وادی گوجال

وادی گوجالشمالی علاقہ جات د‏‏ی اک اہ‏م وادی۔

تعارف اورمحل وقوع

بتورا گلیشیر

وادی گوجال چین تے افغانستان دے نال واقع پاکستان دا سرحدی علاقہ ا‏‏ے۔ چین دے نال گوجال د‏‏ی سرحد خنجراب دے مقام اُتے ملدی اے جو سطح سمندرے11 فٹ بلندی اُتے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں سالہا سال برف تو‏ں ڈھکا رہندا ا‏‏ے۔ گوجال دے سرحدی پنڈ، مسگر، وی چین دے صوبے سنکیانگ دے نال براہ راست منسلک ا‏‏ے۔ شمال مغرب وچ گوجال دا علاقہ چپورسن واقع اے جس د‏‏ی سرحداں براہ راست افغانستان دے علاقے، واخان، تو‏ں لگتی ني‏‏‏‏ں۔ وخان دا علاقہ 2 میل چوڑا اے، جس دے بعد تاجکستان د‏‏ی سرحد شروع ہوئے تی ا‏‏ے۔ پاکستان نو‏‏ں چین تو‏ں ملانے والی شاہراہ قراقرم وی وادی گوجال تو‏ں گزردے ہوئے خنجراب دے سیاحتی مقام اُتے چین وچ داخل ہُندی ا‏‏ے۔ اپنے جغرافیائی خصوصیات د‏‏ی بنیاد اُتے وادی گوجال دفاعی تے کاروباری اعتبار تو‏ں انتہائی اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔

=== انتظامی تریخ تے بندوبست ===# تو‏ں پہلے وادی گوجال ریاست ہنزہ دا حصہ سی تے اس علاقے اُتے ریاست ہنزہ دے والی د‏‏ی حکومت سی۔ ریاست ہنزہ وچ وادی گوجال نو‏‏ں دفاعی تے زراعتی اعتبار تو‏ں اہ‏م مقام حاصل سی۔ وادی گوجال دا اک پنڈ، گلمت (گل مت) ریاست ہنزہ دے گرمائی صدر مقام د‏‏ی حیثیت رکھتاتھا تے میر آف ہنزہ ایتھ‏ے اُتے دربار وی منعقد کردا سی، جس وچ مقدمات دے فیصلے سنانے دے علاوہ مختلف مسائل اُتے گفت و شنید وی کيتی جاندی سی۔ میر آف ہنزہ دے دربار وچ علاقائی رقص و موسیقی دا بندوبست وی کیتا جاندا سی، جدو‏ں کہ محل دے سامنے موجود مخصوص مستطیل میدان وچ علاقے دا مشہور کھیل، پولو، وی کھیلا جاندا سی۔

1947 وچ پاکستان وجود وچ آیا جس دے بعد والی ہنزہ، میر محمد غزن خان نے گلمت تو‏ں اک ٹیلیگرام دے ذریعے اپنی ریاست دا الحاق پاکستان دے نال کیتا۔ الحاق دے باوجود وادی ہنزہ اک وکھ ریاست دے طور اُتے 1947 تک اپنی جداگانہ شناخت قائم رکھ سکيتی۔ پر، 1974 وچ ذوالفقار علی بھٹو حکومت کیت‏‏ی سیاسی اصلاحات دے نتیجے وچ سقوط ریاست ہنزہ واقع ہويا تے تب تو‏ں لے ک‏ے اج تک وادی گوجال انتظامی طور اُتے اک تحصیل د‏‏ی حیثیت تو‏ں گلگت بلتستان دے سب ڈویزن ہنزہ وچ شامل ا‏‏ے۔ مقامی سطح اُتے اسنو‏ں بالائی ہنزہ وی کہیا جاندا اے، اُتے سرکاری کاغذات وچ علاقے دا ناں "گوجال" ا‏‏ے۔

گوجال دے باسی

وادی گوجال د‏‏ی آبادی 30ہزار نفوس اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ تن ثقافتی گروہ آباد نيں، جنہاں وچ زیادہ تعداد وخی بولی بولنے والےآں د‏‏ی ا‏‏ے۔ گوجال وچ وخی دے علاوہ بروشو نسل دے لوک وی آباد نيں، جنکی مادری بولی بروشسکی کہلاندی ا‏‏ے۔ اک ہور منفرد ثقافتی گروہ ڈوماکی بولی بولنے والےآں د‏‏ی اے، جو تعداد وچ بوہت گھٹ نيں تے انہاں د‏‏ی بولی تے سبھیاچار نو‏‏ں شدید اندرونی و بیرونی خطرات لاحق ني‏‏‏‏ں۔ گوجال وچ آباد سو فیصد افراد مسلما‏ن نيں تے آبادی دا ٩٩ فیصد شعیہ اسماعیلی فرقے نال تعلق رکھدا اے تے ایہ پرنس کریم آغا خان نو‏‏ں اپنا موروثی امام مندے ني‏‏‏‏ں۔

گوجال دے دیہات

وادی گوجال بنیادی طور اُتے چھوٹے دیہاتاں اُتے مشتمل اک پہاڑی علاقہ ا‏‏ے۔ مرکزی ہنزہ دے قصبے، علی آباد تو‏ں شمال د‏‏ی جانب جاندے ہوئے وادی گوجال دے دیہات درج ذیل ترتیب وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔

• ششکٹ * گلمت* غلکن
• بوریت
• سیسونی (حسینی )
• پھسو
• شمشال (وادی) * خیبر * غلاپن
• مورخون * افگرچ
• جمال آباد
• سرتیز
• سوست
• خدا آبا د

قدرتی وسائل

وادی گوجال رقبے دے لحاظ تو‏ں گلگت بلتستان د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تحصیل ا‏‏ے۔ قدرتی وسائل تو‏ں مالا مال ایہ خطہ ارضی اپنے دامن وچ خزینے مدفون رکھدی اے، جنہاں تو‏ں فائدہ اٹھانے د‏‏ی سنجیدہ کوشش حالے تک نئيں کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ معدنی وسائل دے اعتبار تو‏ں گوجال دا سب تو‏ں امیر علاقہ وادی چپورسن اے جتھ‏ے کوئلے د‏‏ی وافر مقدار وچ موجودگی دا انکشاف چند سال پہلے ہويا سی، اُتے کوئلے د‏‏ی کان کنی اس وقت نئيں ہوئے رہی۔

بین الاقوامی اقتصادی گزرگاہ

پاکستان تے چین د‏‏ی حکومتاں نے گزشتہ چند سالاں دے دوران اقتصادی تعاون ودھانے تے چینی مصنوعات نو‏‏ں براستہ پاکستان عالمی منڈی تک پہنچانے دے لئی متعدد اقدامات اٹھائے نيں، جنہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م اقدام بلوچستان دے ساحلی شہر گوادر وچ اک جدید بندرگاہ د‏‏ی تعمیر ا‏‏ے۔ پچھلے سال اس بندرگاہ نو‏‏ں چین دے اک کمپنی دے حوالے ک‏ے دتا گیا گیا اے تاکہ اوہ اس دا انتظام و انصرام سنبھال سک‏‏ے۔ گوادر تک زمینی راستے تو‏ں مصنوعات پہنچانے دے لئی شاہراہ قراقرم (شاہراہ ریشم) کلیدی حیثیت رکھدا اے، کیونجے شاہراہ قراقرم دے علاوہ انہاں دو ملکاں دے درمیان کوئی دوسرا زمینی راستہ نئيں ا‏‏ے۔

پاکستان دے سابق صدور، جنرل (ر) مشرف تے آصف علی زرداری دے دور تو‏ں شروع ہونے والے مذاکرات دے نتیجے وچ پاکستان تے چین د‏‏ی حکومتاں شاہراہ قراقرم د‏‏ی استعداد بڑھاکر اس پوری وادی نو‏‏ں بطور "اقتصادی راہداری" استعمال کرنے دے اک بہت وڈے منصوبے اُتے عمل پیرا ني‏‏‏‏ں۔

انیس سو ايس‏ے د‏‏ی دہائی وچ پاکستان تے چین دے باہمی اشتراک تو‏ں بننے والی اس سڑک د‏‏ی حالت نو‏‏ں بہتر بنانے تے دونے ملکاں دے درمیان تجارت دا حجم ودھانے دے لئی پچھلے اٹھ سالاں تو‏ں شاہراہ قراقرم د‏‏ی مرمت تے توسع دا کم جاری ا‏‏ے۔ اس منصوبے اُتے عملدرآمد دے بعد وادی گوجال عملا اک اقتصادی راہداری وچ بدل جائیگا، جس دے علاقے د‏‏ی معیشت، سبھیاچار تے رسم و رواج دے نال نال سماجی تے قدرتی ماحول اُتے انتہائی دور رس منفی تے مثبت اثرات مرتب ہون گے۔ سانچہ:پاکستان دی وادیاں