پاراچنار

پارا چنار پاکستان دے ضلع پاراچنار دا راجگڑھ اے۔ محل وقوع دے اعتبار نال ایہ شہر افغانستان دی سرحد دے قریب واقع اے ۔اس شہر دی بیشتر آبادی دا حصہ اہل تشیع حضرات اُتے مشتمل اے ۔قدیمی تاریخ دے اعتبار تو‏ں آریائی لوگاں نے اس گذرگاہ نو‏‏ں اپنے لئی استعمال کیتا ۔ 1890ء وچ افغاناں دے ظلم و ستم تو‏ں تنگ آ کر طوری قبیلہ نے ہندوستان دی متحدہ حکومت دا حصہ بننے اُتے رضامندی ظاہر دی ۔1893ء وچ باڈر دی نشاندہی ہوئی ۔ 1947ء وچ قائداعظم دے اصرار اُتے ہور ایجنسیاں دی طرح کرم ایجنسی نے وی پاکستان دے نال الحاق کیتا۔ پارا چنار وچ قابل شیعا ذکر آبادی ہون دی وجہ تو‏ں مختلف سالاں وچ سنی شیعا فسادات ہُندے رہے جس وچ بوہت سارے لوکاں دا خون بہایا گیا ۔2007ء وچ طویل ترین سنی شیعہ جنگ ہوئی جو 5 سال تک جاری رہی تے اس جنگ وچ پارا چنار دا پاکستان تو‏ں ہر طرح دا رابطہ منقطع رہیا تے ایتھ‏ے غذا و ادویات دی قلت رہی ۔اس لڑائی وچ اک تخمینے دے مطابق 5000 افراد لقمۂ اجل بنے۔ اس ایجنسی وچ دوسری ایجنسیاں دی نسبت شرح خواندگی دا تناسب سب تو‏ں زیادہ رہیا اے ۔درجۂ حرارت دے لحاظ تو‏ں موسم گرما وچ درجۂ حرارت کم تے موسم سرما وچ سخت سرد علاقہ شمار ہُندا اے ۔

جغرافیائی حدود

پاراچنار پشاور تو‏ں 80 میل مغرب دی طرف کوہ سفید دے دامن وچ واقع ا‏‏ے۔33.54 درجے عرض بلد(شمالی) تے 70.6 طول بلد(شرقی)اُتے افغانستان دی سرحد دے پاس درۂ کرم اُتے واقع ا‏‏ے۔ درۂ کرم بالیائی تے زیراں دو حصےآں وچ تقسیم ہُندا اے ۔پارا چنار اس دے بالیائی حصے اُتے واقع اک مرکزی شہر اے ۔اس دے اطراف دے بلند و بالا پہاڑ سبزے تو‏ں ڈھکے ہوئے نيں۔سطح سمندر تو‏ں بلندی اُتے واقع ہونے دی وجہ تو‏ں گرمیاں وچ اس دا درجۂ حرارت 37سنٹی گریڈ تو‏ں تجاوز نئيں کردا اے ۔

یہ شہر پاکستان دے صدر مقام اسلام آباد تو‏ں مغرب دی طرف 580 کلومیٹر تے پشاور تو‏ں 258 کیلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔

بارڈر دی نشاندہی

• 1890 ء وچ افغانستان دے متعصب حکمراناں بچہ سقا تے امان الله خان دے مسلسل ظلم ستم تو‏ں تنگ آکے طوری قبیلے نے طویل جدوجہد دے بعد انگریزاں کینال مل کر کرم ایجنسی نو‏‏ں متحده ہندوستان وچ شامل کرلیا سی تے ڈیورنڈ لائن دے اُس پار انگریزاں نے طوری قبیلے دے حفاظت دے لئی 1893ء وچ طوری میلشیا دے نام تو‏ں قبائلی ملیشیا بنایا جو بعد وچ کرم ملیشیا بن گیا تے 1948ء وچ قائد اعظم دے اصرار اُتے ہور ایجنسیاں دی طرح کرم ایجنسی وی پاکستان کینال ملحق ہو گئی ۔
• 1893ء وچ افغانستان دے امیر آصف رحمان خان بنگش دے دور حکومت وچ انڈین برطانوی حکومت تے افغانستان دے درمیان بارڈر دی نشاندہی رائل کمیشن دے ذریعے انجام پائی۔پاراچنار موجودہ فاٹا پاکستان دا حصہ تے اس دے نزدیک خوست دا علاقہ افغانستان دا حصہ قرار پایا۔برطانیہ دی جانب تو‏ں سر مورتائیمر ڈیورنڈ تے پولیٹیکل ایجنٹ صاحبزادہ عبد القیوم موجود سن ۔

وجہ تسمیا

اس شہر نو‏‏ں پارا چنار یا پاڑا چنار کہندے نيں ۔اوہدی وجہ تسمیہ وچ کہیا جاندا اے کہ

• ایس شہر دے کول اک وڈا چنار دا درخت اے ۔ ضلع پاراچنار وچ پارا چمکانی نام دا قبیلہ اپنے قبائلی مسائل دے حل دے لئی اس درخت دے نیچے میٹنگاں کردا سی اوہ درخت اج وی موجود اے ۔مال کردے نيں۔
• اس شہر وچ چنار دے درختاں دی کثرت دی وجہ تو‏ں اسنو‏ں پارا چنار کہیا جاندا ا‏‏ے۔
• اس شہر وچ پارا نام دا قبیلہ آباد سی اس مناسبت تو‏ں پارا چنار کہلاندا ا‏‏ے۔

تریخ

قدیم زمانے تو‏ں ای درۂ کرم اک آسانترین گذرگاہ شمار ہُندی سی ۔ 4000-2000 ق م آریائی قوم نے برصغیر پاک و ہند آنے دے لئی اسی آسان گذرگاہ نو‏‏ں اپنے لئے استعمال کیتا ۔5تے7واں صدی دے چینی بودائی راہباناں نے اس علاقے دے لوگاں نو‏‏ں دیکھیا تے کہیا کہ اس علاقے دے لوگ بودائی آئین دے پروکار سن ۔

اسلامی تریخ

اس علاقے دی اسلامی تاریخ دے مطابق شروع وچ غزنویاں پھرغوریاں دے زیر تسلط رہیا ۔مغلاں دے نال ملحق رہیا تے اس دور وچ اک نہایت اہ‏م فوجی چھاؤنی سمجھیا جاندا سی ۔مغلاں دی حکومت دے کمزور ہو جانے دے بعد افغان حکم دے تابع فرمان رہیا۔ 1151 /1738 میلادی وچ نادر شاہ نے ہندوستان اُتے قبضے دے دوران اس اُتے قبضہ کیتا۔

1272ق / 1856م انگریزی فوجاں اوتھ‏ے داخل ہویاں تے اس اُتے قابض تو ہو گئياں لیکن افغان قبائل تو‏ں اوہناں دی جھڑپاں جارہیاں یہانتک کہ 1309ق وچ اس علاقے دے ساکنین طوری قبیلے دے شیعہ لوگاں دی درخواست اُتے انگریزاں دی حاکمیت وچ آگئے۔بالآخر 1310ق/1892م وچ ایہ شہر وی برطانیہ دی انگریز حکومت دا حصہ قرار پایا۔ 1947م پاکستان دی آزادی دے موقع اُتے پارا چنار پاکستان وچ ضم ہو گیا ۔

روس دی افغانستان وچ فوجی مداخلت دے موقع اُتے بوہت سارے افغان مہاجرین نے اس شہر دا رخ کیتا جس دی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے دے حالات خراب رہنے لگے یہانتک کہ سنی شیعہ فسادات وچ طرفین دے لوگ مارے جاندے رہے ۔فوجی حاکم صدر ضیاء الحق دی حاکمیت دے سن 1985 وچ حکومتی پشت پناہی، وہان دے مقامی سنی تے افغان مہاجرین دے باہمی گٹھ جوڑ دی وجہ تو‏ں پارا چنار وچ سنی شیعہ فسادات جاری ہوئے اگ لگی رہی ۔اخیرا افغانستان وچ القاعدہ دی حکومت دی سرنگونی دے بعد طالبان تے القاعدہ دے افراد دی ایہ مضبوط پناہ گاہ رہیا ۔2002 ء وچ امریکی تے پاکستانی افواج نے طالبان تے القاعدہ دی تحریک کچلنے دے لئی پارا چنار اُتے چڑھائی دی ۔

مذہبی فسادات

• 1981 و 1982ء وچ کرم ایجنسی دے تمام سنی قبائل نے افغان مہاجرین دے نال مل کر صدہ قصبہ وچ شیعہ آبادی اُتے ہلہ بول کر دادو حاجی دے سارے خاندان ہلاک کر دئے تے صده قصبے تو‏ں شیعہ آبادی نو‏‏ں مکمل طور اُتے بے دخل کر دیاگیا جو اج تک آباد نئيں ہو سکے۔ اس وقت تک انگریز دا بنایا گیا کرم ملیشیا وادی کرم وچ موجود سی لہذا جنگ صده تک ہی محدود رہی تے ایجنسی دے ہور علاقےآں تک نئيں پھیلنے دتی گئی۔ یاد رہے کرم ملیشیا صرف طوری قبیلہ اُتے مشتمل نئيں سی بلکہ اس وچ مینگل، مقبل، بنگش سمیت ایجنسی دے سارے قبائل دی متناسب نمائیندگی موجود سی جو کہ اپنے اپنے علاقے دے امن قائم رکھنے دے ذمہ دار سی۔
• 1987/88 ضیاءالحق دے دور وچ شیعہ مسلک دے قائد علامہ عارف حسین الحسینی نو‏‏ں شہید کیتا گیا تے علاقے دے سنی قبائل نے افغان مہاجرین کینال ملکر مقامی شیعہ آبادی اُتے حملہ کردتا جو صده قصبے تو‏ں ہُندے ہوئے بالش خیل تے ابراہیم زئی جداں وڈے پنڈ نو‏‏ں روندتے تے جلاندے ہوئے سمیر پنڈ تک پہنچنے وچ کامیاب ہوئے تے بعد وچ طوری لشکر نے پسپا کرکے واپس صده دی طرف دھکیل دتا لیکن دسیاں پنڈ جلیائے تے لوٹے گئے، امام بارگانيں تے مساجد مسمار کردی گئياں۔ 17 دن اُتے محیط لڑائی وچ ہزاراں لوگ لقمہ اجل بنے۔اس لڑائی وچ انتظامیہ نے مداخلت نئيں کيتی۔
• 1996ء وچ رسول اللہ دے چچا تے حضرت علی دے والد حضرت ابو طالب دی توہین کيتی گئی تے مقامی شیعہ آبادی نو‏‏ں اشتعال دلا کر خونریز جنگ دا آغاز کیتا گیا جو کئی ہفتے تک جاری رہی۔پاراچنار ہائی سکول وچ اسکے پرنسپل اسرار حسین نو‏‏ں قتل کیتا گیا جسنو‏ں بعد صدارتی تمغہ دتا گیا، اسکے بعد کرم ایجنسی دی شیعہ آبادی نو‏‏ں محصور کیتا گیا تے انہاں دے لئے پاراچنار تک رسائی دے صرف اک راستے ٹل پاراچنار روڈ نو‏‏ں بند کر دتا ۔
• 2001ء وچ فرقہ ورانہ فسادات شروع ہوئے تے پیواڑ اُتے لشکر کشی دی گئ، پیواڑ دے مختلف پنڈ سمیت مرکزی امام بارگاه اُتے بمباری کئ گئی جس وچ درجناں لوگ قتل کیتے گئے۔
• 2007ء وچ طالبان نے انجمن سپاه صحابہ پاراچنار دے سیکریٹری جنرل عید نظر المعروف "یزید نظر" کینال ملکر 12 ربیع الاول دے عید میلاد النبی دے جلوس وچ حسین مرده باد تے یزید زنده باد دے اشتعال انگیز نعراں دی وجہ تو‏ں فرقہ ورانہ جنگ دا آغاز کیتا۔جس وچ حکیم الله محسود تے منگل باغ نے جنگ دی کمان سنبھالی تے وزیرستان تو‏ں لیکر خیبر تک دے سنی قبائل کرم ایجنسی دی شیعہ آبادی اُتے حملہ آور ہوئے۔ سینکڑاں قتل ہوئے تے امام بارگاه سمیت آدھے پاراچنار شہر نو‏‏ں کھنڈرات وچ تبدیل کر دتا۔ پنج ہزار تو‏ں زیاده ہلاکتاں ہوئیاں۔ صده دے مین بازار وچ شیعہ افراد گاڑیاں تو‏ں اتار کر قتل کيتے گئے ۔یہ لڑائی پنج سال تک جاری رہی۔ پاراچنار نو‏‏ں پاکستان تو‏ں ملانے والی واحد شاہراه کئی سال تک بند رہی۔ تن سال پاراچنار دا محاصره جاری رہیا تے طوری بنگش قبائل افغانستان دے راستے تیس گھنٹے دا سفر طے کرکے پارا چنار پہنچدے۔ بچے ادویات تے خوراک نہ ملنے دی وجہ تو‏ں مرنے لگے تے لوگ فاقے کاٹنے اُتے مجبور ہوئے۔
• 2011ء وچ شلوزان تنگی تے خیواص وچ فسادات ہوئے۔ جس وچ خیواص پنڈ اُتے حملہ کرکے جلیایا گیا، اک سو تو‏ں زیاده لوگ قتل کيتے گئے تے سینکڑاں زخمی ہوئے۔

آبادی تے تعلیم

طوری پارا چنار کےسب تو‏ں وڈے قبیلے دا نام اے جو شیعہ مسلک تو‏ں تعلق رکھدا اے ۔اسی وجہ تو‏ں پارا چنار اک شیعہ نشین علاقے دے طور اُتے جانا جاندا اے ۔اس دے علاوہ اس شہر وچ آباد قبیلے سید،اورکزئی،مینگل ، پارا تسامکانی ، ملک خیل ، غلزائی ، مُقبل ، ہزاراہ،خوشی مسیحی تے سکھ برادری تو‏ں تعلق رکھدے نيں۔باشندےآں دی اکثریت پشتو بولی وچ گفتگو کردی اے ۔شیعہ نشین علاقہ ہونے دی وجہ تو‏ں ملک دی داخلی سیاست تے افغانستان دے مذہبی متشددانہ عوامل تے سیاست دی بنا اُتے اس علاقے وچ کئی مرتبہ شیعاں دا بلا دریغ خون بہایا گیا اے ۔

ضلع پاراچنار وچ تعلیم دی شرح 6.25٪ جس وچو‏ں مرداں دی شرح خواندگی 11.4 تے خواتین دی شرح خواندگی 0.85٪ ا‏‏ے۔ پارا چنار شہر کرم ایجنسی دے لئی اک تعلیمی مرکز دی حیثیت رکھدا اے ۔پارا چنار وچ اس وقت تن کالج : پوسٹ گریجویٹ کالج پاراچنار، مینجمنٹ سائنسز پاراچنار دے گورنمنٹ کالج، تے گرلز پاراچنار بینظیر کالج قابل ذکر نيں۔

شخصیتاں

اس علاقے دی معروف شخصیتاں جنہاں دا پاراچنار وچ کلیدی کردار رہیا اے انہاں وچو‏ں مندرجہ ذیل بعض قابل ذکر نيں:

• شہید علامہ سید عارف حسین حسینی

سید عارف حسین حسینی 25 نومبر 1946 عیسوی نو‏‏ں پاکستان دے شمال مغرب وچ واقع شہر پاراچنار دے نواحی پنڈ پیواڑ دے اک مذہبی گھرانے وچ پیدا ہوئے۔ آپ امام خمینی سمیت نجف تے قم دے حوزات علمیہ دے مشہور فقہاء دے شاگرداں وچو‏ں سن ۔ 5 اگست سنہ 1988 نو‏‏ں پشاور وچ اپنے مدرس‏ے وچ صبح دے نماز دے بعد نامعلوم افراد دی گولی دا نشانہ بن کر جام شہادت نوش کرگئے۔

• شیخ رجب علی نجفی۔
• شیخ علی مدد نجفی۔
• شہید محمد نواز عرفانی
• جنرل جمال سید میاں۔
• پرنسپل اسرار حسین(صدارتی تمغہ)۔

مقامات

پارا چنار دے درج ذیل مقامات قابل ذکر نيں:

• پارا چنار ائر پورٹ

پاکستان دی مرکزی حکومت دے تحت آزاد علاقات جات(فاٹا) دی ایجنسیاں دا تنہا ائر پورٹ کرم ایجنسی دے شہر پارا چنار تو‏ں 25 منٹ دی مسافت اُتے واقع اے ۔اس ائر پورٹ اُتے اک رن وے اے جو ائربس اے 330 دے لئی استعمال ہو سکدا اے ہور کارگو دی سہولت وی موجود اے 2007ء دے بعد تو‏ں پروازاں کاسلسلہ معطل اے ۔

• پیواڑ

ضلع پاراچنار تے افغانستان دے پکتیا صوبے نال مِلن والے پہاڑی راستے دا نام درۂ پیواڑ ا‏‏ے۔ 28/29 نومبر1878ء نوں سر فیڈرک رابرٹ دی کمان وچ برطانوی فوج تے کریم خان دی کمان وچ افغان فوج دی جنگ ہوئی جس وچ برطانوی فوج نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی۔ایہی پنڈ شہید سید عارف حسین حسینی دا آبائی وطن وی ا‏‏ے ۔ جتھ‏ے اوہ پیدا ہوئے ۔1988ء وچ سید عارف حسین حسینی نو‏‏ں ایتھ‏ے دفن کیتا گیا۔اب ہر سال انہاں دی شہادت دی مناسبت تو‏ں اس پنڈ وچ شیعہ آبادی دا اک اُتے رونق اجتماع ہُندا اے ۔

• صدہ

پارا چنار تو‏ں پہلاں اک قصبے دا نام اے جو شیعا آبادی اُتے مشتمل سی ۔1981/1982 وچ تمام سنی قبائل نے مل کے اس قصبے اُتے حملہ کر دتا تے حاجی قبیلے دے تمام افراد نو‏‏ں قتل کر دتے ہور شیعاں نو‏‏ں اس شہر تو‏ں کڈ دتا ۔ اس دے بعد تو‏ں لے ک‏ے حالے تک شیعہ اپنے قصبے وچ آباد نئيں ہو سکے نيں۔

• سرکٹ ہاؤس.
• چپری ریسٹ ہاؤس.
• مانالا ڈیم ریسٹ ہاؤس.
• پارا چنار ریسٹ ہاؤس.
• مرکزی امام بارگاہ۔
• مدرسہ جعفریہ(لڑکےآں دا مدرسہ)۔
• مدرسہ آیت اللہ خامنہ ای(لڑکےآں دا مدرسہ)۔
• مدرسہ دارالزھراع(لڑکیو‏ں دا مدرسہ)۔

مآخذ

• کاظم موسوی بجنوردی،دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی
• اردو دائرہ معارف اسلامیہ لاہور۔
• انگلش ویکی پیڈیا
• روز نامہ دنیا پاکستان Archived 2016-04-28 at the وے بیک مشین
• اردو ویکی پیڈیا:
• سائیٹ
• پارا چنار کلائیما ٹیمپس