بھائی ایہہ نام رکھ کے پھر تماکو پین دا ککرم کیوں ؟ تاں اس نے اگے توں تماکو پینا چھڈّ دتا۔ پچھلی بھلّ کے معافی منگ کے اوہ گرو جی دا سکھ ہویا۔گرودوارہ صاحب دی عمارت بہت سندر بنی ہوئی اے۔ اندر باہر سوہنی پھلکاری ہوئی اے۔ چھت اتے ویل بوٹے بنے ہوئے ہن۔ کندھاں اتے سیوا کرن والیاں دیاں کئیاں اٹاں لگیاں ہوئیاں ہن۔ایہہ عمارت سمت 1990 وچ بنی۔ ست ساؤن نوں میلہ ہندا سی۔

SIKH SHRINES IN PAKISTAN (PART 5)

   1 0 1

SIKH SHRINES IN PAKISTAN PART 5 (101 -125)

101. Gurdwara Kund Sahib, Rehsama, Near Chaprarh, Sialkot

گرودوارہ تالاب صاحب، رہسما، نیڑے چپراڑ، ضلع سیالکوٹ

رہسما نامی ایہہ پنڈ ضلع تے تحصیل سیالکوٹ دا اک سرحدی پنڈ اے۔ اس پنڈ وچ سری گرو ہرگوبند صاحب جی دے تن گردوارے ہن جہناں دے نام تالاب صاحب، گرو سر اتے ٹاہلی صاحب ہن۔ ہن اس پنڈ دا نام صالح پور اے۔ قصبہ چپراڑ دے نانل اک بندھ اے، اس بندھ نوں پار کرکے اس پنڈ وچ جایا جا سکدا اے۔ گرودوارہ تالاب صاحب الوپ ہو چکیا اے۔ تالاب صاحب دے کنارے دا اک تپ استھان اج وی کھلوتا اے۔

102. Gurdwara Gurusar, Rehsama, Distt. Sialkot گرودوارہ گرو سر، رہسما، ضلع سیالکوٹ

ضلع سیالکوٹ دے پنڈ رہسما اندر گرو ہرگوبد سنگھ جی دا استھان گروسر اے۔ ای پنڈ توں کوئی ادھا کلومیٹر باہر گرو صاحب دا تال سی۔ جد گرو صاحب اتھے پدھارے تد ایہہ سکّ چکا سی، گرو جی نے نیزہ مار کے پانی کڈھیا۔ اس ویلے ایہہ پاون سروور پوریاں جا چکا اے۔ گرودوارہ صاحب وچ لوک وسے ہوئے ہن۔

103. Chhevi Patshahi, Galotian Distt. Sialkot گرودوارہ چھیویں پاتشاہی گلوٹیا، ضلع سیالکوٹ

گلوٹیاں خورد نانمیں ایہہ پنڈ گجراوالا سیالکوٹ مین روڈ اتے آباد اے۔ اس پنڈ دے بالکل وچالے سبھ توں اچی تھاں اتے چھویں پاتشاہ جی دا پاون استھان اے۔ گرو صاحب کشمیر توں مڑدے ہوئے اتھے براجے۔ اتھے ہی گرو ہرِ رائے جی نے اک پریمی دی ارادھنا تے اچنچیت فلسفہ دتے۔ گرودوارہ صاحب دا سندر گمبد دوروں ہی نظر آؤندا اے۔ پنڈ اندر سبھ توں اچی عمارت اے۔ روشنی استھان چٹے سنگمرمر دا بنیا ہویا اے۔ اس ویلے پنڈ دے لوک اس عمارت نوں جنجھ گھر وجوں ورت راے ہن۔ عمارت دی حالت عینی پتلی اے کہ ایہہ کسے ویلے وی الوپ ہو سکدی اے۔

104. Gurdwara Chumala Sahib, Bhati Darwaja Lahore گرودوارہ چومالا صاحب، بھاٹی دروازہ، لاہور

سری گرو ہرگوبند صاحب جی دا ایہہ پاون استھان محلہ چومالا، اندرون بھاٹی دروازے وچ اے۔ اتھے ستگرو جی نے بھائی جیون دے گھر نواس کیتا۔ اتھے گرو صاحب نے کئی وار دیوان لگایا۔ بھائی بدھی چند جی جد گرو جی دے گھوڑے لین لاہور آئے تاں اوہ وی اتھے ہی ٹھہرے۔ اس مکان نوں بھائی جیون نے گرودوارہ بنا دتا۔ اس دا پہلا پربندھ مہنتاں پاس سی۔ 1914 وچ گرودوارہ صاحب دے ہال دا پھلار کیتا گیا۔ اس ویلے گرودوارہ صاحب دا ناں نشان مٹ چکیا اے۔ اس استھان اتے لوکاں نے تن تن منجلے مکان چھت لئے ہن۔ اتہاس دا اک پنہ منمکھاں نے چٹّ لیا اے۔

105.Gurdwara Chhevi Patshahi, Rampur Kalan, Lahore گرودوارہ چھینویں پاتشاہی، رامپر کلاں، لاہور

رامپر کلاں نامی ایہہ پنڈ لاہور امرتسر روڈ اتے آباد اے۔ اس پنڈ اندر گرو ہرگوبند جی دا گرودوارہ سی۔ گرو صاحب کھرک جاندے ہوئے اس تھاں براجے۔ چھوٹا جیہا دربار بنیا ہویا سی، ہن الوپ ہو چکیا اے۔ ہن اس اندر گجراں دے گھر وسے ہوئے ہن۔

106. Chhevi Patshahi, Mazang, Lahore

گرودوارہ پاتشاہی چھیویں، مزنگ، لاہور

صاحب سری گرو ہرگوبند صاحب جی 1619 ای نوں دیوان چندو نوں نال لے کے لاہور آئے۔ اتھوں ہی آپ نے گرو گھر دی پریمی بیبی قولاں نوں اپنے گھوڑے تے سوار کیتا۔ ایہہ استھان مجنگ وچ ٹیمپل روڈ اتے واقع اے۔ اس دی پہلی عمارت مہاراجہ رنجیت سنگھ نے بنوائی۔ 1926 نوں سورگی سردار مہر سنگھ دے ادم صدقہ موجودہ عمارت ہوند وچ آئی۔ گرودوارہ پاتشاہی چھیویں، مجنگ، لاہور صاحب سری گرو ہرگوبند صاحب جی 1619 ای نوں دیوان چندو نوں نال لے کے لاہور آئے۔ اتھوں ہی آپ نے گرو گھر دی پریمی بیبی قولاں نوں اپنے گھوڑے تے سوار کیتا۔ ایہہ استھان مجنگ وچ ٹیمپل روڈ اتے واقع اے۔ اس دی پہلی عمارت مہاراجہ رنجیت سنگھ نے بنوائی۔ 1926 نوں سورگی سردار مہر سنگھ دے ادم صدقہ موجودہ عمارت ہوند وچ آئی۔

107. Gurdwara Shikar Ghat Sahib, Kachha Distt. Lahore

گرودوارہ شکارگڑھ صاحب، کاچھا ضلع لاہور

ستگرو سری گرو ہرگوبند جی دی لاہور پھیری نال متعلق ایہہ پاون استھان لاہور توں کوئی 15 کلومیٹر دی دوری اتے اے۔ فروزپور روڈ اتے مشہور بسّ سٹاپ کاہنا توں کوئی چار کلومیٹر پچھم ول اے۔ ریلوے سٹیشن کاچھا اے، جو پنڈ توں تن کلومیٹر دور اے۔ اس پنڈ وچ اک ٹبے اتے ایہہ پاون استھان اے۔ اس نوں گرو ارجن دیوَ جی نواس وی آکھیا جاندا اے۔ چھویں پاتشاہ جی نے اتھے شکار کھیڈیا۔ اس ویلے اتھے بھاری جنگل سی۔ اس پنڈ توں باہر گرودوارہ صاحب والی گلی ساہمنے دیوان لکھپت دا بنوایا ہویا اک وڈا تال اے۔ ہن ایہہ مچھیپال محکمے کول اے۔ اس پاون استھان اتے بھائی مل جی نے انگریزاں دے راج ویلے گرو گرنتھ صاحب دا روشنی کیتا۔ پچھوں ایہہ گرودوارہ سنگھ سبھا دے پربندھ ہیٹھ آ گیا۔ کمیٹی نے ایتھے بچیاں دی اچی تعلیم لئی اک کالج بناؤن دا پروگرام بنایا جو ادھورا رہِ گیا۔

108. Gurdwara Tahli Sahib, Rehsama Sialkot گرودوارہ ٹاہلی صاحب، رہسما، سیالکوٹ

اس پنڈ اندر گرو ہرگوبند سنگھ جی دا ایہہ تیجا استھان اے۔ جد گرو صاحب اتھے تشریف لیائے، تد اتھے اک گوسائی سادھو دی لڑکی دا ویاہ سی۔ اس دی بینتی کرن اتے گرو صاحب نے اس دے گھر وچ چرن پائے۔ اوہناں جس تالاب وچ پیر دھوتے، اوہ پوجا استھان بن گیا۔ گرو صاحب نے سادھو نوں سو روپئے اک بٹووے وچ پا کے دتے اتے سیہلی ٹوپی بخشی۔ کدے ایہہ تنے وستاں اتھے یادگار سن۔ (اج ؟) پنڈ توں مشرق ول ٹاہلی صاحب نامی استھان اے۔ گرو صاحب کشمیر جاندے ہوئے اتھے براجے، ٹاہلی نال گھوڑا بنھیا، اس کرکے اس دا نام ٹاہلی صاحب مشہور ہو گیا۔ ایہہ مکان ہن لوکاں دی رہائش اے۔ اس پنڈ نوں ہن سالہپر آکھیا جاندا اے۔

109. Gurdwara Chhevi Patshahi, Jhallian, Distt. Lahore

گرودوارہ چھینوی پاتشاہی، جھلیا، ضلع لاہور

جھلیا نامی پنڈ تحصیل لاہور تھانا برقی وچ اے۔ ایہہ دو پنڈ اک دوجے نانل ملے ہوئے ہن۔ اس واسطے ایہناں نوں ڈھلواں جھلیاں وی آکھیا جاندا اے۔ اس پنڈ اندر ستگرو سری گرو ہرگوبند جی دا چرن چھوہ پاون استھان اے۔ گرودوارہ سندر، اگے برامدے پچھے دو مکان، کسے سرکاری بنگلے وانگ بنیا ہویا اے۔ اس ویلے اس پاون دربار اندر امبالے دا اک محاجر گھرانہ وسیا ہویا اے۔

110. Gurdwara Chhevi Patshahi, Minhala Distt. Lahore گرودوارہ چھینوی پاتشاہی، منہالا، ضلع لاہور

منہالا نامی ایہہ پنڈ تھانا برقی ضلع لاہور وچ اے۔ اس پنڈ نوں جان واسطے جلوں موڑ توں اک سڑک نکلدی اے۔ گرو ہرگوبند جی دا پاون استھان پنڈ وچ وڑدیاں ہی سجے ہتھ اتے اک وڈا چھپڑ کنارے اے۔ ایہہ چھپڑ کدے گرودوارہ صاحب دا سروور سی۔ عمارت گر چکی اے۔ صرف اک برج ہی کھلوتا اے۔ ایہہ وی کسے ویلے الوپ ہو سکدا اے۔

111. Gurdwara Chhevi Patshahi, Dhilwan Distt Lahore

گرودوارہ چھینوی پاتشاہی ڈھلواں، ضلع لاہور

ڈھلواں نامی ایہہ پنڈ تحصیل لاہور تھانا برقی توں 4 کلومیٹر اُتے اے۔ اس پنڈ توں مشرق ول گرو ہرگوبند صاحب جی دا منجی صاحب اے۔ گرو صاحب کئیاں پنڈاں دا ادھار کردے ہوئے جھلیاں توں چل کے اتھے پدھارے سن۔ آپ دے بیٹھن والے ستھان اتے منجی صاحب بنا دتا گیا۔ ہن اس دے نال پرائمری سکول دی عمارت بنا دتی گئی اے۔

112. Gurdwara Chhevi Patshahi, Padhana, Distt Lahore گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، پڈھاناں، ضلع لاہور

ایہہ گرودوارہ پنڈ پڈھاناں، ضلع لاہور، تھانا برقی وچ اج وی اپنیاں شاناں وکھا رہا اے۔ چھویں پاتشاہ صاحب سری گرو ہرگوبند جی پنڈ ڈھلواں توں چل کے پنڈ واسیاں دے پریم کرکے اتھے آئے سن۔ اتھے جلن جٹّ جو کہ اس علاقے دا مشہور جمیندار بھگت سی، نال ستگرو جی دی وچار چرچہ ہوئی۔ پہلاں ایہہ گرودوارہ سادھارن حالت وچ سی۔ اتھوں دے سردار عطر سنگھ پڈھاناں جی نے گردوارے دی سیوا ارمبھی اتے پنڈ دی سنگت نے ادم کرکے سندر دربار بنایا۔ ہن اس پاون استھان اندر میوات توں آئے ہوئے شرنارتھی وسدے ہن۔ عمارت چنگی ترڑی اے۔

113. Gurdwara Chhevi Patshahi, Rampura Khurd, Distt Lahore گرودوارہ چھینوی پاتشاہی، رامپرا خورد، ضلع لاہور

ضلع اتے تحصیل لاہور، تھانا برقی دا ایہہ پنڈ جو لاہور برقی روڈ اتے سڑک توں تن کلومیٹر مشرق ول آباد اے۔ اس پنڈ اندر گرو ہرگوبند جی دا گرودوارہ صاحب اے۔ عمارت سندر تے گمبددار بنی ہوئی اے۔ گرو صاحب پڈھانے توں چل کے سنگتاں دا پریم ویکھ کے اتھے براجے۔ اس ویلے ڈگے ہوئے دربار اندر میوات دے شرنارتھی وسے ہوئے ہن۔

114. Gurdwara Chhevi Patshahi, Hudiara, Distt. Lahore گرودوارہ چھینویں پاتشاہی ہڈیارا، ضلع لاہور

ہڈیارا نامی ایہہ پنڈ لاہور گھونڈی روڈ اتے آباد اے۔ ہڈیارا پنڈ اندر سری گرو ہرگوبند جی دا پاون استھان اے۔ اتھے آپ سنگت دا پریم دیکھ کے تشریف لیائے۔ اس پنڈ اندر ایہہ عمارت سبھ توں اچی اے، جو دوروں ہی نظر آؤندی اے۔ اس ویلے اس عمارت اندر امرتسر دے شرنارتھی وسے ہوئے ہن۔ عمارت بہت سندر تے مضبوط اے۔

115. Gurdwara Beri Sahib Chhevi Patshahi, Kharak Lahore گرودوارہ بیری صاحب، چھیویں پاتشاہی، کھرک، لاہور

---

SHRINE VANISHED-------------

ضلع تحصیل لاہور تھانا برقی دا ایہہ پنڈ کھرک توں مشرق ول کوئی ادھا کلومیٹر دور گرو ہرگوبند جی دا گرودوارہ بیری صاحب اے۔ ستگرو جی پڈھانے توں اتھے آئے تے بیری نال گھوڑا بنیاں۔ اس بیری توں 20 کو قدم اتے گرو جی دے بیٹھن دے تھاں کچا دمدما صاحب سی جو مگروں پکا کر دتا گیا۔ اوہ کھوہ وی پاس ہی اے جتھے ستگرو جی نے پانی چھکیا۔ ایہہ سبھ کجھ الوپ ہو چکا اے تے صرف رکھاں دا اک جھنڈ اے۔

116. Gurdwara Chhevi Patshahi, Guru Mangat Lahore, گرودوارہ چھیویں پاتشاہی، گرو مانگٹ، لاہور

ایہہ پاون استھان لاہور چھاؤنی ریلوے سٹیشن دے بہت نیڑے اے۔ ہن اس پنڈ دے آسے پاسے لاہور دی ماڈرن بستی گلبرگ اسر گئی اے۔ ستگرو سری گرو ہرگوبند جی مجنگ توں اٹھ کے اتھے براجے سن۔ گرودوارہ بہت سندر بنیا ہویا سی۔ اس پاون استھان نوں 1947 ویلے بڑا نقصان پہنچیا۔ بہت سال کھنڈر پیا رہا۔ اس پاون استھان دی پوترتا نوں بھنگ ہون توں بچاؤن لئی اتھے شانے اسلام ناں دی عالیشان مسیت بنا دتی گئی اے۔ اس مسیت دے نال اک ودیالا 'مدرسا' اے جتھے قرآن دی سکھیا دتی جاندی اے۔ لوک بھلائی واسطے اتھے اک ڈسپینسری وی کم کر رہی اے۔

117. Gurdwara Chhevi Patshahi, Amar Saddhu, Lahore گرودوارہ چھیویں پاتشاہی امرسدھو، لاہور

ایہہ پنڈ لاہور فروزپور روڈ اتے آباد اے۔ اس پنڈ وچ چھویں پاتشاہ جی دا پاون استھان اے، جو ستگرو جی بیبی قولاں جی دے نال مجنگ توں اتھے آئے سن، اس واسطے اس استھان نوں گرودوارہ بیبی قولاں وی آکھیا جاندا اے۔ پہلاں اس استھان اتے سادھارن گرودوارہ سی۔ بھائی موہن سنگھ اکالی دے ادم نال رائے بہادر سر گنگا رام جی نے 1919 سمت وچ گردوارے کھوہ اتے سروور دی سیوا کروائی۔ اس ویلے گرودوارہ صاحب دی عمارت سندر اتے ودھیا اے۔ سروور کدھروں کدھروں ٹٹیاں ہویا اے۔

118. Gurdwara Tahli Sahib, Ghakka Kotli, Shakkargarh Distt Narowal

گرودوارہ ٹاہلی صاحب گھکا کوٹلی شکرگڑھ (ضلع نارووال)

گھکا اتے کوٹلی دوویں جڑواں پنڈ ہن جو تھانا شاہ غریب تحصیل شکرگڑھ وچ اج وی آباد ہن۔ پنڈ گھکا اندر ستگرو سری گرو ہررائے جی دا استھان ٹاہلی صاحب اے۔ ایہہ اک وڈا اتے سندر گرودوارہ اے جو ہن ڈھیہہ رہا اے۔ ستگرو جی اتھے ٹاہلی اتے بیری دے برچھ تھلے براجے۔ ٹاہلی سکّ چکی اے جدکہ بیری ہری بھری اے۔ اتھے گرو صاحب نے مولے نامک انسان نوں خرگوش دی جون توں مکت کیتا سی۔ اس دی سمادھ پنڈ بوآ وچ واقع اے۔ بھائی فتح چند پریمی سکھ دی پریت کرکے گرو صاحب کجھ دن اس ٹاہلی اتے برچھ ہیٹھ ٹھہرے۔ انور خاں نامی ضلع گرداس پور دا شرنارتھی آباد اے۔ عمارت خستہ حالت وچ اے۔

119. Gurdwara Janam Asthan Mata Sahib Kaur, Rohtas, Distt. Jehlam جم استھان ماں صاحب کور روہتاس، ضلع جیہلم]

روہتاس قلعے اندر اسے ناں توں وسے پنڈ وچ ہی ماں صاحب کور جی دا جم بھائی رامو بسی دے گھر ہویا۔ آپ دا انند کم 18 وساکھ سمت 1757 نوں سری گرو گوبند سنگھ جی نال ہویا۔ کلغیدھر پاتشاہ نے ایہناں دی گودی پنتھ خالصہ پایا، اسے واسطے امرت سنسکار ویلے ماں صاحب کور دے پیؤ گرو گوبند سنگھ جی دے اپدیش کیتے جاندے ہن۔ ماں جی دا جم استھان قلعے دے صدر دروازے اندر آبادی وچ اے۔ آبادی وچ وڑدیاں ہی کوئی 100 کرماں دی وتھّ اتے کچے پکے مکاناں وچ لکیا چھوٹا جیہا گمبد نظر آؤندا اے۔ ایہہ آپ جی دا ہی جم استھان اے۔ اس نوں ہر ویلے کنڈا لگیا رہندا اے۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ ویلے اس دی سیوا کروائی گئی۔ پرانا مکان گرا کے نواں گمبددار اساریا گیا، جو ہن مٹدا جا رہا اے۔

120. Dargah Hazrat Baba Sheikh Farid Ganj Shakar, Pak Pattan درگاہ حضرت بابا فرید، گنج شکر پاکپتن

حضرت بابا فرید گنج شکر جی نوں پنجابی زبان دے پہلے شاعر وجوں منیا جاندا اے۔ آپ دی رچنا سلوک جو فرید بانی دے نام توں گرو گرنتھ صاحب جی وچ درج اے۔ ستگرو نانک دیوَ جی سندھ نوں جاندے ہوئے آپ جی دی درگاہ دے درشناں نوں پاکپتن آئے۔ جس تھاں آپ نے چرن پائے اس تھاں نوں ٹبہ نانکسر آکھیا جاندا اے۔ بابا فرید جی نے 5 محرم 679 ہجری، 7 مئی 1280 منگلوار نوں اس دنیا توں پردہ کیتا۔ آپ دا مزار جو پاکپتن شہر دے متھے دا جھمر اے حضرت کھاجا نجامؤدین اؤلیا ہورا بنوایا۔ اس دا بہشتی دروازہ چاندی دا بنیا ہویا اے، جہدے وچ سنہری پتری نال پھلکاری کیتی گئی اے۔

121. Tibba Baba Farid, Lahore ٹبہ بابا فرید، لاہور

ایہہ استھان لاہور ضلع کچہری تے ایس ایس پی دفتر دے پچھواڑے اے۔ اس نوں ٹبہ بابا فرید آکھیا جاندا اے۔ جد بابا پھریددین گنج شکر جی ہور آئے تاں اس تھاں براجے، مگروں عقیدت منداں اتھے تھڑا صاحب بنا لیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ جی دے ویلے اس اتے چوکھنڈی اساری گئی جو دسمبر 1996 تک قایم سی، ہن اک وار پھر استھان دی سیوا ہو رہی اے۔

122. Khuh Baba Farid, chakk EB-317, Burewal, Distt. Viharhi کھوہ بابا فرید چکّ اوبھ - 317 بوریوال، ضلع وہاڑی

اس چاردیواری جو مزار دے دروازے دے ساہمنے ستگور سری گرو نانک دیوَ جی دا سندر دربار اے۔ اس کھوہ نوں بابا فرید جی دا کھوہ آکھیا جاندا اے۔ کہندے ہن کہ بابا فرید جی نے اس کھوہ وچ کچے تند نال لمک کے تپسیا کیتی تے بھرفتار پائی۔ ایہہ کھوہ اج وی چالو اے۔ اس دا پانی مٹھا تے شیتل اے۔ لوک کئیاں جسمانی تے دماغی روگاں توں مکت ہون لئی اس کھوہ دا پانی چھکدے ہن۔ ایہہ تریخی کھوہ صدیاں توں انج ہی جاری اے تے جاری راے گا۔

123. Chilgah and Grave of Hazrat Hamza Ghaus, Sialkot چلگاہ اتے قبر حضرت حمزہ غوث (سیالکوٹ)

محلہ بابے بیر وچ ہی گرودوارہ بیر جی صاحب توں کوئی 400 میٹر دی وتھّ اتے آبادی وچ اک نکا جیہا قبرستان وچ اک اچے تھڑے تے دو قبراں ہن۔ اک قبر جس اتے ساوا کپڑا پیا رہندا اے، اوہ پیر حضرت ہمجا گوس جی دی قبر اے جدکہ دوجی قبر اوہناں دے مرید (چیلے) دی اے۔ اس قبرستان دے سجے پاسے والی ساہمنی نقر وچ اک بہت اچی گمبددار عمارت اے۔ ایہہ اوہناں دی چلاگاہ اے۔ یاد راے ہمجا گوس نے سیالکوٹ نوں دھمکی دتی ہوئی سی تے گرو بابے نے لوکاں نوں نجات دوائی سی۔

124. Tomb of Sai Mian Mir, Lahore

مزار سائیں میاں میر جی

سائیں میاں میر جی جہناں دا اصل ناں میر محمد اتے مشہور ناں میاں میر سی، آپ دا جم 1531 ء نوں سیوستان سندھ وچ ہویا ۔ آپ نے عمر دا چوکھا حصہ لاہور وچ بتایا۔ پہلی ماگھ سمت 1684, 3 جنوری 1588 نوں پنچم پاتشاہ گرو ارجن دیوَ جی مہاراج نے آپ توں ہرمندر صاحب دا نیہ پتھر رکھوایا۔ ستگرو سری گرو ارجن دیوَ جی دی شہیدی تے آپ نے ہاء دا نعرہ ماریا۔ دارا شکوہ نے آپ دا بہت ہی سندر مزار بناوایا، جو اج وی اپنیاں شاناں وکھا رہا اے۔ مزار دی اساری جاری سی کہ اورنگزیب تخت اتے آن بیٹھا۔ اوہنے مزار تے لگن والا لال پتھر جو دارا شکوہ نے منگوایا سی، چکّ کے لاہور دی بادشاہی مسیت اتے لوا لیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے حکم اتے آپ دے مزار دی سرکاری پدھر اتے مرمت ہوئی تے شاہی خزانے ولوں پنج سو روپیہ اس دا تاریا گیا۔ مہاراجہ ہر سال میلے ویلے مجار اتے آپ آؤندا اتے دل کھولھ کے سیوا کردا۔

125. Tomb Rai Bular, Nankana Sahib

قبر رائے بلار، ننکانہ صاحب، ضلع شیخوپورا

جم استھان ننکانہ صاحب دے پچھواڑے آبادی توں باہر اک تھیہ اے۔ اس تھیہ نوں دھولر تھیہ کر کے یاد کیتا جاندا اے۔ اس اتے دنیا دے اس پہلے بندے دی قبر اے، جہنے ستگرو نانک دیوَ جی نوں اﷲ دا پیارا بندہ کر کے پچھانیاں۔ اوہناں نے اپنی ادھی جاگیر گرودوارہ صاحب جی دے نہ لا دتی جو اج وی اسدے ناں اے۔ ایہہ کچی قبر تاریخ دا اک بہو وڈا نشان اے۔ رائے بلار دی ونش وچوں بہت نامور اتے مشہور سیاستدان راے ہن۔ جہناں وچوں رائے منصب علی خاں تاں وزیر وی راے ہن۔ اسے طرحاں رائے محمد بصیر بھٹی پاکستان دی نیشنل اسمبلی دے میمبر راے۔

126. Gurdwara Bhumman Shah, Dipal pur Distt. Okara

بھمن شاہ

بھمن شاہ نامی پنڈ تحصیل تھانا دیپالپر، ضلع اؤکاڑا اتے واقع اے۔ بھائی کاہن سنگھ جی مطابق بھائی بھمن شاہ جی نوں دشمیش جی نے ور بخشیا سی کہ تیرا لنگر چلیگا۔ ایہہ پاون استھان اک بہت ہی وڈے قلعے دے روپ وچ اے۔ اس قلعے ورگی عمارت اندر بابا سری چند جی دا گرودوارہ، بابا بھمن شاہ دا ڈیرہ، کئیاں مہنتاں دیاں سمادھاں، یاتروآں دے رہن واسطے سیکڑے کمرے، لنگرکھاناں، سروور اتے کئیاں پرکار دیاں گپھاواں بنیاں ہوئیاں ہن۔ کندھاں اتے رنگلیاں مورتاں تے واک اکرے ہوئے ہن۔ عمارت دی حالت بہت ہی مندی اے۔ چھتاں ڈگّ چکیاں ہن کندھاں نوں کیرا لگ چکیا اے۔ آؤن والے ویلیاں وچ جو ایہہ عمارت ڈھیہہ گئی تاں کلا دی اک انملی ونگی مکّ جاوے گی۔

128. Durbar Baba Sri Chand, Bhumman Shah Distt. Okara دربار بابا سری چند، بھمن شاہ (ضلع اوکاڑا)

ڈیرہ بابا بھمن شاہ جی دے کمپلیکس دے اندر ہی دربار بابا سری چند جی اپنیاں شانہ وکھا رہا اے۔ ایہہ دربار دو منجلا اے۔ کندھاں اتے کئی پرکار دے پھلّ بنے ہوئے ہن۔ کندھاں اتے گرو گرنتھ صاحب جی دے واک تھاؤ تھائی اکرے ہوئے ہن۔ ایہہ دربار مہنت ہربھجن داس جی نے 1910 ء سمت 1967 وچ بنوایا، اس دی سلّ اتے لکھیا اے: ੴ دربار بابا سری چندر جی آلیکدر جنام مہنت ہربھجن داس صاحب کی تجویز سے بنا ۔ سں: 1967) دربار باوا سری چندر صاحب، بانی فرقہ اداسیاں اج تجویز عالی قادر جانب مہنت ہربھجن داس صاحب جیب اکھتتام یافت 1910 ء۔ ڈیرے دے آس پاس بہت ساریاں الونڈی سادھوآں دی سمادھاں ہن۔ ایہناں سمادھاں دے ساہمنے گرو گوبند سنگھ جی دا دربار اے، جتھے دسم گرنتھ جی دا روشنی ہندا سی۔ اس استھان دا مکھ دوار سمادھاں ول اے جدکہ اک دروازہ سراں ول کھلدا اے۔ ویلے دے نال نال ایہہ سبھ کجھ مٹی دا ڈھیہ ہندا جا رہا اے۔ اوہ سماں دور نہیں جد ایہہ سبھ کجھ صرف کتاباں دے پنیاں اتے ہی رہِ جاویگا۔

127. Tahli Sahib Baba Sri Chand, Lahore گرودوارہ ٹاہلی صاحب، بابا سری چند، لاہور

بابا سری چند جی سری گرو نانک دیوَ جی دے وڈے سپتر سن۔ ایہناں دا جم بھادوں سدی 9 سمت 1551 نوں ماں سلکھنی جی دی ککھوں سلطان پور ہویا۔ ایہناں الونڈی متّ چلایا۔ دہانت 15 اسو سمت 1699 نوں لاہور وکھے ۔ آپ دا ڈیرہ لاہور رے سٹیشن کول ٹاہلی صاحب دے ناں نال مشہور سی جو ہن الوپ ہو چکا اے۔

129. Tomb Hazrat Shah Daula, Gujrat مزار حضرت شاہ دولا، گجرات

گجرات شہر اندر حضرت شاہ دولا جی دا مزار مسلماناں دی اک وڈی جیارتگاہ اے۔ ایہہ درگاہ پرانے شہر توں باہر اے۔ آپ ابراہیم اباراہیملودھیب ابراہیم دی اولاد وچوں سن۔ آپ نے اتھے گجرات شہر اندر ہی ستگرو سری گرو ہرگوبند جی دے فلسفہ کیتے سن۔ ایہناں دشمیش پیؤ جی نوں 100 تولے سونا بھینٹ بھیجیا۔ شاہ دولا جی دی وجا توں گجرات دا ناں شاہ دولا کی گجرات ہویا۔

130. Gurdwara Kot Bhai Than Singh, Attak گرودوارہ کوٹ بھائی تھان سنگھ اٹک

بابا تھان سنگھ جی اک بہت ہی مشہور سنت ہوئے ہن جو پنڈ فتح خاں ضلع اٹکوچ آن وسے۔ اس پنڈ دا مالک ملک فتح خاں آپ جی دی بھرفتار ویکھ کے آپ دا عقیدت مند ہو گیا۔ اوہنے آپ نوں رہن واسطے تھاں اتے لنگر دی سیوا وی کیتی۔ جتھے آپ براجے، اس علاقے دا نام کوٹ تھان سنگھ مشہور ہو گیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ ویلے بھائی تھان سنگھ جی دی سمادھ تے گرودوارہ

131. Gurdwara Bhai Joga Singh Peshawar

گرودوارہ بھائی جوگا سنگھ، پیشاور

جوگا پیشاور نواسی بھائی گرمکھ سنگھ دا پتر سی۔ جو کلغیدھر پاتشاہ توں امرت چھکّ کے سنگھ سجیا۔ ستگور بھائی جوگا سنگھ نوں سپتر جان کے ہر ویلے اپنی حضوری وچ رکھدے۔ بھائی گرمکھ سنگھ دی بینتی اتے ستگرو جی بھائی جوگا سنگھ نوں ویاہ کرواؤن واسطے واپس بھیج دتا اتے اک ہور سنگھ نوں حکم نامہ دے کے پچھے گھلّ دتا کہ جد جوگا سنگھ تن لاواں لے چکے تد ایہہ ہکمناماں اس نوں دے دینا۔ اسنے انجھ ہی کیتا۔ حکم سی کہ 'اس نوں ویکھدیاں انندپور ول تر پوو'۔ سو جوگا سنگھ چوتھی لانو وچو چھڈّ کے گھروں تر پیا۔ باقی دیاں لاواں اس دے قمر بند نال دے کے ویاہ دیاں رسماں پوریاں کیتیاں گئیاں۔ رستے وچ بھائی جوگا سنگھ دے من وچ آیا کہ ستگرو دی آگیا منن والا میرے جیہا کوئی ورلا ہی ہووےگا۔ جد ہشیارپور پجا تاں اک ویسوا دے سندر روپ نوں دیکھ کے کام نال ویاکل ہو گیا اتے ویسوا دے کوٹھے جا پجیا۔ کلغیدھر پاتشاہ نے اپنے اننّ سنگھ نوں نرک تالاب توں بچاؤن لئی چوبدار دا روپ دھار کے رات ویسوا دے مکان تے پہرہ دتا۔ جوگا سنگھ نے رات چار وار اس مکان تے جان دا چارہ کیتا تے ہر وار چوبدار نوں کھڑوتیاں دیکھ کے پچھانہ مڑ آیا۔ سویرے انندپور دی راہ پیا۔ ستگور دے دربار وچ پہنچ کے اپنی بھلّ بخشائی۔ جوگا سنگھ لکھی ست سوئِ۔۔ممہت چوبدار گر ہوئے۔ (گو پر سو) گرودوارہ صاحب دی عمارت بہت ہی سندر تے تن منزلاں بنی ہوئی اے۔ گرودوارہ صاحب دے نال سکھ بچیا واسطے پنجابی سکول اے جو مذہبی تعلیم دے نال نال بالکاں نوں دنیاداری دی تعلیم وی دان کردا اے۔

132. Gurdwara Nirankarian, Rawalpindi گرودوارہ نرنکاری، راولپنڈی

ایہہ تریخی گرودوارہ راولپنڈی شہر اندر نرنکاری بازار اندر اے۔ اصلی نرنکاریاں دا جم اس استھان توں ہویا۔ اس فرقے دے موڈھی بھائی دیال سنگھ جی سن، جہناں دا جم دشمیش جی دے کھجاننچی بھائی وساکھا سنگھ دی سپتری بیبی لاڈکی دے ادر توں ہویا۔ دیال جی ہر ویلے 'نرنکار' دا جاپ کردے اتے مورتی پوجا دی ورودھتا کردے۔ اس کرکے اوہناں دی 'نرنکاری' سنگیا ہوئی اتے ایہناں دے قوم دی 'نرنکاری' الّ پئی۔ ایہہ گرودوارہ نرنکاریاں دا مرکز بنیا۔ بھائی دیال جی دا چلانا سمت 1911 نوں ہویا۔ دربار صاحب دے کھبے ہتھ اتے بابا جی دی سمادھ اے۔ سنگتاں دے ٹھہرن واسطے کئیاں کمرے ہن۔ پوری عمارت تن منجلا اے۔ سکھی مان مریادا مطابق سبھ توں پہلاں انند کم اسے ہی گردوارے اندر بھولا سنگھ اتے نہال کور دا 1855 نوں ہویا۔ اس دربار اندر بوٹا سنگھ نانمی اک سکھ کیرتن کردا ہندا سی۔ اک دن اوہ شراب پی کے کیرتن کرن لگ پیا، جہنوں بابا دیال جی ہوراں نے دھکے مار کے باہر کڈھ دتا۔ اس نے مری جا کے اک نواں دربار بنا لیا۔ اتھوں ہی نقلی نرنکاریاں دی لہر چلی ۔بوٹا سنگھ اٹک دا رہن والا سی۔ اوہ مری وچ کوہڑ دی بیماری نال مریا۔ اوتار سنگھ پشاور والا اوہدا چیلا ہویا۔ ایہہ پشاور اندر ڈبل روٹیاں ویچیا کردا سی۔

13 اپریل 1978 دی وساکھی اتے امرتسر وکھے نقلی نرنکاریاں اتے گرسکھاں وچالے بھاری لڑائی ہویا، جہدے اندر 13 سنگھ شہید ہوئے۔ ایہناں شہیداں دے لہو وچوں ہی خالصتان دی دھکھدی لہر نوں پلیتا لگا۔ سکھ جدو جہد دی اگوائی سنت جرنیل سنگھ بھنڈراوالیا نے کیتی ۔ اسے ہی لڑائی اندر ہرمندر صاحب اتے بھارتی فوجاں نے ٹینکا، توپاں نال حملہ کیتا۔ اسے ہی ہلے دے جواب وچ سری متی اندرا گاندھی قتل ہوئی۔ اس ویلے اس گرودوارہ صاحب اندر منڈیا دا سکول اے۔ عمارت دی حالت بہت ہی مندی اے۔ کسے ویلے وی مٹی دا ڈھیر ہو سکدی اے۔

133. Gurdwara Singh Sabha Rawalpindi گرودوارہ سنگھ سبھا راولپنڈی

راولپنڈی دے مشہور راجا بازار وچ واقع اے۔ ایہہ اکالی سنگھا دا مرکز سی۔ دو منجلا جس وچ سراواں، لنگر تے روشنی استھان بہت ہی سندر عمارت اے۔ اس ویلے اس تھاں گورمنٹ ہائی سکول چلدا اے۔

134. Gurdwara Dharamsala Uttam Singh Dharma Khel, Bannu دھرم سالا اتم سنگھ، دھرما کھیل، بنو

بنو شہر دے بالکل نیڑے ہی اے۔ پرانی عمارت ڈھاہ کے نوی اسار لئی اے۔ اجکل اتھے پرائمری سکول چلدا اے۔

135. Gurdwara Bhai Mani Singh Rawalpindi گرودوارہ بھائی منی سنگھ، راولپنڈی

بھائی منی سنگھ جی دی یاد وچ اساریا ایہہ پاون استھان دو منجلا صرافہ بازار راولپنڈی وچ اے۔ عمارت خوبصورت تے مضبوط اے۔ روشنی استھان دے نال لنگر ہال تے رہائشی کمرے وی ہن۔ اس ویلے اس عمارت اندر گورمنٹ سکول کم کر رہا اے۔

136. Gurdwara Sri Dyalsar, Topi, NWFP

گرودوارہ سری دیالسر، ٹوپی

ایہہ پاون استھان صوبہ سرحد دے علاقے رکھ ٹوپی اندر اے۔ جس تھاں اتے ایہہ پاون استھان ستھتّ اے، ایہہ اک بہت ہی سندر اتے منکھچوی تھاں اے۔ اس استھان دی کار سیوا بھائی گربخش سنگھ جی نرنکاری ہوراں ارمبھی۔ ایہہ پاون استھان علاقے دے نرنکاریاں دا وڈا مرکز سی

(کجھ ستھاناں بارے پھلار پنجاب مونیٹر وچ نہی سی چھپّ سکیا حالانکہ قیصر صاحب دی کتاب وچ ذکر باقائدہ موجود اے۔)

137. Gurdwara Jogiwarha, Sher Nath, Vill. Bazar, Ahmed Khan Bannu گرودوارہ جوگیواڑا شیرناتھ، پنڈ بازار، احمد خان، بنو

شیر ناتھ جوگی جو بعد وچ کرنی والا سکھ ہو نبڑیا دے ستھان دے کھنڈر۔

138. Gurdwara Bhai Bannu, Mangat, Distt. Mandi Bahauddin گرودوارہ بھائی بنو ماگٹ، ضلع منڈی بہاؤدین

ضلع منڈی بہاؤدین، تحصیل پھالیا دا اک قصبہ جو مانگٹ کرکے مشہور اے۔ اتھے گرو ارجن دیوَ جی دے پریمی سکھ بھائی بنو دا نواس سی۔

بھائی بنو والی گرو گرنتھ صاحب جی دی بیڑ اتھے سی (اج کلھ ایہہ بیڑ کانپور - یو۔پی وچ اے)۔یاد راے جدوں پنچم پاتشاہ نے گرو گرنتھ صاحب دی بیڑ تیار کیتی جو کرتارپور(دوابا) وکھے سوڈھی پروار کول موجود اے اوسے سمے ہی بھائی بنو نے اس بیڑ دا اتارا کر لیا سی جدوں بنو نو جلد بناؤن واسطے لاہور بھیجیا سی۔ سکھ راج سمے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے حکم اتے اتھے اک کھبسورت گرودوارہ تلاب دے کنارے بنوایا گیا۔ اس توں باہر والا تالاب ہن مٹی نال بھریا جا رہا اے۔ گردوارے توں باہر سبزی منڈی لگدی اے۔

139. Gurdwara Ajnianwala Distt. Sheikhupura گرودوارہ انجنیانوالا، ضلع شیخوپورا

140. Gurdwara Dam Dama Sahib, Gujranwala گرودوارہ دمدما صاحب گجراں والہ

ریلوے سٹیشن دے بالکل نال لگدی اک بہت ہی وڈی عمارت جو بابا صاحب سنگھ بیدی دی یاد دواؤدی اے۔ اناں دا دہانت اوناں وچ 13 ہاڑ 1891 نوں ہویا سی۔

141.Gurdwara Bhai laluji, Tatliani, Gujranwala گرودوارہ بھائی لالو جی تتلیانی، گجراوالا

142. Gurdwara Shahid Ganj Bhai Mani Singh, Lahore شہید گنج بھائی منی سنگھ جی

بھائی منی سنگھ جی دا شہیدی استھان لاہور مستی دروازے دے اندر اے۔ بھائی جی دا جم گرو گھر دے پریتوان گرمکھ پروار وچ ہویا تے آپ نوں دشمیش پیؤ دے بال سکھائی متر ہون دا مان حاصل اے۔ آپ نے دشمیش جی دے سنمکھّ گرو گرنتھ ساہب جی دا سروپ تیار کیتا۔ 1721 ء نوں ماں سندری جی نے آپ نوں ہرمندر صاحب دا گرنتھی تھاپیا۔ دیوالی دے ویلے سرکار توں آگیا لے کے آپ نے ہرمندر صاحب اندر سکھاں دا اکٹھ بلایا۔ جد آپ جی نوں پتہ لگا کہ حکومت اکتر ہوئے گرسکھاں نوں قتل کر دیویگی تاں آپ جی نے سنگتاں نوں روک دتا۔ اس الزام وچ ہی بھائی جی نوں گرفتار کر لیا گیا۔ کئی پرکار دے لالچ، ڈراوے اتے دھمکیاں آپ جی نوں سکھی صدق توں ناں ہٹا سکیاں۔ آخرکار 1724 ء نوں اس استھان اتے بھائی صاحب جی نوں بند بند کٹّ کے شہید کر دتا گیا۔ اس ویلے اس سمادھ اندر اک خرادیئے نے خراد لائے ہوئے ہن۔

143. Gurdwara Shaheed Bhai Taru Singh, Naulakha Bazar, Lahore گرودوارہ شہید بھائی تارو سنگھ جی، نولکھا بازار لاہور

بھائی تارو سنگھ جی دا شہیدی استھان نولکھا بازار وچ اے۔ لنڈا بازار ولوں نولکھا وچ وڑدیاں ہی تہاڈے کھبے ہتھ اتے دوکاناں وچالے اک نکا جیہا دروازہ اے، جہدے متھے اتے لکھیا اے، 'گرودوارہ بھائی تارو جی' بھائی تارو سنگھ جی تحصیل قصور دے پڈ پوہلا دے رہن والے سن۔ دساں نوہاں دی کرت کرکے پروار دا پیٹ پالدے سن۔ گرسکھاں دی سیوا کردے۔ نرنجنی مہنت نے آپ دی شکایت کیتی کہ آپ ڈاکواں نوں پناہ دندے ہن۔ اس اتے آپ نوں گرفتار کر لیا۔ ہزاراں پرکار دے تسیاے دتے گئے۔ آخر آپ دی کھوپڑی لاہن دا حکم دتا۔ بھائی صاحب شانت چتّ جپجی صاحب دا پاٹھ کرکے راے۔ 23 اسو سمنت 1802 (1745 ای) نوں آپ نے شہیدی حاصل کیتی۔ گرو گھر دے پریتوان سکھاں نے آپ جی دا شہید گنج تیار کیتا۔

144. Gurdwara Shaheed Ganj Singh Singhian, Naulakha Bazar Lahore شہید گنج سنگھ سنگھنیاں، نولکھا بازار، لاہور

ایہہ تریخی استھان نولکھا بازار اندر بھائی تارو سنگھ جی دے شہید گنج دے ساہمنے اے۔ سکھ اتہاسکاراں مطابق لاہور دے صوبے میر منو ہتھوں ایتھے گھٹوں گھٹ ڈھائی لکھ سنگھاں سنگھنیاں نے شہیدی حاصل کیتی۔ 1764 وچ میر منو پنجاب دا صوبیدار بنیا تاں اس نے قسم کھادھی سی کہ میں کوئی سکھ زندہ نہیں چھڈانگا۔ اسدے حکم اتے سنگھاں سنگھنیاں نوں گرفتار کرکے لیاندا جاندا تے اتھے قتل کر دتا جاندا۔ زدّ دیوان کوڑا ملّ دے کہن اتے سنگھا میر منو دی ملتان دی لڑائی ویلے مدد کیتی تاں اس نے ایہہ استھان سنگھاں نوں دے دتا۔ اوہناں اتھے پوجا استھان بنا لیا۔ میر منو دے بارے سکھاں وچ ایہہ اکھان مشہور سی کہ: منو اساڈی داتری۔ اسیںس نوں گولی چلاؤنی پئی۔ اخیری مکدماں 6 مئی 1936 نوں عدالت ولوں سکھاں دے پ منو دے سوئے۔جیو جیو سانوں وڈدا۔ اسیں دون سوائے ہوئے۔

اس شہید گنج دا جھگڑا سن 1910 وچ اس ویلے اٹھ کھلوتا جدوں مسلماناں اسدا قبضہ لین دی کوشش کیتی۔ 1936 وچ ایہہ جھگڑا اینا ودھ گیا کہ اتھے پولیکھ وچ ہویا۔ انج ایہہ گرودوارہ اج وی گرودوارہ ہی اے۔سکھ اج وی اپنیاں سویرے شام دی ارداساں موقعے ایہناں سنگھ سنگھنیاں دیاں سہیدیاں نوں یاد کردے ہن۔کیہا جاندا اے کہ شہیدی موقعے ایہناں سنگھاں سنگھنیوآں دا صدق دیکھ کے ظالم حکومت کمب اٹھی سی

145. Gurdwara Bhai Pheru Distt. Kasur

گرودوارہ بھائی پھیرو، ضلع قصور

بھائی پھیرو نامی ایہہ قصبہ لاہور توں 60 کلومیٹر دی وتھّ تے ملتان سڑک اتے آباد اے۔ بھائی پھیرو جی دا اصل ناں سنگتیا سی۔ ایہہ اک وار کرتارپور وکھے گھیؤ دیاں بھریاں مشقاں لجا رہا سی تاں گرو ہرِ رائے جی دے اک سکھ نے اوہ گھیؤ خرید لیا اتے پیسے اگلے دن لجان دا آکھیا۔ سنگتیا جی نے اوہ مشقاں ویہلیاں کر دتیاں۔ اگلے دن اسنے ویکھیا تاں مشقاں اسے طرحاں بھریاں ہوئیاں سن۔ ایہہ چمتکار ویکھ کے اوہ گرو ہررائے جی دی شرن آیا۔ گرو جی دی پاہل لے کے سکھ ہویا۔ گرو جی نے اس نوں سنگتیا توں بھائی پھیرو دا نام دتا، جو مشہور ہو گیا۔ آپ نے اہنو نکا علاقے وچ مسند تھاپیا۔ مسنداں دیاں ہیرا پھیریاں نوں ویکھدیاں جد حساب کتاب منگیا گیا تاں صرف بھائی پھیرو جی دا حساب ہی ٹھیک نکلیا، جس اتے گرو جی نے اوہدا لنگر چلدے رہن دی تھاپنا کیتی۔ اس نکے دے علاقے وچ ہی بھائی پھیرو دی سمادھ بنی۔ اتھے ہی مگروں اک شہر وس گیا، جہدا ناں بھائی پھیرو مشہور ہویا۔ گرودوارہ صاحب دی اجوکی عمارت مہنتاں نے سنگت نال رل کے 1910 وچ بنوائی۔

146. Gurdwara Kanganpur, Distt. Kasur گرودوارہ کنگن پور ضلع قصور،

147. Gurdwara Amir Shah Singh, Jhanda Ram Street D.I Khan گرودوارہ امیر شاہ سنگھ، جھنڈا رام سٹریٹ، ڈی آئی خان،

148. Gurdwara Bhai Hema Ji, Maghiana, Jhang گرودوارہ بھائی ہیما جی مگھیانا، جھنگ

149. Dharmsala Bhai Hemaji, Maghiana Jhang دھرم سالا بھائی ہیما جی مگھیانا جھنگ،

150. Gurdwara Bhai Khan Chandji, Maghiana, Jhang

گرودوارہ بھائی خان چند جی مگھیانا جھنگ

151. Gurdwara Garh Fatehshah, Jhang

گرودوارہ گڑھ فتح ہشاہ جھنگ

152. Gurdwara Shaheed Bhai Dalip singh ji, Chakk Jhumra, Faislabd گرودوارہ شہید بھائی دلیپ سنگھ جی، چک جھمرا، فیصل آباد

153. Gurdwara Hardo Sihari Distt Kasur گرودوارہ ہردو سہاری (ضلع قصور)

اتھے اکو ناں دے دو پنڈ سہاری ہن ۔ پنڈ توں باہر سہاری پیر دا گرودوارہ اے۔ اوہدی سمادھ وی گردوارے دے نال ہی اے۔ سروور چھپڑ دا روپ دھارن کر چکا اے۔ گردوارے دی عمارت نویں ہون کرکے تکڑی اے۔ اتھوں دے مسلمان اس نوں پیر سہاری کرکے یاد کردے ہن۔ ایہناں نے مرن توں پہلاں وصیت کیتی سی کہ مینوں ساڑن دی تھاں سدھا بٹھا کے آسے پاسے توں چن دتا جاوے تاں جو ساڑن اتے دبن والیاں وچ کسے دا دلّ نہ دکھے۔ ہن اوہناں دی سمادھ اتے قرآنی آئت والا کپڑا پیا رہندا اے۔ ہر سال میلہ جڑدا اے۔ سیوادار مسلمان فقیر اے۔ پیر سہاری چھینا جٹّ ستگرو امرداس جی دا سکھ ہو کے مہان اپکاری ہویا۔ گنگو اپر سہار بھارو

154. Gurdwara Baba Jamiat Singh, Kahna Nau Lahore

گرودوارہ بابا جمیعت سنگھ جی، کاہنا نو، لاہور

ایہہ پاون استھان لاہور فروزپور روڈ اتے کاہنا نوں نامی قصبے وچ اے۔ گرودوارہ صاحب دی عمارت بہت ہی سندر تن منجلا اے۔ ساہمنے دو منجلا لنگر ہال تے آسے پاسے سنگتاں دے ٹھہرن واسطے کمرے ہن۔ ہن ایہہ اک اجڑیا ہویا نگر اے۔ اس دی سیوا سنبھال کریالے والے پیر کردے ہن۔ ہن لوکاں نے اس عمارت دی تھاں اتے قبضہ کرنا شروع کر دتا اے۔ بابا جمیعت سنگھ جی اپنے علاقے دے منے پرمنے چور سن۔ اک وار مجھا چرا کے نکلے ہی سن کہ واہر چڑھ پئی۔ پھڑے جان دے ڈر توں من وچ ہی ستگرو جی دا نام دھیایا تے اگے توں چوری نہ کرن دا پرن کیتا۔ واہر جدوں سر اتے آئی تاں اوہ اپنیاں مجھا نہ سیان سکے۔ اس گھٹنا توں بابا جی ستگرو دے لڑ لگ گئے تے باقی عمر نام جپدیاں گزاری۔ ہر ورھے میلہ ہن وی ہندا اے۔

155. Gurdwara Baba Gurbaksh Singh Nainakot, Tehsil Shakkagarh, Distt Narowal گرودوارہ بابا گربخش سنگھ، نیناکوٹ

تحصیل شکرگڑھ توں 24 کلومیٹر اگے نیناکوٹ نامی اک وڈا قصبہ اے۔ بابا بڈھا جی دی ونش دے رتن بابا گربخش سنگھ (رام کنور) جی دے استھان وچ اج پرائمری سکول چل رہا اے۔ گرودوارہ صاحب دی وڈا حویلی جہدیاں کندھاں ڈھیہہ چکیاں ہن، روشنی استھان انا سندر اے کہ اج وی دیکھن والے نوں کیل لیندا اے۔ ایہہ استھان اک قطار وچ بنے تن کمریاں وچ اے۔ اسدے ساہمنے گول عمارت بابا گربخش سنگھ دی سمادھ اے جو اک فٹ اچے تھڑے اتے بنی ہوئی اے۔

156. Smadh Alpa, Distt Kasur سمادھ الپا، ضلع قصور

الپا پنڈ راوی کنارے آباد اے۔ اس پنڈ وچ ستگرو گرو نانک جی دا پاون استھان دھرم سالا چھوٹا نانکیانا دے نام نال مشہور اے۔ اس پنڈ وچ وڑن توں پہلاں تہاڈے کھبے ہتھ اتے اک نکی جہی ٹبی اتے کجھ کچے گھر نظری آؤنگے۔ ایہناں کچے گھراں وچالے اک سندر سمادھ اے، جس اتے گروہ گرو صاحباناں دے چترا توں اپرنت سوہنے سوہنے رنگاں نال پھلّ بوٹے وی بنے ہوئے ہن۔ مصوری دا ایہہ اک سندر نمونہ اے۔ پوری کوشش کرن تے وی مینوں اس بارے کوئی جانکاری حاصل نہیں ہو سکی۔ اتھوں دے وسنیک اس نوں سمادھ الپا سدھاری کر کے جاندے ہن۔

157. Smadh Charat Singh, Gujranwal

سمادھ چڑھت سنگھ، گجراں والہ

سردار چڑھت سنگھ جی دی سمادھ گجرانوالے شہر اندر جرنیلی سڑک کنارے بنے شیراں والے باغ دے پچھواڑے اے۔ ویکھن نوں ایہہ اک حویلی دا بوہا لگدا اے۔ اس ویلے اس دے اندر کجھ گھر آباد ہن۔ اس دے وڈے گیٹ ساہمنے باغ اندر مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں بنوائی ہوئی باراندری سی، جو ہن الوپ ہو چکی اے۔ سردار چڑھت سنگھ شکرچکیا مثل دا موڈھی اتے مہاراجہ رنجیت سنگھ جی دا دادا سی جو سمت 1779 نوں پیدا ہویا اتے خالصہ راج واسطے جوجھدا رہا۔ اوہنے گجرانوالے دے علاقے اتے قبضہ کر کے اک وڈی سکھ ریاست قایم کیتی۔ ایہناں دا دہانت اپنی ہی بندوق پاٹ جان کارن سمت 1832 (1772 ای) نوں ہویا۔ عمارت خوبصورت اتے مضبوط بنی ہوئی اے۔

158. Gurdwara Daftuh, Distt Kasur گرودوارہ دپھتوہ، ضلع قصور

تریخی قصبہ للیانی توں کوئی چار کلومیٹر دی وتھّ اتے دپھتوہ ناں دا بہت ہی مشہور پنڈ اے۔ پنڈ اندر اک بہت ہی سندر گرودوارہ صاحب دی عمارت تہانوں دوروں ہی نظر آ جاوے گی۔ کیہا جاندا اے کہ جدوں پنڈ پانڈوکی دے چودھریاں نے بابا بلاے شاہ نوں پنڈوں کڈھ دتا تاں اوہناں اس پاون استھان اندر شرن لئی۔ ایہہ اک بہت ہی وڈا قلعے ورگا گرودوارہ اے۔ اس پنڈ اندر بیبی ایشر کور دا مکان ایسرو دے محل کر کے مشہور اے۔ جو ہن مٹی دا ڈھیر ہندا جا رہا اے۔

159. Smadh Maha Singh Gujranwala سمادھ مہاں سنگھ، گجرانوالا

سردار دا جم 1760 ء نوں سردار چڑھت سنگھ جی دے گھر ہویا۔ 1772 ء وچ اپنی مثل دی واگڈور سمبھالی۔ بہت سارے سکھ سرداراں نوں ملا کے اک وڈی ریاست دی نیہہ رکھی۔ سردار مہاں سنگھ دے پتر رنجیت سنگھ نے اس ریاست نوں ودھایا اتے پرے پنجاب دا مہاراجہ تے شیرے پنجاب ہویا۔ سردار مہاں سنگھ دا دہانت 1792 نوں گجرانوالے وچ ہویا۔ اوہناں دی یاد وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے سمادھ دی ایہہ عمارت بنوائی جو اک عالیشان عمارت اے۔

160. Janam Asthan Maharaja Ranjit Singh, Sabajmandi Gujranwala جم استھان مہاراجہ رنجیت سنگھ، سبز منڈی، گجراں والہ شہر

اس بہت سندر مکان دے مکھ دروازے توں اندر لنگھ کے پھر کھلا وہڑھا اے۔ اس ویہڑے دے دو حصے ہن۔ پچھلے حصے وچ تہاڈے سجے ہتھ اوہ کمرہ اے جتھے مہاراجہ رنجیت سنگھ دا جم ہویا سی۔ آپ دا جم سمت 1837 (2 نومبر 1780) نوں ہویا۔ آپ دی بال عمر اسے گھر گزری۔ اتھے ہی آپ دے اتے ماں دے روگ دا ہلاّ ہویا، جس وچ آپ جی دی اک اکھ جاندی رہی۔ ہن مکان دی ڈیوڑی وچ سنیارے دی ہٹی اے۔ محکمہ اسارے قدیماں اس مکان دی کوئی دیکھ بھال نہیں کر رہا۔ چھتاں ڈگّ چکیاں ہن، کندھاں نوں وی کیرا لگ چکیا اے۔جے ایہی حالات راے تاں اتہاس دا ایہہ پنہ وی اک دن مٹ جاویگا۔

161. Gurdwara Jamrod,

گرودوارہ جمرود

گرودوارہ جمرود ایہ قلعہ پشاور توں اگے اے۔ اتھے مشہور سکھ جرنیل ہری سنگھ نلوآ افغان فوج نال لڑدا ہویا 19 وساکھ سمت 1894 (1837 ء) نوں گرو پیارا ہویا۔جمرود قلعے وچ ہی اس بہادر جرنیل دی سمادھ اتے گرودوارہ اے۔

162. Gurdwara Nanakwarha, Nirankarian, Kandhkot, Distt. Jacobabad

گرودوارہ نانکواڑا، نرنکاریاں کندھکوٹ، ضلع جیکب آباد۔

گرو نانک دیوَ جی دے اتھے پدھارن دی پاون یاد وچ بنیا ہویا اے۔

163. Gurdwara Udasi Bhai Gurdas ji, Shikarpur, Distt. Sakhar

گرودوارہ الونڈی بھائی گرداس جی، شکار پور، ضلع سکھر

164. Smadh Maharaja Ranjit Singh Lahore سمادھ مہاراجہ رنجیت سنگھ لاہور

شہر دے روشنائی دروازے توں باہر بادشاہی مسیت دی پوربی کندھ دی دکھنی نقر نال اک گمبد والی عمارت جڑی ہوئی اے۔ مہاراجہ نے کوئی چالی ورھے پنجاب تے کشمیر اتے حکومت کیتی۔ آخرکار 15 ہاڑ 1896 (27 جون 1839) نوں ادھ رنگ دے روگ کارن اس دنیا توں منہ موڑیا۔

165. Janam Asthan Hari Singh Nalwa Kasera Bazar Gujranwala جم استھان ہری سنگھ نلوآ، کسیرا بازار، گجراوالا

ایہہ حویلی گجراں والہ شہر دی اک مشہور حویلی اے۔ اتھے ہی مشہور سکھ جرنیل نے 1791 ای نوں جم لیا۔ آپ جی دے پیؤ دا نام سر: گردیال سنگھ تے ماں جی دا نام دھرم کور سی۔ اوہناں دی گوت اپل کھتری سی۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے راج واسطے اوہناں نے کئیاں ملاں ماریاں۔ اوہ پنجابی فوج دے مشہور جرنیلاں وچوں اک سن۔ اوہناں 1837 نوں جمرود دے قلعے اندر لڑدیاں پران تیاگے۔ کسیرا بازار والی ایہہ حویلی اوہناں دی جدی حویلی سی۔ اس حویلی دیاں منموہنیاں باریاں اتے بواے اتار کے لاہور اجائب گھر وچ رکھ دتے گئے، جو اج وی موجود ہن۔ 1947 توں مگروں اس حویلی اندر حافظ غلام رسول صاحب آن وسے جو لدھیانے توں اجڑ کے آئے سن۔ اوہ اس علاقے دے مشہور حکیم تے اﷲ لوک ہوئے ہن۔ اس ویلے ایہناں دی اولاد اتھے رہندی اے اتے اتھے ہی اوہناں دی درگاہ اے۔

166. Smadh Akali Phoola Singh Naushehra سمادھ اکالی پھولا سنگھ

اکالی مہاراجہ دے نامور جرنیل سن۔ آپ دا جم سمت 1818 نوں سردار ایشر سنگھ دے گھر ہویا۔ آپ نے اکالی دل نوں پچھے لا کے گوردواریاں اتے سکھ قوم دی بھاری سیوا کیتی۔ امرتسر اندر آپ دے نام دا برج اتے آپ دے جتھے دی چھاؤنی اے۔ آپ نے سکھ فوج وچ جرنیل وجوں کئیاں جنگاں دی اگوائی کیتی اتے فتح پائی۔14 مارچ 1823 (پہلی چیت سمت 1879) نوں سرحدی پٹھاناں نال لڑدے ہوئے اس تھاں شہید ہوئے۔

167. Gurdwara Nihang Singh Chhavni Naushehra گرودوارہ نہنگ سنگھ چھاؤنی، نوشہرا

اکالی پھولا سنگھ دی سمادھ نال متعلق پنڈ پیر سباق وچ ہی اے۔ سمادھ دی اک نکی جہی چوکھنڈی اے۔ جدکہ گرودوارہ صاحب دی عمارت اک قلعے دے روپ وچ اسری ہوئی اے۔ । اتھے نہنگ سنگھ شستر مشق کردے ہندے سن۔ گرودوارہ صاحب دی عمارت بہت ہی سندر اے اتے مضبوط اے۔ دریا کنڈھے ہون کرکے ایہدی شان وچ ہور وی وادھا ہو گیا اے۔

168. Smadh Maharaja Kharhag Singh and Naunihal Singh سمادھ مہاراجہ کھڑک سنگھ تے کنور نونہال سنگھ لاہور

ایہہ دو سمادھاں مہاراجہ رنجیت سنگھ دی سمادھ دے مغربی پاسے اسے عمارت دا حصہ ہن۔ کھڑک سنگھ مہاراجہ رنجیت سنگھ دا پتر سی تے مہاراجے دے مرن توں مگروں تخت تے بیٹھا۔ اک سال بیمار رہِ کے 21 کتک سمت 1897 نوں 38 وریاں دی عمر وچ چلانا کر گیا۔ کنور نونہال کھڑک سنگھ دا پتر سی۔ اوہ ڈوگریاں دیاں سازشاں دا پہلا شکار سی۔ اسنے پیو نوں قید وچ رکھیا تے آپ راج کردا رہا۔ 5 نومبر 1840 نوں جد اوہ اپنے پیؤ کھڑک سنگھ دا آخری سنسکار کر کے قلعے ول نوں آ رہا سی تاں اسدے اتے دروازہ ڈیگ کے اسنوں قتل کر دتا گیا۔ اس دے نال راجا گلاب سنگھ دا پتر ادھم سنگھ وی سی۔ ایوں کھڑک سنگھ توں اگلے دن اوہدے پتر دی لوتھ دا وی اسے تھاں سنسکار کیتا گیا۔ بعد وچ اتھے ہی سمادھیاں بنا دتیاں گئیاں، جو اج وی موجود ہن۔

169. Smadh Jamadar Khushal Singh Lahore

سمادھ جمعدار خوش حال سنگھ لاہور

170. Smadh Maharani Chand Kaur and Gulab Kaur Lahore سمادھ مہارانی نکائن، چند کور، تے گلاب کور لاہور

171. Smadh S. Jawahar Singh, Lahore سمادھ س۔ جواہر سنگھ لاہور

172. Gurdwara Mamser, Laliani Distt Kasur گرودوارہ مامشیر للیانی، ضلع قصور

173. Gurdwara Ajit Sar Okara

گرودوارہ اجیت سر اوکاڑا

174. Smadh Maharaja Sher Singh Chahmira Lahore سمادھ مہاراجہ شیر سنگھ، چاہ میرا، لاہور

مہاراجہ شیر سنگھ اوہدی رانی رندھاوی دھرم کور اتے رانی پرتاپ کور دیاں سمادھاں اتھے دکھنی لاہور وچ ہن۔ کدے اتھے راوی دریا وگدا سی۔ 15 ستمبر 1843 نوں مہاراجہ اس تھاں فوج دا معائنہ کرن آیا تاں اسدے جرنیل اجیت سنگھ سندھاوالیا نے بندوق پیش کیتی۔ جدوں مہاراجہ بندوق پھڑن لگا تاں سندھاوالیا نے گھوڑا دبا دتا۔ مہاراجہ اتھے ہی ڈھیری ہو گیا۔ ادوں ہی لہنا سنگھ سندھاوالیا نے مہاراج دے 7 سالاں پتر کنور پرتاپ سنگھ نوں وی قتل کر دتا۔اج تاں باراندری شاہ بلاول نیڑے ایہہ سمادھاں کھنڈر روپ وچ کھلوتیاں ہن، جو کسے ویلے وی الوپ ہو جاننگیاں ہن۔Ð کتاب سماپت ہندی اے۔

175 Gurdwara Kartarpur sahib Narowal گرودوارہ کرتارپور صاحب دربار صاحب نارووال

اتھے گرُ نانک پاتشاہ 23 اسو سمت 1596 مطابق 22 ستمبر 1539 نوں جوتی جوت سمائے۔ اس استھان تک اپڑن لئی ریلوے سٹیشن دربار صاحب لگدا اے۔ اجوکی عمارت دی اساری پٹیالہ مہاراجہ بھپندر سنگھ نے 135600 دی رقم نال کروائی۔ ہن سن 1995 وچ پاکستان سرکار نے لکھاں روپئے لا کے اس دی مرمت کروائی اے۔