وار
وار پنجابی شاعری دی اک ونڈ اے۔ ایہ اک وڈی نظم ہوندی اے جیدے چ کسے لڑائی یا وڈی کوشش نوں دسیا جاۓ۔ نجم حسین سید دی دلے د ی وار ایدی اک ادھارن اے۔
مڈھلی رِیت
سودھووار پنجابی دی اجیہی بنتر ہے جیہنے پنجاب دی ہزاراں ورھیاں دی تاریخ، وسیب تے جیون نوں اپنے کلاوے وچ لیا ہویا ہے۔ وار دی مڈھلی ریت بارے ایہی دسیا جاندا ہے کہ جدوں پرانیاں سمیاں وچ کوئی سورما آوندی واہر نوں ڈکن کان پِڑ وچ نتردا تاں ڈھاڈھی بھٹ وی اپنے پربھ نال ہوندے۔ اوہ واہر دے نال اُچی آواز وچ واراں گاوندے۔ ایہناں واراں وچ سورمے دے وڈکیاں دے کارنامے ہوندے، جیہناں پاروں اوہدا حوصلہ ودھدا۔ اٹاں وچ نگاریاں دی گونج، سُمباں دا کھڑکار، کماناں دی کڑک تے ہتھیاراں دی کاٹ دے سماں نوں سرکھنڈی تے نشانی چھنداں راہیں محفوظ کیتا جاندا۔
وار دیاں قسماں
سودھووارکار جنگی منظراں نوں اکھراں دا بانا پوا کے امر کر چھڈ دے۔ ایہدے مگروں دھارمک تے شنگار رسی رنگ وچ وی واراں رچیاں جاون لگ پئیاں، پر ایہناں نوں وی بیر رسی سبھا پاروں ای واراں من لیا گیا۔ اسیں بیر رسی واراں نوں دو حصیاں وچ ونڈ سکدے آں۔ پہلیاں واراں اوہ ہن جیہناں توں بدیسی دھاڑاں دے ہلیاں دا پتہ لگدا ہے۔ دوجیاں واراں وچ دیسی قبیلیاں دی کھیہہ بازی دی سُوہ لگدی ہے۔ ایہناں دوواں قسم دیاں واراں وچ پنجابی جیون دیاں مورتاں امر ہن۔ ہتھلیاں واراں دیسی قبیلیاں دیاں لڑائیاں بارے ہن۔
مُڈھلا گُن
سودھوایہناں دا مختصر ویروا اینچ اے:۔
ایہناں واراں دا مُڈھلا گُن اپنے سمے دی عکاسی ہے۔ نورے چدھرڑ دی وار اورنگ زیب دے سمے دی بیتی ہے۔ ایس وار وچ ایس گل دی دس پیندی ہے کہ کُھوہ دی ٹیکنالوجی آون نال قبیلے باریں وچ پکیاں تھاہراں بنا رہے ہن۔ ہُن جن لاون دی تھاویں کُھوہاں لاگے جُھگیاں پے رہیاں ہن۔ دریاواں دے کنڈھیاں دی واہی تے بارشی پانی راہیں اُگے فصل دی تھاویں رزق دا نواں وسیلہ کُھوہ بنے ہن۔ انج مغل شاہی وی ہالہ تراون باریں تیکر اپڑی ہے۔ مغل نواب کیویں وڈھی لیندے ہن تے پُلس مقابلے راہیں دیسی بندیاں وچ ویر دا بی بیجدے ہن؟ زمیناں دی ونڈ دے قانون کیہ ہان؟ شریکے دا مُول کیہ ہا؟ ورگیاں گلاں نتاریاں گئیاں ہن۔ میر چوغطہ دیاں واراں وچ سکھ مسلاں دا باریں ول ودھن، بار دے قبیلیاں نال سنگ کسنگ تے وت دیوان ساون مل تے مولراج دے عام جیاں نال ویہار دی دس پیندی ہے۔ دیوان ساون مل تے راجا گلاب سنگھ دے ساڑے پاروں سنگھم واسی قبیلیاں اُتے کیہ اثر پیندے ہن۔ انج دیاں مہین گلاں وی نتار دتیاں گئیاں ہن۔ ایہہ میاں جانی تے میر بہرام ورگے وار کاراں دی ریت سانبھ دا ای سٹا ہا کہ اوہناں دے مگروں پنجابی وچ نجابت ورگا وار کار جمیا۔
وارکار
سودھوایہناں وار کاراں نرا سمکالی سورم گتی نوں ای نہیں نرواریا سگوں اپنے سمے توں پہلاں دیاں سورمیاں دی وی دس پائی ہے۔ ایہناں دیاں تلمیحاں وچ شہادت خان لکھیرا، چودھری جھامب، خان شہمیر ڈھڈھی، سمائل خان، لودی ککا، سید خاں گکھڑ، موج دین کاٹھیا، اگر خان، گڑھ رمبے دا مِرداد تے مانک مومنانا ورگے پنجابی پاتراں دا ویروا ملدا ہے۔ اساڈے وار کار کسے ہینتا دے مارے ناہن، جیہڑے لاگلے دیساں دی تاریخ راہیں اپنے سورمیاں دا مہاندرا اُگھاڑدے۔ اوہ اپنی تاریخ تے سورم گتی ریت وچ رچے ہوئے ہان۔ ایسے پاروں پہلاں دی تاریخ بارے وی سوچن کان پریردے ہن۔
اُنہویں صدی وچ وار
سودھواُنہویں صدی دے مُڈھلے دہاکیاں دا پنجاب بلدی دے بُوتھے اگے آیا ہویا ہا۔ ایسٹ انڈیا کمپنی ہندوستانی صوبیاں اُتے مل ماردی ہوئی پنجاب دیاں حداں تیکر اپڑ گئی ہا۔ اوہناں نوں کلکتہ توں خیوا تیکر راج قائم کرن دا سُفنا پورا ہوندا نظریں آ رہیا ہا۔ نپولین دی روسیاں ہتھوں بھاج مگروں روس وچکارلے ایشیا تے ہتھ صاف کردا ہویا افغانستان دیاں کندھاں لاگے ہندوستان دی دولت اُتے چھہہ لائی بیٹھا ہا۔ انج چڑھدیوں برطانیہ تے لہندیوں روس پنجاب نوں گھیرا گھتی بیٹھے ہان۔ ایس سمے دے وارکار میر چوغطہ ہوراں پنجاب دے شہراں وچ بنن والے اسلحے دا ویروا دتا ہے کہ اودوں شاہ ولایت، لالُو واہد، مٹھن کوٹ، ملتان تے بنوں دیاں تلواراں دی منگ ہوندی ہا۔ تلواراں دے پھل گجرات دے کاریگراں دے سراہے ویندے ہان۔ ماجھی سالم تے بھٹی دے چک وچ سانگاں، تے برچھے ٹمن وچ بندے ہان۔ تپکاں لہور، جھنگ تے بھکھر دیاں سُچّیاں ہوندیاں ہان۔ اوہناں دے کُنڈے تے بنداں کان بہاولپور، جہلم تے پٹیالہ مشہور ہان۔ پہاڑی علاقیاں وچ بارُود بندا ہا۔ تلواراں برچھےاں اُتے چاڑھن والے اُچھاڑ جھنگ وچ بنات دے کپڑے راہیں بنائے جاندے ہان۔ انج جاپدا ہے کہ پنجابی آون والے ہڑھ توں اویسلے ناہن۔ ستارھویں صدی توں اُنہویں صدی عیسوی تیکر سورمے کیہو جیہے ہتھیار ورتیندے ہائن۔ ایہناں دے ناواں توں ای اسلحے وچ ویلے دے نال آون والیاں تبدلیاں دا اندازہ لایا جا سکدا ہے۔ جیویں چھوی، بھلہا، کُہاڑا، سیلھا، برچھا، سانگ، کٹار، کاتی، نیزہ، توگ، تلوار، تیر، ترگش، ڈھال، سِپرا، مشری، کرمانی، میان، کمان، سرواہی، کھنا، بندوق، تُپک، توپ وغیرہ۔
وارکار دی کلا
سودھوہک وڈے وار کار دی کلا دا ایہہ گُن ہوندا ہے کہ اوہ کنی کامیابی نال لڑائی دے منظراں نوں اُلیکدا ہے۔ ایہہ چتر جنے جیوندے جاگدے ہوسن وار اونی ای پڑھن سُنن والیاں نوں پوہسی۔ اساڈے وارکار ایس کلا وچ سپھل تھئے ہن۔ اوہناں گولی نال ڈگی گھوڑی نوں ناڑیوں ڈھٹھی پیرنی، نیزے دے جُثے وچ کُھبھن نوں باشک نانگ دے تریل وچ ترن، سر وچوں رت وگن نوں چونیاں اُتے عطر پھلیل چھڑکن، تلوار دے میان وچوں نکلن نوں باہمنی دا گنگا وچوں نھا کے باہر آون، گولی نال ڈگے اسوار نوں آتن وچ مُجرا کرن، سورمے دی جوانی نوں کستوری دا بھار آکھن، یودھے دی وکھالی منگو دا شینہہ ڈٹھیاں تراہ، دھاڑ دے ہلے نوں بازاں دا بٹیریاں اُتے حملہ، لہو وگن نوں کُنگو نال تشبیہہ، لوتھاں دے تڑفن نوں مچھ دا پانی وچ ترن، کنڈ وچ تلوار لگن نوں اڑھکاں دا مَوراں تے ترٹ، وڈھے ہتھ نوں ترینگل دی ڈاہی آکھنا، واہر دے نسن نوں میل دا کھانے توں رُس پونا تے سورمے دے تھڑکن نوں گجری دے سروں گڈوا کمبنا آکھیا ہے۔ ایہناں تشبیہاں تے امیجری توں چنھاں دا جیون اکھیں اگے جھمر مارن لگ پیندا ہے۔
وارکار دا ہک منصب نِر پکھی ہوون ہے۔ اوہ کسے وی جُوہ دا واسی ہووے، پر اپنی کلا نال نیاں کردا ہے۔ اساڈے وار کاراں چدھرڑاں، ماہنیاں، بھٹیاں، بلوچاں، نسوآنیاں، للیریاں تے اعواناں دے پاتراں نوں نِر پکھی ہو کے اُساریا ہے۔ سورمیاں دی چڑھتل، ہتھیار دا ورتارا تے رن وچ بہادری دے کارنامیاں نوں وکھاون سمے کسے دا پکھ نہیں پُوریا۔ وار کاراں جتھے نائیکاں دیاں تھوڑاں ویکھیاں ہن اوتھوں وی کنی کترا کے نہیں لنگھے سگوں پوری ایمان داری نال اوہناں دا مہاندرا وی ساہمنے لیاندا ہے۔
ساندل بار دیاں واراں
سودھوہتھلیاں واراں وچوں دو واراں نورے چدھرڑ بارے ہن۔ انسانی وسیب دے مڈھلے سمیاں توں ای زر، زن تے زمین کان لڑائیاں تے جنگاں ہوندیاں آئیاں ہن۔ نُورا اپنی پتی کان پتریراں نال لڑدا ہے۔ نورے دی ورودھی دِھر دا سانگا ماہنیاں نال ہے۔ ماہنیاں دا دُھن کھیوا ہے۔ اوہناں دا 1745ء تیکر ساندل بار وچ عروج رہیا۔ ایس سمے اوہناں راوی چنھاں دے قبیلیاں نال جو دھروہ کیتے اوہ گلاں ایتھے دوہراون دی تھاہر نہیں۔ اوہ پنجابی لوک ادب دے پِرتی نائیک ہن۔ ماہنی نورے نوں وی مراونا چاہندے ہن۔ ماہنیاں موہرے بہادری نال کھلو جاون ای نورے نوں لوکائی دا من بھانا پاتر بناوندی ہے۔ میاں جانی ہوراں نِرپکھی ہوکے ایس پاتر دیاں تھوڑاں ول وی دھیان دیوایا ہے۔ نُورا ڈھاک چاویں بال نوں قتل کردا ہے یاں کیمے جپے اگے سلاری سٹ کے جان بخشی کراوندا ہے تاں وار کاراں نورے دے ایس کوجھ نوں وی بیانیا ہے۔ بھٹیاں بلوچاں دی وار وچ بلوچ کٹو، موہلے دے بھٹی نوں پناہ دے کے قتل کر چھڈیندے ہن۔ بھٹی کھائی دے کوٹ اُتے ہلا کرکے سُتے پئے بلوچاں نوں مار چھڈدے ہن۔ بھٹیاں نسوآنیاں دی وار وچ داد، پناہ دا بھٹی منت کریندے بگے نسوآنے نوں فائر کریندا ہے۔ نسوآنے زیادا نسوآنا بھٹیاں کولوں صلح کر کے چھڈاوندے ہن تے وت لڑ پیندے ہن۔ وارکار بھاویں بھٹیاں دی جُوہ دا ای ہے، پر اوس نیاں دی ترکڑی ڈولن نہیں دتی۔ انج دے داء پیچ ویراں وچ چل ویندے ہو سن پر سُورما اوہی ہوندا ہے، جیہڑا اوکھے ویلے وی مڈھلیاں انسانی قدراں نوں ہتھوں نہ چھڈے۔
وار کار ایس گل دا ڈونگھا شعور رکھدے ہائن کہ آل دوالے دے ادارے کیہ کردار ادا کر رہے ہن۔ میر چوغطہ ہوراں دا ہک من بھاونا پاتر دیوان ساون مل ہے۔ ساون مل اپنے نےایے سبھا پاروں لوک پاتر دی تھاں ملی بیٹھا ہے۔ میر چوغطہ ہوراں اوہدے نیاں نوں سلاہیا ہے۔ جے ساون مل دا پُتر مولراج انیاں کردا ہے تاں اوہدے مُکھڑے اُتوں وی گُھنڈ لاہیا ہے۔ اوہناں ساون مل دے کارداراں بارے وی جانکاری دتی ہے کہ کیویں وڈھی لیندے ہان۔ نورے چدھرڑ دیاں واراں وچ مغل نواباں نوں وی وڈھی لیندیاں وکھایا گیا ہے۔ انج نیاں انیاں دوواں دے چِتر پڑھن ہاراں دے ساہمنے آ ویندے ہن، جیہڑے سنیراں نوں سمے بارے سُچیت کردے ہن۔
واراں وچ پنجاب
سودھوہتھلیاں واراں وچ پنجاب دے دریا، گھاہ، بوٹے، جنور، روہی، تھل، بیلے، پہاڑ تے دوجی فطرت بندے دی ساہ نال ساہ لیندی ہے۔ جی تے دھرتی وچ وکھریواں نہیں۔ ہر شے دا وجود ہے تے اوسے نال آدری ویندی ہے۔ جنور دی بندے نال سانجھ جگت موضوع ہے۔ خورے انسانی وسوں وچ کائی اجیہی تھاں ہووے جتھے جنور نال موہ نہ ہووے۔ میر چوغطہ دیاں واراں وچ مجھ نال پنجابی دے موہ دیاں کئی سُندر مثالاں ملدیاں ہن۔ انج جاپدا ہے کہ پنجابی ریت آریائی تے مسلم متھالوجی نال ہزاراں ورھیاں توں کھیہندی ہوئی اجے وی نویں نروئی ہے۔
ایہناں واراں دا ہک وڈا گُن ایہہ وے کہ ایتھے سنیراں دی حاضری موجود ہے۔ وار کار آپوں ای سوال کردا ہے تے وت اوہدا ویروا دیندا ہے۔ ایہدا کارن نرا گل دی دلچسپی ودھاون ای نہیں سگوں سنیر ای واراں دے پارکھ ہن۔ اوہ وار کار دی کیتی گل دا جچ کچج گِندے ہن۔ انج جیہڑا وار کار دھڑے بندی دا شکار ہووے یاں انیائی دا سوہلا گاوے اوہنوں لوکائی وچ گل ای کوئی نہ کرن دیندا۔ واراں توں اڈ دوجے پنجابی ادب وچ وی سنیراں دی حاضری وکھالی دیندی ہے۔ انگریزی راج وچ پروبھڑیاں بولیاں دی چڑھ مچی تے اوہناں دی ویکھا ویکھی اساڈے لکھاری وی وجوگی لکھت لے کے پِڑ وچ نترے۔ ایس سمے ہک ہور وڈی تبدیلی چھاپے خانے دی آئی۔ ایہدے نال شاعر تے سنیر دا سانگا وی بدل گیا۔ سنیر ہُن شاعر دا قاری ہا۔ قاری تے شاعر وچکار بازار ہا۔ چھاپے دے طفیل بھاویں شاعری باہلی وِکی ہوسی، پر ہُن اوہدا مُول 'وست' بن گیا۔ شاعر ایتھے بلھے شاہ تے وارث شاہ وانگوں جیوندا جاگدا پاتر بن ای نہ سکدا۔ انگریزی راج سمے ایہہ دھروہ ہویا کہ پنجاب واسی دوجیاں بولیاں دا ادب نصاباں وچ پڑھدے۔ جدوں اوہ اپنیاں بولیاں ول پرتدے تاں سکھلائی والیاں بولیاں دیاں سچّیاں نوں ای ادب دا نور مُنارا من بہندے۔ اوہناں دی وچار دھارا تھلے پنجابی ادب ہونکدا رہ جاندا۔ انج ایہہ واراں اسانوں سنیر تے شاعر دی جیوندی جاگدی سانجھ والا سما وی چیتے کراوندیاں ہن۔
ہتھلیاں واراں وچوں میاں جانی دی وار توں اڈ باقی پنجاں واراں نال 'وچار' دتا گیا ہے۔ اُنج تاں وار پویوں شعری صنف ہے پر ایس ریت دا پہلا کارن ایہہ وے کہ جے چنھاں دے میراثی ویہت یاں راوی دی جوہ وچ وار پڑھدے تاں اوہناں سنیراں نوں وار دا پچھوکڑ دسنا ضروری ہوندا۔ تدوں ای اوہ وار وچ رچ وس سکدے۔ دُوجا ایہہ کہ آون والیاں پیڑھیاں اگے اوہ تصویر نہیں ہوندی تے سورمیاں دے جمے جائیاں نوں وی بہت کُجھ وِسر گیا ہوندا ہے۔ ایس پاروں 'وچار' راہیں گل نتار کے مگروں اٹاں پڑھیاں جاندیاں۔ ایہہ 'وچار' جیوندا جاگدا مکالمہ ہوندا ہے۔ اساڈی جاچے گل دا ایہہ ڈھنگ وڈے وڈے نثر لکھاریاں نوں وی گھٹ ای نصیب ہوندا ہے۔
ہتھلیاں واراں
سودھوہتھلیاں واراں وچوں ستارھویں صدی دے وار کار میاں جانی دی نورے چدھرڑ دی وار سینہ بہ سینہ ٹری آوندی ہائی تے سعید بھٹہ ایہہ وار سرفراز میراثی، موضع سرو والا، تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ کولوں 26 دسمبر2001ء نوں فیتہ بند کیتی۔ سرفراز ہوریں میاں جانی دی دہویں پیڑھی ہن۔
پنجاب دے وارکار
سودھوسعید بھٹہ میر بہرام تے میر چوغطہ دیاں واراں چوغطہ خان ہوراں کولوں نقل کیتیاں ہن، جیہناں دا واسا پیپل بھٹا، تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ ہے۔ چوغطہ خان ہوراں دے وڈکیاں وچوں میر بہرام، میر معظم تے میر چوغطہ ہوریں ترائے پنجابی شاعر ہوئے ہن۔ میر بہرام ہوراں نورے چدھرڑ دی وار لکھی۔ میر بہرام دے پُتر میر معظم ہوراں بھٹیاں لکاں دی وار تے مہر مگل دی وار لکھیاں۔ میر معظم دے پُتر میر چوغطہ ہوراں بھٹیاں بلوچاں دی وار، بھٹیاں نسوآنیاں دی وار، للیریاں منگسیاں دی وار تے للیریاں اعواناں دی وار لکھیاں۔ ایہہ واراں میر چوغطہ ہوراں دے پوترے میاں باز ہوراں نوں زبانی یاد ہائن۔ مییے باز ہوریں چنگے چیتے تے ٹھہاویں گل پاروں چنھاں اُتےہائن۔ اوہناں دی پنجابی شاعراں وچوں مولوی دلپذیر بھیروی نال گوڑھی یاری ہائی۔ لوک کتھی کمال دین مییے باز وانگر گل کرن دی کوشش کردا ہا۔ مییے باز ہوراں بُڈھے وارے ایہہ واراں اپنے پوترے چوغطہ خان نوں 1942-43ء وچ لکھوا دتیاں ہان۔ اوہناں دیاں لکھوائیاں واراں وچوں بھٹیاں بلوچاں دی وار 29 اپریل 1942ء نوں قلم دی نوک تیکر اپڑی تے للیریاں منگسیاں دی وار 4 مئی 1942ء نوں لکھی گئی۔ دوجیاں واراں نال دیہاڑ تے مہینے دا نروار نہیں۔ اوہناں علاقے دے کئی زمینداراں بارے یادداشتاں وی اپنے پوترے چوغطہ خان نوں لکھوائیاں۔ چوغطہ خان ہوراں 1942-43ء وچ لکھیاں واراں دا دو واری اُتارا کیتا۔ انج ایہہ تریئےا اُتارا ہے، جیس توں اسیں نقل کیتی ہے۔ اسیں اوہناں دی ہتھ لکھت دا عکس ضمیمے وچ دے دتا ہے۔ ایہناں اُتاریاں ویلے اوہ دو واراں بھٹیاں میکناں دی وار تے سید بہرام دی وار پہلے رجسٹراں توں نہ اُتار سکے۔ ہُن پہلے دوویں رجسٹر ضائع ہو چکے ہن۔ ایس پاروں ایہناں واراں بارے کائی پکی تھتھی گل نہیں کیتی جا سکدی۔ ایتھے ایہہ گل کرنی کتھاویں نہ ہوسی کہ شاعراں نے ایہناں واراں دا سرناواں پوڑی دتا ہے جیویں نورے چدھرڑ دی پوڑی وغیرہ۔ پنجابی ادب وچ وار دا لفظ پرچلت ہوون پاروں اسیں وار لکھ دتا ہے۔
چوغطہ خان ہوریں پہلاں پہل ایس گل دے حق وچ ناہن کہ ایہہ واراں چھاپے چڑھن۔ جدوں سعید بھٹہ 1991ء وچ اوہناں دے خاندان دے شاعراں دیاں لکھیاں واراں بارے پچھیا تاں اوہناں سوال دے جواب وچ دسیا کہ ایہہ واراں میر معظم ہوراں دیاں لکھیاں ہوئیاں ہن۔ سعید بھٹہ اوہناں دیاں دتیاں معلومات مطابق کلیات شاہ عظیم وچ ایہی جانکاری دے چھڈی۔ ایس بُھلیکھے پاروں ڈاڈھے پچی آں۔ ہُن ایہہ قلمی واراں پڑھن مگروں ہر گل نتار دتی گئی ہے۔ پنجابی دُنیا میاں باز تے چوغطہ خان ہوراں دی تھورایت ہے کہ اوہناں اٹھارھویں اُنہویں صدی دا ایہہ انملا پنجابی ورثہ سانبھی رکھیا۔ اوہناں دے خاندانی ریکارڈ موجب میاں باز ہوراں دی تاریخ وفات یکم ستمبر 1948ء ہے۔ چوغطہ خان ہوریں 2جنوری 1925ء نوں جمے تے 18 جون 2007ء نوں ایس جگ توں چلانا کر گئے ہن۔
ہتھلیاں واراں دی سودھ تے ویروے کان اسیں نجم حسین سید، محمد سلیم الرحمن، ڈاکٹر جسوندر سنگھ، غلام حسین ساجد، اسلم کولسری، امجد سلیم، خاقان حیدر غازی، راء شیر محمد بھٹی تے راء ثناء اللہ بھٹی ہوراں دے دیون دار آں، جیہناں دے سُجھاویاں پاروں اساڈیاں راہواں سوکھیاں ہو گئیاں۔ ڈاکٹر شائستہ نزہت ہوراں دیاں چنتاونیاں نہ ہوندیاں تاں خورے ایہہ کم ہور وی کئی ورھیاں تیکر نہ نبڑ سکدا۔ شبنم اسحاق، شفق رشید تے فیصل جپا ہوراں کمپوزنگ توں پروف ریڈنگ تیکر میرا ہتھ ونڈایا۔ حمادالرحمن تے یاسر دیوان اشاریہ بناون وچ مدد کیتی۔ میریاں دُعاواں دے تمبو ہمیش اوہناں دے سراں اُتے تنے رہسن۔
ستارھویں توں اُنہویں صدی وچ رچیاں ایہہ ان چھپیاں واراں پنجاب دا انملا ورثہ جان کے پنجابیاں دے ہتھیں اپڑاون دا چارا کیتا ہے۔ پڑھن ہار جے میریاں بُھلاں تے تھوڑاں ول دھیان دیویسن تاں اوہناں دا تھورا سر متھے اُتے۔